C C Á Á C TH C TH À À NH PH NH PH Ầ Ầ N CƠ N CƠ B B Ả Ả N C N C Ủ Ủ A MÔI TRƯ A MÔI TRƯ Ờ Ờ NG NG

C C Á Á C TH C TH À À NH PH NH PH Ầ Ầ N CƠ N CƠ B B Ả Ả N C N C Ủ Ủ A MÔI TRƯ A MÔI TRƯ Ờ Ờ NG NG

TS. TS. LêLê QuQuốốcc TuTuấấnn KhoaKhoa MôiMôi trưtrườờngng vvàà TTààii nguyênnguyên ĐĐạạii hhọọcc NôngNông LâmLâm TP. HCMTP. HCM

Chương

Chương 2 2

THA THA Ï CH QUYE Ï CH QUYE Å Å N N ( ( Đ Đ ấ ấ t t ) )

S S ự ự h h ì ì nh nh th th à à nh nh v v à à c c ấ ấ u u tr tr ú ú c c c c ủ ủ a a Tr Tr á á i i đ đ ấ ấ t t

„„ TrTrááii đđấấtt llàà mmộộtt trongtrong 9 9 hhàànhnh tinhtinh ccủủaa ThThááii dương

dương hhệệ, , llàà hhàànhnh tinhtinh duyduy nhnhấấtt ccóó ssựự ssốốngng..

„„ VVậậtt chchấấtt mmàà con con ngưngườờii ssửử ddụụngng đđềềuu llấấyy ttừừ TrTrááii đđấấtt

„„ ĐưĐượợcc hhììnhnh ththàànhnh ccááchch đâyđây khokhoảảngng 4.6 4.6 ttỉỉ nămnăm

Tha Tha ù ù i i D D ö ö ông ông He He ä ä

Sao Sao Thu

Thuûyûy Sao Kim Sao Kim

Tra Traùiiù ÑÑaaátát

Sao Sao HoHoûaaû

Sao Sao Mo

Moäcäc

Sao Sao Tho

Thoåå

HaHaûiûiVVööông ông Tinh

Tinh

Thieân

ThieânVVööông ông Tinh

Tinh

Sao Sao Dieâm

DieâmVVööông ông

GhiGhi chuùchuù: Sao Kim (Sao hoâm: Sao Kim (Sao hoâm hay Sao maihay Sao mai))

Ca Ca á á u u ta ta ï o ï o cu cu û û a a tra tra ù ù i i đ đ a a á á t t

Khí quyển Lớp vỏ

Quyển manti

Lỏingoài

Lỏi ngoài KL nóng chảy Lỏi trong KL đậm đặc

K K í í ch ch th th ư ư ơ ơ ù ù c c ca ca ù ù c c lơ lơ ù ù p p cu cu û û a a tra tra ù i ù i Đ Đ a a á á t t

Vỏ trái đất

-Lục địa 35 km -Đại dương 6 km

Manti 2900 km

Lỏi ngoài 2000 km Lỏi trong 1370 km

Đá đặc

Granite (lục địa) Basalt (đại dương)

Sắt lỏng

Sắt đặc

S S ự ự ta ta ï ï o o tha tha ø ø nh nh đ đ a a ù ù , , khoa khoa ù ù ng ng

cha cha á á t t , , ca ca á á u u tru tru ù ù c c đ đ ịa ịa ta ta à à ng ng

S S ự ự h h ì ì nh nh tha tha ø ø nh nh vo vo û û tra tra ù ù i i Đ Đ a a á á t t

Đá lửa

Hình thành lớp vỏ trái

Đất Nước mặt

Sự thay đổi môi trường

Magma

S S ự ự phong phong ho ho ù ù a a

„„ SSựự phongphong hohóáa liênliên quanquan đđeếnán nnưươớcùc, , giogió, ù, đđoóngùng băng

băng vavàø tan tan chachảỷy..

„„ ĐĐaáù bênbên ddưươớiùi lơlớpùp mamặtët trotrồiài lênlên trêntrên tietiếpáp xuxúcùc vơvớiùi không

không khkhíí cocóù oxygen, carbon dioxide oxygen, carbon dioxide vavàø nnưươớcùc vơvớiùi vôvô sosốá cacácùc chachấtát hohòàa tan tan tatạọo nênnên dung dung dịchdịch acidacid

„„ TuTùỳy thuothuộcäc vavàòo thathànhønh phaphầnàn hohóáa hohọcïc, , khoakhoángùng chachấtát cocóù thethểå bịbị hohòàa tan tan hoahoặcëc oxioxi hohóáa, hydrate , hydrate hohóáa, , thuthủỷy phânphân……

S S ự ự chuye chuye å å n n ho ho ù ù a a ca ca ù ù c c da da ï ï ng ng tho tho å å nh nh ư ư ỡng ỡng

ĐÁ ONG

CÁT SÉT

S S ự ự phong phong ho ho ù ù a a

„„ SinhSinh vavậtät cũngcũng đđoóngùng vaivai trotròø quanquan trotrọngïng trongtrong quaquáù trtrììnhnh phongphong hohóáa..

„„ BaBằngèng cacáchùch didi chuyechuyểnån trongtrong đđaấtát, , chuchúngùng lalàmøm chocho khôngkhông khkhíí nnưươớcùc thathấmám vavàòo đđaấtát, , ssựự phânphân huhủỷy cacácùc chachấtát hhưữũu cơcơ tatạọo rara acid acid vavàø COCO₂₂

„„ HoaHoạtït đđoộngäng cucủảa sinhsinh vavậtät đđoóngùng vaivai trotròø rarấtát lơlớnùn trong

trong vieviệcäc hhììnhnh thathànhønh đđaấtát

„„ NgoaNgoàiøi phongphong hohóáa vavậtät lylý, ù, hohóáa hohọcïc, con , con ngngưươờiøi lalàmøm giagia tăngtăng quaquáù trtrììnhnh phongphong hohóáa đđaấtát

S S ự ự phong phong ho ho ù ù a a

„„ SSựự phongphong hohóáa lalàø quaquáù trtrììnhnh ttựự nhiênnhiên mamàø qua qua đđoóù đđaáù đưđươợcïc tuatuầnàn hoahoànøn, , đđaấtát vavàø cacảnhûnh quanquan đưđươợcïc tatạọo rara..

„„ PhongPhong hohóáa tatạọo nênnên vavàø thaythay đđoổiåi môimôi trtrưươờngøng, , nhnhưưngng hoahoạtït đđoộngäng cucủảa con con ngngưươờiøi lalàmøm giagia tăngtăng

phong

phong hohóáa trêntrên vuvùngøng đđaấtát dễdễ totổnån ththưươngơng, , lalàmøm suysuy thoathoáiùi sinhsinh cacảnhûnh ttựự nhiênnhiên vavàø lalàmøm giagiảmûm

năng

năng xuaxuấtát nôngnông nghienghiệpäp

S S ự ự tie tie á á n n ho ho ù ù a a cu cu û a û a ca ca ù ù c c

da da ï ï ng ng đ đ ịa ịa h h ì ì nh nh

Ca Ca ù ù c c da da ï ï ng ng ñ ñ òa òa h h ì ì nh nh

Qua Qua ù ù tr tr ì ì nh nh h h ì ì nh nh tha tha ø ø nh nh ca ca ù ù c c da da ï ï ng ng ñ ñ òa òa h h ì ì nh nh

Qua Qua ù ù tr tr ì ì nh nh h h ì ì nh nh tha tha ø ø nh nh ca ca ù ù c c da da ï ï ng ng ñ ñ òa òa h h ì ì nh nh

CaCáùcc nunúùii đđaáù vôivôi đưđươợïcc hhììnhnh thathàønhnh qua qua quaquáù trtrììnhnh kiekiếánn

tatạïoo đđịaịa tatầàngng

VaiVai trotròø cucủûaa cacáùcc SôngSông trongtrong tietiếánn hohóùaa đđịaịa hhììnhnh

„„ SôngSông cungcung cacaápáp phphưươngơng tietieänän vavaänän chuyechuyeånån chchíínhnh, qua , qua đđooùù cacaùcùc hahaïtït bịbị rrưưõaõa trôitrôi ttừừ đđaaùù ttừừ caocao nguyênnguyên veveàà đđooàngàng babaèngngè vavaøø rara biebieån.ån.

„„ SôngSông tataïoïo nênnên cacaûnhûnh quanquan babaèngèng cacaùchùch vavaänän chuyechuyeånån cacaùcùc chachaátát dinhdinh ddưưỡngỡng chocho vuvuøngøng lânlân cacaänän sôngsông

„„ SôngSông vavaänän chuyechuyeånån chachaátát thathaûiûi ttừừ cacaùcùc hoahoaïtït đđooängäng cucuûaûa con con ngngưươơøiøi

„„ SôngSông tataïoïo nênnên nhnhưưõngõng vuvuøngøng sinhsinh cacaûnhûnh vavaøø ssựự đđaa dadaïngïng sinhsinh hohoïcïc khakhaùcùc nhaunhau dodoïcïc theotheo dodoøngøng chachaûyûy..

Vu Vu ø ø ng ng bơ bơ ø , ø , c c ử ử a a sông sông

va va ø ø Thu Thu û û y y trie trie à à u u

Ca Ca á á u u ta ta ï o ï o c c ử ử a a sông sông

Mo Mo ä ä t t so so á á da da ï ï ng ng c c ử ử a a sông sông

S S ự ự pha pha ù ù t t trie trie å å n n cu cu û û a a đ đ ịa ịa ma ma ï ï o o ven ven bie bie å å n n

SSựự tatạïoo thathàønhnh vaváchùch đđaáù bơbởûii sosóùngng biebiểånn

Năng

Năng l l ư ư ơ ơ ï ï ng ng t t ừ ừ ma ma ë ë t t

trơ trơ ø ø i i

Vai Vai tro tro ø ø năng năng l l ư ư ơ ơ ï ï ng ng t t ừ ừ a a ù ù nh nh sa sa ù ù ng ng ma ma ë ë t t trơ trơ ø ø i i

„„ TráùTraii đđaaátát nhậänhann 1/2 1/2 tỉtỉ năng

năng llưươơïngïng ASMT ASMT phaphaùtùt rara..

„„ 34% 34% phaphaûnûn xaxaïï

„„ 42% 42% ssưươơûiûi aaámám tratraùiùi đđaaátát

„„ 23% 23% chocho vovoøngøng tuatuaànàn hoahoaønøn nnưươơùcùc

„„ 1% 1% tataïoïo giogioùù vavaøø dodoøngøng chachaûyûy đđaaïiïi ddưươngơng

„„ 0.023% 0.023% chocho quangquang hơhơïpïp

Vai Vai tro tro ø ø năng năng l l ư ư ơ ơ ï ï ng ng t t ừ ừ a a ù ù nh nh sa sa ù ù ng ng ma ma ë ë t t trơ trơ ø ø i i

„„ NăngNăng llưươợngïng đđieiềuàu khiekhiểnån khkhíí quyequyểnån, , đđaạiïi ddưươngơng, , sinhsinh vavậtät đưđươợcïc cungcung cacấpáp bơbởiûi mamặtët trơtrờiøi..

„„ NăngNăng llưươợngïng mamặtët trơtrờiøi cacấpáp nhienhiệtät đđeểå ssưươởiûi aấmám, , llưưuu chuyechuyểnån cacácùc khokhốiái khkhíí, , chuyechuyểnån thathànhønh đđieiệnän

năng năng……

„„ NăngNăng llưươợngïng cungcung cacấpáp chocho tratráiùi đđaấtát tutùỳy thuothuộcäc vavàòo vvĩĩ đđoộä vavàø caocao đđoộä cucủảa mỗimỗi vuvùngøng

Ma Ma ï ï ng ng l l ư ư ơ ơ ù ù i i b b ứ ứ c c xa xa ï ï ma ma ë ë t t trơ trơ ø ø i i trên trên ma ma ë ë t t đ đ a a á á t t

B B ứ ứ c c xa xa ï ï ma ma ë ë t t trơ trơ ø ø i i

Ha Ha á á p p thu thu naêng naêng l l ö ö ô ô ï ï ng ng

Ha Ha á á p p thu thu năng năng l l ư ư ơ ơ ï ng ï ng ASMT ASMT

Quang

Quang hơhợïpp cucủûaa ththựựcc vavậätt

Ha Ha á á p p thu thu naêng naêng l l ö ö ô ô ï ng ï ng ASMT ASMT

S S ử ử du du ï ï ng ng năng năng l l ư ư ơ ơ ï ï ng ng ASMT ASMT

Chuye

Chuyeåånn thathaøønhnh đđieieänän năngnăng ChuyeChuyeåånn thathaøønhnh nhienhieäätt năngnăng

THU THU Û Y QUYE Û Y QUYE Å Å N N

Nh Nh ư ư õng õng đ đ ie ie à à u u ca ca à à n n bie bie á á t t

„„ VaiVai trotròø cucủảa nnưươớcùc trongtrong hehệä thothốngáng sinhsinh thatháiùi

„„ NNưươớcùc ttííchch lũylũy ơởû đđâuâu??

„„ VoVòngøng tuatuầnàn hoahoànøn cucủảa nnưươớcùc trongtrong ttựự nhiênnhiên

„„ SoSốá phaphậnän cucủảa nnưươớcùc khikhi thathấmám vavàòo đđaấtát

„„ TaTạiïi saosao nnưươớcùc ngangầmàm didi chuyechuyểnån đưđươợcïc trongtrong đđaáù ddưươớiùi mamặtët đđaấtát

„„ TaTácùc đđoộngäng cucủảa con con ngngưươờiøi lênlên nnưươớcùc ngangầmàm: : ssựự cacạnïn kiekiệtät vavàø ôô nhiễmnhiễm

Giơ Giơ ù i ù i thie thie ä u ä u

„ Tại sao trái đất được gọi là hành tinh xanh?

„ 97% nước đại dương – thủy quyển

„ Thủy quyển liên kết với 3 quyển khác

„ Nước tồn tại ở 3 dạng

„ Nước = dạng lỏng

„ Băng đá = dạng rắn

„ Hơi nước = dạng khí

Tha Tha ø ø nh nh pha pha à à n n n n ö ö ô ô ù ù c c va va ø ø t t æ æ le le ä ä

Ca Ca ù ù c c tha tha ø ø nh nh pha pha à à n n n n ö ö ô ô ù ù c c

Vo Vo ø ø ng ng tua tua à à n n hoa hoa ø ø n n cu cu û û a a n n ư ư ơ ơ ù ù c c

„„ LLựựcc tatácùc đđoộngäng vavàòo vovòngøng tuatuầnàn hoahoànøn nnưươớcùc lalà:ø:

„ NĂNG LƯỢNG MẶT TRỜI

„„ TroTrọngïng llựựcc lalàmøm chocho nnưươớcùc didi chuyechuyểnån

„„ NNưươớcùc tuatuầnàn hoahoànøn gigiưữãa::

„„ ThuThuûyûy quyequyeånån

„„ ĐĐịaịa quyequyeånån

„„ KhKhíí quyequyeånån

„„ SinhSinh quyequyeånån

Vo Vo ø ø ng ng tua tua à à n n hoa hoa ø ø n n cu cu û û a a n n ö ö ô ô ù ù c c

Ca Ca ù ù c c con con đư đư ơ ơ ø ø ng ng di di chuye chuye å å n n cu cu û û a a n n ư ư ơ ơ ù ù c c

„„ TaTấtát cacảû nnưươớcùc đđeếnán ttừừ đđaạiïi ddưươngơng vavàø cuocuốiái cucùngøng trơtrởû lalạiïi đđaạiïi ddưươngơng lalàø do:do:

„„ BoBoácác hơnhơn ((EvaprationEvapration))

„„ NgNgưưngng tutuïï (Condensation)(Condensation)

„„ MMưưaa (Precipitation)(Precipitation)

„„ ThoaThoaùtùt hơihơi ttừừ hoahoaïtït đđooängäng cucuûaûa ththựựcc vavaätät (Transpiration)

(Transpiration)

„„ ChaChaûyyû tratraønøn bebeàà mamaëtët (Surface water runoff)(Surface water runoff)

„„ DoDoøngøng chachaûyûy ngangaàmàm (Groundwater flow)(Groundwater flow)

So So á á pha pha ä ä n n cu cu û û a a n n ö ö ô ô ù ù c c m m ö ö a a treân treân ma ma ë ë t t ñ ñ a a á á t t

Phân

Phân pho pho á i á i n n ư ư ơ ơ ù ù c c nga nga à à m m

„„ VuVùngøng babảỏo hohòàa

„„ TaTaátát cacaûû cacaùcùc loloåå vavaøø veveátát nnứứtt lalaápáp đđaaàyày bơbơûiûi nnưươơùcùc

„„ MMứứcc nnưươớcùc ngangầmàm

„„ PhaPhaànàn trêntrên cucuûaûa vuvuøngøng babaûoûo hohoøaøa

„„ VuVùngøng hiehiếuáu khkhíí

„„ PhaPhaànàn trêntrên cucuûaûa tataàngàng nnưươơùcùc cocoùù nhienhieàuàu khkhíí

La La ø ø m m the the á á na na ø ø o o đ đ e e å å n n ư ư ơ ơ ù ù c c di di chuye chuye å å n n đư đư ơ ơ ï ï c c d d ư ư ơ ơ ù ù i i đ đ a a á á t t

„„ SSựự didi chuyechuyểnån cucủảa nnưươớcùc ngangầmàm phuphụï thuothuộcäc vavàòo đđaá:ù:

„„ ĐĐooää xoxoápáp: : khoakhoaûngûng trotroángáng cucuûaûa cacaùcùc loloåå cocoùù khakhaûû năngnăng gigiưưõõ nnưươơùcùc

„„ ĐoĐoää thathaámmá : : cocoùù khảkhaû năngnăng chuyểchuyeånn nưnươơùccù xuyênxuyên qua qua cacaùcùc loloåå

„„ TaTầngàng ngangậmäm nnưươớcùc (aquifer) (aquifer) lalàø nơinơi llưưuu gigiưữõ nnưươớcùc ngangầmàm

S S ự ự ca ca ï ï n n kie kie ä ä t t n n ư ư ơ ơ ù ù c c nga nga à à m m

„„ NNưươơùcùc ngangaàmàm nôngnông bịbị huhuùtùt heheátát

„„ SôngSông vavaøø hohoàà khôkhô nhanhnhanh gigiưưõaõa 2 2 lalaànàn mmưưaa

„„ TuTuïtït đđaaátát

„„ SSựự xâmxâm lalaánán nnưươơùcùc mamaënën

Ca Ca ù ù c c nguo nguo à à n n gaây gaây oâ oâ nhieãm nhieãm n n ö ö ô ô ù ù c c nga nga à à m m

Ta Ta ù ù c c đ đ o o ä ng ä ng cu cu û û a a con con ng ng ư ư ơ ơ ø ø i i lên lên n n ư ư ơ ơ ù ù c c nga nga à à m m

1.1. NưNươớùcc ởơû giegieángáng nànaøoo lalaøø sạsaïchch nhanhaátát??

2.2. TaTaïïii saosao giegieáángng D D dễdễ bịbị ôô nhiễmnhiễm nhanhaáátt

3.3. VieVieäcäc bơmbơm nnưướơùcc nhiềnhieàuu ởơû giếgieángng A coA cóù ảaûnhnh hhưươơûngûng đđeeánán cácaùcc giếgieángng khakhaùùcc khôngkhông??

MoMốáii ttưươngơng quanquan gigiưữãa khkhíí quyequyểnån vavàø thuthủûyy quyequyểånn biebiểåuu thịthị qua qua vovòøngng tuatuầànn hoahoàønn carboncarbon

GiCGiC

==GigatonGigaton

CarbonCarbon (1 (1 gigatongigaton= 10= 10

ton)ton) 99

Mo Mo á á i i t t ö ö ông ông quan quan gi gi ö ö õa õa ca ca ù ù c c ca ca á á u u tha tha ø ø nh nh

moâi moâi tr tr ö ö ô ô ø ø ng ng