Tình hình chaêm soùc vaø hoã trôï cho nhöõng ngöôøi coù H taïi hai quaän Haûi Chaâu vaø Thanh Kheâ,
thaønh phoá Ñaø Naüng, naêm 2006
ThS. BS. Buøi Thò Thanh Mai (*), ThS.BS. Ñoã Mai Hoa(**),
ThS.BS. Leâ Baûo Chaâu (***), BS. Phaïm Thò Ñaøo (****), BS. Ngoâ Thò Kim Phöôïng (*****)
Hieän nay, tæ leä nhieãm HIV/AIDS taïi Vieät Nam (bao goàm caû thaønh phoá Ñaø Naüng) vaãn tieáp tuïc gia taêng vaø ñang lan roäng vaøo coäng ñoàng daân cö bình thöôøng. Ñieàu naøy ñoøi hoûi nhöõng ngöôøi coù H, gia ñình hoï vaø toaøn xaõ hoäi phaûi thöïc hieän caùc hoaït ñoäng töï chaêm soùc, chaêm soùc, hoã trôï vaø ñieàu trò cho nhöõng ngöôøi coù H ñeå giuùp hoï tích cöïc ñoái phoù vôùi caên beänh AIDS, taêng cöôøng chaát löôïng cuoäc soáng cuûa hoï, vaø ngaên ngöøa tình traïng laây truyeàn beänh cho nhöõng ngöôøi khaùc trong coäng ñoàng. Nghieân cöùu naøy ñöôïc thöïc hieän vôùi hai muïc tieâu chính:1) Xaùc ñònh tình traïng söùc khoeû vaø nhu caàu cuûa ngöôøi coù H, vaø 2) Tìm hieåu thöïc traïng chaêm soùc, hoã trôï hoï töø phía gia ñình vaø xaõ hoäi taïi hai quaän Haûi Chaâu vaø Thanh Kheâ cuûa thaønh phoá Ñaø Naüng ñeå töø ñoù ñeà xuaát caùc khuyeán nghò cho Hoäi Y teá coâng coäng cuûa Ñaø Naüng tham gia hieäu quaû vaøo coâng taùc chaêm soùc vaø hoã trôï cho nhöõng ngöôøi coù H. Nghieân cöùu ñaõ söû duïng keát hôïp hai phöông phaùp nghieân cöùu ñònh tính vaø ñieàu tra taïi coäng ñoàng. Nghieân cöùu cho thaáy nhieàu ngöôøi coù H taïi Ñaø Naüng vaãn coøn bò kyø thò vaø töï kyø thò neân hoï thöôøng hay che giaáu tình traïng nhieãm cuûa mình, laøm cho hoï bò haïn cheá nhieàu trong vieäc tieáp caän vôùi nhöõng hoã trôï caàn thieát. Nghieân cöùu cuõng cho thaáy vaán ñeà tö vaán, chaêm soùc vaø hoã trôï ngöôøi coù H ôû Ñaø Naüng coøn nhieàu haïn cheá, maëc duø caùc nguoàn löïc vaø söï hoã trôï cho hoï taïi coâng ñoàng laø saün coù hoaëc coù khaû naêng huy ñoäng ñöôïc. Vì vaäy, trong thôøi gian tôùi khi Hoäi Y teá coâng coäng tham gia coâng taùc naøy, Hoäi neân ñoùng vai troø laøm caàu noái giöõa nhöõng ngöôøi coù H vaø caùc nguoàn löïc naøy. Beân caïnh ñoù, Hoäi neân keát hôïp vôùi ngaønh y teá ñeå ñaåy maïnh caùc chöông trình can thieäp tieáp caän taïi coäng ñoàng ñoái vôùi ngöôøi coù H, naâng cao chaát löôïng caùc dòch vuï tö vaán, chuyeån tuyeán, chaêm soùc söùc khoeû vaø caùc dòch vuï xaõ hoäi ñaùp öùng ngaøy caøng toát hôn mong muoán/nhu caàu cuûa ngöôøi coù H.
Töø khoaù: ngöôøi coù H, chaêm soùc, hoã trôï, phaân bieät, kyø thò, töï kyø thò
Care and support for people living with HIV/AIDS in Hai Chau and Thanh Khe
district, Da Nang city in 2006
The HIV/AIDS prevalence in Viet Nam (including Da Nang city) is currently increasing and spread- ing out to community. Thus, it is crucial to implement activities such as self-care, care, support and treatment for people living with HIV/AIDS (PLWHA) in order to help them fight HIV/AIDS, improve their quality of life and prevent transmission to others in the community. This study was carried out with two objectives: 1) Identify the health status and need of PLWHA, and 2) Understand the current care and support for them given by their family and community in the district of Hai Chau and Thanh Bùi Thӏ Thanh Mai (*), Ĉӛ Mai Hoa (**), Lê Bҧo Châu (***), Phҥm Thӏ Ĉào (****), Ngô Thӏ Kim Phѭӧng (*****)
1. Ñaët vaán ñeà
Ñaø Naüng laø moät thaønh phoá ñoâ thò thuoäc khu vöïc duyeân haûi Mieàn Trung coù tieàm naêng vaø ñang treân ñaø phaùt trieån veà kinh teá xaõ hoäi. Ca nhieãm HIV ñaàu tieân cuûa thaønh phoá ñöôïc phaùt hieän vaøo thaùng 4/1993 vaø ñeán cuoái thaùng 10/2005, toaøn thaønh phoá ñaõ phaùt hieän 694 ngöôøi coù H, 289 beänh nhaân AIDS vaø 222 tröôøng hôïp töû vong do AIDS. Coù 7/7 quaän huyeän vaø 54/56 xaõ phöôøng ñaõ phaùt hieän coù ngöôøi coù H. Do vaäy, nhu caàu ñöôïc chaêm soùc veà söùc khoûe vaø tinh thaàn cuûa ngöôøi coù H khaù cao taïi Ñaø Naüng. Ñeå hoã trôï giaûi quyeát vaán ñeà söùc khoeû naøy, ñoàng thôøi taêng cöôøng söï phaùt trieån cuûa Hoäi Y teá coâng coäng (YTCC) thaønh phoá Ñaø Naüng, Hoäi ñaõ phoái hôïp vôùi Tröôøng ñaïi hoïc Y teá coâng coäng xaây döïng vaø thöû nghieäm moâ hình chaêm soùc hoã trôï ngöôøi coù H taïi nhaø taïi hai quaän Haûi Chaâu vaø Thanh Kheâ. Baùo caùo döôùi ñaây laø moät phaàn cuûa nghieân cöùu ñaùnh giaù ban ñaàu tröôùc khi moâ hình treân ñöôïc trieån khai vôùi hai muïc tieâu chính: 1)
Xaùc ñònh tình traïng söùc khoûe vaø nhu caàu cuûa ngöôøi coù H, vaø 2) Tìm hieåu thöïc traïng chaêm soùc, hoã trôï hoï töø phía gia ñình vaø xaõ hoäi taïi hai quaän treân cuûa thaønh phoá Ñaø Naüng.
2. Phöông phaùp nghieân cöùu
Nghieân cöùu ñöôïc thöïc hieän vaøo thaùng 4 vaø thaùng 5 naêm 2006 taïi quaän Haûi Chaâu vaø quaän Thanh Kheâ thaønh phoá Ñaø Naüng. Haûi Chaâu laø quaän trung taâm thaønh phoá Ñaø Naüng. Toaøn quaän coù 12 phöôøng (môùi taùch thaønh 13 phöôøng) vôùi hôn 200.000 ngöôøi.
Haûi Chaâu laø nôi coù nhieàu ñieåm taäp trung daân cö vaø coù caùc ñaàu moái giao thoâng: saân bay, beán caûng, nhaø ga. Quaän Haûi Chaâu coøn taäp trung nhieàu ñieåm kinh doanh, vui chôi giaûi trí vaø caùc dòch vuï khaùc. Thanh Kheâ cuõng laø moät quaän trung taâm naèm saùt Haûi Chaâu, coù dieän tích töï nhieân chæ gaàn baèng quaän Haûi Chaâu.
Thanh Kheâ coù 8 phöôøng vôùi toång soá daân hôn 160.000 ngöôøi. Quaän Thanh Kheâ naèm gaàn bôø bieån Khe in Da Nang city. Based on the findings from this study, recommendations were made to Da Nang Public Health Association for its effective involvement in the care and support for PLWHAs in this city. Qualitative research method and community survey were utilized in the study. The findings show that almost PLWHAs in Da Nang were discriminated and self-stigmatized. Therefore, they often try to hide their infection status, making it as a barrier for their access to necessary supports. The results also reveal that although resources and supports for PLWHA in the community were available or mobi- lizable, such activities as counseling, care and support for PLWHA in Da Nang were still limited. Study findings suggest that the Public Health Association should play its role as bridging PLWHAs and those resources/supports. In addition, the Association should co-operate with the health sector to promote community-based intervention programs for PLWHAs, improve the quality of counseling, referral, health care and other social services in order to better meet the need of PLWHAs.
Key words: People living with HIV/AIDS, care, support, discrimination, stigma, and self-stigma
Taùc giaû
* ThS. BS. Buøi Thò Thanh Mai: coâng taùc taïi Coâng ty tö vaán ñaàu tö y teá. Email: mai@cihp.org
** ThS.BS. Ñoã Mai Hoa - Phoù tröôûng boä moân Quaûn lyù heä thoáng y teá, Tröôøng Ñaïi hoïc y teá coâng coäng.
Email: dmh@hsph.edu.vn
*** ThS.BS. Leâ Baûo Chaâu - Giaûng vieân boä moân Quaûn lyù heä thoáng y teá, Tröôøng Ñaïi hoïc y teá coâng coäng.
Email: lbc@hsph.edu.vn
**** BS. Phaïm Thò Ñaøo - Ñieàu phoái vieân cuûa Hoäi Y teá coäng coäng Ñaø Naüng, Phoù giaùm ñoác Trung taâm y teá döï phoøng Ñaø Naüng. Email: daoaid@yahoo.com
***** BS. Ngoâ Thò Kim Phöôïng - Caùn boä cuûa Hoäi Y teá coäng coäng Ñaø Naüng, Tröôûng Khoa PC AIDS Trung taâm y teá döï phoøng Ñaø Naüng. Email: phuong_ngokim@yahoo.com.
vaø coù nhieàu ngöôøi daân soáng baèng ngheà ñaùnh baét thuûy saûn treân bieån.
Nghieân cöùu ñaõ keát hôïp söû duïng caû phöông phaùp nghieân cöùu ñònh löôïng vaø ñònh tính. Nghieân cöùu ñònh löôïng nhaèm ño löôøng thöïc traïng söùc khoûe tinh thaàn vaø theå chaát cuûa ngöôøi coù H thoâng qua boä caâu hoûi phoûng vaán ngöôøi coù H veà vaán ñeà dinh döôõng, veä sinh phoøng laây nhieãm vaø caùch xöû trí taïi nhaø moät soá bieåu hieän thöôøng gaëp ñoái vôùi ngöôøi coù H. Boä caâu hoûi do nhoùm nghieân cöùu bieân soaïn döïa treân caùc boä caâu hoûi coù saün, tham khaûo yù kieán cuûa caùc chuyeân gia, vaø ñöôïc thöû nghieäm taïi Haø Noäi vaø Ñaø Naüng. Ñieàu tra vieân laø caùn boä hoäi YTCC phöôøng ñoàng thôøi laø caùn boä chuyeân traùch chöông trình phoøng choáng HIV/AIDS ñöôïc taäp huaán veà söû duïng boä caâu hoûi phoûng vaán. Nghieân cöùu ñònh tính nhaèm tìm hieåu nhöõng thoâng tin saâu hôn veà cuoäc soáng, tình traïng taâm lyù vaø nhu caàu ñöôïc hoã trôï cuûa ngöôøi coù H.
Ñoái töôïng nghieân cöùu laø ngöôøi coù H trong dieän ñöôïc quaûn lyù taïi hai quaän Haûi Chaâu vaø Thanh Kheâ cuûa thaønh phoá Ñaø Naüng. Theo baùo caùo cuûa Trung taâm Y teá döï phoøng Ñaø Naüng , soá ngöôøi coù H trong dieän quaûn lyù treân ñòa baøn hai quaän laø 135, tuy nhieân do soá ngöôøi ñang trong traïi caûi taïo vaø di bieán ñoäng lôùn, neân soá ngöôøi coù H coù theå tieáp caän vaø phoûng vaán ñöôïc toái ña trong voøng 1 thaùng laø 34 ngöôøi, trong ñoù 19 ngöôøi ôû quaän Haûi Chaâu vaø 15 ngöôøi ôû quaän Thanh Kheâ. Sau 1 thaùng ñieàu tra baèng phieáu hoûi, 14 ngöôøi coù H taïi quaän Haûi Chaâu, nôi seõ dieãn ra can thieäp ñöôïc phoûng vaán saâu. Ñaây cuõng laø con soá toái ña coù theå tieáp caän ñöôïc trong soá nhöõng ngöôøi ñaõ traû lôøi phieáu phoûng vaán.
Beân caïnh ñoù, nghieân cöùu cuõng tieán haønh caùc cuoäc phoûng vaán saâu vaø thaûo luaän nhoùm vôùi nhöõng ngöôøi thaân chaêm soùc nhöõng ngöôøi coù H, vaø ñaïi dieän cuûa caùc ban ngaønh ñoaøn theå ñang tham gia vaøo coâng taùc phoøng choáng HIV/AIDS treân ñòa baøn thaønh phoá Ñaø Naüng nhaèm tìm hieåu veà söï phoái keát hôïp cuûa hoï trong coâng taùc chaêm soùc vaø hoã trôï cho nhöõng nguôøi coù H, vaø caùc nguoàn hoã trôï veà theå chaát vaø tinh thaàn maø ngöôøi coù H coù theå nhaän ñöôïc.
Keát quaû phoûng vaán baèng boä caâu hoûi ñöôïc nhaäp baèng phaàn meàm EPI Info 6 vaø phaân tích baèng phaàn meàm SPSS vôùi muïc ñích xaùc ñònh ñöôïc thöïc traïng söùc khoeû theå chaát, tinh thaàn vaø caùc hoã trôï hieän coù cho ngöôøi coù H cuõng nhö kieán thöùc vaø thöïc haønh cuûa ngöôøi chaêm soùc ngöôøi coù H. Caùc cuoäc phoûng vaán ñöôïc ghi baêng, raûi baêng, maõ hoùa vaø phaân tích baèng phaàn meàm phaân tích ñònh tính Atlas ti 5.0 ñeå xem
xeùt chaát löôïng cuoäc soáng cuûa ngöôøi coù H, söï chaêm soùc vaø hoã trôï cuûa gia ñình vaø coäng ñoàng vôùi ngöôøi coù H vaø nhöõng nhu caàu/mong ñôïi cuûa hoï.
Baùo caùo coù söû duïng moät soá lôøi trích daãn vaø ñeå ñaûm baûo tính bí maät vaø rieâng tö, teân cuûa nhöõng ngöôøi tham gia phoûng vaán ñaõ ñöôïc thay ñoåi nhöng tuoåi vaø giôùi vaãn ñöôïc giöõ nhö thöïc teá.
Nghieân cöùu tuaân thuû nhöõng qui ñònh veà ñaïo ñöùc nghieân cöùu, ñaõ ñöôïc Hoäi ñoàng ñaïo ñöùc cuûa tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng pheâ duyeät. Nhöõng ngöôøi tham gia nghieân cöùu chæ ñöôïc phoûng vaán sau khi hoï ñöôïc thoâng baùo veà muïc ñích nghieân cöùu vaø ñoàng yù tham gia. Beân caïnh ñoù, thoâng tin cuûa ngöôøi phoûng vaán ñöôïc ñaûm baûo chæ söû duïng cho muïc ñích nghieân cöùu. Tröôùc khi tham gia nghieân cöùu, caùc ñieàu tra vieân ñöôïc ñaøo taïo veà ñaïo ñöùc nghieân cöùu vaø caùch thöùc hoã trôï cho ñoái töôïng phoûng vaán khi caàn.
3. Keát quaû nghieân cöùu
3.1. Thoâng tin chung veà nhöõng ngöôøi coù H taïi hai quaän Haûi Chaâu vaø Thanh Kheâ Tuoåi trung bình cuûa ngöôøi coù H trong ñieàu tra tröôùc can thieäp laø 34.8 tuoåi trong ñoù ngöôøi cao tuoåi nhaát laø 56 vaø ngöôøi ít tuoåi nhaát ñöôïc phoûng vaán laø 21. So saùnh vôùi keát quaû cuûa caùc nghieân cöùu khaùc [5,6], soá lieäu naøy cho thaáy söï töông ñoàng, nhöõng ngöôøi coù H thöôøng laø nhöõng ngöôøi treû tuoåi (73%
döôùi 35 tuoåi), do vaäy hoï thöôøng ñang ôû ñoä tuoåi coù ñôøi soáng tình duïc maïnh vaø laø löïc löôïng lao ñoäng chính cuûa gia ñình, xaõ hoäi.
Trong toång soá 34 ngöôøi coù H ñöôïc phoûng vaán, coù 25 nam (73,5%) vaø 9 nöõ (26,5%). Tuy coù phaàn gioáng nhö nhieàu nghieân cöùu khaùc laø soá nam thöôøng laø nhieàu hôn nöõ trong soá nhöõng ngöôøi coù H, nhöng soá lieäu naøy cuõng theå hieän xu theá soá nöõ coù H ñang taêng nhanh hôn taïi hai quaän naøy (soá lieäu toaøn quoác, nöõ chæ chieám 14,6% trong naêm 2006).
Taïi hai quaän, ña soá ngöôøi coù H ñöôïc phoûng vaán ñaõ hoïc heát caáp 2 hoaëc caáp 3, chæ coù 1 ngöôøi khoâng bieát chöõ vaø 3 ngöôøi coù trình ñoä cao ñaúng/trung caáp/ñaïi hoïc. Coù 18/34 (52.9%) ngöôøi coù H tham gia nghieân cöùu ñaõ keát hoân hoaëc ñang soáng chung vôùi baïn tình. Chæ coù 1/34 tröôøng hôïp ly thaân (2.9%) vaø 2/34 (5.9%) tröôøng hôïp vôï/choàng ñaõ maát, soá coøn laïi 13/34 chöa keát hoân (38%). Tyû leä ngöôøi ñöôïc phoûng vaán chöa keát hoân ôû quaän Haûi Chaâu cao hôn ôû quaän Thanh Kheâ. Moät nöûa soá ngöôøi ñöôïc phoûng vaán ñaõ coù con vaø ña soá hieän coù 1 con.
3.2. Thöïc traïng söùc khoeû cuûa ngöôøi coù H 3.2.1. Söùc khoeû tinh thaàn: Khoù chaáp nhaän soáng chung vôùi HIV/AIDS
Gaàn 40% soá ngöôøi tham gia nghieân cöùu ñöôïc thoâng baùo nhieãm HIV trong khoaûng töø naêm 2003 trôû veà ñaây, thaäm chí coù moät soá ngöôøi vöøa ñöôïc thoâng baùo keát quaû döông tính trong tuaàn tröôùc khi ñöôïc phoûng vaán.
Hôn moät nöûa soá ngöôøi phoûng vaán (22/34) ñöôïc phaùt hieän khi xeùt nghieäm HIV trong thôøi gian ôû trung taâm 05-06 hoaëc trong quaù trình ñieàu trò caùc beänh khaùc. Soá coøn laïi töï nguyeän ñi xeùt nghieäm HIV do thaáy baïn chích hoaëc baïn tình bò nhieãm. Tuy nhieân, ñeå quyeát ñònh coù xeùt nghieäm hay khoâng laø caû moät quaù trình ñaáu tranh tö töôûng cuûa nhieàu ngöôøi.
Coù ngöôøi phaûi sau vaøi naêm khi bieát baïn chích chung bò nhieãm môùi ñi xeùt nghieäm, coù ngöôøi ñöôïc caùn boä ôû trung taâm 05-06 thoâng baùo tình traïng nhieãm cuûa mình nhöng khoâng chaáp nhaän, hoaëc toû veû khoâng tin.
Hoï quyeát ñònh khoâng ñi laøm xeùt nghieäm laïi ñeå khaúng ñònh tình traïng cuûa mình.
Khi ñöôïc hoûi veà tình traïng taâm lyù, keát quaû naøy tuyø thuoäc vaøo khoaûng thôøi gian keå töø khi phaùt hieän ra tình traïng HIV. Nhöõng ngöôøi môùi phaùt hieän ra coù taâm traïng raát lo aâu, thaäm chí coù tröôøng hôïp traàm caûm, noùi raèng muoán tìm caùi cheát nhöng nhöõng ngöôøi ñaõ phaùt hieän töø vaøi thaùng trôû veà tröôùc coù taâm traïng bình thaûn hôn, chaáp nhaän söï thaät, cho duø trong loøng vaãn suy nghó vaø buoàn raàu veà tình traïng cuûa mình.
Taâm söï döôùi ñaây cuûa Hieàn khaúng ñònh ñieàu naøy:
"Luùc ñaáy em cuõng soác laém, ñi xe maùy maø ngaõ...Daàn daàn coá queân, baïn beø ñoäng vieân, roài em cuõng tìm ñeán coâng vieäc, vaø do maáy anh laøm cuøng maáy anh ñoäng vieân, nhöõng luùc raûnh thì cuõng ñeán ruû em ñi chôi cho em ñôõ buoàn ñôõ suy nghó, daàn daàn thì em cuõng queân, daàn laáy coâng vieäc laøm vui em cuõng coá laø khoâng nghó ñeán caùi bò nhö theá nöõa. Nhöng laém luùc mình vaãn cöù phaûi nghó ñeán, cuõng khoâng queân ñöôïc, nhöõng luùc buoàn ñaàu mình vaãn nghó veà caùi ñaáy, hoaëc xem voâ tuyeán chieáu nhöõng ngöôøi bò beänh nhö boïn em, em nghó laø luùc naøo ñaáy mình seõ nhö kia (Hieàn, nam, phaùt hieän töø ba thaùng tröôùc).
3.2.2. Söùc khoûe theå chaát:
Quan saùt ngöôøi coù H trong quaù trình phoûng vaán cho thaáy coù tôùi gaàn 75% soá ñoái töôïng vaãn khoûe maïnh nhö bình thöôøng, coù 7 tröôøng hôïp coù veû oám yeáu nhöng vaãn coù theå ñi laïi vaø noùi chuyeän bình thöôøng. Chæ coù 2
ngöôøi coù söùc khoûe suùt giaûm roõ reät, noùi chuyeän khoù nhoïc hoaëc phaûi naèm moät choã, khoâng töï ñi laïi ñöôïc.
Khi hoûi veà caùc vaán ñeà söùc khoeû trong moät thaùng qua, tyû leä ngöôøi coù H coù caùc daáu hieäu baát thöôøng veà söùc khoûe ôû quaän Haûi Chaâu cao hôn haún ôû Thanh Kheâ (79% ôû Haûi Chaâu vaø 40% ôû Thanh Kheâ). Suùt caân vaø soát laø hai daáu hieäu thöôøng gaëp nhaát. Keát quaû naøy cô baûn phuø hôïp vôùi keát quûa ñieàu tra cuûa Ban AIDS, Boä Y teá naêm 2003[5] vaø Leâ Tröôøng Sôn naêm 2005[4].
Dinh döôõng: Hôn 80% soá ngöôøi coù H trong nghieân cöùu moät ngaøy aên töø 3 böõa trôû leân. Soá aên töø 1-2 böõa/ngaøy chæ chieám coù 6 ngöôøi. Coù 9 tröôøng hôïp cho bieát hoï töøng bò nhòn ñoùi trong tuaàn qua, trong ñoù coù 5 ngöôøi bò ñoùi treân 2 laàn/tuaàn. Lyù do khieán hoï phaûi nhòn ñoùi ña phaàn laø do khoâng coù tieàn mua thöùc aên. Coù 2 tröôøng hôïp do coâng vieäc baän roän neân khoâng kòp aên. Veä sinh dinh döôõng cuûa ngöôøi coù H cuõng laø moät vaán ñeà caàn chuù yù. Coù tôùi gaàn moät nöûa soá ngöôøi coù H ñöôïc phoûng vaán cho bieát trong thaùng tröôùc ñoù hoï coù aên caùc thöùc aên soáng nhö rau soáng, goûi caù vaø gaàn 3/4 thì vaãn thöôøng uoáng nöôùc chöa ñun soâi (nöôùc laõ, ñaù laøm töø nöôùc laõ).
Reøn luyeän theå löïc vaø lao ñoäng: Vieäc reøn luyeän theå löïc trong nhoùm ngöôøi coù H tham gia phoûng vaán döôøng nhö coøn raát haïn cheá. Coù tôùi 82% ñoái töôïng phoûng vaán khoâng bao giôø chôi moät moân theå thao naøo vaø 65% khoâng bao giôø taäp theå duïc. 14/34 ngöôøi coù H ñöôïc phoûng vaán (41%) cho bieát hoï ñaõ thay ñoåi ngheà nghieäp töø sau khi phaùt hieän bò nhieãm. Lyù do khieán hoï thay ñoåi chuû yeáu vì söùc khoûe giaûm suùt, khoâng coù khaû naêng tieáp tuïc coâng vieäc hieän taïi nöõa.
Chæ coù 1 ngöôøi cho raèng hoï phaûi chuyeån vieäc vì bò phaân bieät ñoái xöû. Hieän taïi, haàâu heát hoï laø nhöõng ngöôøi khoâng coù ngheà nghieäp vaø khoâng coù thu nhaäp oån ñònh, soáng chuû yeáu döïa vaøo ngöôøi thaân, hoaëc tham gia laøm nhöõng coâng vieäc taïm thôøi nhö xe oâm, thôï xaây, hoaëc baùn haøng rau taïi caùc chôï. Raát nhieàu ngöôøi phaøn naøn raèng do thaáy ngöôøi nhanh meät neân khoâng theå laøm ñöôïc vieäc nhö ngaøy tröôùc. Haàu heát nhöõng ngöôøi coù H coù nhu caàu tìm ñöôïc vieäc laøm phuø hôïp, khoâng naëng nhoïc nhöng coù thu nhaäp ñuû cho cuoäc soáng cô baûn cuûa hoï. Moät ngöôøi coù H taâm söï nhö sau:
"Ngheà chính thì khoâng coù, chæ coù ngheà phuï laø ñi boác vaùc hoaëc phuï hoà. Luùc ñaàu thì khuaân vaùc coøn sau thì beán xe giaûi toaû roài coâng vieäc cuõng ít. Thôøi gian môùi veà em laøm vieäc naëng laém. Sau ñoù moät daïo em ñi chôû haøng hoaëc ñi boác vaùc hoaëc laø ñi giöõ xe cuøng vôùi ngöôøi ta. Vôùi laïi em thaáy söùc khoeû maát haún ñi, nhìn beà ngoaøi thì theá naøy chöù hoài môùi veà cuõng to laém maø
caøng ngaøy caøng gaày caøng oám ñi. Giôø em ñi mua ñoà mang leân chôï trôøi baùn buoåi saùng kieám 3 böõa. Cuoäc soáng taïm ñuû qua ngaøy. Em soáng vôùi meï giaø....
(Thaéng, 34 tuoåi).
Ñieàu trò nhieãm truøng cô hoäi: Kieán thöùc cuûa ngöôøi coù H veà döï phoøng nhieãm truøng cô hoäi coøn nhieàu haïn cheá. Khi ñöôïc hoûi veà kieán thöùc phoøng choáng nhieãm truøng cô hoäi, ña soá yù kieán chæ noùi ñöôïc laø phaûi giöõ veä sinh saïch seõ chöù cuï theå ra sao thì khoâng bieát. Khoâng coù ngöôøi naøo noùi ñöôïc ñuû caû 5 yù (aên saïch, uoáng saïch, ôû saïch, veä sinh caù nhaân saïch seõ vaø uoáng thuoác döï phoøng nhieãm truøng). Coù 5 ngöôøi noùi raèng hoï khoâng bieát nhieãm truøng cô hoäi laø gì vaø laøm theá naøo ñeå phoøng nhieãm truøng thì laïi caøng khoâng bieát.
Tyû leä ngöôøi coù H trong nghieân cöùu hieän ñang duøng thuoác döï phoøng nhieãm truøng cô hoäi raát thaáp, chæ laø 3/34 ngöôøi (8.8%) vaø ñeàu thuoäc quaän Thanh Kheâ. Coøn laïi gaàn 20 ngöôøi laø khoâng duøng vaø coù tôùi 11 tröôøng hôïp khoâng bieát gì veà vieäc ñieàu trò naøy.
Ñieàu trò thuoác khaùng vi-ruùt (ARV): Trong 34 tröôøng hôïp nhieãm HIV ñöôïc phoûng vaán chæ coù 2 tröôøng hôïp ñang uoáng thuoác khaùng vi-ruùt (ARV) . Nhieàu ngöôøi khoâng heà bieát thuoác khaùng vi-ruùt laø gì hoaëc coù taùc duïng gì.
Keát quaû phoûng vaán ngöôøi coù H veà vaán ñeà ñieàu trò cuõng phuø hôïp vôùi thoâng tin thu ñöôïc töø caùc cuoäc phoûng vaán caùc caùn boä y teá. Hieän taïi, Ñaø Naüng coù nhaän ñöôïc söï hoã trôï cuûa döï aùn LIFE/GAP do quyõ PEPFAR taøi trôï cho ñieàu trò caùc beänh nhieãm truøng cô hoäi. Coøn nguoàn thuoác cho ñieàu trò ARV töø chöông trình muïc tieâu quoác gia laø 30 lieàu/naêm. Tuy nhieân, thaønh phoá khoâng coù maùy laøm xeùt nghieäm CD4 neân vieäc ñieàu trò ARV hieän taïi chæ chuû yeáu döïa vaøo theå traïng laâm saøng cuûa beänh nhaân. Vì vaäy, nhieàu beänh nhaân coù theå ñaõ ñuû tieâu chuaån ñieàu trò nhöng khoâng ñöôïc ñieàu trò. Beân caïnh ñoù, beänh nhaân seõ phaûi töï chi traû moïi chi phí khaùc nhö laøm caùc xeùt nghieäm, mua thuoác boå xung, hoaëc chi phí ñi laïi. Theâm nöõa, ñieåm ñieàu trò nhieãm truøng cô hoäi vaø ARV ñeàu ñaët taïi beänh vieän Da lieãu cuûa thaønh phoá, moät ñòa ñieåm khaù xa trung taâm thaønh phoá (khoaûng 10km), do vaäy vieäc ñi laïi ñeán beänh vieän naøy cuûa caùc beänh nhaân, nhaát laø caùc beänh nhaân coù söùc khoeû yeáu thöôøng gaëp raát nhieàu khoù khaên.
3.3. YÙ thöùc vaø haønh vi phoøng laây nhieãm trong gia ñình vaø coäng ñoàng:
3.3.1. Haønh vi traùnh cho nhöõng ngöôøi khaùc tieáp
xuùc maùu vaø dòch tieát cuûa baûn thaân: Haàu heát ngöôøi coù H ñöôïc phoûng vaán ñeàu coù yù thöùc khaù cao trong vieäc phoøng traùnh laây nhieãm cho ngöôøi khaùc, nhaát laø nhöõng ngöôøi hieän soáng chung vôùi mình. Khoâng coù tröôøng hôïp naøo duøng chung baøn chaûi ñaùnh raêng vaø chæ coù moät ngöôøi cho bieát hoï ñaõ voâ tình duøng chung dao caïo raâu vôùi ngöôøi khaùc. YÙ thöùc phoøng traùnh laây nhieãm cho ngöôøi khaùc theå hieän ôû vieäc traùnh ñeå ngöôøi khaùc tieáp xuùc vôùi maùu muû dòch tieát cuûa ngöôøi coù H. Trong soá 34 ngöôøi ñöôïc phoûng vaán, 32/34 ngöôøi cho bieát hoï khoâng ñeå dính maùu, muû dòch tieát ra quaàn aùo, chaên maøn hoaëc ñoà duøng chung vôùi gia ñình. Hai ngöôøi coøn laïi, khi nghi ngôø coù bò dính thì caùch xöû lyù cuûa hoï laø giaët rieâng vôùi boät giaët nhö bình thöôøng. Nhö taâm söï cuûa oâng Hoaø, 55 tuoåi:
"Tính toâi thì cuõng coù yù thöùc, vì mình cuõng ñöôïc trung taâm y teá döï phoøng tö vaán nhieàu roài, nhöõng caùi gì mình caûm thaáy coù haïi laø mình tìm caùch mình traùnh. Ví duï lôõ laøm maø chaûy maùu laø toâi chuøi röûa veát thöông lieàn vaø laáy ñoà coät laïi, toâi khoâng bao giôø ñeå daây ra, vaø mình töï bieát chöù khoâng ñeå hoï bieát. Coøn thaáy hoï ñoå maùu thì mình laïi traùnh ñi choã khaùc, khoâng phaûi laø mình khoâng muoán chaêm soùc hoï nhöng lôõ ruûi do caùi gì ñoù thì mình aân haän"
3.3.2. Quan heä tình duïc: Cuoäc soáng tình duïc cuûa haàu heát ngöôøi coù H ñaõ thay ñoåi töø khi hoï bieát veà tình traïng nhieãm cuûa mình. Chæ gaàn moät nöûa soá ñoái töôïng vaãn coù quan heä tình duïc vôùi ngöôøi khaùc vaø söû duïng bao cao su ñeå traùnh laây nhieãm cho baïn tình. Qua phoûng vaán saâu, raát nhieàu ngöôøi nghó laø khoâng theå phoøng traùnh ñöôïc cho baïn tình neân ñaõ quyeát ñònh kieâng hoaëc haïn cheá quan heä. Coù ngöôøi nhaän thaáy khoâng coù nhu caàu nöõa, coù ngöôøi cho bieát coù nhu caàu nhöng phaûi kieàm cheá baûn thaân, vì sôï laây cho baïn tình hoaëc vì sôï bò aûnh höôûng ñeán söùc khoeû. Nhö trao ñoåi vôùi Thöôøng:
"Töø khi maø bieát tình traïng döông tính cuûa mình em khoâng coù quan heä tình duïc nöõa. Noùi chung laø oám ñau nhö theá naøy nhieàu khi nghó laø gieo raéc cho hoï roài cuõng khoå, neân laø khoâng. Khoâng thích. Khoâng bieát sau naøy thì theá naøo nhöng giôø thì khoâng nghó ñeán (Thöôøng, nam, 22 tuoåi).
Thaäm chí coù ngöôøi ly thaân vôùi vôï vì sôï raèng neáu quan heä thì laây cho vôï, maø duøng bao cao su ñeå phoøng traùnh thì vôï seõ phaùt hieän ra nhö tröôøng hôïp cuûa Nam:
"Mình thì coù caûm giaùc bò caùch ñaây gaàn moät naêm roài neân laø cuõng ly thaân ñeå traùnh cho noù. Mình ñaõ nhö
theá thì cuõng muoán laø ñeå noù ñi laáy choàng khaùc, nhöng noù khoâng chòu. Bieän phaùp phoøng traùnh thì bieát roài, nhöng hai vôï choàng khoâng bao giôø duøng bao caû maø baây giôø duøng bao laø noù ñaët vaán ñeà ngay, khoâng coù lyù gì maø laïi laáy bao ra duøng, ví duï noù khoâng ñaët voøng cô thì deã giaûi quyeát. Ngaøy xöa hai vôï choàng vaãn nhö theá, töï nhieân duøng bao noù laïi ñaët moät caùi daáu hoûi".
3.3.3. Söû duïng ma tuyù: Taát caû nhöõng ngöôøi ñöôïc hoûi ñeàu traû lôøi laø hoï chöa bao giôø duøng hoaëc laø hieän nay ñaõ töø boû ma tuyù. Treân thöïc teá, khoù coù theå khai thaùc ñöôïc ñuùng söï thaät veà vieäc söû duïng ma tuyù taïi thaønh phoá Ñaø Naüng vì hieän taïi thaønh phoá vaãn ñang trieån khai "chuû tröông 5 khoâng" (Khoâng coù hoä ñoùi, khoâng coù ngöôøi muø chöõ, khoâng coù ngöôøi lang thang xin aên, khoâng coù gieát ngöôøi ñeå cöôùp cuûa, khoâng coù ngöôøi nghieän ma tuyù trong coäng ñoàng).
3.4. Tham gia cuûa nhöõng ngöôøi coù H vaøo caùc hoaït ñoäng phoøng choáng HIV/AIDS Khi ñöôïc hoûi veà söï tham gia vaøo caùc hoaït ñoäng taêng cöôøng söï hoøa nhaäp xaõ hoäi vaø phoøng choáng HIV/AIDS thì chæ coù 8 trong toång soá 34 ngöôøi coù H cho bieát hoï coù tham gia trong 3 thaùng trôû laïi ñaây, trong ñoù chuû yeáu laø tham döï caùc buoåi hoäi hoïp hoaëc caùc hoaït ñoäng tuyeân truyeàn veà HIV taïi ñòa phöông.
Nhieàu ngöôøi khoâng tham gia vì khoâng bieát coù nhöõng hoaït ñoäng nhö vaäy, vaø cho raèng neáu coù thì cuõng chöa bieát seõ ñi hay khoâng vì coøn tuyø thuoäc vaøo vieäc ai laø ngöôøi tham gia, ai toå chöùc caùc hoaït ñoäng vaø noäi dung cuûa caùc hoaït ñoäng ñoù nhö theá naøo cho duø cuõng muoán tham gia. Ví duï nhö taâm söï cuûa Cöôøng, thôï thuû coâng:.
"Coøn phaûi coi ñoái töôïng ñoù nhö theá naøo, laøm aên ñaøng hoaøng hay laø nhö theá naøo, coù giuùp ñôõ laãn nhau hay khoâng. Chöù coøn sôï hoï xì ke ma tuyù roài naøy noï, roài sôï hoï tröôùc maët thì theá nhöng sau hoï laøm laïi nhöõng caùi khaùc thì maát coâng mình tham gia vaøo coâng taùc ñeå mình laïi trôû laïi (nghieän). Vì leõ ñoù cho neân em phaûi coi laïi môùi daùm tham gia, chöù thöïc teá em cuõng muoán tham gia laém".
Moät ñieåm ñaùng löu yù ôû ñaây laø maëc duø soá ñoái töôïng phoûng vaán ôû quaän Thanh Kheâ ít hôn ôû quaän Haûi Chaâu nhöng soá ngöôøi tham gia caùc hoaït ñoäng tích cöïc naøy taïi quaän Thanh Kheâ laïi cao hôn ôû Haûi Chaâu (ôû Thanh Kheâ coù 6 ngöôøi trong khi ôû Haûi Chaâu chæ coù 2 ngöôøi). Nhö vaäy, vieäc coù tham gia hay khoâng coøn tuyø thuoäc vaøo hoaït ñoäng phoøng traùnh HIV trieån khai taïi caùc cô sôû ñòa phöông vaø caùch thöùc toå chöùc caùc hoaït ñoäng naøy.
Trong soá nhöõng ngöôøi ñöôïc phoûng vaán saâu taïi quaän Haûi Chaâu, coù 6/15 ngöôøi saün saøng tham gia vaøo nhoùm ñoàng ñaúng, 3/6 ngöôøi saün saøng ñi tuyeân truyeàn cho ngöôøi khaùc nhöng raát nhieàu ngöôøi (9/15) khoâng muoán gaëp ngöôøi khaùc, keå caû ngöôøi coù H vì sôï boäc loä tình traïng nhieãm cuûa mình.
3.5. Kyø thò phaân bieät ñoái xöû vaø töï kyø thò Kyø thò vaø phaân bieät ñoái xöû laø moät trong nhöõng moái quan taâm lôùn nhaát cuûa ngöôøi coù H vaø ngöôøi nhaø cuûa hoï. Haàu heát nhöõng ngöôøi ñöôïc phoûng vaán ñeàu nhaéc ñeán söï kyø thò. Hoï sôï haøng xoùm, hoï haøng bieát ñöôïc thì xa laùnh, aûnh höôûng ñeán cuoäc soáng cuûa baûn thaân vaø nhöõng ngöôøi thaân. Nhieàu ngöôøi baùn haøng sôï
"nhöõng ngöôøi xung quanh bieát seõ khoâng mua haøng"
cuûa hoï nöõa. Nhöõng ngöôøi khaùc lo sôï cho con caùi hoï, hoï sôï raèng "neáu moïi ngöôøi bieát tui bò beänh, hoï khoâng cho con hoï chôi vôùi con cuûa tui nöõa". Coù ngöôøi ñaõ töøng bò kyø thò bôûi caùn boä y teá khi ñi chöõa beänh"...hoï thaáy tui coù chöõ vieát cuûa khoa truyeàn nhieãm, hoï xeáp soå cuûa tui xuoáng cuoái cuøng...". Vaø söï töï kyø thò cuõng raát lôùn. Sau ñaây laø taâm söï cuûa moät ngöôøi coù H, nam, 34 tuoåi:
"... Beänh laø beänh theá kyû, ai nghe cuõng sôï. Thöïc ra cuõng nghe nhieàu roài, noùi laø beänh HIV chæ coù laây qua ñöôøng maùu, ñöôøng tình duïc chöù khoâng laây qua tieáp xuùc. Nhöng noùi laø noùi vaäy thoâi chöù ngöôøi ta nghe voâ laø ngöôøi ta sôï roài ngöôøi ta xa laùnh. Ñoàng yù bieát laø khoâng laây nhöng maø ngöôøi ta nghe ngöôøi ta cuõng sôï, xa laùnh mình, haét huûi mình. Mình nghe thaáy mình tuûi, mình buoàn, khoâng hay cho baûn thaân mình.
Vì leõ ñoù cho neân em aâm thaàm laëng leõ boû qua..
3.6. Söï hoã trôï cuûa gia ñình vaø xaõ hoäi:
3.6.1. Hoã trôï cuûa gia ñình: Ngöôøi gaàn guõi vaø chaêm soùc thöôøng xuyeân nhaát cho nhöõng ngöôøi coù H thöôøng laø boá, meï, vôï, choàng vaø baïn tình cuûa hoï. Keát quaû phoûng vaán cho thaáy trong saùu thaùng qua, ngöôøi coù H nhaän ñöôïc söï hoã trôï cuûa ngöôøi ruoät thòt, coøn töø vôï/choàng/ baïn tình hoaëc ngöôøi yeâu laø 44,1%. Keát quaû naøy töông ñoàng vôùi nghieân cöùu cuûa Leâ Tröôøng Sôn naêm 2005[4] vaø ñieàu tra taïi 7 tænh naêm 2003[5], nhöng cao hôn nhieàu so vôùi ñaùnh giaù coâng taùc quaûn lyù, tö vaán vaø chaêm soùc ngöôøi nhieãm HIV/AIDS ôû Ñaø Naüng cuûa taùc giaû Ñaëng Vaên Khoaùt vaø coäng söï naêm 1998[2]. Söï khaùc bieät naøy coù theå laø do nghieân cöùu treân ñöôïc thöïc hieän caùch ñaây chín naêm, thôøi ñieåm ñoù coâng taùc truyeàn thoâng, tuyeân truyeàn chöa laøm thay ñoåi quan nieäm, nhìn nhaän cuûa gia ñình veà caên beänh naøy, ñaëc bieät laø söï kyø thò, phaân bieät ñoái xöû cuûa
gia ñình vaø coäng ñoàng ñoái vôùi ngöôøi coù H coøn ñang gay gaét, coâng taùc tö vaán cho ngöôøi coù H vaø gia ñình chöa toát, neân ngöôøi coù H sôï gia ñình bieát seõ ruoàng boû keå caû vôï con[1,2]. Tuy nhieân, ñeå tieán tôùi xoaù boû hoaøn toaøn söï xa laùnh, ruoàng boû cuûa gia ñình ñoái vôùi ngöôøi coù H, ñoøi hoûi chöông trình phoøng choáng AIDS caàn phaûi tuyeân truyeàn saâu roäng hôn nöõa ôû taát caû caùc caáp vaø moïi nôi, moïi luùc veà vaán ñeà choáng phaân bieät ñoái xöû vôùi ngöôøi coù H.
Nghieân cöùu naøy coøn cho thaáy chæ coù 22,5%
ngöôøi coù H coù ngöôøi nhaø ñöôïc taäp huaán veà caùch chaêm soùc cho ngöôøi coù H. Chaêm soùc taïi nhaø laø moät hoaït ñoäng raát quan troïng trong lónh vöïc chaêm soùc hoã trôï ngöôøi coù H, duø coù hay chöa coù bieåu hieän trieäu chöùng nhieãm truøng cô hoäi hoï ñeàu caàn ñeán söï chaêm soùc taïi nhaø cuûa gia ñình vaø ngöôøi thaân. Ñöôïc chaêm soùc taïi nhaø, ngöôøi coù H seõ ñöôïc ñoäng vieân, hoã trôï veà maët tinh thaàn, dinh döôõng. Ñieàu naøy seõ caûi thieän cuoäc soáng cuûa hoï, giuùp hoï soáng laønh maïnh hôn, coù yù nghóa hôn vaø ñaëc bieät laø taïo ñoäng löïc giuùp hoï thay ñoåi haønh vi nguy cô, goùp phaàn ngaên chaën söï laây lan cuûa dòch HIV/AIDS[6]. Vì vaäy, caàn ñaåy maïnh hôn nöõa caùc hoaït ñoäng chaêm soùc taïi nhaø, cuõng nhö taäp huaán trang bò kieán thöùc tö vaán vaø kyõ naêng chaêm soùc taïi nhaø cho ngöôøi chaêm soùc trong thôøi gian tôùi taïi Ñaø Naüng.
3.6.2. Hoã trôï töø baïn beø vaø ñoàng ñaúng vieân:Beân caïnh ñoù, chæ 8/34 ngöôøi (23.5%) coù H nhaän ñöôïc söï hoã trôï töø baïn beø vaø ñoàng ñaúng vieân trong saùu thaùng qua.
3.6.3. Hoã trôï cuûa y teá:Keát quaû ñieàu tra coøn cho thaáy, chæ coù 10/34 ngöôøi coù H nhaän ñöôïc söï quan taâm, hoã trôï töø phía caùc caùn boä y teá, chuû yeáu laø y teá phöôøng trong saùu thaùng qua. Tuy nhieân, ñieåm ñaùng chuù yù laø nhöõng ngöôøi nhaän ñöôïc hoã trôï cuûa caùn boä y teá chuû yeáu taäp trung ôû quaän Thanh Kheâ vôùi 9/10 tröôøng hôïp trong khi chæ coù moät ngöôøi coù H ôû quaän Haûi Chaâu nhaän ñöôïc söï giuùp ñôõ naøy. Tìm hieåu saâu hôn veà nhöõng hoã trôï cuï theå maø nhöõng ngöôøi coù H nhaän ñöôïc töø caùc caùn boä y teá cho thaáy nhöõng hoã trôï naøy chuû yeáu laø tö vaán xeùt nghieäm, khaùm chöõa beänh, cung caáp bôm kim tieâm vaø bao cao su mieãn phí. Veà nôi khaùm, chöõa beänh ñaàu tieân khi oám ñau, ngöôøi coù H chuû yeáu laø ñeán traïm y teá phöôøng (44,0%), coøn laïi ñeán trung taâm y teá quaän vaø thaønh phoá, beänh vieän ña khoa, beänh vieän da lieãu vaø Hoäi chöõ thaäp ñoû.
3.6.4. Chính quyeàn, ñoaøn theå vaø caùc toå chöùc:Söï hoã trôï cuûa chính quyeàn vaø caùc toå chöùc töø thieän ñoái vôùi ñoái töôïng nghieân cöùu coøn raát haïn cheá (chæ coù 2
ngöôøi nhaän ñöôïc söï hoã trôï töø caùc toå chöùc naøy trong voøng 6 thaùng qua). Trong caùc cuoäc phoûng vaán vaø thaûo luaän nhoùm, caùc toå chöùc chính quyeàn caáp phöôøng/quaän/thaønh phoá, Sôû Lao ñoäng thöông binh xaõ hoäi, Hoäi Phuï nöõ vaø Hoäi Chöõ thaäp ñoû coù moâ taû veà hoã trôï cuûa caùc ñôn vò naøy vôùi nhöõng ngöôøi coù H treân ñòa baøn thaønh phoá nhö taëng quaø, caáp gaïo, caáp voán laøm aên, söûa chöõa nhaø cöûa, ñoäng vieân, thaêm hoûi...
Tuy nhieân, nhöõng hoaït ñoäng naøy chöa ñöôïc thöôøng xuyeân (coù theå döïa vaøo thôøi gian hoaït ñoäng cuûa döï aùn naøo ñoù) vaø khoâng phaûi taát caû nhöõng ngöôøi coù H ñeàu deã daøng tieáp caän caùc hoã trôï naøy. Nhöõng hoã trôï naøy thöôøng chæ khu truù cho moät soá ñoái töôïng ñaëc bieät maø nhöõng cô quan, ñoaøn theå naøy quan taâm nhö nhöõng ngöôøi thuoäc dieän ngheøo, phuï nöõ, treû vò thaønh nieân. Beân caïnh ñoù, caùc quy trình, thuû tuïc ñeå tieáp nhaän caùc hoã trôï naøy hieän raát phöùc taïp, nhöõng ngöôøi coù H phaûi maát nhieàu thôøi gian vaø ñi qua raát nhieàu khaâu xeùt duyeät. Coäng theâm vôùi söï phaân bieät ñoái xöû, kyø thò vaø töï kyø thò nhö ñaõ neâu treân, chæ coù raát ít ngöôøi coù H daùm boäc loä vôùi caùc cô quan, ñoaøn theå ñeå tieáp caän nhöõng hoã trôï naøy.
4. Baøn luaän
Noãi aùm aûnh veà caên beänh HIV/AIDS vaãn ñeø naëng trong taâm töôûng cuûa nhöõng ngöôøi coù H taïi Ñaø Naüng. Tình traïng naøy cuõng ñaõ ñöôïc nhaéc tôùi trong nghieân cöùu cuûa Khuaát Thu Hoàng naêm 2004 [1].
Chính noãi aùm aûnh naøy ñaõ ñaåy nhöõng ngöôøi coù H thu mình laïi, khoâng daùm boäc loä veà tình traïng hoï vôùi nhöõng ngöôøi thaân, vôùi vôùi nhöõng cô quan, ban ngaønh lieân quan. Tình traïng naøy heát söùc phoå bieán taïi Ñaø naüng, coù raát nhieàu ngöôøi maëc duø ñaõ ñöôïc xaùc ñònh coù H, nhöng ñaõ töø choái söï hoã trôï, giuùp ñôõ cuûa caùc caùn boä y teá vì hoï sôï loä dieän vôùi nhöõng ngöôøi khaùc.
Ñaây chính laø raøo caûn lôùn cho coâng taùc phaùt hieän, chaêm soùc, hoã trôï cho nhöõng ngöôøi coù H, töø ñoù daãn ñeán tình traïng heát söùc khoù khaên trong coâng taùc phoøng ngöøa laây nhieãm HIV trong coäng ñoàng, taïo ra phaàn "taûng baêng chìm" cuûa nhöõng ngöôøi coù H taïi thaønh phoá Ñaø Naüng naëng neà hôn.
Moâ hình caùc nhoùm töï löïc cuûa nhöõng ngöôøi coù H hieän ñang ñöôïc coi laø nguoãn hoã trôï tích cöïc veà maët tinh thaàn cho nhöõng ngöôøi coù H vì hoï deã daøng ñöôïc trao ñoåi chia seû vôùi nhöõng ngöôøi cuøng caûnh ngoä.
Neáu ñöôïc toå chöùc toát, caùc nhoùm naøy khoâng chæ giuùp cho baûn thaân nhöõng ngöôøi coù H coù ñöôïc cuoäc soáng tinh thaàn vui veû, thoaûi maùi hôn maø nhieàu nhoùm coøn coù nhöõng hoaït ñoäng tích cöïc, hoã trôï cho nhöõng ngöôøi
khaùc, tham gia vaøo caùc hoaït ñoäng coù ích khaùc cho coäng ñoàng nhö tham gia caùc hoaït ñoäng tö vaán, tuyeân truyeàn phoøng choáng HIV/AIDS, chaêm soùc cho nhöõng treû em vaø ngöôøi lôùn coù H khaùc, tham gia lao ñoäng saûn xuaát[12] ...Tuy nhieân, hieän taïi Ñaø Naüng haàu nhö chöa thaønh laäp ñöôïc nhoùm töï löïc naøo, chæ coù moät vaøi caâu laïc boä ñoàng caûm do Hoäi keá hoaïch hoùa gia ñình hoã trôï. Do vaäy, trong töông lai, caàn coù cô cheá ñeå khuyeán khích nhöõng ngöôøi coù H töï toå chöùc caùc nhoùm töï löïc vaø tham gia hoã trôï chaêm soùc vaø ñieàu trò cho nhöõng ngöôøi coù H taïi nhaø.
Chuùng toâi thaáy, traïm y teá phöôøng laø ñôn vò dòch vuï y teá tieáp caän sôùm nhaát vôùi coäng ñoàng, do vaäy caàn coù söï hoã trôï vaø taêng cöôøng naêng löïc cuûa caùc caùn boä, ñaëc bieät laø cho caùn boä chuyeân traùch ñeå hoï coù theå ñaùp öùng moät phaàn lôùn vieäc chaêm soùc veà söùc khoeû cho ngöôøi coù H taïi coäng ñoàng.
Maët khaùc, ôû Ñaø Naüng ñaõ coù söï tham gia phoái hôïp cuûa caùc ñôn vò, toå chöùc xaõ hoäi trong phoøng choáng HIV/AIDS, nhöng söï tham gia ñoù coøn chöa nhieàu vaø khoâng thöôøng xuyeân. Caùc hoã trôï maø caùc ban, ngaønh, toå chöùc vaø caùc nhaø haûo taâm daønh cho nhöõng ngöôøi coù H laø saün coù vaø coù theå huy ñoäng theâm ñöôïc, coøn veà phía nhöõng ngöôøi coù H cuõng mong muoán nhaän ñöôïc nhöõng hoã trôï ñoù, nhöng do coù nhöõng raøo chaén nhö söï töï kyø thò töø phía nhöõng ngöôøi coù H, caùc thuû tuïc haønh chính phöùc taïp maø nhöõng ngöôøi coù H taïi thaønh phoá Ñaø Naüng hieän chöa nhaän ñöôïc nhöõng hoã trôï maø hoï coù theå nhaän ñöôïc. Ñeå taêng cöôøng coâng taùc chaêm soùc, hoã trôï cho ngöôøi coù H trong thôøi gian tôùi, caàn coù moät cô quan laø caàu noái ñeå huy ñoäng nhöõng nguoàn löïc, hoã trôï naøy vaø keát noái giöõa nhöõng hoã trôï vaø nguoàn löïc saün coù trong coäng ñoàng vaø nhu caàu chính ñaùng cuûa nhöõng ngöôøi coù H. Vieäc ñaåy maïnh coâng taùc vaän ñoäng, keâu
goïi söï tham gia cuûa caùc toå chöùc xaõ hoäi, caùc caù nhaân vaø toå chöùc töø thieän, toå chöùc phi chính phuû, nhoùm coäng ñoàng, ngöôøi coù H cuøng gia ñình hoï laø heát söùc caàn thieát ñeå hình thaønh moâi tröôøng thuaän lôïi, khoâng phaân bieät ñoái xöû trong vieäc chaêm soùc, hoã trôï cho ngöôøi coù H taïi thaønh phoá Ñaø Naüng.
Vì vaäy, trong thôøi gian tôùi khi Hoäi Y teá coâng coäng tham gia vaøo hoaït ñoäng hoã trôï, chaêm soùc, tö vaán cho nhöõng ngöôøi coù H, Hoäi neân ñoùng vai troø laøm caàu noái ñeå giuùp huy ñoäng vaø toång hôïp nhöõng nguoàn löïc vaø söï hoã trôï saün coù cuûa caùc caù nhaân, toå chöùc, ban, ngaønh ñoaøn theå trong coäng ñoàng. Ñoàng thôøi, caùc thaønh vieân cuûa Hoäi naèm taïi caùc tuyeán cô sôû (tuyeán quaän vaø phöôøng) caàn phaùt hieän nhöõng nhu caàu cuï theå cuûa töøng ngöôøi coù H, ñoâi khi coøn giuùp hoï nhaän bieát ñöôïc nhöõng nhu caàu veà söùc khoeû tinh thaàn vaø chaêm soùc, ñieàu trò beänh (neáu nhö hoï chöa bieát), töø ñoù giôùi thieäu vaø giuùp hoï nhaän nhöõng nguoàn löïc vaø hoã trôï trong coäng ñoàng phuø hôïp vôùi nhu caàu cuûa hoï. Beân caïnh ñoù, Hoäi coù theå giuùp nhöõng ngöôøi coù H thaønh laäp caùc caâu laïc boä hoaëc caùc nhoùm töï löïc ñeå khuyeán khích hoï töï ñoùng goùp vaø tham gia caùc hoaït ñoäng hoã trôï, chaêm soùc, tö vaán cho baûn thaân vaø cho nhöõng ngöôøi khaùc cuøng caûnh ngoä, vaø tham gia caùc hoaït ñoäng coù ích khaùc cho xaõ hoäi.
Ngoaøi ra, Hoäi Y teá coâng coäng cuõng neân phoái hôïp vôùi heä thoáng y teá, laø cô quan coù vai troø vaø traùch nhieäm chính trong hoaït ñoäng chaêm soùc söùc khoeû nhaân daân vaø cuï theå laø cho nhöõng ngöôøi coù H, ñaåy maïnh caùc chöông trình can thieäp tieáp caän taïi coäng ñoàng ñoái vôùi ngöôøi coù H, naâng cao chaát löôïng caùc dòch vuï tö vaán, dòch vuï chaêm soùc söùc khoeû vaø caùc dòch vuï xaõ hoäi ñaùp öùng ngaøy caøng toát hôn muoán/nhu caàu cuûa ngöôøi coù H.
Taøi lieäu tham khaûo
1. Khuaát Thu Hoàng, N.V. aùnh, vaø J. Ogden (2004), Tìm hieåu veà söï kyø thò lieân quan ñeán HIV/ AIDS ôû Vieät Nam, Vieän Nghieân cöùu phaùt trieån xaõ hoäi: Haø Noäi. tr. 55.
2. Ñaëng Vaên Khoaùt vaø CS (1998): Ñaùnh giaù coâng taùc quaûn lyù, tö vaán, chaêm soùc ngöôøi nhieãm HIV/AIDS taïi thaønh phoá Ñaø Naüng, Haø Noäi.
3. Nguyeãn Vaên Kính (1995), Quaûn lyù laâm saøng vaø chaêm soùc ngöôøi nhieãm HIV/AIDS, Nhieãm HIV/AIDS -Y hoïc cô sôû laâm saøng vaø phoøng choáng, Nhaø xuaát baûn Y hoïc, Haø Noäi, Trang 160-167
4. Leâ Tröôøng Sôn (2005), Thöïc traïng quaûn lyù, tö vaán, chaêm soùc ngöôøi nhieãm HIV/AIDS taïi gia ñình ôû moät soá khu vöïc troïng ñieåm tænh Thanh Hoaù naêm 2004
5. Ban phoøng choáng AIDS, Boä Y teá (2003): Baùo caùo keát quaû löôïng giaù nguy cô nhieãm HIV ôû 7 tænh: Thanh Hoaù, Ngheä An, Haø Tónh, Bình Phöôùc, Bình Döông, Long An, Soùc Traêng naêm 2002, nhaø xuaát baûn y hoïc, Haø Noäi.
6. Ban phoøng choáng AIDS, Boä Y teá (2005): Höôùng daãn phaùc ñoà ñieàu trò HIV/AIDS, nhaø xuaát baûn y hoïc, Haø Noäi 7. Boä Y teá (2000), Öôùc tính vaø döï baùo nhieãm HIV/AIDS ôû Vieät Nam giai ñoaïn 2001- 2005, Nhaø xuaát baûn Y hoïc, Haø Noäi 8. Chöông trình döï phoøng HIV/AIDS cuûa toå chöùc Söùc khoeû Gia ñình Quoác teá (FHI) taïi Vieät Nam (1999 - 2002): Ñieàu tra
giaùm saùt haønh vi HIV/AIDS Haø Noäi, Haûi Phoøng, Ñaø naüng, TP Hoà Chí Minh vaø Caàn Thô.
9. Cuïc phoøng choáng AIDS Vieät Nam, Boä Y teá (2005): Baùo caùo toång keát coâng taùc phoøng choáng HIV/AIDS naêm 2005.
10.http://www.isds.org.vn/webplus/viewer.asp?pgid=4&aid
=109 ngaøy 15/3/2005
11. Trung taâm y teá döï phoøng Ñaø Naüng (2005) Baùo caùo Hoaït ñoäng phoøng choáng AIDS taïi thaønh phoá Ñaø Naüng.
12. Vaên phoøng döï aùn Life - GAP, Boä Y teá (2003): Chaån ñoaùn ñieàu trò vaø chaêm soùc ngöôøi nhieãm HIV/AIDS, nhaø xuaát baûn y hoïc, Haø Noäi.
13. Jick, T.D., Mixing qualitative and quantitative methods:
triangulation in action, in Qualitative Methodology, J. Van- Maanen, Editor. 1983, Sage: Beverly Hills, California. p.
135-148.
14. MOH, Palliative Care in Vietnam: Findings from a Rapid Situation Analysis in Five Provinces 2006, Ministry of Health.
15. WHO, The use of antiretroviral therapy: a simplified approach for resource-constrained countries. 2002, World Health Organization.
16. WHO, Towards universal access: Scaling up priority HIV/AIDS interventions in the health sector. 2007, World Health Organization.
