Bài 14: Hành trình phát triển và thành tựu văn minh Đông Nam Á cổ - trung đại
A - CÂU HỎI GIỮA BÀI I. Hành trình phát triển
Trả lời câu hỏi 1 trang 82 SGK Lịch Sử 10 - CTST: Hãy trình bày quá trình hình thành nền văn minh Đông Nam Á thời cổ đại.
Trả lời:
- Từ đầu Công nguyên:
+ Nhiều quốc gia sơ kỳ hình thành và phát triển ở Đông Nam Á.
+ Đây là thời kỳ dung hợp giữa nền văn hóa bản địa với văn hóa Ấn Độ tạo nên bước phát triển mới của nền văn minh Đông Nam Á.
-Từ thế kỉ VII đến thế kỉ X:
+ Ở nhiều nước Đông Nam Á đã hình thành các quốc gia “dân tộc”.
+ Đây là giai đoạn khu vực Đông Nam Á chịu ảnh hưởng sâu sắc từ văn hóa Ấn Độ và Trung Quốc. Đặc biệt, Phật giáo được truyền bá mạnh vào Đông Nam Á và ảnh hưởng lớn mọi mặt đời sống văn hóa - xã hội ở nhiều nước.
Trả lời câu hỏi 2 trang 82 SGK Lịch Sử 10 - CTST: Tiến trình phát triển của văn minh Đông Nam Á thời trung đại diễn ra như thế nào?
Trả lời:
- Giai đoạn từ thế kỉ X đến thế kỉ XV:
+ Đây là giai đoạn phát triển mạnh mẽ của nhiều nước ở khu vực Đông Nam Á, nền kinh tế thịnh vượng và xã hội ổn định.
+ Sự tiếp biến có chọn lọc những ảnh hưởng văn hóa từ bên ngoài thúc đẩy văn minh Đông Nam Á phát triển mạnh mẽ với nhiều thành tựu rực rỡ.
+ Ngoài ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ và Trung Quốc, sự du nhập và ảnh hưởng của Hồi giáo đã bổ sung thêm những giá trị mới cho văn hóa khu vực.
-Từ thế kỉ XVI đến thế kỉ XIX:
+ Nhiều nước ở Đông Nam Á bước vào thời kỳ khủng hoảng, suy thoái và phải đối diện với sự xâm nhập của các nước phương Tây.
+ Văn hóa phương Tây từng bước ảnh hưởng đến khu vực, xuất hiện thêm nhiều thành tựu văn minh mới.
II. Thành tựu văn minh tiêu biểu 1. Tín ngưỡng và tôn giáo
Trả lời câu hỏi 1 trang 83 SGK Lịch Sử 10 - CTST: Nêu thành tựu văn minh tiêu biểu của khu vực Đông Nam Á.
Trả lời:
- Tín ngưỡng:
+ Tín ngưỡng sùng bái tự nhiên: cư dân Đông Nam Á thờ các con vật gần gũi với cuộc sống của xã hội nông nghiệp (trâu, cóc, chim, rắn, cả sấu,...), thờ thần Lúa, Hồn Lúa, Mẹ Lúa,...
+ Tín ngưỡng phồn thực: tục cầu sinh sôi nảy nở tồn tại phổ biến ở khu vực Đông Nam Á dưới hình thức thờ sinh thực khí Lin-ga và I-ô-ni, quan niệm về âm dương,…
+ Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên có vị trí linh thiêng của cư dân Đông Nam Á.
- Tôn giáo:
+ Đông Nam Á phổ biến các loại hình tôn giáo bản địa dựa trên tín ngưỡng vạn vật hữu linh có từ thời nguyên thuỷ.
+ Bà La Môn giáo, Ấn Độ giáo: được truyền bá vào Đông Nam Á từ đầu Công nguyên, đóng vai trò quan trọng trong việc tổ chức xã hội, khẳng định vương quyền ở một số nhà nước đầu tiên.
+ Phật giáo: du nhập vào Đông Nam Á từ Trung Quốc và Ấn Độ, có vai trò quan trọng trong đời sống chính trị, xã hội và văn hoá ở nhiều quốc gia Đông Nam Á.
+ Hồi giáo: du nhập vào Đông Nam Á khoảng thế kỉ VII - VIII qua con đường thương mại biển, đến thế kỉ XIII trở thành tôn giáo có ảnh hưởng lớn ở nhiều nước Đông Nam Á.
+ Công giáo: xuất hiện ở khu vực Đông Nam Á gắn liền với sự hiện diện của người phương Tây.
Trả lời câu hỏi 2 trang 83 SGK Lịch Sử 10 - CTST: Tín ngưỡng nào thể hiện tính bản địa của cư dân ở Đông Nam Á?
Trả lời:
- Những tín ngưỡng thể hiện tính bản địa của cư dân Đông Nam Á là:
+ Tín ngưỡng sùng bái tự nhiên: cư dân Đông Nam Á thờ các con vật gần gũi với cuộc sống của xã hội nông nghiệp (trâu, cóc, chim, rắn, cả sấu,...), thờ thần Lúa, Hồn Lúa, Mẹ Lúa,...
+ Tín ngưỡng phồn thực: tục cầu sinh sôi nảy nở tồn tại phổ biến ở khu vực Đông Nam Á dưới hình thức thờ sinh thực khí nam và sinh thực kí nữ, quan niệm về âm dương…
+ Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên.
2. Chữ viết và văn học
Trả lời câu hỏi trang 84 SGK Lịch Sử 10 - CTST: Ảnh hưởng từ các nền văn minh lớn trên thế giới đến chữ viết của Đông Nam Á như thế nào?
Trả lời:
- Các nước Đông Nam Á tiếp nhận nhiều chữ viết từ bên ngoài và sáng tạo thành chữ viết riêng của mình:
+ Việt Nam tiếp nhận chữ Hán (Trung Quốc) từ đầu Công nguyên để tạo thành chữ Nôm;
+ Chữ Phạn Xan-krit, chữ Pa-li (Ấn Độ) du nhập vào các nước Đông Nam Á từ thế kỉ III - IV để hình thành chữ Cham-pa cổ, chữ Thái cổ, chữ Khmer cổ…
+ Chữ viết A rập du nhập vào các quốc gia Nam Đảo, Malaysia, Inđônêxia…
+ Từ thế kỉ XVI, chữ viết của nhiều quốc gia Đông Nam Á được Latinh hóa và được sử dụng đến ngày nay.
Trả lời câu hỏi trang 84 SGK Lịch Sử 10 - CTST: Hãy cho biết cơ sở hình thành nền văn học (văn học dân gian và văn học viết) ở khu vực Đông Nam Á.
Trả lời:
- Cơ sở hình thành nền văn học ở khu vực Đông Nam Á:
+ Tài năng và trí tưởng tượng của cư dân Đông Nam Á.
+ Thực tế cuộc sống lao động và sản xuất của cư dân Đông Nam Á.
+ Ảnh hưởng từ văn học Ấn Độ, Trung Quốc, A-rập và văn học phương Tây.
3. Kiến trúc và điêu khắc
Trả lời câu hỏi 1 trang 85 SGK Lịch Sử 10 - CTST: Em hãy nêu đặc trưng của nghệ thuật điêu khắc của cư dân Đông Nam Á thời cổ - trung đại.
Trả lời:
- Nghệ thuật điêu khắc ở Đông Nam Á chịu ảnh hưởng rõ nét của điêu khắc Ấn Độ và Trung Quốc, đã phát triển đạt trình độ cao với nhiều tác phẩm như tượng thần, tượng Phật, phù điêu, bức chạm nổi,...
Trả lời câu hỏi 2 trang 85 SGK Lịch Sử 10 - CTST: Dấu ấn văn hóa Ấn Độ trong các công trình kiến trúc ở Đông Nam Á là gì?
Trả lời:
- Kiến trúc Đông Nam Á chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của kiến trúc Ấn Độ (kiến trúc Hin-đu giáo và Phật giáo) và kiến trúc Hồi giáo
+ Loại hình kiến trúc phổ biến là kiểu kiến trúc tháp hình vuông hay hình chữ nhật (điển hình là tháp Chăm ở Việt Nam và Ăng-co Vát ở Cam-pu-chia).
+ Kiến trúc Phật giáo đặc trưng phổ biến là kiểu kiến trúc Xơ-tu-pa (tháp) (điển hình là kiến trúc Bô-rô-bu-đua ở In-đô-nê-xi-a và Thạt Luổng ở Lào).
Trả lời câu hỏi 3 trang 85 SGK Lịch Sử 10 - CTST: Em hãy trình bày sự tác động của tôn giáo đến các công trình kiến trúc và điêu khắc ở Đông Nam Á?
Trả lời:
Tác động của tôn giáo đến các công trình kiến trúc và điêu khắc ở Đông Nam Á được thể hiện ở việc:
- Cư dân Đông Nam Á xây dựng nhiều công trình kiến trúc phục vụ cho mục đích thờ cúng và thực hiện các nghi lễ tôn giáo.
- Các công trình kiến trúc được mang xây dựng phù hợp với phong cách đặc trưng của một tôn giáo nào đó. Ví dụ:
+ Kiến trúc Hin-đu giáo với đặc trưng phổ biến là: tháp hình vuông hoặc hình chữ nhật.
+ Kiến trúc Phật giáo với đặc trưng phổ biến là kiểu kiến trúc Xơ-tu-pa (tháp) + Kiến trúc hồi giáo với đặc trưng phổ biến là: cột cao, mái vòm, không có phù điêu trang trí.
- Tại Đông Nam Á tồn tại phổ biến các tác phẩm điêu khắc mang tính chất tôn giáo như tượng thần, tượng Phật và phù điêu…
Lưu ý: Học sinh trình bày quan điểm cá nhân. Bài làm trên chỉ mang tính tham khảo B - CÂU HỎI CUỐI BÀI
LUYỆN TẬP
Trả lời câu hỏi luyện tập 1 trang 86 SGK Lịch Sử 10 - CTST: Lập niên biểu các giai đoạn phát triển của văn minh Đông Nam Á từ khi hình thành cho đến giữa thế kỉ XIX?
Trả lời:
Giai đoạn Sự phát triển văn minh Đông Nam Á
Đầu Công nguyên đến thế kỉ VII
- Nhiều quốc gia sơ kì hình thành và phát triển ở Đông Nam Á.
- Đây là thời kì dung hợp giữa nền văn hoá bản địa với văn hoá Ấn Độ tạo nên bước phát triển mới của nền văn minh Đông Nam Á.
Từ thế kỉ VII đến thế kỉ X
- Hình thành nhiều quốc gia “dân tộc”.
- Đây là giai đoạn khu vực Đông Nam Á chịu ảnh hưởng sâu sắc từ văn hóa Ấn Độ và Trung Quốc.
Từ thế kỉ X đến thế kỉ XV
- Giai đoạn phát triển mạnh mẽ của nhiều nước ở Đông Nam Á.
- Văn minh Đông Nam Á phát triển mạnh mẽ với nhiều thành tựu rực rỡ.
- Sự du nhập và ảnh hưởng của Hồi giáo đã bổ sung thêm những giá trị mới cho văn minh Đông Nam Á.
Từ thế kỉ XVI đến giữa thế kỉ
XIX
- Nhiều nước Đông Nam Á bước vào thời kì khủng hoảng, suy thoái và phải đối diện với sự xâm nhập của các nước phương Tây.
- Đây là giai đoạn văn minh Đông Nam Á có những chuyển biến quan trọng.
Trả lời câu hỏi 2 trang 86 SGK Lịch Sử 10 - CTST: Trình bày các thành tựu tiêu biểu của văn minh Đông Nam Á. Em ấn tượng nhất với thành tựu nào của nền văn minh này?
Trả lời:
* Thành tựu tiêu biểu của văn minh Đông Nam Á:
- Tín ngưỡng: Tín ngưỡng sùng bái tự nhiên; phồn thực; thờ cúng tổ tiên.
- Tôn giáo:
+ Phổ biến các loại hình tôn giáo bản địa dựa trên tín ngưỡng vạn vật hữu linh.
+ Hin-đu giáo, Phật giáo; Hồi giáo; Thiên Chúa giáo được du nhập vào Đông Nam Á và được đông đảo nhân dân sùng mộ; tuy nhiên, mức độ ảnh hưởng của các tôn giáo có sự khác nhau ở từng quốc gia.
- Chữ viết và văn học:
+ Các nước Đông Nam Á tiếp nhận nhiều chữ viết từ bên ngoài và sáng tạo thành chữ viết của mình. Ví dụ: chữ Nôm, chữ Chăm-pa cổ; chữ Khơ-me cổ…
+ Văn học dân gian và văn học chữ viết có sự phát triển đa dạng về thể loại, đề tài…
- Kiến trúc - điêu khắc của Đông Nam Á chịu sự ảnh hưởng từ nghệ thuật tạo hình của Ấn Độ nhưng vẫn mang những nét đặc sắc riêng.
* Thành tựu ấn tượng nhất:
- Em ấn tượng nhất với thành tựu về chữ viết của cư dân Đông Nam Á, vì:
+ Sự ra đời và phát triển của chữ viết thể hiện sự phát triển trình độ tư duy của cư dân
+ Nhiều cộng đồng dân cư ở Đông Nam Á đã sáng tạo ra chữ viết riêng dựa trên cơ sở tiếp thu chữ viết nước ngoài.Ví dụ: người Việt sáng tạo ra chữ Nôm trên cơ sở chữ Hán; cư dân Chăm-pa sáng tạo ra chữ Chăm-cô trên cơ sở chữ Phạn… => Điều này thể hiện tính dân tộc và tinh thần sáng tạo của cư dân.
+ Chữ viết ra đời là cơ sở để gìn giữ thông tin và những giá trị văn hóa khác của Đông Nam Á. Ví dụ: sử học, văn học…
+ Chữ viết cũng là cơ sở để người đời sau có thể tìm hiểu về văn minh Đông Nam Á
Trả lời câu hỏi 3 trang 86 SGK Lịch Sử 10 - CTST: Những thành tựu nào của văn minh Đông Nam Á có giá trị thực tiễn đến ngày nay? Cho một vài ví dụ cụ thể.
Trả lời:
- Nhiều thành tựu văn minh Đông Nam Á có giá trị thực tiễn đến nay, ví dụ: tín ngưỡng, chữ viết, kiến trúc - điêu khắc, văn học…
- Ví dụ:
+ Ở Đông Nam Á có nhiều công trình kiến trúc và điêu khắc có giá trị rất lớn, là di sản văn hóa của các dân tộc, đồng thời cũng là điểm thu hút khách du lịch đem lại nguồn thu kinh tế lớn, như: Chùa Vàng Sờ-que-đa-gon (ở Mi-an-ma); đền Bô-rô-bu- đua (ở In-đô-nê-xi-a); chùa Thạt Luổng (ở Lào); Đền Ăng-co Vát (ở Cam-pu-chia)…
+ Chữ viết của người Thái Lan, Cam-pu-chia ra đời trên cơ sở tiếp thu chữ Phạn (của Ấn Độ) và vẫn được sử dụng cho đến ngày nay
+ Nhiều tác phẩm văn học thời trung đại của Đông Nam Á vẫn làm say đắm lòng người, ví dụ: truyện Kiều (của Nguyễn Du); sử thi Ra-ma Kien (ở Thái Lan)…
Lưu ý: Học sinh trình bày quan điểm cá nhân. Bài làm trên chỉ mang tính tham khảo VẬN DỤNG
Trả lời câu hỏi vận dụng 1 trang 86 SGK Lịch Sử 10 - CTST: Nếu được lựa chọn để giới thiệu cho bạn bè, em sẽ chọn giới thiệu thành tựu văn minh tiêu biểu nào ở khu vực Đông Nam Á? Vì sao?
Trả lời:
- Nếu được lựa chọn để giới thiệu cho bạn bè, em sẽ chọn giới thiệu những thành tựu về chữ viết. Bởi vì:
+ Sự ra đời và phát triển của chữ viết thể hiện sự phát triển trình độ tư duy của cư dân
+ Nhiều cộng đồng dân cư ở Đông Nam Á đã sáng tạo ra chữ viết riêng dựa trên cơ sở tiếp thu chữ viết nước ngoài.Ví dụ: người Việt sáng tạo ra chữ Nôm trên cơ sở chữ Hán; cư dân Chăm-pa sáng tạo ra chữ Chăm-cô trên cơ sở chữ Phạn… => Điều này thể hiện tính dân tộc và tinh thần sáng tạo của cư dân.
+ Chữ viết ra đời là cơ sở để gìn giữ thông tin và những giá trị văn hóa khác của Đông Nam Á. Ví dụ: sử học, văn học…
+ Chữ viết cũng là cơ sở để người đời sau có thể tìm hiểu về văn minh Đông Nam Á
Trả lời câu hỏi vận dụng 2 trang 86 SGK Lịch Sử 10 - CTST: Những giá trị nào của các di sản văn minh Đông Nam Á nói chung, Việt Nam nói riêng cần được bảo tồn và phát huy ảnh hưởng cho sự phát triển ngày nay?
Trả lời:
- Những giá trị về văn hóa, lịch sử và kinh tế (phát triển du lịch) của các di sản văn minh Đông Nam Á nói chung, Việt Nam nói riêng cần được bảo tồn và phát huy ảnh hưởng cho sự phát triển ngày nay.
