TAP CHÍ KHOA HOC ĐHQGHN, KHXH & NV. T XX. Số 1. 2004
VAI T R Ò CỦA SÁ C H , BÁO CÁCH MẠNG T R O N G Q U Á T R ÌN H T ÌM Đ Ư Ờ N G CỨU NƯ ỚC CỦA N G U Y E N
á i q u ố c(1911 - 1930)
C uối t h ế kỷ 19, d ầ u t h ế kỷ 20, cá c h m ạ n g Việt N a m rơi v à o t ì n h t r ạ n g k h ù n g h o ả n g s â u s ắ c vể đ ư ờ n g lôi, về là n h đạo.
N h â n d â n ta t ừ Bắc c h í N a m , từ t h à n h thị đ ế n n ô n g t h ô n đ à liên tiế p v ù n g lẻn đ ấ u t r a n h , s o n g cuối c ù n g đ ề u bị ké t h ù d ìm tr o n g bê m á u vì t h i ế u m ộ t đ ư ờ n g loi cách m ạ n g k h o a học soi đ ư ờ n g và m ộ t bộ t h a m m ư u c h â n c h í n h lã n h dạo.
N g u y ễ n Ái Q uốc - ngư ời V iệt N a m đ ầ u tiê n tìm t h ấ y con đ ư ờ n g cửu nước đ ú n g d ắ n n h ấ t v à đ ư a d â n tộc t a đi th e o con d ư ò n g cách m ạ n g c ủ a Người. Q u á tr in h đ i tim đ ư ờ n g cứ u n ư ớ c, h o à n c h ỉn h t ư tư ở n g cách m ạ n g và tru yén bá t ư tư ớ n g đó của N g u y ễ n Ái Q uốc là q u á tr ìn h k ế t h ợ p biện c h ử n g n h ữ n g h o ạ t đ ộ n g th ự c tiễ n k h ô n g m ệ t m ỏ i tr o n g p h o n g trà o cách m ạ n g của g ia i cấp vô s ả n và n h â n d â n bị á p bứ c, bóc lột toàn t h ế g iớ i với việc học tậ p, vậ n d ụ n g sá n g tạo học th u y ế t c ù a c h ủ n g h ĩa M á c- L ê n in vào đ iề u k iệ n V iệ t N a m, tu y ê n tr u y ề n m ộ t cách k iê n tr ì n h ữ n g tư tư ở n g tiê n tiế n n h ấ t củ a n h ả n loại, c ủ a th ờ i đạ.i được tích lũ y tr o n g sách háo.
N g a y t ừ th u ở t h i ế u th ò i, N g u y ễ n Ái Q uốc đ ã sớm n h ậ n th ứ c được bộ m ặ t t à n b ạo c ủ a c h ủ n g h ĩa đ ế quốc x â m lược v à bè lù p h o n g k iế n b á n nước. N gười r ấ t k h a m p h ụ c n h i ệ t h u y ế t, t à i c h í c ủ a n h ữ n g bậc tiề n bôi n h ư P h a n Bội C h â u , P h a n C h â u T r in h , s o n g b ằ n g một lin h c ả m cá c h m ạ n g đặc biệt, b ằ n g m ộ t n h â n q u a n clìính tr ị kỳ d iệ u , N g u y ề n Ái Q uốc d à ti ê n đ o á n s ự b ế tac, t h ấ t b ạ i k h ô n g t r á n h được, c ủ a các cụ,
T rầ n Thị Q u ý "
d à nuôi d ư ỡ n g m ột q u y ế t t â m đi tì m con d ư ờ n g cứ u nước c ủ a m ì n h .
N ă m 1908 N g u y ễ n Ái Q uốc (lúc đó là N g u y ễ n T ấ t T h à n h ) học ở T r ư ờ n g Q uỏc học H u ế, s a u đó c h u y ê n v à o d ạ v ỏ T rư ờ n g tiê u học D ục T h a n h ( P h a n T h iế t) - một tr u ờ n g tư t h ụ c ti ế n bộ n h ấ t th ờ i b ấ y giờ ỏ m iề n T r u n g , ơ T r ư ờ n g D ục T h a n h , s á c h vở còn th i ế u th ố n , N gười đ ả v ậ n đ ộ n g cả t h ầ y v à trò góp mỗi ngư ời m ộ t s ố tiế n n h ỏ d ể xây d ự n g t ủ s á c h d ù n g c h u n g . B ằn g cách đó, t h ầ y giáo N g u y ễ n T ấ t T h à n h đ ã r è n lu y ệ n cho học s in h t i n h t h ẩ n s a y m ê đọc sác h , học hỏi m ỏ m a n g t r í t u ệ , d ồ n g thời c h ín h Người d ã n ê u m ộ t t ấ m g ư ơ n g s á n g về ti n h t h ầ n h a m học, h a m h iể u biết. N g u y ễ n Ái Q uốc đọc r ấ t n h i ề u t h ơ v â n y ê u nước c ủ a cụ P h a n Bội C h â u , c ủ a Đ ông k in h N g h ía th ụ c và n h ữ n g tá c p h ẩ m c ủ a n h ữ n g v ă n hào, triế t gia P h á p : R ú t-x ô , M ô n g - te t -x k i - ơ, V ôn-tc... T r o n g lúc n h ữ n g học t h u y ế t p h o n g k iế n , cổ h ủ còn đ è n ặ n g xà hội V iệt N a m , n h ữ n g t h u y ế t n h à n dạo, n h â n q u y ể n , tự do, b ìn h d ồ n g t r o n g k h u ô n k h ố c h ế độ tư b ả n c h ủ n g h ĩ a , í t n h iề u c ủ n g t h ể h iệ n t í n h c h ấ t ti ế n bộ. N h ữ n g tư tư ờ n g n à y đ ã gợi cho N g u y ễ n Ái Q uốc m ột ước m u ố n là m q u e n với n ề n v ă n m in h P h á p đê tỉm h iể u th ự c c h ấ t c ủ a cái gọi là ‘T ự do, b in h đ á n g , bác á i”. N gười q u y ế t đ ịn h đi vể p h ía trời t â y đ ể tì m con d ư ờ n g cứu nước khi m à n h ữ n g người y ê u nước tiề n bối đ a n g đ ặ t n iề m hy v ọ n g c ứ u nước ở p h ía Đ ông, ở đ ế quốc N h ậ t. Việc N g u y ễ n Ái Q uốc q u y ế t đ ịn h đi s a n g p h ư ơ n g T â y , th ự c sự là m ộ t
° TS . Bộ mòn Thỏng tin Thư viẻn. Đaỉ hoc Khoa học Xã hòi à Nhân vân. Đại học Quốc gia Hà Nội.
3 6
Vai Irò của sách báo cách mạng...
cuộc: cách mạng vê nhận thức, thể hiện nhãn quan chính trị nhạv bén cùa Người.
NTă m 1911,
trên
c h iếctàu
Đ ô -đ ố c -L a -tut-sd-Tô-rê-vin, Nguyền Ái Quốc với cái tận “Văn Ba” đã rời bến Nhà Rồng (Sài Gòn) đi Pháp, bát đầu cuộc hành trình dầy sóng gió khắp bôn hiên nám châu, tìm con clưòng cứu nước cho dân tộc. S u ôi lộ trinh cửu nước gian k h ổ đó, sách báo thực sự trử thành một phương tiện quan trọng giúp Nguyễn Ái Quốc tim thấy chân lý.
S a u hơn h a n á m lặn lội tr o n g p h o n g
trào công nhân nhiều nước: Pháp, Tây Ban Nha, Bồ Dào Nha, An-giê-ri, Công gô...
n ă m 1913 N g u y ễ n Ái Q uôc tới m tóc A nh. ơ đây, s u ố t t r o n g b a n ă m trời. N g u y ễ n Ải Quốc h o ạ t đ ộ n g t r o n g p h o n g t r à o công n h à n A nh và b ắ t đ ầ u học t ậ p lỹ lu ậ n cách m ạ n g với tin h t h ầ n ki ôn tr ì. cô g ắ n g rất
lớn. Tại Luân Đôn, Nguyễn
ẢiQuốc phải
làm r ấ t n h iề u n g h ề đổ kiếm số n g m ột cách chật v ậ t , song N gười đ ã t r a n h t h ủ đ ê n mức cao n h ấ t thòi g ia n cỏ t h ể d ế học n g o ạ i ngữ,
đê dọc sách báo. Nguyễn Ái Quốc thường hay đến vườn Hay-Đtí lự học Anh vàn hoặc
t h a m d ự n h ữ n g c â u lạc bộ n g o à i tròi, lắ n g n g h e n h ừ n g n h à c h í n h trị, t r i ế t học diễn
thuyêt. Trong thòi gian làm thuê tại khách sạn Đray-tcỉn-COÓC, Nguyễn Ái Quốc đà rèn
lu y ệ n và kièn q u y ế t giữ th ó i q u e n áọc. sách b áo h à n g n g à y "Bén lò t h a n A n h đ ã khóc khi đọc tin vê cái c h ế t d ù n g c á m c ủ a một
nhà yêu nước Ai-rơ-lan và Anh nhắc tới
k h í t i ế t a n h h ù n g c ủ a T ố n g D u v T a n mà Anh tô n k ín h ” [2, tr .3 5 |.
Vỏn hiếu biết sâu sắc> niềm thông cảm sáu xa với nỗi thống khô cùa g ia i cấp công nhản và nhân dân lao động các nước, cùng với vốn tri thức ngày càng giàu lên do kiên trì học tập trong sách báo , trong thực tiễn
3 7
đả tạo cho N guyễn Ái Quác một tắm nhiìì đại dương
. N gưòidà
n h a n h ch ó n g rèn lu y ệ n được p h ư ơ n g p h á p p h â n tích han c h ấ t n h ữ n g sự k iệ n c h í n h tr ị d a n g d iễ n ra tr ê n t h ế giỏi với m ộ t q u a n điế m tiến bộ.Trong những bức
t h ưgửi cho Phan Châu
T r in h , ngưòi đ ã p h á t b iể u q u a n d iê m c h ín h xác c ủ a m ìn h vê k ế t q u ả c h iế n t r a n h thỏ giới lầ n t h ứ n h ấ t , về con đ ư ờ n g cứ u nước, giái p h ỏ n g đ ồ n g bào.
M ù a h è n ă m 1917, giữa n h ữ n g ngày ch iến t r a n h ác* liệt. N g u y ễ n Ái Q uốc đ à rcii L u â n Đôn s a n g P h á p . 0 dãy, Người đã lao vào cuộc đ ấ u t r a n h c ủ a giai cấp c ò n g n h ã n P h á p , s a y mò học t ậ p lý lu ậ n các h m ạ n g , tiế p t h u tr i t u ệ c ủ a n h â n loại. ( ìl ừ a t h u đô P a - r i t r á n g lệ, N g u y ễ n Ái Q u ô r s ố n g giản dị, tr o n g s ạch. Đ ê k iế m sông. N g u y ễ n Ải Q uốc đ à p h á i d à n h p h ầ n lớn thòi g ia n làm n g h ề r ử a á n h , thời g ia n còn lại Người d à n h trọ n v ẹn cho n h ữ n g h o ạ t đ ộ n g th ự c tiền:
T h à n h lập, chì đ ạ o Hội n h ữ n g người Việt N a m y ê u nơớc; T h a m gia Đ ả n g Xà hội P h á p v à t r a n h t h ủ l ừ n g giò t ừ n g p h ú t dể học tậ p . N g u y ễ n Ái Q uôc th ư ờ n g x u y ê n
đến những quán báo dường. Xanh-mi-xen
dọc nhờ m ấ y tờ b á o t ừ Đ ỏ n g d ư ơ n g gửi s a n g đ ê th e o dõi t i n h h ì n h tô quốc, lui tới t h ư v iệ n X a n h - G i ơ - n d - v i- e - v ơ ò đư ờng P ố n g - t e - ô n g d ể đọc sá c h . S a u đó, P ô n - V a v - x ă n g C u - t u v a - r i - ô - n h à v ăn , n h à báo th u ộ c c á n h tà Đ à n g Xà hội, lấy d a n h n g h ía
là nghị sỹ Quốc hội, xin cho Nguyền Ái
Q uốc m ộ t t h e v à o đọc th ư ơ n g x u y ên tạ i th ư vieil Q uốc gia P h á p ỏ d ư ờ n g R i-sơ-li-ơ. Đòi với Người, d ầ y là m ộ t n iề m vui lớn. Người d à d à n h n h i ề u th ờ i g ia n l à m việc s a y m ê tr o n g k h o t à n g v ă n h o á đồ sộ q u í b á u này.
Người đ ã n g h iê n c ứ u s á u sắ c s á c h b áo từ
Việt Nam gửi sang, khai thác những tài
liệu c ầ n t h i ế t cho cóng tác h o ạt dộng, đồng
Tap ( hi Khoa họ, ĐHQGHN. KHXtỉ Si N\ T.xx. s ổ 1. 2ỉ>04
3 8 Trán Thị Quý
thòi còn đọc một khối lượng rất lỏn những tác phẩm vản học của sếch-x-pia, Đích- ken bằng tiếng Anh, của Vích-to Huy-gô, É-min-dô-la, A-ta-tôn, Phrảng-xơ, Lep- Tôn-xtôi... bằng tiếng Pháp. Sách báo đả cung cấp cho Nguyễn Ái Quốc những hiểu biết phong p h ú , đa dạng, sâu sắc về những tinh hoa của nền vàn hoá nhản loại, và Người cho rằng đây là những tri thức cắn thiết đổi với người hoạt động cách mạng.
Ngoài những tri thức tiếp thu được qua sách báo, Nguyễn Ái Quốc còn chịu khó tích luỹ, trau dồi lý luận cách mạng bằng cách tham gia những buổi sinh hoạt có tính chất học thuật. Người luôn luôn có mặt trong các buổi thảo luận chính trị của Đảng Xã hội. Người có mặt dầy đủ và theo dõi một cách hứng thú, tranh luận một cách say sưa trong các buổi sinh hoạt câu lạc bộ Phô-ô-bua. Lăn lộn trong môi trường hoạt động chính trị học thuật sôi dộng dó. Nguyễn Ái Quốc dã làm quen, kết bạn với nhiều nhà hoạt dộng chính trị cách
m ạ n g ti ế n bộ P h á p : M á c - x e n - C a - s a n h , N h à v ă n h à o H ả n g - r i - B á c - b u y t , n ừ sĩ Cô-
lét, Ga-xtông-Mút-xo -
c h ủbáo “Đòi sống công nhân”, Giăng-Lông-ghê - cháu rể
C.M ác, c h ủ n h iệ m b áo " D â n c h ú n g ’...
N h ữ n g mối q u a n h ệ xã hội mối ấy đ ă tạ o đ iể u k iệ n t h u ậ n lợi đ ể N g u y ễ n Ái Q uốc từ n g bước h o à n th i ệ n t r i t.hức các h m ạ n g , lý lu ậ n cách m ạ n g c ủ a m ìn h , d ồ n g thời giú p Người n h ậ n th ử c được r ằ n g : N g a y t r ê n đ ấ t P h á p có r ấ t n h i ề u người P h á p v à một c h ín h đ à n g M á c - x ít ủ n g h ộ cuộc đ ấ u t r a n h c ủ a đ ổ n g b à o m ì n h g i à n h độc lậ p , tự đo.
Tắm mình trong thực tiễn đấu tranh cách mạng của giai cấp vô sàn Pháp và giai cấp vô sản thế giới, cọ sát với không khí
chính trị sôi động trên đất Pháp, tiếp thu
m ột cách n h a n h c h ó n g n h ữ n g t r i th ứ c cách m ạ n g , n h ữ n g t i n h t u ý c ủ a n ê n v à n m in h
nhân loại... Nguyễn Ái Quốc đả tự trang bị
cho m ìn h n h ã n q u a n c h í n h trị sắ c b én , lậ p
trường cách mạng kiên định, vốn hiểu biết phong phú. Dựa trên nền tảng tri thức vửng chắc và uyên bác, Nguyễn Ải Quốc dà
ti ế n lên t ậ p dượt s ử d ụ n g b áo ch í là m vũ
khí đấu tranh và tuyên truyền. Nhặn thúc một cách sâu sắc nồi thông khó của nhân dân các nước thuộc địa, bộ mặt ghê tởm của chủ nghía dế quốc, phân biệt một cách rạch ròi ranh giói bạn thù, hiếu thấu dáo sự cần thiết và tính tất yếu của cuộc dấu
t r a n h giải p h ó n g d â n tộc... N g u y ễ n Ái Quốc th ấ y đ à đ ế n lúc c ầ n t h i ế t p h ả i nói lên ti ế n g nổi c ủ a d â n tộc m ìn h , ti ế n g nói c ủ a d â n tộc bị á p bức t r ê n d iễ n đ à n báo chí. S a u m ộ t thời g ia n k iê n tr ì học n g h ệ t h u ậ t d iễ n d ạ t n g ô n n g ữ nước ngoài, N g u y ề n Ái Q uốc đ ã viết n h ữ n g b à i báo d ầ u tiê n d à n g t r ê n tờ “Đòi s ố n g công n h â n ”,
“D ân c h ú n g ”..., v ạch rõ đời sống lầm t h a n c ủ a n h â n d â n các nước thu ộ c đ ịa , lên á n
nghiêm khắc chế dộ dàn áp, bóc lột dã man
c ủ a c h ù n g h ĩ a th ự c d â n . N h ữ n g bài báo đ ầ u tiê n này» đ á n h d ấ u m ộ t bước tiế n cùa
Nguyễn Ái Quốc, từ chỗ lấy sách báo làm phương tiện trau dổi tri thức cách m ạng đến chỗ s ử dụ ng sách báo là m ột vũ k h í chiến đấu. Thực t ế này, bản thân nó dà làm sáng tỏ vai trò của sách báo trong chặng đường hoạt động cách m ạng đầu tiên của Nguyễn Ái Quốc.
Như vậy là, sau gần mười năm hoạt dộng ỏ nước ngoài, vối sự kết hợp tài tình giừa thực tiễn và lý luận, giữa hoạt động đấu tranh trong xà hội vối học tập í ri thức trong sách báo, Nguyễn Ái Quốc đã trỏ
Tọp t hi K hu, học ĐHQGHN. KHXH & iVV . T XX. S ố i . y m
Vai trò cùa sách háo cách mạng
t h à n h m ộ t n g ư ờ i c h i ê n sỳ r á c h m ạ n g k iê n cường.
Song, c h o đ ế n cuối 11*1 m 1919 đ ầ u n ấ m 1920 N g u y ễ n Ái Q uốc v á n c h ư a tìm th ấ y
một câu trà lòi dứt khoát; Cứu nước hằng con đ ư ờ ng n à o đ ú n g n h á t ? C h in h m ộ t lấn n ữ a sách bá o g iú p N g ư ờ i g iả i đ á p th o ả đ á n g cáu h ồ i đó. T ro n g thòi g ia n n à y , m ặc d ù Cách m ạ n g T h á n g M ười N ga đ ả t h á n g lợi. tạo r a hước n g o ặ t c h ư a t ừ n g t h ấ y tro n g lịch sử n h â n loại, n h ư n g do sự b ư n g bít c ủ a giỏi c ầ m q u y ề n P h á p , các đ ả n g v iê n Đ ả n g X ã hội P h á p , tr o n g đỏ có N g u y ễ n Ái Quốc v ẫ n ch ư a h iế u m ộ t cách d ầ y đ ủ . c h í n h xác vô nước N g a Xô viết, vê Lên in, về Q uốc t ế t h ứ ba, do L ê n in là n h đạo... T r o n g Đ ả n g Xã hội diễn r a m ột cuộc t r a n h lijậ n lổn n ê n h a y k h ô n g n ê n học t ậ p k in h n g h iệ m cách m ạ n g N ga, n ê n h a y k h ô n g n ê n gia n h ậ p Q uốc tê th ử ba... Vói n h â n q u a n c h í n h trị củ a m ộ t người V iệ t N a m y ê u nước, lấy th á i dộ ủ n g hộ h a y p h â n dôi p h o n g t r à o giài p h ó n g d â n tộc là m thước do t í n h c h ấ t tiế n bộ h ay k h ô n g ti ế n bộ c ủ a m ột tó ch ứ c quốc tế, N g u y ễ n Ái Q uốc đ à tin th e o v à ủ n g hộ
Quốc tê thứ 3. Những cuốn sách của Xu»
v a - r i n viết vế Q uốc té t h ứ 3. c ủ a G iá c - s a - d u n về c h ín h q u y ề n Xôviết, cu ố n “C ương lình Đ ả n g C ộ n g s ả n B ỏ n -s ẽ -v ic h " , ‘T u y ê n ngôn c ủ a Q uốc t ế C ộng sán"... đ ã giú p cho N g u y ề n Ái Q u ố c h iể u s â u s á c hơn vê L ênin, vê C á c h m ạ n g T h á n g M ười, về đ ấ t nước Xô viết, vê Q uốc t ố C ộ n g s ả n . T à i liệu q u a n tr ọ n g n h ấ t có tác đ ộ n g đ ặ c b iệ t to lớn đ ế n tư tư ở n g c ủ a N g u y ễ n Ải Q u ố c là "Đề cương v ề v ấ n dê d â n tộc v à v ấ n đ ể th u ộ c đ ịa ” c ủ a L en in . Đ ể cư ơ n g n à y L ê n i n t r ì n h bày tạ i Đại hội lầ n t h ứ 2 c ủ a Q u ố c t ế C ộng s ă n họp ỏ M ả t- x c ơ -v a t h á n g 7 - t h á n g 8 n á m 1919. t r o n g đó L ên in đ à v ạch rõ đư ờ ng lối cơ b ả n cho p h o n g t r à o cá c h m ạ n g
ở các nước th u ộ c đ ịa và p h ụ thuộc. Người n h ấ n m ạ n h n h iệ m vụ c ủ a các Đ ả n g Cộng s ản là p h ả i g iú p đỏ các nước th u ộ c địa và p h ụ th u ộ c tiế n h à n h cuộc v ậ n đ ộ n g cách m ạ n g d á n tộc d â n c h ủ . n h ấ n m ạ n h sự đoàn kết giửa giai c ấ p vỏ s â n các nước tư b ả n với q u ầ n c h ú n g G ầ n lao c ủ a t ấ t c ả c á c d â n tộ c
đ ể ch ố n g kẻ t h ù c h u n g là đ ế quốc và p h o n g kiến...
T h á n g 7 n ă m 1920 b á o “N h ả n đạo" - cơ q u a n ngôn lu ậ n c ủ a Đ ã n g C ộ n g s â n P háp, đ ã g ià n h hai s ố liền đ à n g to à n v ãn b ả n đề cương q u a n trọ n g n à y ..Đ ể cương c ủ a L ê-nin đ ã đ á p ứ n g n g u y ệ n vọ n g th iế t t h a n h ấ t của N g u y ễ n Ái Q uốc là độc lặ p cho d â n tộc, tự do cho đ ồ n g bào. S ail n à y người dã nói đến tác đ ộ n g lớn lao c ủ a “B àn đ ề cư ơng về vấn dể d â n tộc và th u ộ c địa" đối với m ình:
“Đ ề cương c ủ a L ê n in là m tỏi r ấ t xúc động, p h ấ n khởi, s á n g tỏ, tin tư ở n g biết bao. Tôi vui m ừ n g đ ế n p h á t khóc lên. Ngồi một m in h t r o n g b u ồ n g m à tôi nói to lên n h ư d a n g nói trư ớ c q u ầ n c h ú n g dôn g dảo:
Hỡi dồ n g b à o bị đ ọ a đ ầ y đ a u khô ! Đ â y là cái c ầ n thiết, cho c h ủ n g ta, d a y là con đ ư ờ n g giải p h ó n g cho c h ú n g ta". (1, tr.228)
T ừ đó, N g u y ễ n Ái Quốic c à n g r a sức học t ậ p c h ủ n g h ía M á c - L ê n in , k iê n q u y ế t đ ấ u t r a n h v à b ả o vệ Q uốc t ế t h ử 3. T h á n g 12 n á m 1920, t ạ i Đ ại hội T u a , N g u y ễ n Ải Q uốc c ù n g với 70% sô đ ạ i b iể u tiê n bộ, tích cực tr o n g Đ ả n g Xã hội P h á p dà tu y ê n bô t h à n h lập Đ ả n g C ộ n g s ả n P h á p . N g u y ễ n Ái Q uốc trở t h à n h người cộng s á n Viột N a m đ ầ u tiên . S ự k iệ n n à y đ á n h d ấ u m ộ t bước n g o ặ t vĩ đ ại, c ă n b ả n tr o n g tư tư ở n g c ủ a N g u y ễ n Ái Q uốc t ừ c h ú n g h ĩa y êu nước c h â n c h í n h đ ế n c h ủ n g h ĩa M á c - l/ê n in . Đ ây c ù n g là s ự k iệ n có t ầ m q u a n tr ọ n g đ ặc b iệt đôì với cá c h m ạ n g V iệt N a m . T ừ đ ây , cách
Tọp thỉ Khoa hot DHQGHN.KHXH & NV. T XX. Sò ỉ . 2(H)4
m ạ n g V iệ t N a m g á n liề n v à tr ớ t h à n h m ột bộ p h ậ n c ủ a cách m ạ n g vô s ả n t h ế giói.
T ừ n ă m 1921 đ ế n 1925 N g u y ễ n Ái Quốc tích cực h o ạ t đ ộ n g tr o n g các tố chứ c quốc tế, n h a n h ch ó n g h o à n t h i ệ n tư tư ở n g cứu nước c ủ a m ì n h và c h ú tr ọ n g t u y ê n t r u y ề n c h ủ n g h ía M á c - L ê n in v ào V iệt N am . T ro n g th ò i g ia n n à y , N g u y ễ n Ái Quồc k h ô n g chì tr ư ở n g t h à n h vượt, bặc về tr ì n h độ lý lu ậ n M á c - L ê n in , về k i n h n g h iệ m hoạt, động, ch í đ ạ o th ự c ti ễ n m à CÒ11 t h ể h iệ n rất. đ ậ m n é t tà i n â n g đ ặ c biệt của N g ư ờ i tr o n g việc s ử d ụ n g sá c h báo là m vù k h í sắc bén tiến công q u y ế t liệ t k ẻ th ù và g iá o dục, t ổ ch ứ c q u ầ n c h ú n g cách m ạ n g
m ộ t cách có h iệ u q ua.
N ă m 1922, N g u y ễ n Ái Q uốc c ù n g các đ ồ n g ch í tr o n g Hội L iê n h iệ p th u ộ c địa x u ấ t b á n tò b á o Le P a r i a (Người c ù n g khô) m à N g u y ễ n Ái Q uốc v ừ a là ngư ờ i s á n g lậ p , c h ủ biê n , k iê m luôn t h ú q u ỹ v à ngư òi b á n báo. Báo "Người c ù n g khcỶ* tô* cáo s ự lạ m q u y ề n vế c h í n h trị độc đ o á n về h à n h c h in h , bóc lột về k in h tô m à n h â n d â n các lá n h thô r ộ n g lớn ở h ả i n g o ạ i là n ạ n n h ả n . Báo k êu gọi họ đ o à n kết. lại đ ể đ ấ u t r a n h cho sự liế n bộ về v ậ t c h ấ t và t i n h t h ầ n c ủ a c h ín h h ọ T hô h à o họ t ổ ch ứ c lại n h ằ m m ụ c đích giải p h ỏ n g n h ữ n g ngư ờ i bị á p bức khỏi n h ừ n g lực lư ợ n g bị th ố n g trị, th ự c h iệ n t ỉ n h y êu th ư ơ n g v à h ữ u ái... “B áo N gười c ù n g k h ố là v ù k h í đế c h iế n đ ấ u , s ử m ạ n g c ủ a nó rõ r à n g : G iả i p h ó n g con n g ư ờ i” [3 tr . 47]
Báo x u ấ t b ả n mỗi k ỳ 500 b ả n , N g u y ễ n Ái Quốc th ư ờ n g d à n h 200 gửi về nước.
“Việc x u ấ t b ả n tờ b á o N gư òi c ù n g k h ố là m ộ t võ đ á n h v ào th ự c d â n .., đó là m ộ t luồng gió mới thổi tới n h â n d â n các nước bị á p bức" [6, tr.45].
C ù n g tr o n g th ờ i g ia n n à y , N g u y ễ n Ai Q uốc còn s á n g lậ p tờ b á o “V iệ t N a m hồn"
b à n g V iệt n gữ v à t h a m g ia v iế t n h iề u bài cho các b á o chí c á c h m ạ n g , ti ế n bộ: N h â n
dạo, Dân chúng, Đòi sống công nhân, Thư
tín quốc tế, D iễn đ à n An n a m (ỏ P h á p ), Sự t h ậ t , T iế n g còi, T ạ p c h í đỏ (ở L iê n xô)...
T ro n g n h ữ n g b à i b á o n à y , N g u y ễ n Ái Quốc đã sử d ụ n g một c á c h t h à n h t h ạ o t h ể v à n p h ó n g sự, t r u y ệ n ' n g á n , c h í n h lu ậ n ,... Với m ột lối viết đ iê u l u y ệ n có c h ấ t lư ợ n g vượt xa n h ữ n g n ă m trư ớ c, với k iế n th ứ c u y ê n bác, vôn s ô n g p h o n g p h ú , vồn h i ể u b iế t thòi sự c h í n h t r ị r ấ t s â u sắc. N g u y ễ n Ái Q uòe d à đả kích m ộ t cá c h tr ự c d iệ n , m ạ n h mẽ n h ữ n g cái gì t à n ác, x ấ u xa, lô b ịc h c ủ a kẻ t.hù d â n tộc, N gười b ảo vệ m ột các h th iẽ t t h a và h á n g s a y với t ấ t cả t ấ m lòng cách m ạ n g c ủ a m ìn h , mọi n g u y ệ n v ọ n g và ước mơ c ủ a các d â n tộc th u ộ c đ ịa .
N ă m 1925, N g u y ễ n Ái Q uốc v iế t “B ả n á n c h ế dộ th ự c d á n P h á p ”. N gườ i đ ã đ ứ n g t r ê n q u a n điểm c h ủ n g h ĩa M á c - L ê n in dể đ ả kích c h ủ n g h ĩa đ ế quốc, cô vù n h â n d â n V iệt N a m c ũ n g n h ư n h â n d â n các d â n tộc bị áp bức, đ ấ u t r a n h cho độc lậ p d â n tộc, d ả n chủ. T ác p h ẩ m n à y ti ê u b iể u h ù n g hổn cho một bước ti ế n t r i ể n lớn c ủ a t ư tư ở n g cách m ạ n g , tư tư ở n g c h í n h tr ị c ủ a các h m ạ n g V iệ t N a m .
T h ô n g q u a m ạ n g lưới h o ạ t d ộ n g cách m ạ n g bí m ậ t t r o n g sô t h u ỷ t h ủ V iệ t N a m c ủ a h ã n g t à u “Đ à u n g ự a ”, “N ă m s a o ” t r ê n tu y ế n đ ư ờ n g P h á p - V iệ t N a m , n h ữ n g bài b á o h ừ n g hực t i n h t h ầ n cá c h m ạ n g đ ă n g t r o n g “N gườ i c ù n g k h ổ ”. “V iệ t N a m h ồ n ” dá được c h u y ể n vê nước, có tá c d ụ n g t h ổ i b ù n g lên t i n h t h ầ n y ê u nước, ý c h í quật, khởi củ a giai c ấ p công n h à n và q u ầ n c h ú n g lao k h ố t r o n g nước. ‘‘P h o n g t r à o c ô n g n h â n ỏ N a m
Tạp < hí Khoa hạt ĐHQGHN, KHXH Á NV ' T XX. S o i, 2004
Vai trò của sách báo cách mạng 41
bộ dã từ c h ỗ tự p h á t , ròi rạc. n h ờ ả n h h ư ở n g cún “B â n á n chẻ độ th ự c d á n P h á p ’, b á o “Người c ù n g khổ" v à m ấ y sỏ đ ẩ u c ủ a tờ
“V iệ t N a m h ổ n ’*, m à bước đ ầ u đ ã có tô chức, đ ể đ ế n n ă m 1927, giai c ấ p công n h â n đi vào p h o n g t r à o ‘T h a n h n iê n C ách m ạ n g đ ổ n g ch í hội" m ột cách s ả u rộ n g hơn ” [5].
“Hổi đỏ q u y ể n B ả n á n c h ế độ th ự c d â n P h á p có một tá c d ụ n g r ấ t to lốn đối với t h a n h n iê n học s in h , t r ả lòi đ ú n g v ào ý n g h i n g u y ệ n vọn g v à t â m tìn h t h ế hệ t h a n h n iê n lúc b ấ y giơ... C h ịu ả n h h ự ớ n g c ù a c h ê độ th ự c d â n P h á p , c ủ a “N gười c ù n g k h ổ ’*. “Việt n a m hồn", t h a n h n iê n học s in h (c h ú n g tói) dược sớm giác ngộ vê cách m ạ n g d â n tộc và xá hội c h ủ n g h ĩa , n ê n s a u dó, b ao n h i ê u a n h em cố t c á n c ủ a “N a m kỳ học s a n h liên h iệ p hội** đ ể u gia n h ậ p
’T h a n h n iê n C á c h m ạ n g đ ồ n g chí hội” và về s a u n à y v ào “T h a n h n iê n C ộ n g s ả n đ o à n " rồi tr ở t h à n h đ ả n g v iê n Đ ả n g C ộng s ả n Đ ỏng d ư ơ n g ” 14].
C uôl n ă m 1924, trư ớ c s ự p h á t tr i ể n m ạ n h m ẽ c ủ a p h o n g t r à o công n h â n và p h o n g t r à o y ẽ u nước V iệt N a m , N g u y ễ n Ái Q uốc q u y ế t đ ịn h về T r u n g Q uốc dê trự c tiế p c h i đ ạ o p h o n g t r à o cá c h m ạ n g tr o n g nước, c h u ẩ n bị t h à n h lậ p m ộ t c h ín h d à n g vô s á n k iê u mỏi ỏ V iệ t N a m . T h á n g 6 -1 9 2 5 N gười t h à n h lập Việt N a m T h a n h n iê n C á c h m ạ n g d ồ n g ch í hội - tỏ ch ứ c ti ề n t h â n c ủ a Đ ả n g ta s a u n ày . T r o n g q u á t r ì n h Lãnh đ ạ o tỏ ch ứ c T h a n h n iê n , N g u y ễ n Ái Quốc dà tích cực c h u ẩ n bị về mọi m ặ t cho việc t h à n h lậ p Đ á n g C ộng s ả n . v ề tô chức, N gười [ập r a n h ó m t r u n g k iê n ‘T h a n h n iê n C ộ n g s ả n Đ oàn", v ề m ặ t tư tư ở ng, Người d ặc b iệ t c h ú tr ọ n g đ ế n việc tu y ê n tr u y ề n m ộ t cách có h ệ th ố n g , c h ủ n g h ĩa M á c -L ê n in , vể t ư tư ơ n g c ứ u nước và đ ư ờ n g lối cách
m ạ n g củ a N gười q u a b áo T h a n h n iê n và tá c p h ẩ m Đ ư ờ n g K ách mộng. Đ ến lúc này*
sá ch báo đôi với N g u y ễ n Á i Q uốc k h ô n g c h i có tá c d ụ n g tu y ê n tr u y ề n kêu g ọ i c h u n g c h u n g n ữ a , m à d ã th ự c s ự trờ th à n h công cụ g iá o dục, tô ch ứ c cách m ạ n g m ộ t cách trự c tiế p th iế t th ự c và to à n diện .
“B áo T h a n h n iê n " do N g u y ễ n Ái Q uốc s á n g lập và tr ự c tiế p chi đạo, p h á t h à n h liên tụ c t ừ t h á n g 0 -1 9 2 5 đ ế n t h á n g 2 -1 9 3 0 gồm 202 sô, p h ầ n lớn dược gửi về tr o n g nước. “B áo T h a n h n i ê n ” đ ã ch ỉ rõ đ ư ờ n g lối ch iế n lược và s á c h lược c ủ a cách m ạ n g V iệt N a m ; đã p h â n tích tá c d ụ n g và ý n g h ía to lớn c ủ a các tô ch ứ c q u ầ n c h ú n g , để ra p h ư ơ n g p h á p tổ chứ c, lã n h đ ạ o các đoàn t h ể q u ầ n c h ú n g n h ư công hội, n ô n g hội, p h ụ nữ, t h a n h n iê n ... N h i ê u bài c ủ a “Báo T h a n h n i ê n ” đ à đ ặ t cơ sỏ lý l u ậ n cho việc t h à n h lặp m ộ t c h í n h đ ả n g c ủ a giai cấp c ông n h â n Việt N a m ... T iế p tụ c sự n g h iệ p c ủ a báo, người tu y ê n t r u y ề n tậ p th ể , cô độ n g t ậ p th ể , tô c h ử c t ậ p th ể , góp p h ầ n q u a n tr ọ n g v ào việc t r u y ề n b á c h ủ n g h ĩa M á c - L ê n in vào giai c ấ p công n h â n v à n h â n d á n lao đ ộ n g nước ta , c h u ẩ n bị vẻ tư tương, tô c h ứ c đ ể ti ế n tới t h à n h lập Đ à n g C ộng s ả n V iệt N a m .
N ã m 1927, n h ữ n g b à i g iả n g về lý lu ậ n c ác h m ạ n g c ủ a N g u y ề n Ái Q uốc được Bộ T u y ô n t r u y ề n c ủ a Hội Liên h iệ p các d â n tộc bị á p bức ỏ Á Đ ô n g x u ấ t b ả n t h à n h tậ p s á c h “Đ ư ờ n g K á c h m ệ n h ’*. T r o n g tá c p h ẩ m q u a n tr ọ n g n à y , b ằ n g lịch sử k in h n g h iệ m p h o n g p h ú c ủ a p h o n g t r à o cách m ạ n g th è giới liên h ệ với h o à n c ả n h cụ t h ể ò V iệt N a m , N g u y ễ n Ái Q uốc đ ả dể r a đ ư ờ n g lối cơ b ả n c ủ a các h m ạ n g đ ả n tộc và cách m ạ n g vỏ s ả n V iệt N a m . T á c d ụ n g lịch sử to lớn c ủ a “Du.' iig K á c h m ệ n h " là đ ã giải
/<//> ih i K liO ii học i)HQGỈỈK. KIỈXH A NV. TXX. Sô
4 2 Trán Thị Quý
q u y ế t được về cơ b ả n s ự b ế tắc, k h ủ n g h o ả n g vê đ ư ờ n g lổì cá c h m ạ n g , d ư ờ n g lối tố chứ c c ủ a các h m ạ n g V iệ t N a m . T ác p h ẩ m đ ã n ê u lên m ộ t c h â n lý s á n g ngòi: M u ô n s ố n g p h ả i là m c á c h m ạ n g , q u y ế t g ià n h cho dược độc lậ p tự do. T ư tư ở n g nôi b ậ t v à b ao t r ù m lên tá c p h ẩ m là t ư tư ở n g độc lập, t ự do g á n liề n với c h ủ n g h ĩa xả hội. “Đ ư ờ n g K ách m ệ n h ” là ngọn cò chỉ d ạ o cách m ạ n g V iệ t N a m t r o n g thời kỳ xúc tiế n c h u ẩ n bị t h à n h lặ p Đ ả n g và đ ặ t n ề n t ả n g cho cư ơ n g lìn h c ủ a Đ ả n g t a s a u này.
"Báo T h a n h n iê n " và “Đ ư ờ ng K ách m ệ n h " được cá c Đ à n g v iê n t h a n h n iê n đặc b iệ t tr o n g p h o n g t r à o vô s ả n h oá (1928 -
1929) t r u y ề n b á m ộ t cá c h s â u rộng, trự c tiế p t r o n g giai cấp cô n g n h â n và n h ả n d â n lao đ ộ n g V iệ t N a m , t h ú c d ẩ y p h o n g tr à o d ấ u t r a n h c ủ a giai c ấ p cô n g n h â n c ù n g với p h o n g t r à o y ê u nước V iệ t N a m p h á t t r i ể n m ạ n h m ẽ c h ư a từ n g t h ấ y . C h ủ n g h ĩ a M ác- L ẻn in kết hợp b iệ n c h ứ n g với p h o n g tr à o c ò n g n h â n , p h o n g t r à o y ê u nước đ ã d ẫ n đ ế n sự r a đời c ủ a Đ ả n g C ộ n g s ả n Việt N a m
ngày 3-2*1930.
T óm lại, tr o n g 20 n ă m h o ạ t đ ộ n g k h ô n g một. mỏi c ủ a N g u y ễ n Ái Q uốc đ ê tìm
đ ư ờ n g c ứ u nước, s á c h b áo đ ã đ ó n g m ột vai trò cực k ỳ q u a n trọ n g .
S á c h b á o đ ả g iú p Người xác đ ịn h rõ p h ư ơ n g h ư ớ n g r a đi c ử u nước đi về ph ư ơ n g T â y đ ê tì m h i ể u k è t h ù , đ ể x ác đ ịn h th ự c c h ấ t cái gọi là ‘T ự do, b i n h đ ẩ n g , b ác á i”
c ủ a giai c ấ p t ư s ả n p h ư ơ n g T ây.
S á c h b á o đ à g iú p N gười tích lu ỹ tri th ứ c c ủ a n h â n loại, lý l u ậ n cá c h m ạ n g , đâ giú p N gười di t ừ c h ủ n g h ĩ a y ê u nước c h â n c h í n h đ ế n với c h ủ n g h ĩ a M á c - L ê n in .
S á c h b á o đôi với N gười đ ã tr ở t h à n h vũ k h í đ ấ u t r a n h s ắ c b én c h ô n g lạ i c h ủ n g h ĩa đ ế quốc.
S á c h b á o dối với N gưòi đ â trở t h à n h p h ư ơ n g t i ệ n q u a n tr ọ n g đ ế t r u y ề n bá chủ n g h ía M á c - L ê n i n vào nước t a , c h u ẩ n bị m ột cá c h tích cực vể t ư t ư ở n g và tô chức cho sự r a đòi m ộ t c h í n h Đ ả n g vô s ả n ỏ Vịột N am .
H ay nói m ộ t c á c h k h á c , q u a 20 n ă m h o ạ t đ ộ n g ấy , do k ế t hợp m ộ t c á c h th i ê n tài hoạt đ ộ n g th ự c tiễ n với học t ậ p lý lu ậ n tr o n g s á c h b á o m à N g u y ễ n Ái Q uốc đ ã trở t h à n h l à n h tụ c h â n c h í n h c ủ a d â n tộc, người t h ầ y vĩ đ ạ i c ủ a c á c h m ạ n g V iệt N a m . là ngư ời c h i ế n sỹ k iê n cư ờng t r o n g p h o n g t r à o C ộ n g s ả n q u ố c tê.
TÀI L I Ệ U T H A M K H Ả O
1 1 iồ Chí M inh, Vỉ độc lập tự do, vi chã n g h ĩa xả hội, NXB Sự th ậ t, H à Nội, 1970 2. H ổng Hà. T hời th a n h n iên cùa Bác H ồ, NXB T h a n h niên, H à Nội, 1976
3. Ban ng h iê n cứu lịch sử Đ ang T r u n g ương, N h ừ n g s ự kiện lịch s ử của Đ ảng, NXB Sự th ậ t.
H à Nội. 1976
4. P h ạ m H ùng. Báo T h ố n g n h ấ t, số (155). ra ngày 19/5/1960 5. Tôn Đức T h ắn g . B áo T h ô n g n h ấ t , sô (155), r a ngày 19/5/1960
6. T r ầ n Dân Tiên. N h ừ n g m ẫ u chuyện về đời hoạt đ ộng củ a H ố C hủ T ịch, NXB Sự t h ậ t , Hà Nội. 1975.
Tạp chi Khoa học DHQGHN, KtìXH á NV, T XX, sỏ ỉ. 2004
Vai trò CIKI sáclì b á o t á c h m ạ n g . 4 3
VNU JOURNAL OF SCIENCE, s o c . SCI ■ HUMAN . T XX, N,,1, 2004
THE ROLE PLAYED BY REVOLUTIONARY BOOKS AND JOURNALS IN NGUYEN AI QUOCS PROCESS OF LOOKING FOR
THE VIKTNAMESK WAY TO NATIONAL SALVATION (1911-1930) Dr. Tran Thi Quy
Division o f Library a n d Inform ation Science College o f Social Sciences an d H um a nities ,
Vietnam
N a tio n a lUniversity, Hanoi
D u rin g th e tw o d e c a d e s of looking for t h e V ie t n a m e s e w a y to n a t i o n a l s a l v a t i o n (1911- 1930) in N g u y e n Ai Q u o c ’s r e v o lu t io n a r y life, r e v o l u t i o n a r y boo k s a n d j o u r n a l s d id p la y an e x tre m e ly s ig n ific a n t role.
Books a n d j o u r n a l s w e re of g r e a t s ig n ific a n c e in s u p p o r t i n g N g u y e n Ai Q u o c to c le a rly d e t e r m i n e h is oriont.at.ion in le av in g h is h o m e l a n d for s e a r c h of th e V i e t n a m e s e w a y to n a tio n a l s a lv a t io n , t h a t w as, to go to th e W e s t e r n c o u n t r i e s to id e n tify th e t r u e n a t u r e of w h a t w a s t h e n ca lle d “lib e rty , e q u a l ity , f r a t e r n i t y ” a s held by t h e W e s t e r n b o u rg e o is ie .
Books a n d j o u r n a l s d e c id e d ly s u p p o r t e d h im in a c c u m u l a t i n g m a n k in d 's k n o w le d g e a n d th e o rie s of r e v o lu t i o n - m a k i n g , so a s to ris e from h is g e n u i n e p a t r i o t i s m to M a r x is m - L enism .
Books a n d j o u r n a l s th e m s e l v e s b e c a m e a s h a r p w e a p o n for r e v o l u t i o n a r y s t r u g g l e s u sed by N g u y e n Ai Q u o c a s a r e v o lu t io n a r y le a d e r , a g a i n s t im p e r i a l i s m a n d a n i m p o r t a n t m e a n s to d i s s e m i n a t e M a rx is m a n d L e n i n is m into V ie t n a m , a n d to m a k e a n a c tiv e p r e p a r a t i o n , ideologically a n d o r g a n iz a ti o n a lly , for th e c o m in g i n t o b e in g of t h e V ie t n a m C o m m u n is t P a r ty .
Tợịĩ fh i KilfHi hot ĐHQGHN. KHXH tfc AT. T.XX' S o 1. 2004
