2.1. Thực trạng tại các di tích của các đền Trạng nguyên
2.1.1. Đền Trạng nguyên Lê Ích Mộc
2.1.1.1. Các hạng mục công trình và kiến trúc
Xã Quảng Thanh nằm ở phía Tây Bắc huyện Thủy Nguyên, phía Đông giáp xã Chính Mỹ và Cao Nhân, phía Nam giáp xã Hợp Thành, phía Tây giáp xã Phù Ninh và phía Bắc giáp xã Kỳ Sơn. Nơi đây gắn liền với di tích tưởng niệm Trạng nguyên Lê Ích Mộc. Ngôi đền xưa được dựng trên gò đất cao giữa cánh đồng, nơi ông cùng dân khai phá đất hoang lập nên đồn điền Quảng Cư. Trong những năm kháng chiến chống Pháp thực hiện tiêu thổ kháng chiến, ngôi đền cổ xưa không còn. Đền thờ trạng nguyên Lê Ích Mộc là một trong những di sản văn hoá ít ỏi còn lại góp phần nghiên cứu truyền thống khoa bảng ở Hải Phòng trong lịch sử. Cuộc đời và sự nghiệp của trạng nguyên Lê Ích Mộc là tấm gương sáng cho thế hệ nối tiếp nhau phấn đấu, học tập. Là một di sản văn hoá giáo dục đã được nhà nước công nhận cấp quốc gia năm 1991.
a) Cổng đền
Công trình là một tam quan gồm 3 khối cổng được làm bằng chất liệu gạch đỏ và gỗ sơn đỏ. Khối cổng chính giữa xây dựng to hơn với mái chồng diêm, 2 tầng 8 mái Phía dưới là cổng vòm, trên đỉnh mái có lưỡng long chầu nguyệt. Phía trán của cổng có biểu tượng thánh chỉ hình cuộn giấy mạ vàng, trên đó ghi: Khu tưởng niệm Trạng nguyên Lê Ích Mộc. Hai bên lối đi đắp câu đối chữ đen nền vàng:
“
標英高占三尖筆 :Tiêu Anh Cao Chiếm Tam Tiêm Bút
及第香留一甲名
: Cập Đệ Hương Lưu Nhất Giáp Danh”Nghĩa là :
“Anh tài tiêu biểu chiếm vị trí cao được bút “tam tiêm”,
48 Đỗ hàng cập đệ lưu truyền tiếng thơm ghi danh nhất giáp”
Hai khối cổng phụ hai bên, dưới là cổng vòm, trên là mái kiểu chồng diêm, 2 tầng, 8 mái.
Cổng xây dựng với kiểu ngói âm dương với ưu điểm độ bền cao, cấu trúc thiết kế lợp đặc biệt mang đến sự thoáng mát vào mùa hè ấm áp vào mùa đông. Cổng đền được làm to và khang trang thể hiện sự tông sùng và kính trọng của người dân nơi đây đối với Trạng nguyên Lê Ích Mộc.
b) Sân đền
Sân đền được lát đá xi măng, trong sân xây dựng các khuôn bồn để trồng các cây cảnh được các nhà hảo tâm quyên tặng đền. Phía bên trái có một ao nhỏ với thiết kế tạo kiểu thú vị cùng với cây cầu nhỏ bằng đá được bắc qua.
Đối diện với cổng tam quan là cột cờ với lá cờ đỏ sao vàng ở trên cùng, ở dưới là cờ ngũ sắc lễ hội. Cột cờ được xây dựng cao 3 bậc so với nền sân, bậc của cột cờ được lát đá hoa đen.
Phía bên phải sân là bức phù điêu hình chữ nhật được khắc họa vô cùng sinh động cảnh tượng sinh hoạt của người dân cũng như cảnh tượng Trạng nguyên Lê Ích Mộc thành danh khi về quê. Hai bên là câu tục ngữ: “ Tiên học lễ - Hậu học văn” chữ đen nền vàng. Phía trên bức phù điêu là hình ảnh lưỡng long chầu nguyệt vô cùng sinh động.
Phía trước đền là lư hương bằng đá. Hai bên của lư hương là 2 trụ biểu bằng đá.
Đỉnh trụ 2 bên là hình ảnh con nghê chầu quay mặt vào nhau, thân trụ là 2 câu đối với viền họa tiết được trang trí xung quanh, đế trụ thắt dạng cổ bồng. Bao quanh cột trụ là khuôn bồn cây làm tăng thêm tính thẩm mỹ.
Phía góc đền bên tay trái là có xây dựng một khu riêng để đốt vàng mã, tiền vàng và có biển chỉ dẫn để du khách có thể dễ dàng nhận biết và di chuyển
Phía góc đền bên tay phải là khu vệ sinh được xây dựng khang trang, sạch sẽ
49 Ngoài ra quanh khu vực sân đền thờ được lắp đặt các thùng rác để du khách có thể thuận tiện bảo vệ môi trường và không làm mất mỹ quan của đền thờ.
c) Đền thờ tưởng niệm
Đền được nằm trên một bệ cao đá cao 17 bậc so với mặt sân. Hai lan can phía ngoài là hình tượng rồng màu vàng nằm phục với một bên móng vuốt giữ ngọc được trạm khắc vô cùng tinh xảo và sống động.
Kiến trúc đền hiện nay mới được khôi phục. Đền dựng theo hướng chính nam, có kiến trúc 3 gian với nhiều tầng mái đao cong vút, trên đầu mỗi mái đao là hình rồng quay mặt vào phía trong tạo nên sự thanh thoát. Tại các góc có các trụ bằng đá sơn màu gỗ đỡ mái cong.
Phía trong đền chia thành 3 gian thờ tự. Gian thờ tự chính chia làm 3 lớp với 6 cột trụ được trạm khắc và trang trí vô cùng bắt mắt và tinh xảo với màu chủ đạo là vàng, các biểu tượng như là rồng, phượng, tùng, cúc, trúc, mai... Di vật có giá trị nhất còn lại là tượng Trạng nguyên. Tượng tạc bằng gỗ, ngồi trong ngai, hình dáng hài hoà mang tư thế của vị quan đương thời có giá trị điêu khắc của thế kỷ XIX. Ngoài ra phía trong bàn thờ có bày giấy công nhận di tích lịch sử- văn hóa được nhà nước công nhận. Phía trước gian thờ giữa, ở 2 bên là bộ nghi trượng. Gian bên trái và phải là nơi thờ các vị quan đã đỗ đạt
Trong đền còn có tấm bia trên mặt có khắc danh sách các vị khoa bảng được thờ tại nhà tưởng niệm, tuy nhiên theo thời gian những dòng chữ đã mờ và khó đọc, vì vậy ban quản lý di tích đã làm thêm một tấm bảng kính ghi lại rõ ràng treo ngay trên bia đá để khách tham quan có thể dễ dàng đọc được.
Ngoài ra phía trong đền trải thảm vải đỏ, khi bước chân vào du khách phải để lại giày dép bên ngoài. Cạnh bia đá có đặt bình cứu hỏa.
d) Lăng mộ
Mộ Lê Ích Mộc được xây bằng gạch trên sườn núi Lăng, vốn là khu rừng lim xưa kia ông vận động dân trồng.Đường đến lăng mộ được xây dựng bê tông với hành
50 lang xây cao khoảng 35-40cm so với mặt đường đi, trên đó đặt các chậu hoa nhiều chủng loại. Trên đường đi đến đến khu lặng mộ có một giếng ngọc.
Trước mộ xây dựng một phương đình 2 tầng 8 mái với 4 trụ xi măng tứ diện đỡ 4 góc mái. Giữa phương đình đặt bát hương và hòm công đức
Mộ đặt hướng Tây Nam, nhìn ra sông Việt trên thế đất được gọi là đắc địa theo con mắt phong thuỷ của người xưa. Mộ được xây dựng trên một trụ tròn với 3 bậc với đường kính mỗi vòng tròn khác nhau. Trên mộ gắn tâm bia khắc dòng chữ Trạng nguyên Lê Ích Mộc (1438-1538). Đỗ Trạng Nguyên khoa Nhâm Tuất, niên hiệu Cảnh Thống năm thứ 5 (1502), đời Lê Thánh Tông, làm quan tới chức Tả Thị Lang.
Trước bia đặt bát hương đá tròn, 2 nấc. Tương truyền bát hương đá này được mang từ đền quan Trạng trên nền cũ của ngôi đền xưa.
Đằng sau của lăng mộ có bức tường đá trên đó ghi: 香各留國史- Hương Các Lưu Quốc Sử ( Lưu truyền tiếng thơm trong sử sách quốc gia ). Hai bên lăng mộ là hình rổng vàng nằm phục được điêu khắc tinh xảo giống như đang canh phục.
Việc trùng tu lăng mộ của Trạng nguyên Lê Ích Mộc được khởi công từ ngày 29/11/2014 ( tức ngày 8/9 năm Giáp Ngọ ) và được khánh thành vào ngày 3/4/2015 ( tức ngày 15/ 2 năm Ất Mùi ). Đơn vị thi công là Công ty cổ phần Khánh Thiện, chế tạo bởi Công ty đầu tư xây dựng đá mỹ thuật Đức Tín với chủ đầu tư là UBND xã Quảng Thanh.
Lăng mộ quan Trạng đã trải qua hàng trăm năm trường tồn luôn được bảo vệ tôn tạo và trở thành một di sản văn hoá vượt khỏi khuôn khổ của một dòng họ, của một làng, một xã mà trở thành tài sản của đất nước.
2.1.1.2. Tình hình khai thác khách
Hiện nay ở huyện Thủy Nguyên chưa có bộ phận nào chịu trách nhiệm về việc theo dõi và thống kê số lượng khách cụ thể. Lượng khách đến với cụm di tích tập trung vào các ngày lễ hội, nhất là những ngày đầu xuân, sau Tết Nguyên Đán, có ngày tới hơn 1000 người, chủ yếu là khách lẻ. Hoặc là đến vào các dịp cuối tháng 5,6
51 là thời điểm học sinh chuẩn bị sắp bước vào những kì thi quan trọng thì đền tiếp đón khoảng 3-4 đoàn/ngày, trung bình mỗi đoàn có từ 30-50 người. Khách quốc tế đến rải rác trong năm nhưng với số lượng nhỏ lẻ, chủ yếu là do các công ty lữ hành tổ chức. Mỗi năm Đền đón khoảng 9.000-10.000 lượt khách ghé thăm.
2.1.1.3. Hoạt động quản lý
Hiện nay chưa có một bộ phận nào của huyện Thủy Nguyên chuyên trách về hoạt động du lịch văn hóa. UBND huyện chỉ giao cho Phòng Văn hóa Thông tin nhiệm vụ quản lý và tổ chức các lễ hội lớn trong đó có lễ hội đền thờ Trạng nguyên Lê Ích Mộc.
Tại đền thờ Trạng nguyên Lê Ích Mộc – là một điểm du lịch đang trong quá trình hoàn thiện nhưng lại không có người thường trực đón tiếp khách. Các hoạt động du lịch văn hóa ở đây đa số mang tính tự phát, chưa có đầu tư nghiên cứu thị trường, chưa có các hoạt động quảng bá để thu hút khách