PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU Vµ GI¶NG D¹Y LÞCH Sö ë VIÖT NAM TRONG GIAI §O¹N HéI NHËP KHOA HäC GI¸O DôC THÕ GIíI: TiÕp cËn m« h×nh

(1)

®inh hång h¶i

 khoa häc nh©n v¨n 

PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU Vµ GI¶NG D¹Y LÞCH Sö ë VIÖT NAM TRONG GIAI §O¹N HéI NHËP KHOA HäC GI¸O DôC THÕ GIíI: TiÕp cËn m« h×nh

biÓu tîng vµ niªn ®¹i häc

§inh hång h¶i ^*

Tãm t¾t: Bµi viÕt ph©n tÝch ph¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y lÞch sö th«ng qua m« h×nh biÓu tîng vµ niªn ®¹i häc ®îc ¸p dông kh¸ phæ biÕn ë c¸c níc ph¸t triÓn trªn thÕ giíi. Qua ®ã, t¸c gi¶

®Ò xuÊt viÖc sö dông c¸c ph¬ng ph¸p nµy nh mét c«ng cô hç trî ®¾c lùc trong gi¶ng d¹y vµ nghiªn cøu lÞch sö ë níc ta hiÖn nay.

Tõ khãa: M« h×nh; m« h×nh biÓu tîng; m« h×nh niªn ®¹i häc.

M«n LÞch sö lµ mét trong nh÷ng m«n häc chiÕm vÞ trÝ l©u ®êi nhÊt trong lÞch sö gi¸o dôc ë ViÖt Nam còng nh trªn thÕ giíi, “th¶m häa m«n sö” (thuËt ng÷ trªn b¸o Gi¸o dôc ViÖt Nam)⁽¹⁾ ®ang diÔn ra kh«ng chØ lµ nçi ®au cña nh÷ng ngêi

“lµm sö” mµ cßn lµ cña tÊt c¶ nh÷ng ai

®ang ®øng trªn bôc gi¶ng hoÆc cã chót Ýt quan t©m ®Õn lÞch sö vµ gi¸o dôc níc nhµ. ThiÕt nghÜ, viÖc t×m mét ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vµ häc tËp sao cho dÔ d¹y, dÔ häc, dÔ nhí... ®Ó t¹o niÒm ®am mª ®èi víi m«n lÞch sö lµ mét ®iÒu hÕt søc cÇn thiÕt cho c¸c gi¶ng viªn vµ sinh viªn hiÖn nay. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y lÞch sö th«ng qua m« h×nh biÓu tîng vµ niªn ®¹i häc lµ ph¬ng ph¸p kh¸ phæ biÕn ë c¸c níc ph¸t triÓn, ®îc ¸p dông

®èi víi nhiÒu cÊp häc tõ tiÓu häc ®Õn ®¹i häc, nhng ë ViÖt Nam viÖc sö dông çc ph¬ng ph¸p nµy cha ®îc ¸p dông mét çch chÝnh thèng. Môc tiªu cña ph¬ng ph¸p nµy lµ gióp ngêi häc cã thÓ nhí bµi gi¶ng ngay t¹i líp, n¾m v÷ng çc mèc lÞch sö vµ ghi nhí çc sù kiÖn lÞch sö trªn c¶

hai chiÒu ®ång ®¹i vµ lÞch ®¹i. Tõ nh÷ng môc tiªu nãi trªn, bµi viÕt nµy giíi thiÖu thªm mét c«ng cô hç trî ®¾c lùc trong gi¶ng d¹y vµ nghiªn cøu ®Ó cã thÓ t¹o niÒm c¶m høng cho häc sinh, sinh viªn ®èi víi m«n lÞch sö.

1. KH¸I QU¸T VÒ M¤ H×NH BIÓU T¦îNG Vµ NI£N §¹I HäC

1.1. M« h×nh biÓu tîng^(*)

M« h×nh biÓu tîng (MHBT) lµ çc h×nh mÉu mang tÝnh biÓu tîng ®îc sö dông ®Ó biÓu ®¹t mét hay nhiÒu néi dung mµ ngêi sö dông híng tíi. MHBT trong gi¶ng d¹y nh»m gióp häc sinh, sinh viªn h×nh dung vµ kÕt nèi çc kiÕn thøc ®îc häc mét çch cô thÓ, sinh ®éng b»ng çc h×nh ¶nh cô thÓ thay cho viÖc diÔn gi¶i b»ng ng«n tõ. MHBT ®îc sö dông trong çc trêng häc bao gåm nhiÒu lo¹i h×nh kh¸c nhau nh ®å thÞ, biÓu ®å, c«ng thøc, ký hiÖu, ch÷, sè, h×nh ¶nh... Môc ®Ých lµ

(*) TS Nh©n häc, ViÖn Nghiªn cøu V¨n hãa, ViÖn Hµn l©m Khoa häc x· héi ViÖt Nam.

(1) Th¶m häa m«n LÞch sö: nçi ®au hay ®iÒm mõng?

http://giaoduc.net.vn/Giao-duc-24h/Tuyen-sinh/Tham- hoa-mon-Su-Noi-dau-hay-diem-mung/10120.gd

(2)

ph¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y lÞch sö ë viÖt nam...

®Ó minh häa cho mét khèi lîng th«ng tin

®a d¹ng vµ phøc t¹p b»ng mét biÓu tîng hoÆc mét c¸ch thøc c« ®äng nhÊt. Trong nÒn häc thuËt thÕ giíi, MHBT còng nh

ký hiÖu biÓu tîng ®· ®îc ®a vµo sö dông ë c¸c ch¬ng tr×nh gi¸o dôc tõ nhiÒu thÕ kû nh: to¸n häc, vËt lý häc, ng«n ng÷

häc, logic häc, nghÖ thuËt häc v.v... MHBT cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ ®èi víi çc chuyªn ngµnh nh: ký hiÖu häc, nghiªn cøu biÓu tîng, h×nh häc,v.v. Çc chuyªn ngµnh thuéc khoa häc x· héi ®· sö dông Ýt nhiÒu MHBT nh çc lo¹i b¶ng biÓu, m« h×nh, s¬

®å, c«ng thøc trong kh¶o cæ häc, x· héi häc, thèng kª häc, nh©n häc v.v... tuy nhiªn, møc ®é sö dông cha nhiÒu. Trªn thùc tÕ, nh÷ng nghiªn cøu lý thuyÕt vÒ MHBT cßn rÊt Ýt ®îc quan t©m. ë ViÖt Nam cha cã bÊt cø mét tµi liÖu gi¶ng d¹y

mang tÝnh chuyªn kh¶o nµo vÒ MHBT nãi chung vµ trong gi¶ng d¹y vµ nghiªn cøu lÞch sö nãi riªng. §©y chÝnh lµ lý do ®Ó chóng ta cÇn tiÕn hµnh nh÷ng nghiªn cøu c¨n b¶n vµ tiÕp cËn mét çch cã hÖ thèng ph¬ng ph¸p nµy víi môc ®Ých sö dông trong çc trêng häc. §Æc biÖt, ®èi víi m«n häc cã lîng th«ng tin nhiÒu vµ rÊt khã häc thuéc lßng nh m«n lÞch sö th× viÖc sö dông MHBT sÏ lµ mét ph¬ng ph¸p cã hiÖu qu¶ ®èi víi ®¹i ®a sè häc sinh, sinh viªn bëi hä cã thÓ nhí bµi, thuéc bµi ngay t¹i líp. §iÒu nµy kh«ng chØ gióp çc nhµ ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc gi¸o dôc cã thªm mét ph¬ng ph¸p tiÕp cËn míi ®èi víi viÖc d¹y vµ häc m«n lÞch sö mµ cßn cã thÓ gi¶m

¸p lùc cho häc sinh, sinh viªn, t¹o niÒm høng thó ®èi víi ngêi häc. Díi ®©y lµ mét vµi h×nh ¶nh minh häa.

H1. BiÓu tîng cæ ®iÓn H2. BiÓu tîng hiÖn ®¹i

MHBT cã thÓ lµ mét biÓu tîng ®éc lËp cña mét t«n gi¸o hay mét nÒn v¨n ho¸ (H1) hoÆc c¸c ký hiÖu to¸n häc, tin häc, c«ng nghiÖp hay giao th«ng (H2).

Nhng nã còng cã thÓ lµ nh÷ng hÖ thèng phøc hîp biÓu ®¹t nhiÒu néi dung, thËm chÝ lµ ®¹i diÖn cho mét

c«ng tr×nh nghiªn cøu hiÖn ®¹i. Ch¼ng h¹n h×nh H3 díi ®©y lµ minh häa cho c«ng tr×nh khoa häc khæng lå ngèn gÇn 10 tû ®«-la mµ c¸c nhµ khoa häc trªn thÕ giíi ®· thùc hiÖn ®Ó t×m ra h¹t Higgs b»ng cç m¸y gia tèc khæng lå ®Æt t¹i ch©u ¢u.

(3)

®inh hång h¶i

H3. M« h×nh t¹o h¹t Higgs H4. Cç m¸y gia tèc t¹o h¹t Higgs

M« h×nh biÓu tîng phøc hîp cho cç m¸y gia tèc t¹o h¹t Higgs⁽²⁾

Cã thÓ thÊy r»ng, MHBT lµ mét trong nh÷ng ph¬ng ph¸p biÓu ®¹t cã tÝnh øng dông cao ®èi víi nghiªn cøu gi¶ng d¹y vµ häc tËp. Bªn c¹nh nh÷ng MHBT ®Ó lý gi¶i c¸c vÊn ®Ò khoa häc phøc t¹p (mµ kh«ng dÔ g× nh÷ng ngêi “ngo¹i ®¹o” cã thÓ hiÓu

®îc, nh m« h×nh h¹t Higgs ë trªn) cßn cã trong nh÷ng ®ãng gãp v« cïng thiÕt thùc vµ mang tÝnh nh©n v¨n s©u s¾c mµ MHBT

®· mang l¹i cho con ngêi ch¼ng h¹n nh

ng«n ng÷ ký hiÖu dµnh cho ngêi c©m, ®iÕc (sign language). §©y lµ mét hÖ thèng ký hiÖu bao gåm c¸c ®éng t¸c cña tay, miÖng, m¾t, c¬ thÓ con ngêi ®Ó biÓu ®¹t néi dung mµ nh÷ng ngêi c©m, ®iÕc trao ®æi víi nhau. Ngµy nay, trong c¸c lo¹i h×nh ng«n ng÷ giao tiÕp hiÖn ®¹i, MHBT còng ®ang

®ãng mét vai trß thiÕt yÕu nh trong viÖc øng dông c«ng nghÖ sè, c«ng nghÖ th«ng tin viÔn th«ng, c«ng nghiÖp hµng kh«ng v.v... X· héi cµng ph¸t triÓn, MHBT cµng

®ãng vai trß quan träng h¬n vµ vÞ trÝ cña nã còng më réng h¬n tíi mäi lÜnh vùc ho¹t

®éng trong ®êi sèng cña con ngêi.

1.2. Niªn ®¹i häc

Kh¸c víi MHBT cßn Ýt nhËn ®îc sù quan t©m nghiªn cøu cña c¸c nhµ khoa häc, niªn ®¹i häc (N§H) ®· ®îc øng dông

mét c¸ch bµi b¶n trong nhiÒu ngµnh khoa häc vµ lµ “khoa häc vÒ trËt tù ph¸t sinh sù kiÖn lÞch sö theo thêi gian.” N§H ®îc hiÓu lµ khoa häc ®Þnh vÞ vµ dung gi¶i chuçi thêi gian cña c¸c hiÖn tîng qu¸

khø theo thêi gian.⁽²⁾

Nã ®îc ¸p dông trong nhiÒu ngµnh khoa häc kh¸c nhau nh lÞch sö, ®Þa chÊt häc, thiªn v¨n häc, kh¶o cæ häc, cæ sinh häc v.v... Niªn ®¹i häc lµ mét phÇn cña chu kú hãa. Nã còng lµ mét phÇn cña khoa häc lÞch sö, bao gåm lÞch sö Tr¸i

§Êt vµ c¸c ngµnh khoa häc phô thuéc ®Þa thêi häc vµ c¸c ngµnh khoa häc Tr¸i §Êt.

Khi ®îc sö dông cho çc vÝ dô cô thÓ, mét b¶ng niªn ®¹i lµ sù s¾p xÕp liªn tôc çc sù kiÖn, ch¼ng h¹n nh biªn niªn sö hoÆc, cô thÓ khi dÝnh d¸ng tíi çc yÕu tè ®å thÞ hay v¨n ch¬ng, lµ mét niªn biÓu hay thêi gian biÓu”. N§H ®· ®îc çc nhµ khoa häc n©ng tÇm thµnh mét hÖ thèng lý thuyÕt, tiªu biÓu nh Hegewisch, Marsh, Kazarian, Langer, Gatzke, Weeks v.v... theo ®ã, N§H ®îc hiÓu lµ:

1. Khoa häc g¾n víi sù x¸c ®Þnh thêi

®iÓm vµ chuçi sù kiÖn;

2. Sù s¾p xÕp c¸c sù kiÖn theo thêi gian;

(2) Nguån: http://www.thejournal.ie/higgs-boson-cern- discovered-509241-Jul2012/ vµ http://vatlyvietnam.org/

forum/ showthread.php?t=3817

(4)

3. Sù tr×nh bµy vµ s¾p xÕp theo niªn ®¹i.

Nãi mét c¸ch ng¾n gän, N§H lµ sù s¾p xÕp c¸c sù kiÖn lÞch sö thµnh hÖ thèng theo tr×nh tù thêi gian.

VÝ dô, vÒ lÞch sö nghÖ thuËt, thay v× diÔn gi¶i b»ng mét ®o¹n v¨n hoÆc b»ng nhiÒu trang viÕt, chóng ta cã mét b¶ng N§H cña lÞch sö nghÖ thuËt thÕ giíi tõ giai ®o¹n cæ

®¹i ®Õn thÕ kû thø XIV. B»ng m« h×nh niªn

®¹i, theo chiÒu däc, chóng ta cã thÓ dÔ dµng nhí ®îc qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c giai

®o¹n tiÕp nèi nhau hay chång xÕp lªn nhau. Theo chiÒu ngang, chóng ta cã thÓ so s¸nh c¸c nÒn v¨n minh trong cïng mét thêi

®iÓm lÞch sö b»ng c¸ch “dãng” theo hµng ngang. C¸c th«ng tin chi tiÕt vÒ mçi giai

®o¹n lÞch sö l¹i ®îc chi tiÕt ho¸ b»ng c¸c m« h×nh chi tiÕt h¬n n÷a. Cuèi cïng lµ c¸c mèc sù kiÖn ®îc ghi l¹i trªn khung niªn

®¹i. B»ng c¸ch “ghi” nµy chóng ta cã thÓ

“®äc” ®îc vµ nhí ®îc c¸c giai ®o¹n lÞch sö kÐo dµi, chång xÕp lªn nhau, hoÆc cã thÓ so s¸nh c¸c nÒn v¨n minh ë cïng mét thêi

®iÓm lÞch sö. HiÖn nay, víi c«ng nghÖ sè, chóng ta hoµn toµn cã thÓ chi tiÕt ho¸ c¸c th«ng tin bæ sung b»ng c¸ch bÊm trùc tiÕp vµo biÓu tîng ®¹i diÖn ®Æt trªn khung niªn ®¹i.

C¸ch tr×nh bµy N§H theo d¹ng b¶ng biÓu tuy th« s¬ nhng l¹i cã tiÖn Ých lµ chóng cã thÓ ®îc tr×nh bµy trªn giÊy hay trªn b¶ng ®en mµ hoµn toµn kh«ng ph¶i phô thuéc vµo m¸y tÝnh vµ c«ng nghÖ.

Cã nh÷ng çch kÕt hîp gi÷a N§H vµ ng«n ng÷ ®å häa ®Ó cã thÓ mang ®Õn mét çi nh×n sinh ®éng ®èi víi lÞch sö. Çch lµm nµy kh¸ hÊp dÉn ®èi víi løa tuæi häc sinh, ®Æc biÖt lµ häc sinh tiÓu häc.

Cã thÓ nãi, MHBT vµ N§H lµ nh÷ng c«ng cô hÕt søc tiÖn Ých trong viÖc ghi l¹i çc th«ng tin vµ çc sù kiÖn lÞch sö mét çch cã hÖ thèng. HÖ thèng nµy dÔ d¹y, dÔ häc, dÔ nhí, v× vËy, ®Ò cao viÖc sö dông çc

c«ng cô nµy trong nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y ë c¸c trêng häc lµ hÕt søc cÇn thiÕt,

®Æc biÖt lµ víi m«n lÞch sö.

2. NGHI£N CøU Vµ GI¶NG D¹Y LÞCH Sö QUA M¤ H×NH BIÓU T¦îNG Vµ NI£N §¹I HäC

Cã thÓ nãi mét c¸ch kh«ng th¸i qu¸

r»ng m«n lÞch sö lµ mét trong nh÷ng m«n häc quan träng nhÊt víi mäi ngêi, mäi ngµnh, mäi nghÒ ë mäi quèc gia. §©y cã thÓ ®îc gäi lµ mét m«n häc “quan träng nhÊt” bëi v× trªn thùc tÕ kh«ng mét ngµnh häc nµo, mét thÓ chÕ nµo, mét lÜnh vùc nµo, mét quèc gia nµo l¹i kh«ng ®Ò cËp

®Õn lÞch sö cña nã tríc khi ®Ò cËp ®Õn c¸c vÊn ®Ò kh¸c. Do cã vai trß quan träng nh

vËy nªn lÞch sö lµ mét m«n häc ®îc gi¶ng d¹y ë hÇu nh mäi trêng häc vµ mäi cÊp häc. Tuy nhiªn, c¸c chuyªn ngµnh khoa häc x· héi nãi chung vµ m«n lÞch sö nãi riªng ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m gÇn

®©y ®ang cã sù sôt gi¶m nghiªm träng c¶

vÒ sè lîng còng nh chÊt lîng häc sinh, sinh viªn. T×nh tr¹ng nµy nghiªm träng

®Õn møc c¸c chuyªn gia ®Çu ngµnh ®·

ph¶i dïng ®Õn c¸c thuËt ng÷ cha tõng cã

®èi víi nÒn häc thuËt cña chóng ta lµ “b¸o

®éng ®á” ngµnh khoa häc x· héi mµ næi lªn trong ®ã lµ “th¶m häa m«n sö.”

Tõ thùc tr¹ng xuèng cÊp cña m«n lÞch sö, chóng ta cã thÓ liÖt kª ra ®©y nhiÒu nguyªn nh©n dÉn ®Õn th¶m häa nµy nhng mét trong nh÷ng nguyªn nh©n dÔ nh×n thÊy nhÊt lµ ch¬ng tr×nh gi¶ng d¹y m«n lÞch sö nhµm ch¸n, kh« cøng, gi¸o

®iÒu vµ l¹c hËu. Nã khiÕn cho häc sinh, sinh viªn “ho¶ng sî” víi m«n häc nµy (t×nh tr¹ng t¬ng tù còng x¶y ra víi m«n triÕt häc), hä t×m c¸ch häc “®èi phã” cèt chØ ®Ó

“qua” ®îc c¸c kú thi. VËy ®©u lµ gi¶i ph¸p ®èi víi th¶m häa m«n sö? Theo t«i, cã hai nhãm gi¶i ph¸p cÇn ®îc ®Æt ra ®èi víi vÊn ®Ò nµy. Mét lµ, nhãm gi¶i ph¸p vÜ

(5)

®inh hång h¶i

m« nh: chÝnh s¸ch qu¶n lý, x©y dùng ch¬ng tr×nh häc,... cña c¸c cÊp qu¶n lý.

Hai lµ, nhãm gi¶i ph¸p vi m« cã thÓ ®îc thùc hiÖn bëi chÝnh çc gi¶ng viªn vµ çc thÇy c« gi¸o ë çc trêng. Mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p vi m« ®îc giíi thiÖu ë bµi viÕt nµy lµ øng dông MHBT vµ N§H.

VËy MHBT vµ N§H ®îc sö dông nh thÕ nµo ®èi víi m«n lÞch sö? díi ®©y, xin ®îc cô thÓ ho¸ hai lo¹i “c«ng cô” vi m« nµy.

Nh÷ng khã kh¨n ®èi víi viÖc häc vµ d¹y m«n lÞch sö

Cã thÓ thÊy trªn thùc tÕ, m«n lÞch sö lµ mét m«n häc “tèi quan träng” nhng còng lµ mét m«n khã häc v× lîng kiÕn thøc ph¶i ghi nhí rÊt nhiÒu vµ cµng ngµy cµng nhiÒu h¬n. Víi lîng kiÕn thøc ngµy mét nhiÒu lªn nhng m«n lÞch sö kh«ng cã c¸c c«ng thøc quy n¹p nh to¸n häc, kh«ng cã lo¹i phÇn mÒm ®îc lËp tr×nh tiÖn Ých nh

tin häc, cµng kh«ng thÓ “gom” tÊt c¶ c¸c kiÕn thøc trong hµng tr¨m hµng ngh×n n¨m b»ng mét sè kh¸i niÖm c« ®äng nh

triÕt häc. V× vËy, ®Ó häc m«n lÞch sö th×

c¸ch thøc c¨n b¶n nhÊt vµ quan träng nhÊt vÉn lµ ghi nhí. Tuy nhiªn, viÖc ghi nhí c¸c kiÕn thøc lÞch sö quèc gia tr¶i qua hµng ngh×n n¨m kh«ng ph¶i lµ mét viÖc dÔ dµng. §ã lµ cha kÓ ®Õn lÞch sö thÕ giíi víi v« vµn lîng tri thøc ®· ®îc t¹o ra ë nhiÒu nÒn v¨n minh buéc häc sinh, sinh viªn ph¶i ghi nhí mét phÇn c¨n b¶n nhÊt.

Khã kh¨n lín nhÊt ®èi víi ngêi d¹y m«n lÞch sö hiÖn nay lµ ch¬ng tr×nh nghÌo nµn vµ ph¬ng ph¸p l¹c hËu. Víi mét ®Êt níc cã lÞch sö rùc rì vµ hµo hïng qua hµng ngh×n n¨m mµ chØ ®îc häc cã vµi chôc n¨m(!) vµ víi ph¬ng ph¸p thÇy ®äc trß chÐp häc thuéc lßng th× thËt khã ®Ó nh÷ng ngêi d¹y m«n lÞch sö cã thÓ t¹o niÒm c¶m høng m«n häc ®èi víi häc sinh, sinh viªn cña hä. §øng tríc khã kh¨n nh vËy chóng ta ph¶i lµm g×? §Ó häc

sinh, sinh viªn cã høng thó häc m«n lÞch sö vµ ®Ó häc tèt m«n nµy, cô thÓ lµ ®Ó ghi nhí kiÕn thøc lÞch sö th× ®iÒu ®Çu tiªn ph¶i lµm lµ hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc m«n lÞch sö. §Ó cã thÓ ghi nhí khèi lîng kiÕn thøc lín ®ang ngµy cµng nhiÒu lªn cña m«n lÞch sö (dï lµ lÞch sö cña hµng ngh×n n¨m hay lÞch sö tõ nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû XX trë l¹i ®©y) th× viÖc ®Çu tiªn lµ cÇn ph¶i hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc lÞch sö.

VÒ mÆt ph¬ng ph¸p, MHBT vµ N§H chÝnh lµ nh÷ng c¸ch thøc sö dông cã hiÖu qu¶ trong viÖc hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc lÞch sö.

HÖ thèng ho¸ kiÕn thøc m«n lÞch sö b»ng m« h×nh biÓu tîng vµ niªn

®¹i häc

Víi MHBT chóng ta cã thÓ s¾p xÕp çc kiÕn thøc lÞch sö thµnh çc nhãm th«ng tin kh¸c nhau nhng cã sù kÕt nèi víi nhau. Tõ sù kÕt nèi th«ng tin ®ã sÏ ®a ra mét MHBT ®¬n gi¶n ®Ó häc sinh, sinh viªn cã thÓ n¾m b¾t ®îc nh÷ng néi dung c¨n b¶n nhÊt. Khi chuyÓn qua çc bËc häc cao h¬n, çc em sÏ dÔ dµng sö dông çc kiÕn thøc ®· ®îc häc ®Ó ®µo s©u vµ ghi nhí thªm ®îc nhiÒu kiÕn thøc míi trªn nÒn t¶ng ®· cã. Ch¼ng h¹n, lÞch sö ch©u

¢u thêi Trung ®¹i lµ mét giai ®o¹n hÕt søc phøc t¹p vµ hÕt søc khã nhí, víi sù thèng lÜnh cña nhiÒu ®Õ chÕ thuéc nhiÒu chñng téc kh¸c nhau, ®Õn tõ çc khu vùc ®Þa lý kh¸c nhau. Tuy nhiªn, çc trêng häc vµ çc thiÕt chÕ gi¸o dôc ë çc níc tiªn tiÕn cña ch©u ¢u ®· hÖ thèng ho¸ çc kiÕn thøc vÒ lÞch sö cña ch©u lôc nµy mét çch sinh ®éng ®Ó mäi tÇng líp trong x· héi cã thÓ n¾m b¾t ®îc. Mét lo¹t çc th«ng tin giíi thiÖu vÒ ®Õ chÕ Ottoman vµ çc khu vùc ®Þa lÞch sö cïng b¶n ®å trong H5 sau

®©y dêng nh kh«ng thÓ gióp nh÷ng ngêi lÇn ®Çu tiªn tiÕp cËn nh t«i hiÓu ngay ®îc lÞch sö c¸c triÒu ®¹i cña nã.

(6)

H5. §Õ chÕ Ottoman víi c¸c khu vùc ®Þa lÞch sö ë ch©u ¢u trung ®¹i.

Nhng çch giíi thiÖu qua MHBT vµ N§H cã liªn quan ®Õn nhau víi çch s¾p xÕp mang tÝnh hÖ thèng sÏ gióp chóng ta dÔ dµng nhËn thÊy mèi liªn hÖ chÆt chÏ cña çc triÒu ®¹i vµ h×nh dung

®îc c¸c giai ®o¹n lÞch sö vµ c¸c khu

vùc ®Þa lÞch sö cã liªn quan cña ®Õ chÕ trªn lôc ®Þa ch©u ¢u díi thêi Ottoman.

Tõ nh÷ng th«ng tin ®îc kÕt nèi ®ã, chóng ta cã thÓ t×m hiÓu c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan mét c¸ch hÖ thèng nh h×nh H6 díi ®©y.

H6. B¶ng N§H vµ MHBT vÒ ®Õ chÕ Ottoman ë Ch©u ¢u trung ®¹i.

(7)

®inh hång h¶i

Tíi ®©y, chóng ta cã thÓ t¹m ph©n chia mét c¸ch t¬ng ®èi ph¬ng ph¸p hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc lÞch sö dùa trªn hai híng chÝnh: TiÕp cËn ®ång ®¹i víi MHBT vµ tiÕp cËn lÞch ®¹i víi N§H. Díi ®©y, chóng t«i xin giíi thiÖu mét sè øng dông c¨n b¶n cña MHBT vµ N§H ®Ó c¸c nhµ nghiªn cøu, gi¶ng viªn vµ sinh viªn cã thÓ tham kh¶o vµ øng dông trong bµi häc, bµi gi¶ng cña m×nh.

3. MéT Sè M¤ H×NH BIÓU T¦îNG øNG DôNG

Kh«ng chØ ®îc øng dông trong c¸c trêng häc vµ c¸c thiÕt chÕ cã liªn quan

®Õn gi¸o dôc, MHBT ®· vµ ®ang ®îc øng dông réng kh¾p ë nhiÒu ngµnh nghÒ, nhiÒu lÜnh vùc khoa häc kh¸c nhau. Tõ to¸n häc, vËt lý häc, ho¸ häc,... trong khoa häc tù nhiªn ®Õn kh¶o cæ häc, x· héi häc, nh©n häc,... trong khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n. Xa h¬n, MHBT ®· ®îc ¸p dông mét çch hÕt søc thµnh c«ng trong çc ngµnh khoa häc míi nh mËt m· häc, ký hiÖu häc, vµ ®Æc biÖt lµ tin häc. §èi víi tin häc, çc MHBT ®ang sö dông ngµy cµng ®îc

®¬n gi¶n ho¸, hîp lý ho¸ vµ nhÊt thÓ ho¸

khiÕn cho viÖc tiÕp cËn bé m«n khoa häc nµy ngµy cµng trë nªn phæ biÕn ®èi víi mäi tÇng líp trong x· héi, bÊt kÓ hä lµ nhµ khoa häc hay sinh viªn, lµ «ng chñ hay ngêi lµm thuª. ViÖc chuyÓn ®æi hÖ ®iÒu hµnh cña Microsoft tõ MS-Dos sang Window chÝnh lµ mét trong nh÷ng thµnh c«ng lín trong nÒn khoa häc hiÖn ®¹i cña nh©n lo¹i nãi chung vµ trong tin häc nãi riªng. Nhê c¸c m« h×nh biÓu tîng hÕt søc

®¬n gi¶n cña Window mµ ngêi sö dông m¸y tÝnh cã thÓ sö dông thiÕt bÞ cña m×nh mét c¸ch dÔ dµng chØ th«ng qua s¸ch híng dÉn thay v× ph¶i häc c¸ch nhí d÷

liÖu vµ nhËp ®êng dÉn hÕt søc phøc t¹p

cña MS-Dos. Cho ®Õn nay, sau hai thËp niªn ra ®êi, Window vÉn lµ hÖ ®iÒu hµnh cã sè ngêi sö dông lín nhÊt. T¬ng tù nh thµnh c«ng cña Window víi Microsoft, I-Phone, I-Pod, I-Pad cña Apple còng ®·

gÆt h¸i thµnh c«ng rùc rì vµ trë thµnh mét trong nh÷ng th¬ng hiÖu cã gi¸ trÞ lín nhÊt toµn cÇu. Thµnh c«ng cña Apple ®·

®¹t ®îc lµ nhê viÖc biÓu tîng ho¸ chøc n¨ng sö dông trªn ®iÖn tho¹i vµ m¸y tÝnh t¹o cho ngêi dïng mét giao diÖn th©n thiÖn nhÊt vµ dÔ sö dông nhÊt.

Trªn ®©y chØ lµ vµi nÐt kh¸i lîc vÒ nh÷ng øng dông cña MHBT trong c«ng nghÖ, cßn trªn thùc tÕ MHBT ®· vµ ®ang th©m nhËp vµo kh¾p c¸c ngâ ng¸ch cña

®êi sèng x· héi gióp cho viÖc tiÕp thu khoa häc vµ c«ng nghÖ ngµy cµng trë nªn dÔ dµng h¬n. Cho tíi nay, MHBT ®· trë thµnh mét lo¹i ng«n ng÷ míi trong giao tiÕp (nh ký hiÖu, mËt m·,...) trong häc tËp vµ nhiÒu øng dông kh¸c nhau trong

®êi sèng. MÆc dï ®ãng mét vai trß hÕt søc quan träng trong khoa häc, gi¸o dôc vµ ®êi sèng hiÖn t¹i nhng MHBT kh«ng ph¶i lµ mét lÜnh vùc qu¸ xa vêi ®èi víi hiÓu biÕt cña chóng ta. Chóng ®îc h×nh thµnh tõ nh÷ng kiÕn thøc phæ th«ng c¨n b¶n mµ hÇu hÕt chóng ta ®Òu ®· ®îc tiÕp cËn Ýt nhiÒu tõ tiÓu häc ®Õn ®¹i häc. RÊt nhiÒu m« h×nh c¨n b¶n d¹ng nµy ®· ®îc lËp tr×nh ho¸ trong tin häc vµ hÇu nh mäi m¸y tÝnh phæ biÕn hiÖn nay ®Òu cã c¸c m«

M« h×nh ®¬n tuyÕn

D¹ng ®êng th¼ng. M« h×nh ®¬n tuyÕn sö dông mét hoÆc nhiÒu ®êng th¼ng ®Ó thiÕt lËp s¬ ®å th«ng tin, tõ ®ã gióp ngêi sö dông n¾m b¾t ®îc c¸c mèc thêi gian,

(8)

kh«ng gian còng nh c¸c th«ng tin cã liªn quan. §èi víi m«n lÞch sö vµ kh¶o cæ häc m« h×nh nµy chÝnh lµ lo¹i m« h×nh ®îc sö dông phæ biÕn nhÊt víi sù ®ãng gãp næi bËt cña N§H. D¹ng nµy ®· giíi thiÖu ë c¸c chuyªn môc trªn nªn sÏ kh«ng nh¾c l¹i ë ®©y.

D¹ng ®å h×nh. D¹ng ®å h×nh lµ mét trong nh÷ng d¹ng MHBT phong phó nhÊt.

§ã lµ çc d¹ng ®å thÞ, b¶ng, biÓu,... dùa trªn çc d÷ liÖu ®· ®îc tËp hîp t¹o nªn mét hÖ thèng th«ng tin ®îc ®Æt trong mét t¬ng quan chung. Nhê ®ã, ngêi sö dông cã thÓ dÔ dµng so s¸nh hÖ thèng d÷ liÖu nµy víi nhau vµ çc hÖ thèng d÷ liÖu kh¸c.

H7. BiÓu ®å so s¸nh, nguån Microsoft

M« h×nh h×nh c©y lµ mét trong nh÷ng m« h×nh ®îc sö dông phæ biÕn nhÊt trong nghiªn cøu lÞch sö. Lo¹i m« h×nh nµy ®uîc sö dông ®Ó lËp b¶ng ph¶ hÖ çc triÒu ®¹i, çc dßng hä vµ çc mèi liªn quan cã tÝnh hÖ thèng. Ch¼ng h¹n ë H8 chóng ta nh×n vµo nh¸nh díi cïng, kh«ng cÇn rµ so¸t theo hang ngang hay hang däc nh m«

h×nh ®¬n tuyÕn vµ N§H chóng ta còng cã thÓ nhËn biÕt ®îc A2.1.1.1.1 lµ hËu duÖ 4

®êi cña A2 vµ 5 ®êi cña A.

M« h×nh líi

M« h×nh h×nh líi lµ d¹ng MHBT phøc hîp kÕt nèi çc d÷ liÖu cã liªn quan theo nhiÒu chiÒu kh¸c nhau. Lo¹i m« h×nh nµy thêng ®îc sö dông ®Ó kÕt nèi çc th«ng tin Ýt tÝnh hÖ thèng hoÆc kh«ng cã hä hµng víi nhau nhng l¹i cã çc mèi liªn quan rµng buéc lÉn nhau.

H9. M« h×nh h×nh líi

(9)

®inh hång h¶i

®¬n gi¶n nhÊt ®èi víi MHBT vµ N§H.

Trªn thùc tÕ, mçi bµi häc, mçi ch¬ng tr×nh cÇn ph¶i cã c¸c hÖ thèng d÷ liÖu cô thÓ vµ trùc tiÕp cña chÝnh bµi häc hay ch¬ng tr×nh ®ã.

KÕT LUËN

Tõ thùc tr¹ng cña m«n lÞch sö trong c¸c nhµ trêng ®Õn nhËn thøc cña ngêi d©n ®èi víi lÞch sö nãi chung vµ lÞch sö ViÖt Nam nãi riªng, cã thÓ nãi r»ng, nÒn gi¸o dôc còng nh m«n lÞch sö cña chóng ta ®ang gÆp nh÷ng khã kh¨n, trë ng¹i gi÷a sù ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ v« cïng nhanh chãng ®ang diÔn ra trªn ph¹m vi toµn cÇu. Sau 1/4 thÕ kû më cöa vµ héi nhËp víi thÕ giíi, ViÖt Nam ®· ®¹t

®îc mét sè thµnh tùu kinh tÕ quan träng. §èi lËp víi nh÷ng thµnh tùu ®ã, sù xuèng cÊp cña ch¬ng tr×nh gi¸o dôc, ®Æc biÖt lµ “th¶m häa m«n sö” ®ang diÔn ra cho thÊy ph¬ng ph¸p gi¸o dôc cña chóng ta ®ang ¸p dông cho khoa häc x· héi vµ m«n lÞch sö ®· qu¸ l¹c hËu. NÕu kh«ng héi nhËp víi nÒn khoa häc gi¸o dôc thÕ giíi, chóng ta kh«ng chØ tôt hËu mµ cßn cã thÓ ®i sai híng. HÖ qu¶ lµ chÊt lîng gi¸o dôc thÊp so víi khu vùc vµ thÕ giíi, kü n¨ng sö dông kiÕn thøc cña sinh viªn kh«ng theo kÞp sù ph¸t triÓn cña khoa häc, c«ng nghÖ. V× vËy, víi mét gãc nh×n cña mét ngêi ®ang lµm c«ng t¸c gi¶ng

d¹y vµ nghiªn cøu, t«i cho r»ng ®èi víi m«n lÞch sö cÇn ph¶i sím ®a ng«n ng÷

®å ho¹, ng«n ng÷ biÓu tîng, ng«n ng÷ ký hiÖu,... vµo gi¶ng d¹y ®Ó kÕt nèi vµ hÖ thèng ho¸ c¸c th«ng tin lÞch sö trªn c¶

hai chiÒu ®ång ®¹i vµ lÞch ®¹i. Môc tiªu xa h¬n lµ ®Ó kÕt nèi cã hÖ thèng víi nÒn tri thøc cña nh©n lo¹i vµ nÒn khoa häc gi¸o dôc quèc tÕ.

TµI LIÖU THAM KH¶O

1. Hegewisch D. H., & Marsh J. (1837).

Introduction to historical chronology. Burlington:

C. Goodrich.

2. Kazarian K. A., “History of Chronology by B. E. Tumanian,” Journal for the History of Astronomy, 4, 1973.

3. Freeman-Grenville, G. S. P. (1975).

Chronology of world history: a calendar of principal events from 3000 BC to AD 1973.

London: Collings.

4. Langer W. L., Gatzke H. W. (1963).

An encyclopedia of world history, ancient, medieval and modern, chronologically arranged. Boston: Houghton Mifflin.

5. Poole R. L., & Poole A. L. (1934).

Studies in chronology and history. Oxford, Nhµ in Clarendon.

6. Weeks J. E. (1701). The gentleman's hour glass; or, An introduction to chronology;

being a plain and compendious analysis of time. Dublin: James Hoey.

7. Smith T. (1818). An introduction to chronology. New York: Samuel Wood.

PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU Vµ GI¶NG D¹Y LÞCH Sö ë VIÖT NAM TRONG GIAI §O¹N HéI NHËP KHOA HäC GI¸O DôC THÕ GIíI: TiÕp cËn m« h×nh

PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU Vµ GI¶NG D¹Y LÞCH Sö ë VIÖT NAM TRONG GIAI §O¹N HéI NHËP KHOA HäC GI¸O DôC THÕ GIíI: TiÕp cËn m« h×nh

biÓu t­îng vµ niªn ®¹i häc

biÓu tîng vµ niªn ®¹i häc