Email: vinhthongts@gmail.com
Tóm t t
Nghiên này
báo chí, g Xuyên
A century rereading i Vi t magazine 1918 Abstract
Launched in 1918, Dai Viet magazine was the first Vietnamese magazine in An Giang province and the second in the Mekong Delta. However, due to its short existence of 7 issues, this magazine has been almost forgotten in Vietnamese journalism history for more than a century. Researching on magazine, we found that journalists at that time tried their best to contribute to the work of improving the people's knowledge. This research will help the readers have a more complete view and more correct assessment of magazine in the historical flow of national culture.
Keywords: magazine, journalism, Long Xuyen Study Encouragement Society, Southern of Vietnam
M u
Trong l ch s báo chí Vi t Nam, cái tên i Vi t t p chí xu t hi n hai l u g n v i H Bi u Chánh. i Vi t t p chí
i
g m 7 s , H Bi u Chánh là m t trong nh ng Ch bút. i Vi t t p chí b m i xu t b n Sài Gòn t
g m 54 s , H Bi u Chánh là c.
d phân bi t, xin t m g i là i Vi t t p chí 1918 và i Vi t t p chí 1942. Trong nghiên c u này, chúng tôi ch phân tích v
i Vi t t p chí 1918.
N u i Vi t t p chí c nhi u nghiên c c p (cùng v i Nam K tu n báo H Bi u Chánh xu t b n ng th i), thì i Vi t t p chí 1918 g n c nh n. Ít ai bi t r ng, i Vi t t p chí là t báo b ng ch Qu c ng u tiên t nh An Giang, th hai ng b ng sông C u Long (sau An Hà báo C
góp không nh cho s phát tri t n y.
t th k trôi qua v i nhi u thay i c a xã h i nói chung và báo chí nói
riêng, vi c nhìn l i Vi t
t p chí u c n thi
i sau có th hi u thêm v i s ng xã h i Nam K u th k XX, nh
góp c a gi i trí th c vào công cu c canh tân ng th i ph n nào b khuy li u vào nh ng kho ng tr ng trong nghiên c u báo chí Qu c ng u.
1. T ng quan v i Vi t t p chí
i Vi t t p chí n
c a Long Xuyên Khuy n h c h i. V n Bi u Chánh n t nh Long Xuyên làm vi
ông cùng các trí th p
t ch c Long Xuyên Khuy n h c h n c a ông, c
l u Long
Xuyên v i tu ng do ông
và Lê Quang Liêm cùng so
1918, i Vi t t p chí phát hành s u tiên, ch c l Khánh thành Long Xuyên vào ngày 24/2/1918.
i Vi t t p chí xu t b n m i tháng m t k , t
c 7 s , m i s dày trên 100 trang. Tòa
so n do Nguy n lý, cùng
v bút, m i ph trách m t
chuyên m c g m Lê Thúc Thanh (Chánh tr khoa), H Bi u Chánh (Lý tài khoa), Nguy nh Chi (Bác h c khoa), Lê
i v ng
Thúc Liêng (Âu Á t
S ng
ra m c gi
bày v ng c
Chánh tr khoa là i thi ng l lu t, nh ng châu tri cùng nh ng ngh nh m i c a Chánh ph Lý tài khoa bàn lu ng v thu c v
, nông tang, công ngh và bày t t nghi Bác h c khoa có
nhi m v ch nh ng pháp lu a
ký, cùng nh ng sách bác v t, hóa
h c, y h c, tri t h i v
chia s tin t i s l x y ra trên hoàn c c bi t là Th chi n ra
th Âu Á t là chuyên m c
ng s , sách, truy n, ký, ca, a Pháp, Vi
m Qu nh - Ch bút Nam Phong t p chí có chuy n du l ch Nam K , v sau vi t thành tác ph m M t tháng
Nam K t mình có
Liêm ng th c
n i Vi t t p chí. Nh nh ng ghi chép này, chúng ta có thêm m t s
chú ý v tình hình th c hi n t t p chí.
Ch ng h n, v kinh phí: H i xu b in m y s u, mong r ng báo phát hành t t thì ch
cung s c, không c n ph i
tr c p ngoài t khác, tác gi còn cho
bi t v nhân s L i
thêm các ông so n báo ph n nhi u là nh ng chân làm vi c c , không k b n vi c quan không chuyên c c l m, l i
còn có khi ph n
không th t ch c cho v ng vàng nh nh m cho
ti i Vi t v y m Qu nh,
1919).
2. Nh ng n i dung ch o c a i Vi t t p chí
2.1. m qua 7 s i Vi t t p chí c qua các chuyên m c su t 7 s ,
c có th nh n th y m t s n i dung n i b
Chánh tr khoa: Lo t Nam chánh tr (s 1-7) tóm t t ch
chính tr Vi t Nam qua các th i k l ch s ,
lo (s 1-2) gi i
thi u v chính sách c a Pháp Nam K , lo t hình s v 3- ng d n m t s nh v thi hành pháp lu t. Ngoài ra,
chuyên m t s Thánh d
c
(s ca nh
(s 7), K ni c Vi t
nh ch n 5 âm l ch làm ngày l K ni c Vi t
c khánh ngày nay).
Lý tài khoa: Xu t hi n các lo t bài
quan tr i Vi 1-
h 3-6), huynh tranh lu 3- n v t
xu 1-2 và 5-6),
chuyên m c này còn có nhi u bài khác v i n i dung phong phú, t nh tài g
v i s n v s
tr ng chu
(s d 5), n
nh ng thông tin v k thu t trên th gi i
t t B
(s i chi
cung nhu chi n b ng
trong th 7),
Bác h c khoa: Có 3 lo t bài xu t hi n
n t s n s lu t
l a lý h c
lu t l p nh ng
nh c a pháp lu c
a lý h t bài b ích i bình dân hi u thêm v các ki n th a lý m t cách khoa h
a c u, hi ng t nhiên, l ch pháp, ch ng t c,
i thi u v khái quát l ch s c Pháp t th i thái c n gi a
th k XIV. Ngoài ra, chuyên m c này còn 3) thông c v nh m i trong giáo d c i v : Trong b i c nh Th chi n ra, chuyên m c này gi i
thi u lo n s 1-7)
và nhi u bài vi t ng
n thích khách v ch ng hoàng thái
t François- (s t B n
khai chi n
v c qu n v s Nh t
B n ti p chi n t i Tây Bá L 6), Ngoài ra, m t s lo t bài v i nh tài
c gi i thi i v
(s 1- t 4- i
ngày Hu 5- c x
(s 6-7), t th i s ,
chuyên m c này còn có nhi u tin ng
t báo qu i Nam
B c h 5),
Âu Á t Các m
ng Tây ti u thuy u
n c 7 s ng Tây ti u
thuy u k tác ph
truy n (ti u thuy t Zadig c a Voltaire) không ghi tên tác gi , d ch gi là Trang Thúc và Bá Trang thay phiên (có th ch cùng m i). Ngoài ra, các m c
n thuy ,
xen xu t hi c bi u t s
n s gi i thích nh ng t
khó hi c dân ta ít hay
chúng là nh ng t m i xu t hi n do quá trình ti Pháp trong các lãnh v , kinh t , khoa h c t nhiên, quân s ,
2.2. Nh c c a
i Vi t t p chí
V n c a
Long Xuyên Khuy n h c h i, nhi m v
u c a i Vi t t p chí khuy n h c. bài
(s 1), nh i th c hi n bày t r ng
dân t c Vi t Nam có h c th c
ta thì l y l i hi n bác v t hóa h c mà d y chúng i
ch ó, thông qua
t p chí, h mu n truy ng m i, mu n t môn thi t h c, ngõ giúp qu c dân
muôn m ng t n hóa n
thuy t c a Nguy i l Khánh thành i Vi t t p chí
V y b n chúng ta ph i li u th
nào mà g y d c
m t n n h c th c tân k v ng ch ng i s h c th c c a các dân t c khác
y
T ng bài vi t trong
các s i Vi t t p chí có n d ng, xoay quanh nhi
tr , giáo d c, l ch s a lý, nông nghi p,
p, th i s c,
thu t, t v
m chung c a các bài vi t là truy n bá nh ng ti n b trên th
gi ng th i qu n
th ng c a dân t c.
c tiên, là m t t báo thì tin t c th i s luôn là m c gi quan tâm. T s n s
th i v u chuyên
m c này s 1 ch có 4 bài thì sang s n 9 bài. Bên c nh tin t c, i Vi t t p
chí có s ng
bài ph bi n tri th c. T t n mang nh ng ki n th c v l ch s a lý, chính tr , pháp lu t, khoa h c t nhiên,
n nh u
ki n ti p xúc v i Tây h c. m ng gi i trí,
Âu Á t c dành riêng cho
c ngh thu gi i
thi u nh ng tác ph m c n c a Vi t Nam mà còn có c
chung, nh ng bài các m tài này không ch mang nh ng ch
c, gi i trí,
góp ph n vào công cu c truy n bá ch Qu c ng lúc b y gi .
c qua h t 7 s i Vi t t p chí v ng kho ng 700 trang, c d dàng nh n th y bên c nh ch
n h u mà nh i
th c hi n chú tr ng không kém là c i cách n n kinh t . T
ng hi n nay, còn th i b y gi g
c dù, t p chí có chuyên m c Lý tài
khoa riêng bi i cách
kinh t v c th hi n h u h t các m c còn l i. Ch ng h n, Chánh tr khoa v n có nh ng bài nói v chính sách kinh t và kêu
g cáo tân h
cáo c u h 4), c
khoa có lo t bài dài k lu t l gi i thi u pháp lu t v i lúc b y
gi . Âu Á t u nh ng
tác ph c ca ng i vi c canh tân.
c bi t Lý tài khoa, lo t bài dài k huynh tranh lu 2-7) có hình th c và n i dung khá thú v . V hình th c, c th hi n b ng câu chuy n tranh lu n, g n gi ng v i các chuyên m
Ti u ph i tho i, Câu chuy n truy n thanh, a báo chí hi n nay. V n i dung, n hai anh em sinh ra trong bu i giao th i cha cho hai con c a mình m i theo c u h c, m i
theo tân h i, hai anh
em tranh lu n tìm cách ng d ng s h c c a phát huy gia nghi p. Tác gi nh p vai vào hai nhân v ng l i
tranh lu n s kích
nhau. Dù t p chí kêu g
lo t bài này v cao Tây h c m t cách thái quá, mà v n dành nh ng s trân tr ng cho Nho h c.
Lý tài khoa, lo
nghi h 3-6) có th xem
t cu c v ng thành l p Nông nghi h i các t nh Nam K .
Th c khi lo i, ý
ng v Nông nghi h
s 1, H Bi xu t m i t nh thành l p m t Nông v n s 3, ông ti p t c xu t thành l p Nông nghi h i các t nh và cho bi t hình th c n y kh i
ngu n t 4-5-6 ti p
t c phát tri c bi t trong s
5, t h i
t ch i h t
u l và l Ngân hàng vào ngày 26/5/1918.
n s 7, t p chí có bài vi
nghi i thi u cách
th c thành l p ngân hàng nông nghi p các t nh, t ch c con c a Nông nghi
h ng c a nh i th c hi n i
Vi t t p chí cho r ng nông dân Vi t Nam ch u nhi u thi t thòi vì ph i bán lúa v i m c c thành l p các h
trong nông nghi nông dân liên k t v i nhau trong s n xu t và tiêu th ng
th nhau trong nh
ho n n t d n ch ng cho th y trí
th c Vi n d ng nh ng cái hay
c a Pháp cho công cu c.
Nhìn chung, s xu t hi n m t t t p chí v i nh ng n
th i m t lu ng gió m i s ng xã h i, c bi t là gi i trí th c. Tình hình phát hành i Vi t t p chí khá kh quan. s 4, tòa
so M i tháng g i cùng trong
p m
Qu nh (1919) M i xu t
b c t ng
niên
Bên c nh s c h p d n t thân, s thu hút này còn b i t i m t t nh nông thôn v u ki n ti p c n thông tin còn h n ch . N
s m phát tri n do là th ph c a Nam K , thì các t nh tình hình l
th i nh báo - t báo b ng
ch Qu c ng u tiên c a Vi t Nam vào a th k sau, mi n Tây Nam K m i xu t hi n An Hà báo
C i Vi t t p
chí Long Xuy
ng nh nh k y bén v
2.3. Nh ng h n ch c i Vi t t p chí Tuy v y, i Vi t t p chí
nh ng h n ch nh nh. V hình th c, dù c trình bày khá quy c p chí v n còn nhi u l i chính t
hình chung c a báo chí Nam K th i b y gi , do n n báo chí còn non tr và ch Qu c ng ng b t c p. Song, trong công trình H L c châu h c s ,
Nguy u trang
phân tích v hi ng vi t sai chính t Nam K . Tác gi này lý gi Xét v m t ngôn ng h c, không có v phát âm sai phát âm khác nhau thôi
i mi t theo cách phát
âm c i
ng là chính t mà thôi Trung, 2015: 481).
V n i dung, i Vi t t p chí có nhi u bài vi t ca ng i chính sách c u này ph n nào vì t p chí t n t i trong xã h i
thu a và ph i ch u s ki m duy t c a Pháp. Nhi u trí th c bi i Pháp ngoài m
c tâm l i không mu , h t thì th hi n s c m kích công cu c khai hóa c
trong thì l i d nâng
t nghiên
c u t ng nh Khi nh i trí
th c th i thu a bi c Vi t còn y u v m t kinh t và quân s , h bu c ph i ch n m ng là tìm cách duy trì s t n t i c a dân t c b ng ngôn ng
hóa n Thu Dung, 2019: 195).
s 1), sau l i khen ng i chính quy n Pháp,
nhóm Ch hi n gi u có
ph n m Nên Chánh ph i Pháp
tuy h t lòng mu n giáo hóa qu c dân ta, mà b y lâu nay d n s a ch n y s sái v i chánh th n ch ch kia thì e ngh ch cùng phong t i r a nên m y
c dân g i
m, mà cái
c a qu c cao
thêm bao nhiêu
T i l Khánh thành i Vi t t p chí, H Bi u Chánh có bài di n thuy
lên nh c a gi i trí th
th y ch t
ch a bi t bao s n v t, ch i m y tri ng bang; mà s n v t n y m t ph n a bi t ch mà dùng, còn m t ph n thì cho thiên h l ng bang ta b y nay b i tánh quê mùa d
a v h 2).
i l n Chánh
S t - Ch bút Nông c phát bi u:
i bóng c tam s c mà g i nhu n ng
ch g p s may
m n nào cho b ng lúc n y là lúc chúng ta c th y báo gi i càng ngày càng th nh phát. Tính ra cho h t t Nam chí B
c 13 tòa báo Qu c âm r i u ông cho r ng không gì may m n b ng, l i là s n r c a báo chí, vì sao? B
gi i trí th u r Báo g i là
g c qu ng khai dân trí, h
trú nhân tài. N u dân t c nào mà mu n c mau t n hóa, tr u y ra, c 3). B ng tinh th n ph ng s dân t c, trí th c Vi t
i d ng nh ng ch
t mình làm nhi m v qu ng ng bào mình.
3. Vi c hi p nh t i Vi t t p chí v i Nam Phong t p chí
n s i
Vi t t p chí u tiên là khó
nhân s . Lê Quang Liêm b n vi c , H Bi u Chánh v c chuy n công tác v nh,
ng Thúc Liêng , ch
có Nguy xin ngh vi c Nhà m phòng bi n s riêng thì còn
chút th c báo (Ph m
Qu nh, 1919). Lý do ti
v kinh phí. s 7, t p chí cho bi t s i có
kho i g i ti n tr .
Bên c t lý do khác quan tr ng ng cáo v s hi p Nam Phong v i i Vi t t p chí làm m t b
v i nh ng chi ti i
th c hi n i Vi t t p chí nh nh, t khi báo chí xu t hi n Vi y có
i Nam dùng m t ít ti ng B i B c dùng m t ít ti
nh h c báo c i
c c hai th báo nên ti ng nói hai mi n v n còn nhi u cách bi t.
thình lình có ông Ph m Qu nh là Qu n lý kiêm Ch bút t p chí Nam Phong Hà N i sang Nam K n vi ng chúng tôi, t ý mu n nh p Nam Phong v i Vi t làm m t b n.
Chúng tôi nghe l i y thì l p d , vì m t là s c t p chí t ph
i xem t c thông hi u hai th ti ng: ti ng Nam và ti ng B c
Qu th t s hi p nh c Ph m Qu ngh v i Nguy
Tôi có bàn v i ông n u h p m t i Vi t v i Nam Phong mà làm m t cái t p chí chung cho c Nam B c thì hay l m. Ông l m l m, quan Ph B y và c h i Khuy n h c ph i cho công vi i Vi t thanh th c , ph i cho s sách k
y, r i m i có th c hành c cái l i bàn y m Qu nh, 1919).
Theo qu ng cáo trong s 7 nói trên, t p
chí m i s xu t b n t i
Hà N i. T p chí chia ra hai ph n, ph n thu c B c vi t theo l i Nam Phong, ph n thu c Nam thì nhóm i Vi t
t n i ti p. Tuy nhiên, trên Nam Phong t p chí l i không th y nh n cu c hi p nh t này, có th n
u.
K t lu n
Vào th i, i Vi t t p chí
i cùng th i nh Thâu
nh ng h c thu t m i c a Thái Tây, duy trì n c qu c a c nhà, và th nh t là gây d ng l y m t
n n qu m
Qu nh, 1919). Sau m t th k nhìn l i, i sau v n dành cho nó nh
giá cao: c H i Khuy n h c t nh Long Xuyên b o tr nên n ng tính truy n bá
c, gi v trí truy n bá qu c ng quan tr ng mi n Nam n Nh t Vy, 2013:
82). Tuy v y, do th i gian t n t i ng n ng i, i Vi t t p chí g lãng quên.
Không th ph nh n nh ng h n ch nh nh c a i Vi t t p chí do b i c nh
th ng th
u hi u và c m thông cho th h trí th u th k XX, trong b i c nh giao th i c a hai n t - Pháp. Dù ph i làm vi c cho chính quy
h v v v n m nh c a dân
t ng hoài t
c. Báo chí là m t trong nh ng con ng quan tr ng mà h l a ch n. i Vi t t p chí là m t s n ph i trong tâm th
.
c l i 7 s i Vi t t p chí, c s nh n th y nh ng c g ng r t c c a nhóm Ch bút và Long Xuyên Khuy n h c h i trong công cu c
ch t p chí dù không gây
c nh ng ti ng vang l n trong l ch s báo chí Vi
không nh trong vi c truy
Nam K và u s i c a báo chí An Giang.
Tài li u tham kh o
Long Xuyên Khuy n h c h i (1918). i Vi t t p chí, s 1-7.
Nguy H L c
châu h c Tìm hi i vùng t m i. Tp H Chí Minh, Nxb Tr . Ph m Qu nh (1918, 1919). M t tháng Nam
K . Nam Phong t p chí (k I: s 17, tháng 11/1918, 268-285; k II: s 19, tháng 01/1919, 20-32; k III: s 20, tháng 02/1919, 117-140). Trong Ph m Qu nh - Tuy n t p du ký. Hà N i, Nxb Tri Th c (2014).
- 1959). Tìm hi t H u Giang. Sài Gòn, Nxb Phù Sa. Tìm hi t H u Giang và L ch s t An Giang: biên kh o. Tái b n l n 4 (2019).
Tp H Chí Minh, Nxb Tr .
Tr n Nh t Vy (2013). Ch Qu c ng 130
m. Tp H Chí Minh, Nxb .
Tr n Thu Dung (2019). S hi n di n c a m t i Vi t Nam. Tp H Chí Minh, Nxb H