Xã hội học số 4 - 1991 63
Ứng xử của người phụ nữ nông thôn với các biện pháp tránh thai và kế hoạch hóa gia đình
ĐOÀN KIM THẮNG*
Từ thời xa xưa đến những năm đầu của thế kỷ này, ở phần lớn các nước trên thế giới thống trị tình trạng
"sinh sản tự nhiên", nghĩa là sinh sản không có hạn chế. Nước ta cũng nằm trong tình trạng đó.
Hiện nay chúng ta sống trong thời đại khác, sự phục tùng tự nhiên một cách mù quáng trong vấn đề sinh đẻ không phải là đặc trưng nữa. Con người thời nay - trước tiên là phụ nữ - đã suy nghĩ và cân nhắc chu đáo khi quyết định các vấn đề sinh đẻ và số con. Số con trong gia đình là vấn đề không chỉ các cặp vợ chồng mà cả xã hội đều quan tâm.
Hiện nay, chỉ số về con trong tương quan với độ tuổi của phụ nữ khá đồng đều ở 3 vùng đất nước. Tuy nhiên ở mỗi vùng cũng có những nét đặc thù. Ví như theo điều tra mẫu, nếu ở độ tuổi 15-19 có 80% số phụ nữ xã Văn Nhân (Hà Tây) có số con = 0, thì 57,1% số phụ nữ xã Thân Cự Nghĩa (thuộc tính Tiền Giang) lại có số con = 1. Nhưng nói chung ở lứa tuổi 30 trở lên, phụ nữ ở cả 3 vùng có 2 con đều chiếm tỷ lệ cao hơn cả.
Có nhiều nguyên nhân để lý giải điều này, trong đó đáng lưu ý nhất có lẽ là sự thay đổi về nhận thức của phụ nữ nông thôn đối với kế hoạch hóa gia đình và việc áp dụng các biện pháp tránh thai. Các nghiên cứu cho thấy hầu hết các biện pháp kế hoạch hoá gia đình đều được người phụ nữ tiếp cận và biết sử dụng. Mức độ sử dụng có những nét đặc trưng ở mỗi vùng. Ở miền Bắc nhìn chung tỷ lệ phụ nữ dùng các biện pháp tránh thai cao hơn so với phụ nữ Nam Bộ (46,l% so với 24,3%1, đặc biệt là việc dùng vòng tránh thai. Phụ nữ các tỉnh Nam Bộ tuy tỷ lệ sử dụng các biện pháp tránh thai hiện đại thấp hơn nhưng các biện pháp được sử dụng đa dạng hơn.
Cùng với tiến bộ của khoa học - kỹ thuật và tiến bộ xã hội, các biện pháp y tế dường như đã mang lại hiệu quả đáng kể trong việc điều hòa sự phát triển dân số. Tuy nhiên, nếu chỉ đơn thuần chỉ là những phương tiện kỹ thuật thì chưa đủ, mà nó còn phụ thuộc nhiều vào bản thân những người sử dụng các phương tiện kỹ thuật đó.
Hiện nay việc sử dụng các phương tiện phòng tránh thai đều đặt dưới sự quản lý chặt chẽ của chính quyền cơ sờ. Các cuộc khảo sát cho thấy, hầu hết phụ nữ được biết về các biện pháp kế hoạch hóa gia đình là do các cấp chính quyền phổ biến. Biện pháp chính quyền, thiết nghĩ chỉ là biện pháp nhát thời, bởi một lẽ bằng các biện pháp hành chính, sổ người thực hiện kế hoạch hóa gia đình có tăng, nhưng nhu cầu về số con của họ còn cao hơn nhiều. Theo các số liệu nghiên cứ" của VN/DHS/88 số con trung bình của người phụ nữ muốn có con ở miền Nam cao hơn so với phụ nữ miền Bắc (3-3,4 con đối với phụ nữ miền Bác và 3,8-4,0 con đối với phụ nữ miền Nam). Nếu các chuẩn mực về quy mô gia đình theo lý thuyết chi phối nhiều tới các biến số sử dụng các biện pháp tránh thai, thì rõ ràng trong tương quan với mức sinh, yếu tố này không có lợi cho việc giảm mức sinh đối với vùng Nam Bộ.
Khi xem xét vê ứng xử của người phụ nữ đối với các biện pháp tránh thai, chúng tôi rất chú ý tới yếu tố học vấn của phụ nữ. Học vấn là một yếu tố có những ảnh hưởng chi phối tới người phụ nữ trong việc ứng dụng các biện pháp tránh thai. Mức học vấn ở miền Bắc cao hơn ở miền Nam2. Xét tổng quát ở tất cả các trình độ học vấn, tỷ lệ phụ nữ miền Bắc sử dụng các biện pháp tránh thai là cao hơn ở miền Nam.
Hiện nay, điều kiện kinh tế - xã hội ở các vùng nông thôn đã có một sự biến đổi rõ rệt, ảnh hưởng tới đời sống của người nông dân. Sự biến đổi này đã có tác động nhất định tới nhu cầu về con ở mỗi người phụ nữ. Nhu cầu đó đã chi phối hành vi ứng xử của họ đối với các biện pháp kế hoạch hóa gia đình.
Một áp lực xã hội đã dần hình thành chi phối hành vi của mỗi người dân và chi phối trực tiếp tới ứng xử của người phụ nữ. Việc thỏa mãn tâm lý về giới tính con cái vẫn ngư trị mạnh mẽ trong tâm khảm mỗi người nông dân, đặc biệt là đứa con trai nối dõi tông đường. Tuy nhiên sự bàn bạc thống nhất giữa hai vợ chồng trong các quyết định về số con và áp dụng các biện pháp tránh thai đã là phổ biến hơn ở Nam Bộ. Nói chung thì người chồng có vai trò rõ rệt trong các quyết định này.
Từ những phân tích trên, chúng ta thấy hành vi sinh con của người phụ nữ nông thôn bị chi phối bởi rất
*. Cán bộ nghiên cứu. Phòng Xã hội học Dân số và Gia đình. Viện Xã hội học.
1. 2. Nguồn: VN/DHS/88
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn
Xã hội học số 4 - 1991
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn
64nhiều yếu tố tâm lý, truyền thống, kinh tế và xã hội. Xét về toàn diện, thi miền Bắc định hướng giảm dân số thông qua các biện pháp tránh thai được triển khai sớm hơn. Nếu kể từ 1964 ở miền Bác sự định hướng nay đã được hình thành, thì thời nảy ở miền Nam chính quyền nguy ở Sài Gòn theo đuổi một định hướng tăng dân số và không áp dụng các biện pháp
tránh thai. Sau 1975 định hướng giảm dân số và kế hoạch hóa gia đình mới được tiến hành rộng rãi trên phạm vi toàn quốc, vì thế cũng sẽ có những độ chênh lệch đáng kể giữa hai miền. Vận động sinh đẻ kế hoạch thông qua các biến số trung gian với việc đưa vào cho phụ nữ sử dụng các biện pháp tránh thai là việc làm có ý nghĩa.
Muốn có hiệu quả thật sự, thì song song với việc phải đáp ứng các nhu cầu về cung cấp các biện pháp tránh thai cho nhân dân, là việc phải bằng mọi cách 'tạo ra được những chuẩn mực xã hội định hướng vào một số lượng con nhất định, thì mới có thể giảm thực sự mức sinh ở phụ nữ.
Với trình độ học vấn như hiện nay, người phụ nữ nông thôn cũng đã có khá nhiều hiểu biết về các biện pháp tránh thai và kế hoạch hóa gia đình. Tuy nhiên, vẫn cần tăng cường phát triển văn hóa giáo dục hơn nữa, vỉ đó là một trong những tiền đề bảo đảm vững chắc cho sự thay đổi các chuẩn mực và giá trị trong hành vi tái sinh sản, tác động trực tiếp tới hành vi ứng xử của người phụ nữ đối với các biện pháp kế hoạch hóa gia đình.
