IMhin ra thd gidi
THU VIEN SO 0 TRUNG QUOC: THUC TRANG, NHUNG VAN DE VA TRIEN VONG PHAT TRIEN
Nghien cihi
I. Thu vien so va nhimg dac diem cua nd
Thuat ngii "thu vien sd" dupe cdc nha khoa bpc Hoa Ky dua ra, vao ddu nhung nam chin muoi eua the ky trude. Bat ddu tu giiia nhiing nam 1990, theo sang kien eua Bd Van hda Trung Qudc, vdi su phdi hpp cdng tac ciia Thu vien Qudc gia Trung Qudc, Lien hiep Buu dien Trung Qudc, Vien Han lam Khoa hpe Trung Qudc, Trung tam Phat thanh-Truyen hinh, Dai hpe Thanh Hoa, Dai hpe Bde Kinh va mdt sd co quan khac, mdt dir an Idn da dupe xay dung, dd la
"Du an Thu vien sd Trung Qudc". Dilu nay cd nghia, viec nghien ciru thu vien sd tai Trung Qudc da dupe bdt dau.
Vl "thu vien sd" hien cd rat nhilu dinh nghia, nhung theo quan diem eua chung tdi : Thif vien sd la mdt mdi tnrdng (mdt he thdng) qudn ly dam bdo sir tiep can rdng khap tdi mpi loai dieh vu thdng tin, khdng phan biet dia ehi eua tdi lieu, dang thuc (format) eua no va ddc diem eua kho tdi lieu, va boat ddng trong cac linh vuc kinh doanh (cac nganh kinh te) thich hgp va trong khuon khd luat phdp da duge quy dinh ranh rpt.
Dudi day la nhiing dac diem eu the eua thu vien .sd:
- Mdi trudng qudn ly. Thdng thudng, cac thu vien ed vai trd la nha td chuc viee tiep can tcri thdng tin va tri thirc. Sir tich bop cac
Chzhan Juykhua
sinh Trung Qudc d VINITI, Lien bang Nga mdng dii lieu rieng le vao mot he thdng thdng nhat va cac loai hinh thong tin trong moi trudng mdi ddi hdi phdi thay ddi cdc cong nghe truyin thdng trong viee xu ly cdc ngudn tin.
- Td hop md rdng. Mot td hpp md rpng cac dich vu thong tin ude dinh rdng he thdng can phdi cung cap mot co so ha tdng chuan mue, cho phep tiep can nhanh chong va ehinh xac tdi ed cae dang thdng tin truyin thdng vd hien dai. He thdng phdi ed khd ndng thich ung vdi su tien hda (thay ddi), de ed the 1dm viee dirpc vdi nhiing loai dir lieu mdi xudt hien va dupe nhap vao ngudn tin eua thu vien sd.
- Khdng phu thudc vdo dia chi cua tdi lieu, format vd pham vi hdnh chinh. Dilu nay co nghia phdi tao lap mdt phuong thuc truy cap cho phep truy cap tu xa cae ngudn tin va tiep can mot thdng tin bdt ky. Viee truy cap khdng bi rang bupe trong pham vi hanh ehinh, nghia la khdng le thudc vao dilu kien tai lieu dang dugc luu giu d eo quan nao, d thu vien, vien bdo tang, hay d vien luu tni. Thu vien sd can dira vao cae tieu chuan md de tap hgp nhieu phan tu rieng le thanh mot he thdng mang, da nganh.
- Cdc khudn khd ludt phdp vd linh vuc kinh te(kinh doanh) dugc xdc dinh rdnh rot.
Tich hpp cac nguon tdi heu sd va tdi lieu truyin thdng la van dc quan trong trong qua
THONG TIN va TU'LIEU - 3/2007 29
trinh cung cap thdng tin cho doanh nghiep va trong viee tuan thii cae nguyen tdc eiia luat phap. Ndi cu the hon, xay dung mdt quan diem rd rang, nhat qudn ddi vdi viec giai quyet dung ddn cae van de ve quyln tac gia, la mdt viec vd cung can thiet, bdi le, day la van de bdo ve Igi ich ctia ngudi dung tin, eda thu vien va nha xuat ban.
IL Thuc trang thu vien sd d Trung Qudc
1. Y nghia cua viec su dung thu vien sd d Trung Qudc
Cae ehuyen gia Trung Qudc cho rang, su ra ddi thu vien sd la mdt sir kien cd tinh each mang, khdng chi rieng cho linh vuc thu vien, ma cho toan bd cdng tac tuyen truyin, phd bien tri thuc khoa bpc va van hda. No ed y nghia bet sue to Idn ddi vdi cdng cudc phat trien khoa hpe, kinh te va van hda eua ea nude. Vdi dac diem la mdt vat mang thdng tin va tri thuc, thu vien so da trd thanh mdt chi tieu quan trpng de ddnh gia trinh dd phat trien thdng tin eua mdt qudc gia.
Thu vien sd se trd thanh nhan td canh tranh trong khoa hpe va vdn hda cua the ky XXI, tren pham vi todn the gidi. Su canh tranh nay khdng chi xay ra trong cac linh vuc khoa hpe va ky thuat, ma trong ed cac Hnh vuc van hda va tu tudng, va trude het la canh tranh tren thi trudng kinh te. Viec xay dung thu vien sd d Trung Qudc ed anh hudng sau sde den tinh binh phat trien ehinh tri, kinh te va van hoa eua nude nay, nd trd thanh mot trong sd nhung edt mdc quan trpng nhat cho su phdt trien CNTT d Trung Qudc.
Thu vien sd duge xay dung la nhdm ddi
mat vdi nhiing thach thiic eiia cudc each mang thdng tin trong the ky XXI. Viec thuc hien du an nay cd y nghia cue ky quan trpng ddi vdi su phat trien khoa hpe va van hda eiia Trung Qudc.
Mot Id, du an nay ehinh la mdt cdng trinh ky thuat mdi, ed tdm cd. Viec xay dung thanh cdng cdng trinh nay tat yeu se gdp phdn quan trpng vao su phat trien nhilu linh vuc gidp ranh, trong dd cd sir phat trien nhanh chdng nganh cdng nghiep thdng tin va nganh van hda.
Hai Id, su xuat hien thu vien sd se lam thay ddi den tan gde cac phuong phap va phuong tien luu giu, quan ly, phd bien va su dung cdc gia tri van hda-thdng tin; cham diit tinh trang su dung khdng cd hieu qua cac tai sdn van hda-thdng tin, dac biet la d cae vung sau vung xa, eac dia phuang cdn doi ngheo; hd trg cho chien luge phat trien khoa bpc, giao due, nang eao trinh dp van hoa cho nhan dan.
Ba Id, tao lap thu vien sd, ve thirc chat la tao lap mang Internet bdng tieng Trung, de cung cap thdng tin vl cae thanh tuu trong eac linh vuc chinh tri, kinh te, van hda va khoa hpe eua Trung Qudc cho tat ea cac nude tren the gidi. Dieu nay se gdp phdn dang ke vdo sir hieu biet Idn nhau giua Trung Qudc va cac nude khae, gdp phan lam tang dnh hudng eua nin van hda Trung Hoa ddi vdi cdc nude tren the gidi.
2. Qud trinh nghien cuu - thiet ke thu nghiem thu vien sd d Trung Qudc
Nam 1996, tai Bde Kinh da diln ra Hpi nghi idn thu 62 cua Hiep hdi Thu vien Qudc te (IFLA). Tai Hdi nghi nay, thu vien sd da dugc chpn lam chu de cho cae dai bieu thao
IMhin ra the gidi
luan. Sau Hdi nghi, Chinh phu Trung Qudc da chinh thuc dua vao sir dung thuat ngu
"thu vien sd" va bat dau xay dung du an thu vien sd d Trung Qudc.
Thang 7/1997, Chinh phu Trung Qudc chinh thuc phe chuan ehuong trinh "Thu vien .so Trung Qudc giai doan thu nghiem", do Bd Van hda chu tri. Tham gia chuong trinh nay ed Thu vien Qudc gia Trung Qudc, Thu vien Thupng Hdi va mdt sd thu vien khac. Su kien nay duge coi nhu su khdi ddu xay dung thu vien sd d nuoc nay.
Nam 1998, vdi sir hd trg eua Bd Khoa hoe va Cdng nghe Trung Qudc, "Du an thi diem thu vien so Trung Qudc" duge thiia nhan la mdt trong sd cac ehirong trinh quan trpng nhat cua nude nay.
Den ddu nam 1999, Thu vien Qudc gia Trung Qudc da hoan tat viee xay dung
"He thdng thu vien sd dang thu nghiem".
Thang 3/1999, Thu vien Qudc gia da thanh lap trung tam tu lieu sd, trung tam nay cd the sao chup dugc tren 30 trieu trang tai lieu trong mdt nam. Du an nay thu hut su tham gia cua mdt sd tinh d Trung Qudc.
Den eudi nam 2000, "Dir an thu vien so Trung Qudc" bdt ddu dugc thuc hien. Giai doan dau - giai doan "Thu vien sd Trung Qudc dang thuc nghiem", dugc khdi thdo dudi sir chi dao cua Cue Dao tao, Khoa hpe va Ky thuat thudc Bd Van hda va dupe Uy ban Ke hoach Nha nude chuan y, vdi tam cd la mdt cdng trinh khoa hpe quan trpng cap Nha nude, bao gdm cae cdng nghe tdng hpp cua lhu vien sd eo lien quan den quyln sd hiiu tri tue ciia Trung Qudc vd tuong thich tieu chuan qudc te. Day la he thdng thu vien sd dau tien dugc thiet ke theo md hinh phan
tan, bao gdm cac linh vuc van hda va du lich, phap quyln va lap phap, ngan hang dii lieu eac danh nhan Trung Qudc, cac du lieu tdng hpp ve nIn quan su Trung Qudc,... (tat ed cd tren 30 ngan hang du lieu vdi dung lupng bd nhd 900 nghin MB).
Trong linh virc thu vien Trung Qudc, day la thanh tuu ddu tien eua su phdi hpp nghien ciiu eua nhilu thu vien khae nhau, ddng thdi day cung la mot cudc thu nghiem thanh cdng trong viec ung dung CNTT de tao lap ra mdt loai thu vien mdi, ed tac dung lam thay ddi md hinh mdt thu vien truyin thdng.
Dilu nay ed y nghia bet sue to Idn ddi vdi qua trinh hien dai hod boat ddng thu vien.
Hpi ddng giam dinh ky thuat dupe thanh lap, vdi thanh phdn bao gdm cac chuyen gia vl thong tin hpe da tien hanh phan tich mdt cdch sau sde bdn dir an nay. Theo ket qua tham dinh ngdy 23/5/2001, cac ehuyen gia da di den ket luan rdng, "Thu vien sd Trung Qudc dang thuc nghiem" da dugc xay dimg vdi trinh dp khoa bpc va ky thuat tien tien d tdm qudc gia vd qudc te.
Viee Uen hanh thi diem thanh cdng "Thu vien sd Trung Qudc dang thuc nghiem" cho thay d Trung Qudc da tao lap dirpc mdt he thdng thu vien sd theo md hinh phan tan va da tao ra nhung dilu kien de tiep tue thuc hien "Du an thu vien sd Trung Qudc" tren quy md rdng Idn hon. Muc tieu chu yeu eiia Du an la xay dung mdt mang thdng tin Idn, xuyen qua nhilu vung lanh thd va nhilu linh vuc boat ddng khae nhau; gdp phdn hinh thanh mang nay vdi tu each la mdt trong sd cac cdng trinh xay dimg trpng dicm cap nhd nude; thu thap thdng tin vl cac naudn tin van hda eua cac thu vien, cae vicn
THONG TIN va TU'LIEU - 3/2007 31
bao tang, cac nha tuong niem, eac co quan bao chi, dai truyen hinh, xirdng phim, cae trung tam san xuat tai lieu nghe-nhin; xu ly tu lieu, xay dung eac ngan hang du lieu; su dung cac mang thdng dn buu dien eiia eac nude va eua Trung Qudc de cung cap cho ngudi dung tin nhilu phuang thuc phue vu da dang, dam bdo tdi da viee su dung ed hieu qua cac tai san van hoa-thdng tin eua ed
nude.
Thang 11/2004, viee xay dung "Thu vien sd cae trudng dai bpc Trung Qudc" da duge hoan tat.
3. Cdc loqi thu vien sd d Trung Qudc Cae chuyen gia Trung Qudc cho rdng, vl dai the, thu vien sd ed the dugc phan chia thanh cae loai sau:
Thu nhdt, loai thu vien cung cap ngudn tin va boat ddng dich vu. Noi mdt each nghiem tue thi khdng nen gpi loai nay la thu vien sd. Sau kbi cac ngudn tin da dirae sd hda, cac ngudn tin sd hda da dupe tich hpp, thi loai nay duge tao lap bdng cae trang web va bdng each xay dung cae CSDL. Loai binh dich vu thdng tin nay hien dang duge thuc hien d phdn Idn cdc thu vien. O Trung Qudc, Trung tam Tu lieu KHKT Qudc gia, trang Web Trung Qudc duge xuat ban theo dinh ky va mdt sd trang web khae dugc xep vao loai thu vien cung cap ngudn tin va dich vu.
Thu hai, loai thu vien dich vu vd nghien eiiu. Nhung thu vien sd thudc loai nay cd hai chuc nang: nghien ciru va phue vu. Ndi dung boat ddng chu yeu eua loai thu vien nay la cung cap dich vu va tien hanh nghien cuu. Nhiing thu vien thudc loai nay gdm ed:
- Thu vien Qudc gia Trung Qudc. Tu nam
1996, Thu vien da tien hanh khao cihi ky thuat ihu vien sd. Cho den nay, Thu vien da hoan tat mdt sd du an:
-I- Du an thuc nghiem thu vien sd. Nam 1996, du an nay da bat dau dugc xay dung dux3i su ebi dao ctia Bd Van hda Trung Qudc. Ndi dung chu yeu eiia du an nay la khdi thdo cae phuong phap sd hda va td chuc tu lieu;
-f- Du an "He thdng thu vien sd". Trpng tam eua du an nay la nghien cuu thuc hien viee sd hda, bao tdn, td chuc, xay dung quy trinh cdng nghe, quan tri va truy cap dir lieu.
- Thu vien Dai hpe Bde Kinh. Tu dau nam 2000, thu vien nay da bdt dau khdi thao thu vien sd. Hien nay, Thu vien da xay dimg thdnh cdng thu vien sd ve nghien eiiu khoa hpe.
- Thu vien Liaonin. Day la mdt thu vien tinh. Thu vien nay da tao lap dugc mdt thu vien sd tren eo sd he thdng thu vien sd
"IBM".
Thii ba, loai thu vien sd tdng hpp. Dac diem cua loai nay la chung dugc xay dung trong khudn khd hgp tac. O Trung Qudc ed mdt so thu vien ed quy che thu vien tdng hpp. Do la:
- Thu vien so Trung Qudc dang thuc nghiem. Du an nay da duge Chinh phu Trung Qudc phe duyet nam 1997. Thu vien nay boat ddng vdi hai mue tieu chu yeu:
Xay dung quy trinh cdng nghe hinh thanh thu vien sd vd tao lap eo sd cae ngudn tin sd hda.
- He thdng tu lieu cua cac trudng dai bpc Trung Qudc. Day la mdt du an quan trpng cua Bd Gido due. He thdng nay boat ddng vdi muc tieu chu yeu Id tich hpp cac ngudn
IMhin ra the gidi
tin cua cdc trudng dai bpc d Trung Qudc, tao lap cac ngudn tin khoa hpe.
- Du an tao lap cac thu vien sd d Trung Qudc. Du an nay dupe thuc hien tren co sd cae cong nghe hien dai. Mue tieu chu yeu la tao lap cac co sd nguon tin sd boa cue Idn tren mang Internet bdng tieng Trung.
i n . Nhung van d l cSn giai quyet trong qua trinh phat trien thu vien so d T r u n g Qudc
Thu vien sd la mot cong trinh Idn, mang tinh he thdng. De thire thi du an nay, edn e6 su quan tam cua cac co quan Nha nude va Chinh phu trong viec hoach dinh mdt chinh sach tdng the ve van d l xay dung cac he thdng van bdn quy pham phap luat ddm bdo cho cdng trinh dupe tien trien thuan Igi.
Ddng thdi, ddi hdi phdi cd sir ehi dao thdng nhat, ed quy hoach ro rang duge xay dimg tren co sd khoa bpc va mdt hanh lang thdng dn md; phdi cd cac ngan hang dii lieu chuan, xac lap dirpc cac md hinh va phuang phap cdng tac, va tat nhien phdi co can bd ndm viing cdng nghe thdng tin mdi, dac biet la phdi CO su phdi hpp todn dien.
De tao ra dupe nhCmg thuan Igi co bdn cho viec thuc hien du an thu vien sd, can gidi quyet mdt loat van dl:
- Cae CO quan hiiu trach eua Chinh phu can day nhanh qua trinh ke hoach boa va hoan thien chinh sach thdng tin, cdng tac xay dung luat phap trong linh virc thdng tin;
nghien eiiu that day du va bao quat nhung dac diem chu yeu eua he thdng cae mang may tinh; edn xac dinh rd ranh gidi va mdi quan he tuong tdc cua cac luat le khae nhau trong linh vuc thdng tin; edn khdi thdo nhiing dilu khoan chu yeu cua luat. bat dau
tu viee nghien eiiu, hoan thien tat ed cac luat trong linh vuc thong tin.
- Tang cudng viec ehi dao thdng nhdt va qudn ly ed khoa hpe: thu vien sd la mot du an Idn. no lien quan den tat ca cdc tinh. cac thanh phd, lien quan den nhilu td chuc, nhilu linh vuc khae nhau. bdi vay, doi bdi phdi CO su phdi hpp. hpp tac giiia cac co quan quan ly thudc nhilu linh vuc khae nhau (chdng ban nhu: sir phdi hpp giiia cac thu vien cdng cpng, thu vien cdc tnrdng dai hpe, cac vien bdo tang, cac nha tuong niem).
Can soan thdo tieu chuan ky thuat thdng nhat, mdt md hinh boat ddng thdng nhat cho cdc mang thu vien sd thudc eac khu vuc, cac dia phuong khae nhau, sao cho chung ed the dirpc tiep can, su dung de dang khong chi trong pham vi Tnmg Qudc, ma chung edn tuong thich vdi ed cac tieu chuan qudc te.
- Tang kinh phi, cdi tien viee ddm bdo vl CO sd vat chat-ky thuat va can bd- Nghien cuu ky viec tao dung cac co cau td chuc boat ddng thdng tin co bdn, chung cho ed nirdc:
lap quy hoach va phan bd mang ludi thdng tin; thuc hien viec tiep can thdng tin mot each linh boat, nhieu ehilu, theo nhilu bd phan khae nhau; gidi quyet ed ket qud nhiing vdn dl nay sinh trong viee phdi hpp hanh ddng giiia cac mang ludi trong pham vi ed nude, khdc phue tinh trang cham tre vl tdc dp truyen tin do cac mang bi qua tdi (ehinh nhung nguyen nhan nay da lam ban che sd lugng ddi tac eua cac mang).
- Thuc hien theo tuan tu cac giai doan chu yeu trong viee xay dung cae thu vien sd, tuy theo dilu kien cu the cua tung khu vuc, nhu sir hien hiiu cac cong trinh co bdn, trang thiet bi. mue do tu dons boa, dac diem eua
THONG TIN va TU'LIEU - 3/2007 33
cac thu vien, tinh hinh dpi ngu can bd,...;
Chpn lira mdt sd thu vien, vien bao tang, co quan thdng tin thudc loai Idn va loai viia de lam trung tam khu vuc; tap trung ngudn nhan lire, tai ehinh, phuong tien ky thuat de xay dung cae thu vien trung tam; giiia eac thu vien trung tam edn dat mdt con dudng true bdng sgi quang chuyen dung de ndi lien vdi mang Internet va vdi cac thu vien co sd.
Thu vien trung tam ed nhiem vu phdi soan thao tieu chuan cac thu vien d Trung Qudc, phai thuc hien viec chuyen eac tu lieu, cac thdng tin quan trpng eua Trung Qudc sang dang sd hda, phdi tien hanh viec gidi thieu, cung cap cac du lieu eua Trung Qudc va ciia cae nude ngoai, phdi cung cap eac dich vu truy cap tren mang cho tat cd cae thu vien khae d Trung Qudc, v.v...
- Tao lap ngan hang du lieu la nhiem vu edt loi eua viee xay dung cae thu vien sd:
trong cdc boat ddng trao ddi khd mdu (format) du lieu, bien soan bdng tra thu mue vd eac loai tai lieu khae, can phdi su dung eac tieu chuan thdng nhat, tirong thich vdi cae tieu chuan qudc te, edn khdc phue nhiing thieu .sdt, tdn tai trong cdng tdc tieu chuan hda, ddm bdo su thdng nhat, tinh tirong thich trong qua trinh bd sung cdc ngan hang du lieu, nghia la lam sao de du dn thu vien sd duge thuc hien cd hieu qud, ed muc dieh rd ret. Viee tao lap ngan hang du lieu cho cac thu vien sd khong phdi ehi dugc thuc hien tren eo sd eac thu vien qudc gia cd tam cd, ma con phdi dira vao ca eac mang ludi da hinh thdnh tren co sd hang tram ngan hang du lieu Idn va ed viia, dugc phan bd tren khdp dat nude va ed nhieu sde thai rieng.
Can ed mdt quy hoach thdng nhat cho viee tao lap cae ngan hang du lieu.
- Tang cudng cdng tac dao tao can bd thdng tin: du an thu vien sd thudc vl mdt linh vuc tien phong ciia cdng nghe thdng tin hien dai. Nd ddi hdi phai cd nhung can bd cd trinh dp dai hpe va trung hoc chuyen nghiep vl may dien toan, vl mang Internet, vl thdng tin lien lac, vl soan thao cae van ban dien tu. Mdt mat, can day nhanh tien dp cdi each cac mdn hpe ve thdng tin trong cac tnrdng dai bpc, can tang them sd lupng eac thu vien do, thu vien sd, cai tien cdng tac buxing dan su dung mang, cdng tac xuat bdn dien tu,..., nghien ciiu ndm viing cdng nghe may dien toan, cac cdng nghe mang va cdng nghe da phuong tien, thay ddi va ddi mdi cau tnic eiia tri thuc. Mat khae, edn thuc day viee dao tao can bd, nang cao nang luc thich ling eua can bd ddi vdi nIn cdng nghiep thdng tin dang phat trien rat nhanh, thu hut nhiing chuyen gia da dugc dao tao d nude ngodi, dac biet la nhiing ngudi da tung tham gia xay dung thu vien sd tai cae nude khae nhau, tao cho hp nhung dilu kien thuan Igi trong ddi sdng va trong cdng tdc.
- Tang cudng cdng tac nghien cuu mot each toan dien va ed be thdng cac van dc ly luan eua thu vien sd, bao gdm cac van de ky thuat, cae mdi quan he tirong tac giira thu vien sd, kinh te va xa hdi; ddng thdi quan tam theo ddi de ndm dugc nhiing khuynh hudng mdi trong boat ddng nghien cuu, nhung van de cdng nghe, nhung bai hpe thanh cdng va that bai trong qua trinh xay dung thu vien sd d eac nude phat trien, tu dd rut ra bdi hpe bd ich cho viee xay dung thu vien so d Trung Qudc.
Nguyfen Cdng Phiic dich (Tdi lieu gde: Kitayskaja xhifrovaja bi lioteka: sostojanie, problemu,...}
