MUC LUC
Lời giới thiệu... 5
TỔNG QUAN CÁC CÒNG TRÌNH NGHIÊN CỨU VỀ BÁT TRÀNG 9 Chương I ĐIỂU KIỆNTỤ NHIÊN VÀ Sự HÌNH THÀNH LANG BÁT TRÀNG I. ĐIỂU KIỆN Tự NHIÊN... 16
1. VỊ trí địa lý... 16
2. Bát Tràng - đầu mốì của hệ thông giao thông đường bộ .. 18
3. Sông Hồng và những tác động đến đời sông làng Bát.... 20
II. VÀI NÉT VỀ Sự HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIEN của làng BÁTTRÀNG... 27
1. Sơ bộ về quá trình chuyển cư của các dòng họ tại Bát Tràng 27 2. Dân sô và những mốc lớn về địa lý hành chính Bát Tràng 44 Chương 2 NGHỀ LÀM GỐM LÀNG BÁT TRÀNG I. NGUỒN GỐC CỦA GỐM BÁT TRÀNG... 49
II. NGHÊ LÀM GỐM TRUYỀNTHốNG... 53
1. Nguồn nguyên liệu... 53
2. Cơ sở sản xuất... 60
3. Các khâu kỹ thuật cơ bản chế tạo sản phẩm gốm thô (đồ phơ) 72 4. Tổ chức sản xuất... 85
5. Quan hệ sản xuất, tính cách, tâm lý người làm nghề... 89
6. Sản phẩm - các loại hình và đặc trưng... 100
7. Phương thức tiêu thụ sản phẩm... 106
8. Thu nhập, mức sông của người làm nghề và các dịch vụ ăn theo nghề... 110
III. NGHỀ GỐM NGÀYNAY... 112
1. Những thay đổi trong quá trình sản xuất sản phẩm.... 113
2. Những thay đổi về tổ chức sản xuất... 120
3. Thay đổi trong quan hệ sản xuất... 121
4. Các loại hình và đặc trưng của sản phẩm... 124
5. Phương thức tiêu thụ sản phẩm... 126
6. Thu nhập, mức sông của người làm nghề, các dịch vụ đi theo nghề... 127
7. Những khó khăn của làng nghề hiện nay... 129
Chương 3 NGHỀ BUÔN NƯỚC MAM, CAU khốvà các nghe khác I. NGHỂ BUÔN TRUYỀN THỐNG... 131
1. Buôn nước mắm... 132
2. Buôn cau khô... 145
3. Chợ Bát Tràng... 154
II. BUÔN BÁN NGÀY NAY... 158
1. Chợ làng hiện nay... 158
2. Chợ gôm Bát Tràng... 161
III. NGHÊ LÀM GIỞ ẤM TÍCH... 166
IV. NGHÉ LÀM THUỐC VÀ NGHỀ DẠY HỌC... 170
Chương 4 VÁN HÓAVẬT CHẤT LẨM THỰC... 172
1. Các đồ ăn... 172
2. Các đồ uống, hút... 193
II. MẶC... 195
1. Đồ mặc ngày thường... 195
2. Đồ mặc ngày lễ ngày hội... 197
3. Đồ mặc trong đám tang... 198
III. ở (LÀNG XÓM, NHÀ CỬA)... 198
1. Làng, xóm... 198
2. Nhà cửa... 200
IV. PHƯƠNGTIỆN ĐI LẠI, VẬN CHUYỂN... 211
Chương 5 Cơ CÂU TỔ CHỨC LÀNG XẢ VÀ QUAN HỆ XÃ HỘI TRUYỀN THốNG I. CÁC THIẾTCHÊ'XÃ HỘI... 215
1. Gia đình và quan hệ gia đình... 215
2. Dòng họ... 228
3. Xóm ... 254
4. Vách và giáp... 255
5. Hội đồng kỳ mục... 260
6. Bộ máy chức dịch... 261
7. Các phường hội... 264
II. VẬN HÀNH CỦA THIẾT CHẾ LÀNGXÃ... 265
1. Tài chính của làng... 265
2. Hương ước - công cụ để vận hành và quản lý làng... 267
III. QUAN HỆ XÃ HỘI LÀNGXÃ... 270
1. Quan hệ giai cấp... 270
2. Quan hệ “đẳng cấp”... 274
Chương 6 CÁC DI TÍCH THỜ CÚNG I. CÁC DI TÍCH CHUNG CỦA LÀNG... 281
1. Đình ... 281
2. Miếu Vách Tả và miếu Vách Hữu... 301
3. Các ngôi chùa... 304
4. Đền Mẫu... 311
5. Văn chỉ (Văn từ)... 315
6. Hào chỉ... 317
7. Miếu hương hiền... 318
II. NHÀ THỜ CÁC DÒNG HỌ... 319
1. Nhà thờ họ Vương... 319
2. Nhà thờ họ Trần Đông Hội... 319
3. Nhà thò họ Lê... 320
4. Nhà thờ họ Vũ và nhà thờ Tiến sĩ Vũ Văn Tuấn... 320
5. Nhà thờ họ Hà Hữu... 323
6. Nhà thò họ Nguyễn Thiện Quan Giáp... 323
7. Nhà thờ họ Phạm Ngũ Chi... 324
8. Nhà thờ họ Phùng... 324
9. Nhà thờ họ Trần Đông Cục... 324
10. Nhà thờ họ Trần Đồng Tâm... 325
11. Nhà thò họ Lê Vũ Công Thần... 326
12. Các họ lấy nhà trưởng họ làm nhà thờ... 326
Chương 7 LỄ TIẾT, HỘI LÀNG VÀ PHONG TỤC TẬP QUÁN I. CÁC LẺ TIẾT THỜ CỨNG VÀ HỘI LÀNG... 327
1. Tết Nguyên đán - lễ Khai hạ... 328
2. Tế Đinh ... 329
3. Xuân tê và hội làng... 330
4. Lễ Kỳ yên... 346
5. Lễ Trung nguyên... 347
6. Lễ miếu các vách... 348
7. Lễ đền Mẫu Bản Hương... 348
8. Tết Trùng thập... 349
II. CÁC PHONG TỤC TẬP QUÁN... 349
1. Cưới xin... 350
2. Tang ma... 353
3. Tục tảo mộ ngày mồng 6 tháng Giêng... 356
4. Tục vinh quy bái tổ và khao vọng... 359
5. Tục lý trưởng làng lễ ngày giỗ các vị tiến sĩ, quận công ... 363
6. Tục kết nghĩa giữa Bát Tràng và làng Nam Dư Hạ... 364
7. Các lễ tiết trong năm... 366
Chương 8
BÁT TRÀNG - LÀNG VÁN, LÀNG VỎ
I. BÁTTRÀNG - LÀNG KHOA BẢNG... 368
1. Những người đỗ đại khoa và các dòng họ có người đỗ đạt 368 2. Các vị đỗ trung khoa và các mức khác... 385
3. Lý giải nguyên nhân Bát Tràng trở thành làng khoa báng 415 II. BÁT TRÀNG LÀNG võ... 417
1. Các vị là Tạo sĩ, có tước Quốc công, Quận công... 417
2. Các vị võ quan khác... 421
Chương 9 VÀN HỌC DÂN GIAN BÁT TRÀNG I. TỪ RIÊNG, TIẾNG RIÊNG, CÁC ĐÚC KẾT VỀ MỘT số HIỆN TƯỢNG CỦA ĐỜI SỐNG... 426
1. Các từ riêng, tiếng riêng... 426
2. Các đúc kết của người Bát Tràng... 427
3. Dạy học trò... 428
II. CÁC CÂU CHUYỆN DÂNGIANVỂ CÁC NHẢN VẬT LÀNG BÁT 428 1. Truyện Trạng nguyên Giáp Hải là người làng Bát... 428
2. Truyện họ Mai và nguyên nhân làng Bát Tràng ngặt nghèo với dân làng khác đến cư ngụ... 434
3. Truyện cụ Vương mệnh xuất nạp... 435
4. Truyện vê Võ công Nguyễn Thành Giáp... 438
5. Truyện cụ Khóa Chấn... 440
6. Truyện anh Lang Ky và những ván cò... 441
7. Truyện cụ Tú Địch... 443
8. Truyện ông Vương Thương Liên và đôi câu đôi khóc mẹ vợ cũ... 445
9. Truyện “anh Keo”... 445
10. Truyện cụ Vũ Bật “xả thân” cứu mẹ.... ... 447
III.CA DAO, THƠ, VÈ DÀN GIAN BÁT TRÀNG... 450
1. Tạo đình ký diễn âm ... 450
2. Bài ca về làng Bát Tràng... 454
3. Con gái Bát Tràng và nghề làm gốm... 454
4. Vè lở làng... 455
5. Về người nghiện thuốc phiện... 456
6. Bài ca về các cô gái một gia đình không được giáo dục nữ công gia chánh và đạo lý... 457
7. Vế gia đình giấu của... 458
8. Giặc quây làng... 458
IV. NHÙNG CẶP-TỨNHÂN VẬT’ Nổi TIẾNGCỦALÀNGBÁTTRÀNG... 460
Chương 10 BÁT TRÀNG THEO ĐANG LÀM CÁCH MẠNG (1943-2012) I. CÁC HOẠT ĐỘNG YÊU NƯỚC, CHỐNG PHÁP cuối THẾ KỶ XIX, ĐẦUTHÊ' KỶ XX... 463
II. BÁT TRÀNG TRONG THỜI KỲ VẬN ĐỘNG CÁCH MẠNG THÁNG TÁM 1945 VÀ KHÁNGCHIẾN CHỐNG PHÁP (1943 - 1954)... 466
1. Xây dựng và phát triển lực lượng cách mạng, khởi nghĩa giành chính quyên (1943 - 1945)... 466
2. Xây dựng chế độ mỏi và kháng chiến chông thực dân Pháp (9/1945 - 10/1954)... ... 470
III. BÁTTRÀNG XÂY DựNG HÒA BÌNH VÀ KHÁNG CHIẾN CHỐNG MỸ CỨU NƯỚC (1954- 1975)... 476
1. Bát Tràng khôi phục và phát triển kinh tê trong 10 năm xây dựng hòa bình (1954 - 1964)... 476
2. Bát Tràng vừa sản xuất, vừa chiến đấu, góp sức vào cuộc kháng chiến chông Mỹ cứu nước... 480
IV. BÁT TRÀNG PHÁT TRIEN kinh tê' - XÃ HỘI, THựC HIỆN CÓNG CUỘC ĐỐI MÓI GÓP PHẨN XÂY DựNG VÀ BẨO VỆ Tố QUỐC TỪSAU KHI ĐẤT NƯỚC THỐNG NHẤT(1975- 2012) .... 483
1. Bát Tràng khôi phục và phát triển kinh tế - xã hội sau chiến tranh (1975 - 1986)... 483 2. Bát Tràng thực hiện đường lô'i đổi mới của Đảng (1986 - 2012) 485
497
PHỤ LỤC
A. Bản dịch sắc phong của các đời vua phong kiên phong cho
các vị thành hoàng làng Bát Tràng... 503
B. Hoành phi, câu đối đình làng Bát Tràng (lược dịch)... 550
c. Mẹ Việt Nam anh hùng... 555
D. Các liệt sĩ làng Bát Tràng... 555
Đ. Người làng Bát Tràng giữ các chức vụ chủ chôt xã... 557
* Các bảng thống kê của sách... 575
Tài liệu tham khảo 576 I. Tài liệu gốc... 576
II. Các tài liệu khác... 578
IJI. Danh sách các cộng tác viên trao đổi, cung cấp tư liệu ... 582
