TAP CHl KHOA HOC OHQGHN, KHTN & CN, t XIX. N ụ. 2003
ĐẶC Đ I Ể M P H Â N BỐ M Ộ T s ố Y Ế ư T ố H O Á H Ọ C VÀ M Ồ I T R Ư Ờ N G N Ư Ớ C V Ù N G B I Ê N Q U Ả N G N I N H T R O N G M Ù A H È
Đ o à n Bỏ, T r ị n h Lê Hà
K h o a K h í tư ợ n g * T h u ỷ v á n v à H ả i d ư ơ n g học Đ ạ i h ọ c K h o a h ọ c T ự n h i ê n
,
Đ H Q G H à N ộ i1. M ở đ ầ u
V ù n g b iể n Q u ả n g N in h th u ộ c k h u vực b iể n đ ô n g bắc nirôc ta, nơi có n h i ề u h oạt đ ộ n g k in h t ê v à d u lịch b iển . N h ữ n g n ă m g ầ n d â y , v ù n g b iể n n à y là đ ỏ i t ư ợ n g q u a n t â m c ủ a n h i ê u đ ề t à i n g h i ê n cử u kh o a học (N C K H ), dự á n và d ầ u tư t r o n g nước, nưỏc n g o à i. Bơi v ậ y , n h ữ n g t h ô n g tin và h iể u b iế t mọi m ặ t, tr o n g đó có v ấ n đ ế hoá học và m ôi tr ư ờ n g ở v ù n g b iê n n à y là c ầ n t h iế t .
Bài báo giới t h i ệ u n h ữ n g k ế t qu ả mói n h ấ t n g h i ê n cử u m ộ t sô đ ặ c t r ư n g hoá học và môi trư ờ n g nước b iể n Q u ả n g N in h n h ằ m c u n g c ấ p t h ô n g t in c ầ n t h i ế t ch o các n g h i ê n cứu t i ế p t h e o ỏ v ù n g b iể n này. Các y ế u t ố hoá học và m ôi tr ư ờ n g biển dược đ ể c ậ p tr o n g n g h i ê n cửu n à y b a o g ồm n h iệ t độ, độ m u ôi, O xy hoà t a n , p H , độ đục, các tnuổì d in h d ư ỡ n g A m ô n i, N it r it , N it r a t , P h ô t p h a t và S ilic a t . N g h i ê n cứu n à y được h o à n t h à n h vói sự hỗ trợ k in h ph í c ủ a Hội đ ồ n g Khoa học Tự n h i ê n g ia i đ o ạ n 2 0 0 1 - 2 0 0 3 (đế t à i 7 3 1 6 0 1 ) và n g u ồ n t à i liệ u củ a đ ề tà i N C K H độc lậ p c ấ p N h à nước KHĐL-CIS-Q1 (ỉo G S Lẻ Đ ứ c Tô là m ch ù n h iệ m , T rư ờ n g Đ ạ i học Khoa học Tự n h iê n , Đ H Q G Hà Nội là cơ q u a n ch ủ trì.
2. T ả i l i ệ u v à p h ư ơ n g p h á p
Các sô liệu h oá học và m ôi trư ở n g sử d ụ n g tr o n g n g h i ê n cứu n à y được tậ p hợp t ừ k ế t quả 2 c h u y ế n k h ả o s á t tổ n g hợp v ù n g b iể n Q u ả n g N in h m ù a h è n ă m 2 0 0 0 và 2 0 0 1 do đê tài K H Đ L -C I S -0 1 th ự c h i ệ n tại 261 tr ạ m . C ác sô liệ u được đ o trự c tiế p h o ặ c lấy m ầ u v à p h â n tích n g a y tạ i h iệ n trư ờ n g b ằ n g c á c m á y và t h i ế t bị h iệ n đ ại n h ư RCM -9, Y S I, D R E L - 2 0 1 0 . T ro n g q u á trìn h xử lý s ố liệ u , đả loại bỏ n h ữ n g sô
liệu
k h ô n g đ á n g t i n cậy, là n h ữ n g sô" liệ u quá xa g iá trị tr u n g b ìn h h oặc t h e o k in h n g h i ệ m n g h iê n c ứ u c ủ a c h ú n g tôi là n h ữ n g g iá trị k h ô n g t h ể có. Sô s ố l iệ u bị loại bỏ t h ư ờ n g k h ô n g q u á 5% ch o mỗi y ế u tô". Các p h ầ n m ề m E x cel, S u r f e r dược sừ d ụ n g để t h ế h iệ n c á c k ế t q u ả n g h i ê n cứ u. Các n h ậ n xét, k ế t lu ậ n dược r ú t ra từ v iệc p h â n t íc h t ổ n g hợp th e o q u a n đ iể m H ả i dương học dịa lý.3. K ết q u ả n g h i ê n c ứ u
3.1 D ặ c đ i ể m p h à n bô n h i ệ t dỏy cỉộ m u ô i nước bi ên
T rê n p h ạ m vi to à n v ù n g n g h iê n cứu, n h i ệ t độ nưỏc t ầ n g m ậ t t r o n g m ù a hè t ư ơ n g cỉôi cao, b iế n đổi tr o n g k h o ả n g 30,4 đ ế n tr ô n 3 1 , 6 ° c , c h ê n h lệch g i ữ a k h u vực
1
9
Đoàrt Bộ, T r ị n h Lê H à
ấm n h ấ t và lạ n h n h ấ t d ạ t
l,2 ° c ,
g r a d ie n n h i ệ t độ t h e o h ư ớ n g t ừ bờ ra k h ơ i th ư ò n g k h ô n g vượt q u á 0 , 0 5 nC /k m , t h e o h ư ỏ n g k in h t u y ế n k h o ả n g0,01°c/km .
K h ừ n g đ ặc đ iể m này c h o t h ấ y n h i ệ t độ t ầ n g m ặ t v ù n g n g h i ê n cử u tr o n g m ù a h è t ư ơ n g dôi dồng n h ấ t (h ình 1).H ì n h 1. P h â n b ố
nhiệt độ nưốc tầng mặt
m ù a hèTại t ầ n g lOm , n h i ệ t độ nưốc b iế n đổi tr o n g giỏi h ạ n 3 0 ,2 đ ế n 3 0 ,8 ° c và g iíỉ n g u y ê n t í n h đ ồn g n h ấ t tư ơ n g tự t ầ n g m ặ t. So vói t ầ n g m ậ t , n h i ệ t độ t ầ n g lOm s u v g iả m k h ô n g n h iề u , t h ấ p hơn k h o ả n g 0 ,6 - 0 ,8 ° c ở k h u vực b iể n p h ía b ắc Cô Tô vt\
k h o ả n g 0 ,2 - 0 ,4 ° c ở các k h u v ự c k h á c. T ron g lóp lOm nước t r ê n c ù n g , g r a d ie n n h i ệ t độ th e o p h ư ơ n g t h a n g đ ứ n g ỏ h ầ u h ê t các tr ạ m k h ô n g vư ợt q u á 0 ,0 6 ° c / m c h o th ấ y sự kh ác b i ệ t k h ô n g n h i ề u g iữ a n h i ệ t độ t ầ n g lOm v à t ầ n g m ặ t . T ạ i t ầ n g đ á y , n h i ệ t (ỉộ nưóc b iê n đổi vối q u y l u à t g iả m d ầ n ra khơi th e o xu t h ê t ă n g d ầ n c ủ a độ sâ u đáy biển: các k h u vực g ầ n bờ có n h i ệ t độ 3 0 ,2 - 3 0 ,6 ° c , g ia m d ầ n c ò n 2 8 ,8 ° c tạ i các k h u vực s â u n h ấ t (trê n 3 0 m ) c ủ a v ù n g b iển n g h iê n cứ u . Đ â y là q u y l u ậ t c h u n g b iế n đổi n h i ệ t độ t ầ n g đáy ở c á c v ù n g b iể n v e n bò. So với t ầ n g lOm, n h i ệ t độ t ầ n g đ á y g iả m k h o ả n g 0 ,2 - 0 ,4 ° C ở g ầ n bò v à 2 ° c ở n g o à i khơi.
P h â n bô độ m u ô i nước b iể n t ầ n g m ặ t to à n v ù n g n g h i ê n c ứ u (h ìn h 2) đươc c h ia t h à n h ba k h u vực v ố i cá c đ ặ c đ iể m là: 1) T oàn bộ k h u vực p h ía n g o à i dãy đ ả o v en bd là k h u vực b iể n t h o á n g có nưốc b iển khơi bắc v ị n h Hắc Bộ c h i ế m ư u th ế , độ m u ôi ca o 28-30%o v à ít b iê n đổi; 2) Khu vực g ầ n bờ bị c h e c h ắ n bởi c á c đ ả o có độ m u ôi khí*
th ấ p , chỉ đ ạ t 22-26%0, tạ i các c ử a « ô n g
dưới
14%0, tạ o n ê n c á c t iể u k h u vực cỏ g r a d ie n độ m u ối th e o p h ư ơ n g n g a n g rất lớn. T ín h địa p h ư ơ n g c ủ a độ m u ôi tr o n g khu vực n ày t h ể h iệ n đặc b i ệ t rõ do lưu th ô n g , x áo trộn nước bị c ả n trở bởi h ệ t h ố n g đảo;3) Khu v ự c p h ía n a m v ù n g n g h iê n cứ u (đ ô n g n a m đ ả o C á t Bà) l à nơi x áo trộn c ủ a
f))à(' điẽrn pììâìi bỏ ĩììỏt sỏ yếu tỏ hóa hoe
3m iú ìc biển khơi bắc vịnh Bắc Bộ với nước từ
các
c ử aBạch
o à n g , N a m T r iệ u v à củng ICCÓ th ể từ cửaVăn
ú c , T h á i B ìn h đổ ra. Tại đ â v , độ m u ố i b iế n đổitừ dưới
20%i> đến 218%) th eo xu t h ế t ă n g d ẩ n v ê ph ía d ô n g bắc. G r a d ie n độ m u ố i t h e o h ư ỏ n g n à y khá l.áín, ctạt 0 , l-0,5%o/km t ạ o n ê n khu vực dột bi ôn (lộ m u ôi.Tạ. t ầ n g 10m , độ m u ố i có g iá trị b iế n đổi từ 2 8 - 3 1%0, c a o hơn t ầ n g m ặ t k h o ả n g 1 %0, , r iên g khu vực p h ía n a m c a o hơn từ 2 -8%o. P h â n bô độ m u ố i ở t ầ n g n à y có x u t h ế t ă i i |4g d ần t ừ bò ra khơi, k h ô n g x u ấ t h iệ n khu vực có dộ m u ô i t h ấ p ở p h ía đ ô n g nam đ ả o ( 'át Bà n h ư t ầ n g m ặ t , c h o t h ấ y nước lục địa c h ỉ ảnh h ư ở n g ở các lốp p h ía trên . T ạ i tÀng đáy p h â n bô độ muôi h o à n to à n tư ơ n g tự t ầ n g 1 0 m f g iá trị b iên đổi t ừ 29 đ ế n t r ê n 32%», c a o hơn l%o so với t ầ n g lOm.
2.2 Dác đ i ể m p h à n bô Ôxy tioà t a n
,p ỉ l và d ô đ u c ììỉiởc biển
Tại k h u v ự c b i ể n t h o á n g , n ồ n g độ Ôxv hoà t a n (D O ) nước t ầ n g m ặ t d a o độ n g c h ú y ê u trong k h o ả n g G,0 -8 ,0 m g0.j/l tư ơ n g đ ư ơ n g 100-120% độ b ã o h oà (h ìn h 3), ở t ầ n g ' I0m c á c g iá trị tư ơ n g ứ n g là 6 ,5 - 8 ,5 mgO-í/1 và 100-130% . N h ư v ậ y có t h ể xem n ồ n g g độ PO tro n g k h o ả n g 1 0 m é t nước tr ê n c ù n g là tư ờ n g đôi đ ồ n g n h ấ t. Đ ặ c đ iể m phAnn bô* n o tại các tần g này gần tư ơng tự nhau, tr o n g đó dải nước có nồng độ DO ca o t t r ê n '■.o mgOo/1 (t r ê n 1 1 0 % đọ bảo hoà) th u ộ c khu v ự c g iữ a c h ạ y dọc trụ c v ù n g n g h iã ê n cún keo dài từ d ô n g bắc x u ố n g tâ y n a m . P h ía n g o ả i d ả i nước n à y , n ồ n g độ DO t t u y cc g iả m đi s o n g v ẫ n giữ ở mức k h á cao, đ ạ t cờ 6 ,5 - 7 ,0 m g 0 2/l tư ơ n g đư ơn g 100-1110% độ bão hoà. R iê n g k h u v ự c p h ía trong h ệ t h ố n g đ ả o n ồ n g độ D O th ư ờ n g th ấ p »
dưới
6 mgO-,/1, t ạ i các cửa s ô n g dưới \ m g 02/l. S ự t h i ế u h ụ t D O ở khu vực n à y ( <1 0 0 0°Ó c!t bão hoà) có t h ể liê n q u a n đen ô n h iồ m c h ấ t h ữ u cơ t ừ các s ô n g đ ổ ra.H ìn h 2. P h â n bô độ m u ỗ i (%o) nưỏc t ầ n g m ặ t m ù a hè
4 Đ o à n
B ộ yT r ị n h Lê Hà
T ìn h h ìn h t ư ơ n g tự n à y c ù n g x ả y ra ở k h u vực lâ n c ậ n q u â n đ ả o Cô T ô , nơi DO chỉ đ ạ t 8 0 -1 0 0 % dộ b à o h o à .
H ì n h 3. P h â n bô n ồ n g độ Oxy
hoà tan
(mg/1)nước tầ n g
m ặ t m ù a h èT ại t ầ n g đ á y , k h o ả n g b iế n đổi n ồ n g độ DO k h á rộng, t ừ
dưới
4 đ ế n 8 mgO.,/1 (dưỏi 6 0 đ ế n 1 2 0% d ộ bão hoà) và v ẫ n bảo to à n xu t h ê p h â n bô n h ư cá c t ầ n g nước p h ía tr ê n , n g h ĩ a là c ủ n g h ìn h t h à n h khu vực g iữ a c h ạ y dọc tr ụ c v ù n g n g h i ê n cứu có n ồ n g độ DO c a o t r ê n 6 m g 0 2/l (80 đ ến tr ê n 100% độ bão h oà). S o vối các t ầ n g nưốc p h ía t r ê n , n ồ n g độ D O t ầ n g đáy g iả m đi k h o ả n g 0 ,5 - 1 ,0 m g 0 2/l ở dải nước v e n bở và g iả m đi d á n g k ể â k h u vực xa bờ t h e o sự t ă n g d ầ n c ủ a độ s â u d á v b iể n . Sự t h iế u h ụ t DO ỏ t ầ n g đ á y , n h ấ t là k h u vực g ầ n bờ và b iê n p h ía n g o à i củ a v ù n g n g h iê n cửu (<80% độ bão h oà) c h o t h ấ y đ ây là nơi tiê u th ụ Ô xy, k h ả n ă n g n à y có t h ể do c h ín h t ạ i nơi đ â y là v ù n g t íc h lu ỹ v ậ t c h ấ t hữu cơ [1 ]Nước b i ể n v ù n g n g h i ê n cứ u m a n g đặc tr ư n g k iề m y ế u vối trị s ố p H tư d n g đối ổ n đ ịn h , d ao đ ộ n g c h ủ y ê u tr o n g k h o ả n g 7 ,8 - 8 ,2 . G iá trị n à y nh ỏ hơn so vỏi nưốc b iể n khơi n h ư n g lỏn h ơ n so với nước v ù n g cử a s ô n g v e n bờ [2,3]. P h â n bô p H tạ i các t ầ n g k h ô n g b iể u h iệ n q u y l u ậ t n à o m à h ìn h t h à n h cá c t â m c a o t h ấ p x e n l ẫ n n h a u . R iô n g t ạ i t ầ n g đáy k h u vực b iể n s â u (các trạ m xa bờ), pH có giá trị k h á t h ấ p (7,8- 8 ,0 ). Đ ậ c đ iể m n à y c ũ n g c h ứ n g tỏ tạ i đây là nơi tích luỹ v ậ t c h ấ t h ừ u cơ. N h ậ n địn h n à y t h ố n g n h ấ t với n h ậ n đ ịn h r ú t rá từ v iệc x e m x é t p h â n b ố DO t ạ i t ầ n g đáy các t r ạ m xa bờ đả n ê u t r ê n , th e o đó khi c h ấ t hữu cơ bị ôxy h o á hoặc p h â n h u ỷ s è là m g iả m n ồ n g độ D O và t ă n g n ồ n g độ k h í C 09 hoà t a n [1 ].
K hu v ự c p h ía n a m v ù n g n g h i ê n cứu c ũ n g là nơi có p H t h à p , t h ư ờ n g c h ỉ đ ạ t giá trị 7 , 8 - 8, 1 ở cả 3 t ầ n g , tr o n g k h i đó, nước b iển tr o n g v ịn h H ạ Long v à Bái Từ Long
(
óỊ)ỉ I
khá cao, lịạtI
y i ' ì )s,
i< hí ành
hương ớmột
k h uvực
n h ò họptrước
cứav ị n h K h u v ực t r u n ^ t â m v u n g n i í h i r p <'\i\1 x u n g q u a n h CỊUíUi d a o c ỏ T ô , c h ù y ế u là
m iến p h ía tá y n a m , <;ìv VM t;i\' bric (kéo dài tới đ ào (Vu ( 'h iê n ) là nơi có pH k h á cao, th ư ùng x u y ẽ n (lạt tri s ố trôn 7,9, (la ph ẩn trẽn 8 .0 và n h iê u ch ỗ đạt 8 ,1 -8 ,2 , là n h ù n g trị s ô p ỉ l ca o n h á t cúa v ù n g b iển n g h iê n c ứ u . t)ậc đ iể m này x u ấ t h iệ n ư mọi t ầ n g nước và t r ù n g h ợ p với khu vực có n ồ n g độ DO cao, do v ậ y nó c ũ n g có n g u y ê n n h â n từ q u a n g hộp c ủ a thú< vạt, th e o đó khi th ự c v ậ t q u a n g hợp m ạ n h s ẽ g ià i p h ó n g n h iề u O xy và t i ê u tlv n h iề u CO- tự do.
Độ đục nước v ù n g b iên n g h iê n cứu có g iá trị n ằ m tr o n g giói h ạ n từ 1 đ ê n trên 20 mg/1, n h ỏ hơn và b i ê n d ộ n g hờn so với độ đục v ù n g b iể n B a L ạ t-B ạ ch L o n g Vĩ (18- 2 0 mg/1) [2]. P h â n bô (lộ ciục có đạc đ iể m là giữ a t ầ n g mặt và t ầ n g lOm k h ô n g kh ác n h a u n h iề u v ê g iá tr ị, xu t h ê p h ả n bô t ả n g cỉan từ bắc x u ô n g n a m , từ bò ra khơi. I)ộ dục* nước b iể n khu v ự c ph ía n am v ù n g n g h iê n cứ u có g iá trị ca o n h ấ t , đ ạ t 1 2 đôn t r ẽ n 20 mg/1 do ả n h h ư ơ n g c ù a nước v ù n g g ầ n bờ p h í a ỉ)ồ S d n -H ả i P h ò n g , k h u vực g iiìa có g iá trị 8 - 1 6 mg/1, khu vực phía hăc có g iá trị t h ấ p n h ấ t 4 - 1 2 mg/1. Tại t ầ n g đ á y , tu y g iá trị độ đ ụ c à cá c tr ạ m xa bò g iả m đi k h o a n g -1 m g/1 so với c á c t ầ n g nưóc p h ía tr ê n s o n g xu t h ê p h à n bô v ẫ n được bảo toàn.
2.3 D ặ c đ i ể m p h ả n bô c á c m u ố i d i n h d ư ỡ n g vô cơ
N ồ n g độ A m o n i (N II / ) ở các k h u vực và các t ầ n g tư ớ n g đôi d ồ n g n h ấ t , b iế n dổi t ừ 0 ,0 2 -0 ,0 4 mgN/1 ớ t ầ n g m ặ t, 0 ,0 1 - 0 ,0 2 m g N /l ờ t á n g lOm v à 0 -0 ,0 3 m gN /1 ở t ầ n g đ á y . R iên g tại t ầ n g m ặ t khu vực p h ía n a m v ù n g n g h i ê n c ứ u là nơi có n ồ n g độ N H / đ ạ t giá trị ca o (0 , 0 2 d ê n 0 , 1 0 mgN/1) và b iế n đoi m ạ n h do ả n h h ư ơ n g c ủ a nước v e n bò ( h ìn h 4).
D á c đ i ể m p ỉ i à ì i b ô r t i õ t s ò v c i i / ò Ì ì i ì d h o c ...
H ỉn h 4. P h ả n bô n ồ n g cỉộ A m o n i (mgN/1) nước t ầ n g m ật m ù a h è
6 Đ o à n Bộ, T r ị n h Lê Hà
N ồ n g cỉộ N i t r i t ( N O , ) t h ư ờ n g n h ô hơn k h o ả n g 10 lầ n so vỏi N H 4\ N i t r i t là s ả n p h ẩ m t r u n g g ia n c ủ a q u á tr ìn h đ ạ m hoá n ê n có lõ đã c h u y ể n h ầ u h ê t t h à n h N O Ị [1]. Xu t h ê p h â n b ố N O c ũ n g tư ơ n g tự N H , \ n g h ía là trừ t ầ n g m ộ t k h u vực p h ía n a m v ù n g n g h iê n cứ u c ó n ồ n g cỉộ N O c a o và b ấ t ô n đ ịn h (0,00-1 đ ê n 0 , 0 1 6 mgN/1), c á c k h u vực k h á c có n ồ n g độ N O ; ít b iế n đổi ( t ầ n g mật; 0 ,0 0-1-0,006 m gN /1, t ầ n glOm: 0 ,0 0 3 - 0 , 0 0 6 m g N /1 , t ầ n g đáy: 0 , 0 0 5 - 0 , 0 0 8 mgN/1).
N ồ n g độ N i t r a t (NO;i') có g i á trị tư ơ n g đ ư ơ n g n ồ n g độ N H . , \ đ ạ t 0 , 0 4 - 0 ,1 6 mgN/1 ở t ầ n g m ặ t , 0 , 0 2 * 0 ,0 8 mgN/1 ờ t ầ n g lOm v à 0 ,0 2 * 0 ,0 9 mgN/1 ở t ầ n g đáy. Tại t ầ n g m ặ t, n ồ n g độ N O ; đ ạ t g iá t r ị c a o ỏ k h u vực p h ía n a m v ù n g n g h i ê n c ứ u (0,0-1- 0 ,0 8 m g N/ 1 v à c a o hdn) do ả n h h ư ở n g c ủ a nưỏc v ù n g v e n bò, c a o n h ấ t ở k h u vực p h ía bắc ( 0 ,0 8 - 0 ,1 6 mgN/1) - c h ư a rõ n g u y ê n n h â n và th ấ p n h ấ t ủ k h u vực g iữ a v ù n g n g h i ê n cứ u (dưới 0 ,0 4 m gN /1) - h ìn h 5. T ạ i t ầ n g lOm và t ầ n g đ á y , x u t h ê p h ân bô N O t c ủ n g tư ơ n g tự t ầ n g m ặ t , tr o n g đó k h u vực có n ồ n g độ t h ấ p n h ấ t á g iữ a v ù n g n g h i ê n cứ u t h ế h i ệ n k h á rõ ( 0 ,0 2 - 0 ,0 4 mgN/1). H iệ n tư ợ n g n ồ n g dộ N O3 g i ả m th ấ p ở t ấ t cả các t ầ n g k h u v ự c g iữ a v ù n g n g h i ê n cứu là do nó đà bị t i ê u th ụ m ạ n h bởi q u a n g hợp c ủ a th ự c v ậ t p h ũ đu. N h ậ n đ ịn h này t h ô n g n h ấ t với n h ậ n đ ịn h r ú t ra từ v iệc x e m x é t s ự p h â n b ố pH v à D O đà n ê u tr ê n v à c ũ n g được lặ p lại khi x e m x é t sự p h â n b ố p h ô tp h o v à S i l i c v ô cơ ỏ p h ả n dưới đ â y . T ro n g kh i n ồ n g độ N ỉ ỉ / v à NO , ít có sự biến động thì sự giảm th ấp NO ị ở khu vực quang hợp m ạnh giữa vùng nghiên cứu c h o t h ấ y , tr o n g 3 lo ạ i d in h d ư ỡ n g N itơ vô cơ th ì n h u c ầ u N itơ c ủ a N i t r a t ch o q u a n g hợp c ủ a th ự c v ậ t có tý lộ c a o hơn.
t c t 7*.
10» CO
H ì n h 5. P h â n b ố n ồ n g độ N i t r a t (m gN/1) nước t ẩ n g m ặ t m ù a hè
ỉ ) á c d ỉ ể t ì ì p h â n b ỏ l ì ì ô t s ô y ê u t ô h ỏ n h ọ c
7
P h ả n bô P h ô t p h á t (PO ; s) t ầ n g m ặ t (h ìn h 6) c ũ n g tư ơ n g tự p h â n bõ* N O 3 với 3 k h u vực có n ồ n g độ c a o th ấ p k h á c n h a u t ư ơ n g ứ n g vối các n g u ồ n bố s u n g và t iê u th ụ c h ú n g . Khu vực p h í a n a m v ù n g n g h i ê n c ứ u có n ồ n g độ P O4 J c a o n h ấ t (0 ,1 0 - 0 ,2 5 m g P O , /1) d o liê n q u a n đ ê n n g u ồ n nước t ừ v e n bờ đ ư a ra, k h u v ự c g iữ a và cà khu vực p h ía hiìc v ù n g n g h i ề n c ử u có n ồ n g độ PO , t h ấ p n h á t (cỉưới 0 , 0 0 đ ôn 0 , 1 0 m g P O ị /1) lie n ( Ị i i a n xién h o ạ t d ộ n g q u a n g hợp c ủ a th ự c vậ t p h ù (lu.
H ìn h 6. P h â n bỏ n ồ n g độ F h ô t p h á t (m g P O l-3/l) nước t ầ n g m ặ t m ù a h è
T ạ i t ầ n g lOm v à t ầ n g đ á y , n ổ n g (!ộ FOj t ă n g lê n đ á n g k ể ở c á c k h u v ự c giữ a v à p h ía bắc v ù n g n g h i ê n cử u , đ ạ t 0 , 1 0 - 0 ,3 0 m g P O , 71 ờ t ầ n g lOm v à 0 ,1 0 - 0 ,5 0 mgPO.ị 'VI đ t ầ n g đ á y . T ro n g khi đó, các lớp nước t ừ 7 - 1 0 m t r ỏ x u ố n g ở k h u vực p h ía n a m k h ô n g cùn c h ịu ả n h h ư ở n g c ủ a nưỏc v e n bờ (a n h h ư ở n g n à y c h ỉ có ở lốp nước m ỏ n g s á t m ạt) n ê n n ồ n g c!ộ P O , lại g i ả m đi s o với t ầ n g m ặ t , c h ì đ ạ t 0 ,1 0 - 0 ,1 5 m g P O , 71. Sự t á n g c a o n ồ n g độ PO.ị i th e o độ s â u t ại k h u v ự c g iữ a và p h ía b ắc v ù n g n g h i ê n cứu, n h ấ t là đ ố i với các tr ạ m xa bò có độ s â u lớ n c h ắ c c h ắ n có l i ê n q u a n đên q u á t r ìn h p h â n h u ý c á c hợp c h ấ t h ữ u cớ ở c á c lớp nước n à y . Đ â v c ũ n g c h í n h là khu v ự c có p l i và DO t h ấ p n h á t với c ù n g n g u v ê n n h ã n .
P h â n bô Silic v ô cơ (S iO j 2) tại t á t cả các t ầ n g đ ê u có XXI t h ê tư ơ n g t ự n h a u vói đ á c đ iể m c h u n g là t ã n g từ bờ ra khơi. T ại t ầ n g m ậ t k h u v ự c p h ía n a m v ù n g n g h iê n c ứ u có n ồ n g c!ộ SiO.; ~ c a o n h ấ t ( 0 ,8 0 - 1 .1 0 m gSi/1) clo được b ổ s u n g từ nước v e n bờ, kh u vực phía bác c ù n g có n ồ n g độ c a o tư ơ n g đ ư ơ n g ( 0 ,8 0 (lên t r ê n 1,0 m gSi/1) • ch ư a rõ n g u y ê n n h â n và k h u vực g iữ a v ù n g n g h i ê n c ử u có n ồ n g độ t h ấ p n h ấ t (0 ,2 0 - 0 ,8 0 m g Si/1) đo được th ự c v ậ t sử d ụ n g t r o n g q u a n g hợp.
8
Đ o à n Iiỏ, T r i n h Lô Hả
Tại t ầ n g lOm v à t ầ n g đáy, n ồ n g độ SiO J2 t ă n g lê n ở k h u v ự c g iữ a v ù n g n g h iê n cửu, đ ạ t 0 , 2 0 - 1 ,4 0 mgSi/1 ở t ầ n g lOm, 1 ,0 0 -1 ,6 0 mgSi/1 ở t ầ n g đ á y , p h ù hợp vối n g u ồ n bô s u n g từ q u á tr ìn h p h â n h u ý c h ấ t h ữ u cớ, n h ấ t là ờ các t r ạ m xa bò có độ sâ u lỏn. R iên g k h u v ự c p h ía n a m v ù n g n g h iê n c ứ u , n ồ n g độ S i O} 2 t ầ n g lO m g iả m đi so vỏi t ầ n g m ặ t (đ ạ t 0 , 8 0 - 1 ,0 0 mgSi/1) do k h ô n g c h ịu ảnh h ư ở n g c ủ a nước v e n bờ, t ă n g lên m ột c h ú t ỏ t ầ n g đ á y (trên dưới 1,0 mgSi/1) cỉo được b ổ s u n g từ qu á trìn h p h â n h u ỷ c h ấ t h ừ u cơ.
4. Kêt l u ậ n
V à o m ù a h è , lố p nưốc t ầ n g m ặ t có n h i ệ t độ biôn đổi c h ủ y ế u t r o n g k h o ả n g 3 0 ,4 - 3 1 ,6 ° c , độ m u ôi 20-28%o ở v ù n g gần bờ, c ử a sô n g , t r ê n 30%o ở xa bờ, Ò xy hoà t a n 5 ,5 - 8 ,5 mgOv/1, p H 7 ,8 -8,2, độ đục 4 -2 0 mg/1, A m o n i 0 , 0 2 - 0 , 0 6 m gN/1, N it r it 0 . 0 0 4 . 0 , 0 0 6 m gN/1 ( v ù n g c ử a s ô n g 0 , 0 0 4 - 0 ,0 1 6 mgN/1), N i t r a t 0 , 0 4 - 0 , 0 8 mgN/1, P h ô t p h a t 0 , 0 5 - 0 ,2 0 m g P 04 3/l v à S ilic a t 0 ,2 0 - 1 ,0 mgSi/1.
Các yiYu tô th u ý hoá và môi trường b iến Q u ả n g N in h , n h ấ t là clộ m u ố i, độ đục v à các m uối d in h d ư ỡ n g c h ịu ả n h hưởng m ạ n h c ủ a tư ơ n g tá c b iể n - lụ c đ ịa . Ảnh hưởng n à y b iể u h iệ n rõ n h ấ t tạ i k h u vực p h ía n a m v ù n g n g h i ê n c ứ u , th e o đó nước từ
các cửa Bạch Đằng, Nam Triệu và củng có thể từ cừa Vãn úc, Thái Bình đổ ra đà
làm g iả m độ m u ố i, p H và là m t ă n g độ đục v à n ồ n g độ c á c m u ố i d in h d ư 3 n g vô cơ.
T uy n h i ê n , ả n h h ư ở n g n à y c h ỉ th ô h iệ n ở lốp n ư ố c m ỏ n g g ầ n m ặ t th u ộ c k h u vực p h ía n am v ù n g n g h i ê n c ứ u . C à n g lê n p h ía bắc, ả n h h ư ở n g n à y c à n g m ấ t d ần .
S ự ' t ă n g c a o n ồ n g độ DO, p H và g iả m t h ấ p n ồ n g độ c á c m u ối d in h d ư õ n g tạ i k h u vực g â n bờ giữ a v ù n g n g h iê n cứu có l iê n q u a n d ến h o ạ t đ ộ n g q u a n g hợp củ a thực v ậ t p h ù d u . N gư ợ c lạ i, sự g iả m n ồn g độ DO, pH và t ă n g c a o n ồ n g đ ộ cá c muôi din h d ư ỡ n g ở c á c lớp nước s â u và đ áy các t r ạ m x a bờ có n g u y ê n n h â n do cá c quá tr ìn h p h â n h u ỷ c h ấ t h ữ u cơ tại các t ầ n g nước n à y .
Tài l i ệ u t h a m k h ả o
1 . Đ o à n Hộ, ỉ ỉ o á h ọ c biển, N xb . Đ H Q G H à N ội, 2 0 0 1 , 170 tr.
2. Đ o à n Hộ, P h ù n g Đ ã n g l ỉ i ê u , N g h i ê n cửu n ã n g s u ấ t s i n h học sơ cấp c ủ a th ự c vật nổi v ù n g b iể n v e n bờ tâ y v ịn h Bắc Bộ, T u y ể n t ậ p H ộ i n g h ị k h o a học T r ư ờ n g Đ ạ i h ọ c K h o a h ọ c T ự n h i ê n , Đ H Q G Ỉ Ỉ N l ầ n t h ứ h a i , H à N ộ i 2 3 - 2 5 t h á n g 11 n á m 2 0 0 0 , C h u y c n n g à n h K h í tư ợ n g - T h u ỷ v á n - H ả i d ư ơ n g h ọ c, N xb. G ia o t h ô n g , Hà N ộ i, 2 0 0 1 , tr. 3-6.
3. Lưu V ăn D iệ u , N g h i ê n cứu d ặ c đ i ể m t h u ỷ h o á và c h ấ t l ư ợ n g nước v ù n g biển ven b ờ Q u à n g N i n h - ỉ ỉ c ì i P h ò n g ( t ừ v ị n h H ạ L o n g đ ế n b á n d à o Đ ồ S ơ n ) ,
Luận án
P T S k h o a học H o á học, Đ H K H T N . Đ H Q G H N . 199 6 158 t r
VNU JO U R N A L 0 F S C IE N C E , Nat . Sci & Tech T XIX. N01. 2003
Dác điềm p h á n bô ìììôt sỏ yếu tô hóa hoc ...
9C H A R A C T K R I S T I c s O F D I S T R I B U T I O N O F S O M E
H Y D R O C H E M I C A L A N D E N V I R O N M E N T A L E L E M K N T S IN Q U A N G N INH S E A A R E A
I ) o a n Ho,
T rin h
Le HaD e p a r t m e n t o f ỉ l y d r o M ete o ro lo g y a n d O cea n o lo g y C o ỉle g c o f Science, V N U
D u r i n g t h e s u m m e r , t h e s e a s u r ĩ a c e t e m p e r a t u r e r a n g e s f ro m 30.1 ( ’ to 31,6''C» s a l i n i t y v a rv from a b o u t 2 0 -2 8 ppt in Coastal r e g io n a n d e s t u a r i e s a n d uppcr 30 pp t in o f f s h o r e r e g io n , D O r a n g e s o f Õ.Õ-5.8 m gO ./l; pH o f 7.8-8.2; T u v b id itv 0 f 4*
2 0 mg/1; A m m o n i u m o f 0 . 0 2 - 0 . 0 6 mgNVl; N it r it e o f 0 . 0 0 1 - 0 . 0 0 6 mgN/1; K it r a t e o f 0 .0 4 - 0 .0 8 mgN/1; P h o s p h a t e o f 0 . 0 5 - 0 . 2 0 m g P O ị ‘71 a n d S il ic a t e o f 0.2 - 1 .0 mgSi/1.
1 ỉy d r o c h e m ic a l a n d e n v i r o n m e n t a l c l e m e n t s , e s p e c ia llv s a l i n i t y , tu rb id itv , n u t r i c n t s o f Q u a n g N i n h s e a a r e s tr o n g lv i n í lu e n c e d bv in t e r a c t io n bc*twcen ocean
and continent. These signals are considerably shown in the near surf;icc waters of
th e Southe rn r e g io n w h e r e t h e r e is riv er p lu m e from B a ch D a n g , N a m Trieu c s t u a r i e s a n d s o m e o t h e r s s u c h a s V a n ư c , T h a i B in h , th o s a l i n i t y a n d p H d o crea se vvhile t u r b id it y a n d in o r g a n i c n u t r i e n t s in c r e a s e . U e s id e s , tlie p r o c e s s of p h y t o p la n k t o n p h o t o s y n t h e s i s r e s u l t s in in c r e a s in g t h e 1 )0 , pH a n d d e c r e a s i n g th e n u t r i e n t s in t h e C oa sta l r e g io n s . In t h e d e e p e r la y e r s a n d b o tto m , t h e p r o c ess C)f c iisso lv in g o r g a n ic m a t e r i a l c a u s e s t h e d e c r e a s e o f t h e DO. pH a n d t h í1 in c r e a s o o f n u t r i e n t s .
T h is w ơrk w a s s u p p o r t e d by t h e N a t u r a l S c ie n c e C o u n cil o f V i c t n a m (2002- 2 0 0 3 ) a n d i n v e s t i g a t i v e d a t a o f K H D L -C IS -0 1 Project (2 0 0 0-2 0 0 1).