Sự khác biệt về văn hóa chính trị và những xung đột quốc tế

(1)

Sự khác biệt về văn hóa chính trị và những xung đột quốc tế

(ti ế p theo và h ế t)

Fedotova V.G. (2015), “Razlichie politicheskikh kyltur i mezhdunarodnye konflikty”, Politicheskie issledovanija, N^o1, str.44-54.

NguyÔn ThÞ Kim Anh dÞch

Tãm t¾t: Çc sù kiÖn kÞch tÝnh ë Ukraine ®ang ph¸ vì trËt tù thÕ giíi hiÖn h÷u vµ ch−a ®−îc ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ vÒ b¶n chÊt. T×nh h×nh chØ ®−îc xem xÐt thuÇn tóy vÒ mÆt chÝnh trÞ, vµ Ýt ®−îc th¶o luËn ë møc ®é lý luËn, kh¸c víi çc nghiªn cøu nghiªm tóc thêi ChiÕn tranh L¹nh. Bµi viÕt nµy cung cÊp çi nh×n tæng quan vÒ mét sè quan ®iÓm cña çc nhµ nghiªn cøu ng−êi Mü - nh÷ng ng−êi ®ang lo ng¹i vÒ nh÷ng thay ®æi kh«ng thÓ ®¶o ng−îc, hä lµ nh÷ng ng−êi kh«ng ®ång ý hoÆc kh«ng hoµn toµn ®ång ý víi Washington. ViÖc nghiªn cøu nh÷ng quan ®iÓm cña hä gióp t¸c gi¶ nhËn thøc ®−îc sù kh¸c nhau gi÷a v¨n hãa chÝnh trÞ cña Nga vµ ph−¬ng T©y. N−íc Nga, cã môc ®Ých râ rµng khi b¶o vÖ nh÷ng lîi Ých quèc gia cña m×nh ë cÊp ®é ®Þa chÝnh trÞ, ®ang ph¶i ®èi mÆt víi çc quan niÖm cña ph−¬ng T©y vÒ c¶i çch d©n chñ, vµ trªn thùc tÕ ®ang che giÊu nh÷ng lîi Ých ®Þa chÝnh trÞ cña viÖc më réng ph¹m vi ¶nh h−ëng cña ph−¬ng T©y. T¸c gi¶ ®· cè g¾ng cho thÊy r»ng, nh÷ng kh¸i niÖm quan träng trong viÖc t×m hiÓu cuéc xung ®ét “ph−¬ng T©y - phi ph−¬ng T©y” lµ mét cam kÕt tiÕp tôc çc m« h×nh hiÖn ®¹i hãa kiÓu ph−¬ng T©y cña çc n−íc kh«ng thuéc ph−¬ng T©y trªn con ®−êng b¾t kÞp sù ph¸t triÓn cña ph−¬ng T©y.

M« h×nh nµy kh«ng phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tiÔn cña qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i hãa ë nhiÒu quèc gia kh«ng thuéc ph−¬ng T©y, tr−íc hÕt lµ ë Nga vµ Trung Quèc. Khi x©y dùng m« h×nh hiÖn ®¹i hãa quèc gia, Nga vµ Trung Quèc ®· thu thËp kinh nghiÖm cña c¶ ph−¬ng T©y vµ nh÷ng n−íc kh«ng thuéc ph−¬ng T©y, trªn c¬ së sö dông nÒn v¨n hãa riªng cña hä nh− mét nguån lùc ph¸t triÓn. Theo quan ®iÓm nµy, d©n chñ kh«ng ph¶i lµ mét thiÕt kÕ cã s½n, mµ ph¶i ®−îc x©y dùng bëi mçi quèc gia, vµ ®−îc sù chÊp nhËn cña quÇn chóng. Çc gi¸ trÞ truyÒn thèng cña Nga hiÖn nay ®ang dËy sãng, vµ ®−îc ®Æt lªn hµng ®Çu, ®iÒu nµy ®ang khiÕn cho ph−¬ng T©y khã chÞu. Cã thÓ thÊy, ph−¬ng T©y còng cã çc gi¸ trÞ truyÒn thèng ®Æc tr−ng, viÖc tõ chèi chóng sÏ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng rèi ren trong qu¸ tr×nh qu¸ ®é lªn hiÖn ®¹i. Vµo thÕ kû XVIII, d−íi thêi Peter §¹i ®Õ, Nga ®· b¾t ®Çu con ®−êng hiÖn ®¹i hãa, sau ®ã çc giai

(2)

®o¹n ph¸t triÓn tiÕp theo ®· b·i bá chÕ ®é n«ng n«, cã nh÷ng thay ®æi phï hîp víi çc cuéc c¶i çch trong nöa sau thÕ kû XIX, råi thùc hiÖn çch m¹ng t− s¶n vµ çch m¹ng XHCN, tiÕn lªn c«ng nghiÖp hãa, ®¶m b¶o chiÕn th¾ng chñ nghÜa ph¸t xÝt,

®¶m b¶o d©n chñ, b−íc vµo con ®−êng ph¸t triÓn TBCN trong thÕ kû XX-XXI. Hai thÕ kû r−ìi n−íc Nga ë trong qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i hãa, vµ nhiÒu gi¸ trÞ cña nã ®· trë nªn hiÖn ®¹i. ViÖc thu hÑp ph¹m vi cña kh¸i niÖm ch©u ¢u trong khu«n khæ EU ®·

bÞ chØ trÝch. C¶ hai nÒn v¨n hãa chÝnh trÞ - Nga vµ ph−¬ng T©y - ®Òu chøa ®ùng c¸c gi¸ trÞ chung, nh−ng cã nh÷ng −u tiªn kh¸c nhau. ViÖc phèi hîp th¶o luËn nghiªm tóc cã thÓ ®em tíi nh÷ng b−íc tiÕn, cã kh¶ n¨ng b¶o vÖ tr−íc nh÷ng thay ®æi kh«ng thÓ ®¶o ng−îc.

Tõ khãa: V¨n hãa chÝnh trÞ, TrËt tù thÕ giíi, §èi tho¹i, Lîi Ých quèc gia, D©n chñ, Nga, Ph−¬ng T©y, Ukraine, Hoa Kú, Ch©u ¢u

C¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i

Tæng thèng Nga tËp trung vµo c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng cña Nga vµ phª ph¸n hµng lo¹t c¸c gi¸ trÞ cña ph−¬ng T©y - ®iÒu nµy kh«ng t¹o ®−îc nhiÒu sù tin cËy tõ phÝa ch©u ¢u còng nh−

Barack Obama. §iÒu nµy còng khiÕn Legvold rÊt lo l¾ng. CÇn l−u ý r»ng, c¸c n−íc ph−¬ng T©y, bao gåm c¶ Hoa Kú vµ c¸c n−íc ch©u ¢u ®· ®i mét chÆng

®−êng dµi ph¸t triÓn theo c¸c m« h×nh thø nhÊt (tù ph¸t - thÕ kû XIX) vµ thø hai (cã tæ chøc - thÕ kû XX). Trong hai thÕ kû qua, hä ®· tiÕn tíi c¸c gi¸ trÞ cña x· héi hiÖn ®¹i. Nh−ng kh«ng thÓ t×m

®−îc mét ®Êt n−íc mµ ë ®ã cã thÓ ph¸ vì hoµn toµn nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng vµ thay thÕ chóng b»ng toµn bé çc gi¸ trÞ hiÖn ®¹i. Çc gi¸ trÞ truyÒn thèng ®−îc l−u gi÷ trong ng«n ng÷, thÇn tho¹i, çc nÒn v¨n hãa, ®Æc ®iÓm tÝnh çch çc d©n téc ph−¬ng T©y, trong çc m· v¨n hãa cña hä. NhiÒu gi¸ trÞ hiÖn ®¹i cña ph−¬ng T©y ®−îc hîp nhÊt víi mét m«i tr−êng v¨n hãa d©n téc vµ cho phÐp dÔ dµng ph©n biÖt ng−êi Mü víi ng−êi T©y Ban Nha, ng−êi Hµ Lan víi ng−êi Bå

§µo Nha... C¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng

®ãng vai trß quan träng trong nh÷ng

kh¸c biÖt nµy. Çc gi¸ trÞ ®−îc h×nh thµnh mét çch tù nhiªn theo dßng lÞch sö, nh−ng ngµy nay ë ph−¬ng T©y ®ang thÞnh hµnh çc ý t−ëng kiÕn t¹o, hiÖn h÷u tr−íc vµ bªn ngoµi çc hÖ thèng gi¸

trÞ ®· cã, vµ ®−îc ¸p dông bëi c¸c c¸ch kh¸c nhau, ®−îc nu«i d−ìng kh«ng chØ bëi sù kiÕn t¹o, mµ cßn bëi chñ nghÜa tù do - tù do kh«ng giíi h¹n, bÊt chÊp mong muèn cña ®a sè mäi ng−êi.

Nga ®· tr¶i qua chÆng ®−êng h¬n mét ngµn n¨m h×nh thµnh c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng vµ b¶n s¾c d©n téc. Sù lùa chän c¸c gi¸ trÞ quan träng trong sè ®ã kh«ng chØ do lÞch sö, mµ kÌm theo ®ã lµ sù kiÕn t¹o (hoÆc Ýt nhÊt lµ nªn ®i kÌm).

ViÖc b¶o vÖ c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng dùa trªn quan ®iÓm r»ng, vai trß cña chóng cã thÓ bÞ sù v« chÝnh phñ lÊn ¸t, vµ chóng lµ nÒn mãng ®Ó ®¹t ®−îc c¸c gi¸

trÞ hiÖn ®¹i. HiÖn ®¹i hãa ë Nga ®−îc chÝnh thøc c«ng bè b»ng mét ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn. §¸ng tiÕc, nã l¹i ®−îc coi nh− mét ch−¬ng tr×nh kinh tÕ-kü thuËt, kh¶ quan h¬n th× còng chØ nh−

mét ch−¬ng tr×nh chÝnh trÞ. HiÖn ®¹i hãa kh«ng nªn b»ng lßng víi mét ch−¬ng tr×nh thu hÑp nh− vËy. Môc tiªu cuèi cïng cña nã lµ mét x· héi hiÖn ®¹i,

(3)

con ng−êi hiÖn ®¹i víi c¸c gi¸ trÞ hiÖn

®¹i ®−îc kiÕn t¹o bëi x· héi vµ bëi truyÒn thèng cña lßng tù träng, sù tù tin vµo t−¬ng lai, vµo quan ®iÓm sèng tÝch cùc, tu©n thñ c¸c luËt ch¬i, cho phÐp mçi ng−êi lËp kÕ ho¹ch cho cuéc sèng cña m×nh, cã niÒm tin thay v× mÊt niÒm tin, sù c¶ tin vµ mª tÝn dÞ ®oan.

C¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng cña x· héi Nga - niÒm tù hµo v× c¸c chiÕn c«ng trong lao

®éng vµ chiÕn ®Êu, tinh thÇn ¸i quèc, còng nh− t×nh yªu ®Êt n−íc - ngµy nay

®−îc kÕt hîp víi b¶n s¾c d©n téc, gi¸ trÞ hîp lý, sù minh b¹ch, vµ c¸c gi¸ trÞ kh¸c

®−îc thÓ hiÖn trong v¨n häc, ©m nh¹c, héi häa, kÞch. §ã lµ nh÷ng thø rÊt quan träng cho sù h×nh thµnh c¸c gi¸ trÞ hiÖn

®¹i cña Nga, ®óng theo çch nh− ®èi víi ph−¬ng T©y hiÖn ®¹i. CÇn mét lÇn n÷a tËp trung chó ý ®Õn vai trß ngµy cµng t¨ng cña çc gi¸ trÞ truyÒn thèng cña ph−¬ng T©y, vµ thùc tÕ lµ ë nhiÒu n−íc chóng kh«ng bao giê mÊt ®i. §Ó b¶o vÖ çc gi¸ trÞ truyÒn thèng, ®iÒu quan träng lµ cÇn t¸ch ra khái cùc “Nga - ph−¬ng T©y” vµ lµm râ nh÷ng thiÕu sãt cña ph−¬ng T©y, nh− sù ph¶n béi cña nã víi çc gi¸ trÞ truyÒn thèng vµ çc gi¸

trÞ ®−îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tr−íc ®ã, còng nh− sù mÊt niÒm tin vµo kh¶ n¨ng Nga vµ çc n−íc kh«ng thuéc ph−¬ng T©y kh¸c cã thÓ tån t¹i víi çc gi¸ trÞ hiÖn ®¹i. Vµ ®iÒu nµy x¶y ra sau h¬n 200 n¨m hiÖn ®¹i hãa cña Nga! Do vËy, kh¼ng ®Þnh çc gi¸ trÞ truyÒn thèng ë Nga kh«ng ph¶i

®Ó phñ ®Þnh c¸c gi¸ trÞ hiÖn ®¹i, mµ ®Ó thÓ hiÖn céi rÔ v÷ng ch¾c cña chóng vµ phª ph¸n sù v« chÝnh phñ, l·nh ®¹m.

VÊn ®Ò vÒ c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i ®−îc ®Æt ra trªn bµn nghÞ sù c¶ ë Nga lÉn c¸c n−íc kh¸c. Tuy nhiªn, hiÖn nay ë Nga nã ®−îc ®−a ra trong

®iÒu kiÖn cã sù hiÖn diÖn ch−¬ng tr×nh hiÖn ®¹i hãa vµ c¸c gi¸ trÞ cña nã. Lý luËn hiÖn ®¹i hãa bá qua b¶n chÊt cña sù hiÖn ®¹i hãa, ®ßi hái thay ®æi c¸c gi¸

trÞ cña mét quèc gia ®ang hiÖn ®¹i hãa sang c¸c gi¸ trÞ ph−¬ng T©y. Phæ biÕn trong thÕ giíi ®a d¹ng cña thÕ kû XX, ngay c¶ sù hiÖn ®¹i hãa còng ®−îc bao phñ bëi nh÷ng ®Æc tr−ng v¨n hãa cña c¸c n−íc n¬i mµ nã hiÖn diÖn. Trong m«

h×nh thø ba cña thÕ kû XXI, mµ chóng t«i ®Ò cËp ®Õn nh− mét “thêi ®¹i míi” ë çc n−íc kh«ng thuéc ph−¬ng T©y (Fedotova, Kolpakov, Fedotova 2008, tr.536-598), v¨n hãa vµ çc gi¸ trÞ truyÒn thèng trë thµnh tiÒn ®Ò cho hiÖn ®¹i hãa, chø kh«ng ph¶i lµ nh÷ng thø cÇn ph¶i lo¹i bá. VÝ dô, sù ch¨m chØ cña ng−êi Trung Quèc, sù kiªn c−êng cña ng−êi Nga... Çc nhµ nghiªn cøu ng−êi Hoa Kú L. Harrison vµ Huntington ®· thÓ hiÖn

®iÒu nµy b»ng c«ng thøc “v¨n hãa cã ý nghÜa” (V¨n hãa cã ý nghÜa..., 2002).

Ukraine

Ukraine lµ mét trong nh÷ng quèc gia b¾t ®Çu x©y dùng quèc gia ®éc lËp sau sù sôp ®æ cña Liªn X«. Khi Italia h×nh thµnh quèc gia, mét ng−êi ñng hé Mazzini cho biÕt: “Chóng t«i ®· t¹o ra Italia vµ b©y giê chóng t«i sÏ t¹o ra nh÷ng ng−êi Italia”. ë Ukraine ng−êi ta nãi ng−îc l¹i: “Chóng t«i ®· t¹o ra quèc gia Ukraine, vµ b©y giê chóng t«i sÏ quÐt s¹ch nh÷ng ng−êi kh«ng ph¶i ng−êi Ukraine ra khái ®Êt n−íc nµy”.

T− t−ëng −u tiªn s¾c téc Ukraine cho quèc gia Ukraine qua c¸c thêi kú lÞch sö kh¸c nhau cã thÓ lµ cã c¬ së. Nh−ng víi sù h×nh thµnh quèc gia Ukraine sau khi Liªn X« tan r·, viÖc t¹o ra nh÷ng ng−êi Ukraine - nh÷ng c«ng d©n Ukraine tõ tÊt c¶ c¸c s¾c téc hiÖn nay, lÏ ra ph¶i lµ

(4)

quyÕt ®Þnh tèt nhÊt. Do vËy, viÖc tõ chèi dù ®Þnh thµnh lËp Liªn bang Ukraine vµ duy tr× hai ng«n ng÷ quèc gia ®· trë thµnh th¶m kÞch.

Nhµ khoa häc ®Çu tiªn c¶nh b¸o vÒ kh¶ n¨ng ®æ vì cña Ukraine theo ranh giíi cña mét trong sè çc s¾c téc - ranh giíi khu vùc ¸o-Hung trong qu¸ khø - lµ S. Huntington. ¤ng th−êng bÞ chØ trÝch v× ®· bá qua çc xung ®ét mµ kh«ng cã c¬ së x¸c ®¸ng, r»ng ®©y lµ “dù b¸o tù biÖn minh”, dÉn tíi sù gia t¨ng çc vÕt r¹n nøt nhá trong quan hÖ, trë thµnh xung ®ét lín cña x· héi v¨n minh. Trªn thùc tÕ, Huntington, ng−êi

®øng ®Çu Trung t©m dù b¸o t−¬ng lai cña tr−êng §¹i häc Havard, ®· cè g¾ng dù b¸o sù xuÊt hiÖn cña xung ®ét ®Ó c¶nh b¸o nh÷ng nguy hiÓm cña chóng.

Quan ®iÓm “Sù va ch¹m cña çc nÒn v¨n minh” ®· cã tõ thêi nhµ sö häc ng−êi Anh A. Toynbee, nh−ng «ng kh«ng ®Æt ra sù nghi vÊn vµ còng kh«ng cho r»ng nh÷ng xung ®ét nµy ¶nh h−ëng th−êng xuyªn ®Õn sè phËn cña çc nÒn v¨n minh. Kh¸c víi Toynbee, Huntington ®· dù ®o¸n sù gia t¨ng vai trß cña çc cuéc xung ®ét, trong nh÷ng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh, sau thêi kú ChiÕn tranh L¹nh. Lý do ë chç, xung ®ét toµn diÖn tr−íc ®©y gi÷a çc hÖ thèng x· héi (TBCN vµ XHCN) giê ®· kh«ng cßn ý nghÜa, vµ nh÷ng ng−êi ®· sèng mét thêi gian dµi trong çc xung ®ét nµy ®·

tr¸nh nÐ c¸c nhµ sö häc, nh÷ng ng−êi coi c¸c nhãm d©n téc cïng gèc víi nhau lµ nh÷ng nÒn v¨n minh. Huntington coi Ukraine lµ nÒn v¨n minh thuéc nhãm ChÝnh thèng gi¸o ph−¬ng §«ng, v¹ch ra trªn b¶n ®å ranh giíi sù ®èi lËp vµ sù chia rÏ cã thÓ cã cña nã víi bé phËn C¬

®èc gi¸o ph−¬ng T©y. LÇn ®Çu tiªn, tÊm b¶n ®å dù b¸o sù chia rÏ cña Ukraine,

t−¬ng tù nh− t×nh huèng ®ang diÔn ra hiÖn nay, ®−îc «ng giíi thiÖu trong bµi viÕt xuÊt b¶n n¨m 1993 trªn t¹p chÝ Foreign Affairs (Huntington, 1993, tr.22-49), vµ sau ®ã trong mét tËp san chuyªn kh¶o “Sù va ch¹m vµ c¶i tæ l¹i trËt tù thÕ giíi” (Huntington, 1996, tr.166), ®−îc xuÊt b¶n b»ng tiÕng Nga (sau khi ®· mÊt ®i sù nghi vÊn, vèn ®·

tõng cã ý nghÜa víi Huntington) (Huntington, 2005, tr.256), vµ b»ng mét lo¹t c¸c thø tiÕng kh¸c n÷a. Tuy nhiªn,

«ng ®· bÞ chØ trÝch v× kÝch ®éng chia rÏ,

®Æc biÖt lµ nh÷ng ng−êi ch−a bao giê

®äc nã, sù thiÕu hiÓu biÕt cña hä lµ mét trong nh÷ng lý do khiÕn Huntington kh«ng nghe theo, vµ ng−êi ta chØ b¾t

®Çu nãi vÒ sù chia rÏ cña Ukraine khi nã ®· x¶y ra.

Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, Ukraine bÞ gi»ng xÐ bëi cuéc tranh c·i vÒ viÖc liÖu nã cã mét b¶n s¾c chung, nh−

Huntington gäi lµ “ý thøc b¶n th©n” hay kh«ng. C©u hái nµy cã nh÷ng c©u tr¶ lêi kh¸c nhau: 1) cã hoÆc cã xu h−íng cã nh− lµ mét quèc gia ®ang t¹o lËp; 2) cã vµ lu«n lu«n cã dùa trªn c¬ së d©n téc Ukraine, chiÕm ®a sè d©n sè; 3) kh«ng cã. Lµm thÕ nµo ®Ó kh«ng cã (“mét ®Êt n−íc ch¾p v¸”, mét n−íc “Ba Lan” vµ n−íc “Ukraine kiÓu Nga”, “hai hoÆc ba n−íc Ukraine”, sù biÕn ®æi tõ mét n−íc cã h¬i h−íng kiÓu Nga thµnh Ukraine...)? Cã thÓ ®äc ®iÒu nµy trong bµi viÕt cña çc nhµ nghiªn cøu Ukraine (Pogrebinsky, Popov, Tolpygo, 2013, tr.237-281). Çc t¸c gi¶ còng nh− chóng t«i ®ang ®øng ë quan ®iÓm ®Çu tiªn. Hä còng gi¶i thÝch lý do t¹i sao çc lîi Ých cña s¾c téc Ukraine l¹i chiÕm −u thÕ tr−íc çc ý t−ëng vÒ b¶n s¾c d©n téc cña çc c«ng d©n ®Êt n−íc Ukraine. §ãng vai trß quan träng nhÊt trong vÊn ®Ò

(5)

nµy lµ nh÷ng håi øc tr−íc ®©y vÒ yªu s¸ch cña khu vùc phÝa T©y Ukraine - Galicia, nh÷ng yªu s¸ch ®−îc håi sinh bÊt chÊp c¸c ý t−ëng x©y dùng Ukraine nh− mét quèc gia ®a s¾c téc. Theo quan

®iÓm cña hä, Galicia tõ l©u ®· coi m×nh lµ Piemont - ng−êi ®· thèng nhÊt n−íc Italia vµo nh÷ng n¨m 1860-1870 b»ng c¸ch s¸p nhËp tÊt c¶ c¸c vïng ®Êt vµo

®Õ chÕ cÇm quyÒn Savoy. “§èi víi t×nh h×nh cña chóng t«i, ®iÒu nµy cã nghÜa r»ng, nh÷ng ng−êi Ukraine nªn chÊp nhËn thùc hµnh v¨n hãa vµ t©m linh cña Galicia, nh− lµ cña chÝnh Ukraine.

Cã nghÜa lµ, chóng ta ®ang cã hiÖn t−îng ®èi lËp víi chñ nghÜa khu vùc cæ

®iÓn, th−êng ®−îc biÓu hiÖn qua sù ham muèn l·nh thæ, quyÒn tù chñ vµ b¶n s¾c trong khu vùc cña m×nh, mµ kh«ng më réng nã ra kh¾p c¶ n−íc” (Pogrebinsky, Popov, Tolpygo, 2013, tr.239).

Chñ nghÜa d©n téc ë Galicia ®−îc

®¸p l¹i ë vïng §«ng Nam - lµ mét chñ thÓ x©y dùng nhµ n−íc Ukraine. NÒn kinh tÕ Ukraine ®· tõng vµ ®ang ë trong t×nh tr¹ng tåi tÖ. Nhãm d©n c−

ng−êi Nga h−íng vÒ phÝa Nga, h−íng vÒ Liªn minh H¶i quan, trong khi phÇn lín d©n sè Ukraine, ®Æc biÖt lµ khu vùc phÝa T©y, cè g¾ng gia nhËp EU v× c¸c lý do kinh tÕ. Bèi c¶nh tr−ng cÇu d©n ý lÆp ®i lÆp l¹i, Ukraine t¸ch ra khái Nga thêi kú hËu céng s¶n. Mét ng−êi phô n÷ lín tuæi, cùu chiÕn binh Stalingrad, nãi víi t«i r»ng, khi ®ã bµ ®· bá phiÕu cho viÖc ly khai khái Nga, “bëi v× hä ®· nãi víi chóng t«i r»ng råi ®©y chóng ta sÏ sèng nh− ë PhÇn Lan”. Nh÷ng ¶o t−ëng nµy, ngay b©y giê, còng ®ang chia rÏ nhiÒu ng−êi d©n Ukraine trong cuéc néi chiÕn h−íng vÒ ph−¬ng T©y. §iÒu nµy ®−îc sù ñng hé cña c¸c céng ®ång ng−êi Ukraine ë ph−¬ng T©y, nh÷ng ng−êi ®· ra ®i tõ

Liªn X«, Nga trong c¸c thêi ®iÓm kh¸c nhau vµ mang nh÷ng h×nh ¶nh tiªu cùc vÒ Nga, mét phÇn lµ ch©n thùc dùa trªn viÖc nh×n nhËn n−íc Nga cña ngµy h«m nay víi Liªn X«, hay nh÷ng khã kh¨n kinh tÕ nh÷ng n¨m 1990, mét phÇn do quan ®iÓm cña nh÷ng ng−êi kh«ng ñng hé tr−íc kia vµ hiÖn nay vÉn ch−a s½n sµng thay ®æi quan ®iÓm cña m×nh.

Ukraine ®· cã c¬ héi ®Ó trë thµnh mét nhµ n−íc liªn bang, trao quyÒn cho c¸c s¾c téc vµ ®ång thêi ®−a hä vµo c«ng cuéc x©y dùng mét quèc gia d©n téc vµ b¶n s¾c d©n téc. C¬ héi nµy cã ®−îc tËn dông hay kh«ng phô thuéc phÇn lín vµo vÞ trÝ cña ph−¬ng T©y.

EU vµ ch©u ¢u

C¸c sù kiÖn ë Ukraine bÞ khuÊy ®¶o trªn con ®−êng lùa chän h−íng vÒ phÝa Nga hay vÒ phÝa ch©u ¢u. ë ®©y Nga

®èi lËp víi ch©u ¢u, cßn ch©u ¢u ®ång nhÊt víi EU, víi kh¸t väng h−íng tíi cuéc sèng tù do vµ thÞnh v−îng h¬n. Mét sè l−îng ®¸ng kÓ c¸c nhµ x©y dùng phÝa T©y Ukraine (nh÷ng ng−êi rÊt cã tr×nh

®é) ®· kiÕm tiÒn ë chÝnh n−íc Nga. Vµ ý t−ëng ®ång nhÊt EU víi ch©u ¢u lµ mét c¸i bÉy, bëi EU kh«ng ph¶i lµ ch©u ¢u, mµ lµ mét tæ chøc thuéc vÒ ch©u ¢u, trong giai ®o¹n khñng ho¶ng kinh tÕ chÝnh nã ®· g©y khã kh¨n cho Bå §µo Nha, Ireland, Italia, Hy L¹p, T©y Ban Nha, nh÷ng n−íc mµ ®· bÞ c¸c ®¹i diÖn chÝnh trÞ cña EU gäi chÖch ®i lµ “nh÷ng con lîn bÈn cña ch©u ¢u” (PIIGS, cã thÓ dÔ dµng ®o¸n ra mét chót bãp mÐo tõ

“lîn” trong tiÕng Anh). Ch−a nãi ®Õn c¸c n−íc §«ng ¢u trong EU, sè phËn cña c¸c n−íc nµy cßn thª th¶m h¬n nhiÒu.

Trªn thùc tÕ EU chØ lµ mét hÖ thèng, nh−ng EU l¹i cã nguyÖn väng

®ång nhÊt víi ch©u ¢u mµ kh«ng tÝnh

(6)

®Õn vai trß cña çc quèc gia ch©u ¢u kh¸c - tr−íc tiªn lµ Nga víi nÒn v¨n hãa ch©u ¢u vµ ¸-¢u cña nã. Ch©u ¢u kh«ng ph¶i hoÆc kh«ng chØ lµ mét khu vùc ®Þa lý. ThuËt ng÷ nµy cßn cã ý nghÜa lµ mét kh¸i niÖm thèng nhÊt çc x· héi víi çc gi¸ trÞ ch©u ¢u, kh«ng chØ gåm T©y ¢u mµ cßn bao gåm mét ch©u ¢u kh¸c - §«ng ¢u (Fedotov, 1997). Khi nãi vÒ ch©u ¢u tõ Vancouver ®Õn Vladivostok, tõ Lisbon ®Õn Vladivostok... kh«ng cã nghÜa lµ nãi vÒ ph¹m vi ®Þa lý, mµ lµ vÒ kh¸i niÖm ch©u

¢u, tuy nhiªn nhËn thøc vÒ ch©u ¢u ®·

bÞ thu hÑp ®Õn khu«n khæ EU. §a v¨n hãa ®· bÞ tuyªn bè ch−a tõng hiÖn diÖn.

§a v¨n hãa tån t¹i ë kh¾p mäi n¬i, ngay c¶ trong líp häc vµ trong xe ®iÖn. C©u hái ®Æt ra lµ liÖu EU cã thÓ thùc hiÖn mét chÝnh s¸ch ®a v¨n hãa, vµ ®iÒu quan träng lµ h×nh thµnh nã. Trªn thùc tÕ nã ch−a hÒ tån t¹i, mµ ®−îc thay thÕ bëi mét chÝnh s¸ch ph©n m¶nh.

A. Merkel ®· lµm nhiÒu viÖc ®Ó thÕ giíi quªn ®i chñ nghÜa ph¸t xÝt ë §øc.

®−îc h×nh thµnh ë ch©u ¢u EU, tuy nhiªn h×nh ¶nh ®ã ngµy nay ®· bÞ suy gi¶m. C¸c ý t−ëng d©n chñ cña Merkel d−êng nh− tån t¹i cïng víi mong muèn t¸ch c¸c n−íc th©n Nga vµ ®−a hä ®Õn gÇn n−íc §øc, ®iÓm ®Æc biÖt dÔ nhËn ra trong quan hÖ víi Ukraine. T×nh h×nh còng t−¬ng tù nh− n¨m 1915, trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø NhÊt, víi kh¸t väng d©n chñ F. Naumann ®· cho ra ®êi cuèn s¸ch næi tiÕng “Trung ¢u”, trong

®ã «ng kÕt hîp tù do víi viÖc kh¼ng ®Þnh çc t− t−ëng b¶o vÖ vai trß cña çc ®Õ quèc §øc. B¶n chÊt cña kh¸i niÖm nµy lµ, çc n−íc nhá kh«ng thÓ ph¸t triÓn mét çch tù chñ, vµ cÇn kÕt hîp víi mét quèc gia hïng m¹nh nµo ®ã. Trong bèi

c¶nh cña cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi thø NhÊt, çch tiÕp cËn nµy lµ mét sù kªu gäi lùa chän cña Ukraine vµ çc n−íc ch©u ¢u kh¸c, ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò hä muèn s¸t çnh cïng ai - Nga hay §øc.

Kh¸t väng d©n chñ cña §øc sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø Hai ®· ®Èy néi dung nãi trªn xuèng hµng sau, do c¸c dù ®Þnh d©n chñ, lµm cho viÖc tiÕp nhËn ý t−ëng Trung ¢u trë nªn kh«ng ®¸ng tin cËy, nh×n tõ quan ®iÓm d©n chñ ®ang ®−îc h×nh thµnh vÒ v¨n hãa chÝnh trÞ d©n chñ ë §øc. Cã mét ngo¹i lÖ lµ cuèn s¸ch do nhµ sö häc §øc K. Schlögel vÒ Trung

¢u ®−îc xuÊt b¶n vµo n¨m 1986 vµ 1989 (Schlögel, 1986). Vµo nh÷ng n¨m 1990, «ng trë thµnh gi¸o s− t¹i §¹i häc Frankfurt-on-Oder, n¬i cã nhiÒu sinh viªn ®Õn tõ çc n−íc hËu chñ nghÜa céng s¶n, vµ n¬i mµ çc môc tiªu gi¶ng d¹y d©n chñ th¾ng thÕ, nhµ sö häc ®· chÊm døt nghiªn cøu chñ ®Ò nµy. Tr−íc ®©y t− t−ëng cña «ng bÞ coi lµ kh«ng phï hîp víi môc tiªu d©n chñ vµ kÝch ®éng tr¶ thï nh÷ng t− t−ëng cò, chèng l¹i céng ®ång çc quèc gia d©n téc do lÞch sö ®Ó l¹i. Tuy nhiªn, cuèn s¸ch cña Schlögel mét lÇn n÷a ®· ®−îc t¸i b¶n, vµ chñ ®Ò Trung ¢u l¹i mét lÇn n÷a

®−îc thÓ hiÖn trong v¨n häc §øc (xem vÝ dô: Höfne S., J. H. Ulbricht, 2009).

KÕt luËn

Trong bµi viÕt nµy, chóng t«i ®· cè g¾ng xem xÐt kh¸i niÖm ®èi ®Çu míi gi÷a Nga vµ ph−¬ng T©y, khi nghiªn cøu quan ®iÓm cña c¸c nhµ khoa häc Mü

®ang e ng¹i mét cuéc ChiÕn tranh L¹nh, hoÆc kh«ng ®ång t×nh víi chÝnh s¸ch hiÖn nay cña Washington. §iÒu nµy cho phÐp chóng t«i nh×n l¹i vÊn ®Ò tõ gãc ®é sù kh¸c biÖt trong v¨n hãa chÝnh trÞ cña Nga vµ ph−¬ng T©y, bao gåm: c¸c quan

(7)

®iÓm kh«ng thèng nhÊt, hay c¸c kh¸i niÖm c«ng khai vÒ lîi Ých quèc gia, b¶n s¾c ch©u ¢u, sù kh¸c biÖt trong kiÕn gi¶i vÒ d©n chñ, c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng, t×nh huèng ë Ukraine vµ vai trß cña EU lµ kh«ng ®ång nhÊt víi ch©u ¢u

Tµi liÖu tham kh¶o

1. V¨n hãa cã ý nghÜa. Lµm thÕ nµo ®Ó nh÷ng gi¸ trÞ ®ãng gãp vµo sù tiÕn bé x· héi, 2002, Nxb. MSPI, Moscow.

2. Pogrebinsky M., Popov A., Tolpyga A (2013), Sù h×nh thµnh n−íc Ukraine

®a v¨n hãa: tãm l−îc lÞch sö vµ t×nh h×nh hiÖn t¹i - Cuéc khñng ho¶ng ®a v¨n hãa vµ c¸c vÊn ®Ò chÝnh s¸ch quèc gia, Nxb. Wold, Moscow.

4. Fedotov V. G (2014), “Ba mèi liªn quan ®Õn chÝnh trÞ: nÒn v¨n hãa tiÒn chÝnh trÞ, chÝnh trÞ vµ hËu chÝnh trÞ”

International Journal of Culture Research, N^o1(14).

5. Fedotova V. G., Kolpakov V. A., Fedotova N. N (2008), Chñ nghÜa t−

C¸ch m¹ng V¨n hãa, Moscow.

6. Huntington S. (2005), Sù va ch¹m cña c¸c nÒn v¨n minh, Nxb. ACT, Moscow.

7. Cohen S. F (2014), “Cuéc ChiÕn tranh L¹nh míi vµ sù cÇn thiÕt tinh thÇn ¸i quèc cña Heresy. Sù nguþ biÖn cña Hoa Kú cã thÓ dÉn ®Õn chiÕn tranh víi Nga”, The Nation.

Th¸ng 8/2012. URL: http:

//www.thenation.com-cold-war-and- necessity-patriotic-heresy (truy cËp ngµy 26/10/2014).

Böhlau Verlag, Kö_ln.

9. Huntington S. P. (1993), “Sù va ch¹m cña c¸c nÒn v¨n minh?”, Foreign Affairs, Summer.

10.Huntington S. P. (1996), Sù va ch¹m cña c¸c nÒn v¨n minh vµ viÖc thiÕt lËp l¹i trËt tù thÕ giíi, Nxb. Simon &

Schusterr, New York.

11.Legvold R. (2014), “KiÓm so¸t ChiÕn tranh L¹nh míi. Moscow vµ Washington cã thÓ häc hái g× tõ cuéc chiÕn tr−íc ®©y”, Foreign Affairs, Vol. 93, N⁰5.

12.Mearsheimer J. J. (2014), “T¹i sao khñng ho¶ng Ukraine lµ lçi lÇm cña ph−¬ng T©y. Nh÷ng ¶o t−ëng tù do chÝnh lµ ®iÒu khiªu khÝch Putin”, Foreign Affairs, Vol. 93, N⁰5.

§«ng, Trung ¢u, §øc vµ nh÷ng mÊt m¸t ë phÝa §«ng, Nxb. W. J. Siedler, Berlin.