Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 24 * Số 1 * 2020
151
TỈ LỆ SA SÚT TRÍ TUỆ VÀ NHU CẦU CHĂM SÓC SỨC KHỎE Ở NGƯỜI CAO TUỔI TẠI XÃ THẠNH PHÚ, HUYỆN MỸ XUYÊN,
TỈNH SÓC TRĂNG NĂM 2019
Sơn Thị Hằng*, Lê Thị Diễm Trinh*, Lê Văn Tâm*, Nguyễn Thanh Bình*
TÓM TẮT
Mục tiêu: nhằm đánh giá, sàng lọc các yếu tố nguy cơ ảnh hưởng đến tỉ lệ sa sút trí tuệ và nhu cầu chăm sóc sức khỏe ở người cao tuổi tại cộng đồng.
Đối tượng – Phương pháp nghiên cứu: Một nghiên cứu cắt ngang được tiến hành chọn ngẫu nhiên trên 354 đối tượng người cao tuổi đang sinh sống tại 3 ấp của xã Thạnh Phú, huyện Mỹ Xuyên, tỉnh Sóc Trăng năm 2019 tham gia phỏng vấn trực tiếp bằng bộ câu hỏi soạn sẵn và đánh giá tình trạng sa sút trí tuệ bằng trắc nghiệm đánh giá nhận thức GPCOG.
Kết quả: Cho thấy người cao tuổi có nguy cơ mắc sa sút trí tuệ ngoài cộng đồng tại xã Thạnh Phú, huyện Mỹ Xuyên, tỉnh Sóc Trăng là 37%, trong đó những người tuổi càng cao thì càng gia tăng nguy cơ mắc sa sút trí tuệ, những người có trình độ học vấn thấp có nguy cơ mắc sa sút trí tuệ cao hơn những người có trình độ học vấn cao. Tỉ lệ nhu cầu chăm sóc sức khỏe ở người cao tuổi tại địa điểm này là 82,5% trong đó, những người có nhu cầu chăm sóc sức khỏe có tỉ lệ sa sút trí tuệ là 36,3%.
Conclusions: Việc nâng cao trình độ học vấn sẽ góp phần cải thiện được tình trạng sa sút trí tuệ trong tương lai, cơ sở y tế cần truyền thông giáo dục sức khỏe cho đối tượng người cao tuổi. Trắc nghiệm GPCOG có thể sử dụng để sàng lọc tình trạng sa sút trí tuệ tại cộng đồng.
Từ khóa: sa sút trí tuệ, người cao tuổi
ABSTRACT
THE RATE OF DEMENTIA AND HEALTH CARE NEEDS IN THE ELDERLY IN THANH PHU COMMUNE, MY XUYEN DISTRICT, SOC TRANG PROVINCE 2019
Son Thi Hang, Le Thi Diem Trinh, Le Van Tam, Nguyen Thanh Binh
* Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Vol. 24 - No. 1 - 2020: 151 - 154 Objective: To evaluate, screen the risk factorsaffect the rate of dementia and health care needs for amon the elderly in the community.
Methods: A cross-sectional study was conducted randomly on 354 the elderly living in 3 hamlets of Thanh Phu commune, My Xuyen district, Soc Trang province in 2019 they had participated in directly interviews by questionnaires and assess the dementia status by assessing CPCOG awareness.
Results: As the result, the risks of dementia in the elderly in the community of Thanh Phu commune, My Xuyen district, Soc Trang province is 37%. In particular, the higher the ages are, the higher the risk of dementia is, people with low levels of education have higher risk of dementia than those with high levels of education. The proportion of health care needs in the elderly in this location is 82.5%, to those with dementia health care needs are 36.3%.
Conclusions: Improving education will contribute to improving the status of dementia in the future, medical centers need to transmit health education programmes for the elderly. GPCOG tests can be used to screen for dementia in the community.
*Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh
Tác giả liên lạc: BS. Sơn Thị Hằng Email: sonhang32@gmail.com
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 24 * Số 1 * 2020 Nghiên cứu Y học
152
Keywords: dementia, elderly
ĐẶT VẤN ĐỀ
Sa sút trí tuệ hiện nay đang trở thành một vấn đề y tế công cộng, ngày càng phổ biến trên toàn cầu. Theo thống kê của tổ chức y tế thế giới, trên toàn thế giới có khoảng 50 triệu người bị sa sút trí tuệ, trong đó gần 60% tập trung chủ yếu ở các nước có thu nhập trung bình. Mỗi năm có gần 10 triệu trường hợp mới được phát hiện, dự đoán đạt 152 triệu vào năm 2050, tương đương cứ 3 giây sẽ có một người mắc chứng sa sút trí tuệ. Sa sút trí tuệ đã tác động rất nhiều đến nền kinh tế của thế giới, tổng chi phí ước tính trên toàn thế giới về tình trạng sa sút trí tuệ là 818 tỷ USD trong năm 2015, chiếm 1,09% GDP toàn cầu. Đến năm 2018, chi phí toàn cầu liên quan đến tình trạng sa sút trí tuệ tăng lên trên 1000 tỷ USD(1).
Tại Việt Nam, sức khỏe tâm thần mặc dù đã được quan tâm đến, tuy nhiên các nghiên cứu liên quan đến tình trạng sa sút trí tuệ ở người cao tuổi vẫn nhiều hạn chế. Xã Thạnh Phú, huyện Mỹ Xuyên của tỉnh Sóc Trăng là một xã có đông đồng bào dân tộc Khmer, đời sống vẫn còn nhiều khó khăn, trình độ học vấn của người dân còn thấp, kiến thức chăm sóc sức khỏe vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt là về sức khỏe tâm thần. Hiện chưa có nghiên cứu nào được thực hiện trên đối tượng người cao tuổi tại xã Thạnh Phú liên quan đến tình trạng sa sút trí tuệ. Vì thế, tôi lựa chọn thực hiện đề tài Tỉ lệ sa sút trí tuệ và nhu cầu chăm sóc sức khỏe ở người cao tuổi tại xã Thạnh Phú, huyện Mỹ Xuyên, tỉnh Sóc Trăng năm 2019.
ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứuNgười cao tuổi đang sinh sống tại xã Thạnh Phú, huyện Mỹ Xuyên, tỉnh Sóc Trăng từ 15/10/2018-20/5/2019.
Tiêu chuẩn lựa chọn
Người dân từ 60 tuổi trở lên đang sống tại xã Thạnh Phú, huyện Mỹ Xuyên, tỉnh Sóc Trăng.
Đồng ý tham gia nghiên cứu.
Tiêu chí loại ra
Những đối tượng vắng nhà quá 2 lần, đang mắc bệnh nặng hoặc các bệnh truyền nhiễm cấp trong thời gian diễn ra nghiên cứu.
Phương pháp nghiên cứu Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu cắt ngang mô tả.
Cỡ mẫu nghiên cứu
Nghiên cứu thực hiện trên 354 người cao tuổi đang sinh sống tại xã Thạnh Phú, huyện Mỹ Xuyên, tỉnh Sóc Trăng năm 2019.
Kĩ thuật chọn mẫu
Cách chọn mẫu: chọn mẫu cụm kết hợp ngẫu nhiên đơn
Công cụ và phương pháp thu thập dữ liệu:
đối tượng được phỏng vấn trực tiếpbằng bộ câu hỏi được soạn sẵn và bài trắc nghiệm đánh giá tình trạng nhận thức GPCOG(2).
Phân tích và xử lí số liệu
Số liệu được làm sạch và nhập liệu bằng phần mềm Epidata 3.1. Sử dụng phần mềm Stata 14 để phân tích số liệu.
Y đức
Nghiên cứu đã được thông qua khoa YTCC Đại Học Y Dược TP. Hồ Chí Minh số 225/ĐHYD-HĐĐĐ kí ngày 24/4/2019.
Nghiên cứu này đã được báo cáo và được sự đồng ý của Ủy Ban Nhân Dân Xã Thạnh Phú, huyện Mỹ Xuyên, tỉnh Sóc Trăng.
KẾT QUẢ
Tỉ lệ sa sút trí tuệ và nhu cầu chăm sóc sức khỏe ở người cao tuổi
Bảng 1. Tỉ lệ sa sút trí tuệ
Đặc tính Tần số Tỉ lệ (%) Tình trạng sa sút trí tuệ
Có Không
131 223
37,0 63,0
Tỉ lệ sa sút trí tuệ (thang đo GPCOG) chung cho mẫu nghiên cứu là (37,0%). Kết quả chỉ mang tính sàng lọc không mang tính chẩn đoán (Bảng 1).
Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 24 * Số 1 * 2020
153 Bảng 2. Nhu cầu chăm sóc sức khỏe ở người cao tuổi
Đặc tính Tần số Tỉ lệ (%) Nhu cầu chăm sóc sức khỏe
Có Không
292 62
82,5%
17,5%
Nhận được dịch vụ chăm sóc sức khỏe
Có Không
190 2
99,3%
0,7%
Trong tổng số 354 người cao tuổi tham gia nghiên cứu, có tới 292 người cần đến nhu cầu chăm sóc sức khỏe trong 1 năm qua (82,5%).
Trong đó, có (99,3%) nhận được dịch vụ chăm sóc sức khỏe. Những nguyên nhân khiến người cao tuổi cần đến dịch vụ chăm sóc sức khỏe đa số là về bệnh tăng huyết áp (36,3%), viêm dạ dày (23%), viêm khớp (21,6%) (Bảng 2).
Mối liên quan giữa tỉ lệ sa sút trí tuệ với đặc tính mẫu
Nhóm tuổi
Từ 60 đến 69 tuổi: (57 => 30,8%); từ 70 đến 79 tuổi: (43=> 40,5%); từ 80 tuổi trở lên: (31=> 49,2%) Nghề nghiệp trước đây
Nông dân (116=> 39,5%). Công nhân, viên chức (7=>19,4%). Buôn bán (3=>20,0%). Nội trợ (4=> 50%). Khác (1=>50%).
Trình độ học vấn
Không biết chữ (63=>54,8%). Cấp 1 (54=>33,5). Cấp 2 (11=>17,2%). Cấp 3 (3=>21,4%).
Bảng 3. Mối liên quan giữa tình trạng sa sút trí tuệ và nhu cầu chăm sóc sức khỏe ở người cao tuổi
Đặc điểm Sa sút trí tuệ %
Giá trị p PR (KTC95%) Có Không
Có 36,3 63,7
0,551
0,90 (0,65-1,26)
Không 40,3 59,7 1
Những người có nhu cầu chăm sóc sức khỏe có nguy cơ mắc sa sút trí tuệ thấp hơn những người không có nhu cầu chăm sóc sức khỏe là (27,4%) (Bảng 3).
BÀN LUẬN
Tỉ lệ sa sút trí tuệ và nhu cầu chăm sóc sức khỏe ở người cao tuổi
Tỉ lệ sa sút trí tuệ (thang đo GPCOG) chung
cho mẫu nghiên cứu là (37,0%). Kết quả nghiên cứu của chúng tôi thấp hơn kết quả nghiên cứu của tác giả Võ Hùng Chí thực hiện tại Bà Rịa- Vũng Tàu năm 2015(3).
Tỉ lệ cần nhu cầu chăm sóc sức khỏe của người cao tuổi trong nghiên cứu của chúng tôi có tỉ lệ khá cao (99,3%). Những lý do họ cần dịch vụ y tế thường xuyên bởi một số vấn đề về bệnh tăng huyết áp (65%), viêm dạ dày (23%), viêm khớp (21,6%), và một số bệnh khác. Kết quả này phù hợp với những nghiên cứu khác liên quan đến mô hình bệnh tật của người cao tuổi, mặc dù kết quả nghiên cứu của chúng tôi có tỉ lệ cao hơn, như nghiên cứu của tác giả Hoàng Ngọc Vân và cộng sự nghiên cứu về mô hình bệnh tật người cao tuổi tại khoa nội tổng hợp B1 bệnh viện Thống Nhất với kết quả trong 10 bệnh thường gặp ở nhóm người cao tuổi thì bệnh tăng huyết áp chiếm tỉ lệ nhiều nhất (64,8%).
Mối liên quan giữa tỉ lệ sa sút trí tuệ với đặc tính mẫu
Tìm thấy mối liên quan giữa sa sút trí tuệ với độ tuổi, nghề nghiệp trước đây, và trình độ học vấn của người cao tuổi. Ở những nhóm tuổi từ 80 tuổi trở lên có nguy cơ sa sút trí tuệ gấp 2,2 lần KTC: 2,20 (1,252-3,870) so với những người trong nhóm từ 60-69 tuổi. Điều này cho thấy, khi tuổi càng cao thì nguy cơ mắc sa sút trí tuệ càng cao và sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê (p=0,006).
Ở nghề nghiệp trước đây của đối tượng nghiên cứu chúng tôi chỉ tìm thấy mối liên quan có ý nghĩa thống kê (p=0,023) giữa nghềnghiệp trước đây ở nhóm công nhân, viên chức với tình trạng sa sút trí tuệ.
Tìm thấy mối liên quan có ý nghĩa thống kê (p <0,001) giữa trình độ học vấn với tình trạng sa sút trí tuệ của đối tượng nghiên cứu. Những người có trình độ học vấn càng thấp thì nguy cơ mắc sa sút trí tuệ càng. Kết quả nghiên cứu của chúng tôi phù hợp với kết quả của một số tác giả thực hiện nghiên cứu trên đối tượng người cao tuổi, mặc dù nghiên cứu của tác giả Võ Hùng Chí chỉ xét trình độ học vấn ở 2 mức dưới cấp 2
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 24 * Số 1 * 2020 Nghiên cứu Y học
154
và trên cấp 2, nhưng so về kết quả thì không có nhiều khác biệt(3), một nghiên cứu của Ricardo Nitrini và công sự được thực hiện ở Mỹ đã chỉ ra rằng tỉ lệ sa sút trí tuệ ở những người mù chữ cao hơn 4,6 lần so với người không mù chữ và tỉ lệ mù chữ ở người cao tuổi trong nghiên cứu là (10,3%)(1).Việc nâng cao trình độ học vấn, nâng cao kiến thức cho người dân sẽ góp phần hạn chế nguy cơ sa sút trí tuệ trong tương lai.
Những ông bà không có nhu cầu chăm sóc sức khỏe có nguy cơ mắc sa sút trí thấp hơn 0,1 lần so với những người không có nhu cầu chăm sóc sức khỏe (KTC 95%: 0,65-1,26), tuy nhiên sự khác biệt này không có ý nghĩa thống kê (p >0,05).
KẾT LUẬN
Nghiên cứu “Tình trạng sa sút trí tuệ và nhu cầu chăm sóc sức khỏe ở người cao tuổi tại xã Thạnh Phú, huyện Mỹ Xuyên, tỉnh Sóc Trăng năm 2019”, theo phương pháp chọn mẫu cụm kết hợp ngẫu nhiên đơn, kết quả thu được từ nghiên cứu cắt ngang mô tả trên 354 người cao tuổi từ 60 tuổi trở lên cho phép rút ra một số kết luận sau:
Tỉ lệ sa sút trí tuệ ở người cao tuổi tại xã Thạnh Phú, Mỹ Xuyên, Sóc Trăng là 37,1%.
Trong tổng số 354 người tham gia nghiên cứu có (17,5%) người cao tuổi không cần đến dịch vụ chăm sóc sức khỏe, (82,5%) dân số mẫu cần đến dịch vụ chăm sóc sức khỏe.
Trong tổng số 292 người cao tuổi có nhu cầu cần đến dịch vụ chăm sóc sức khỏe, có (99,3%) người cao tuổi nhận được dịch vụ chăm sóc sức khỏe, chỉ có (0,7%) không nhận được dịch vụ chăm sóc sức khỏe.
Những yếu tố liên quan đến nguy cơ mắc sa sút trí tuệ có ý nghĩa thống kê ở người cao
tuổi tại xã Thạnh Phú, huyện Mỹ Xuyên, tỉnh Sóc Trăng:
Yếu tố tuổi (p=0,006).
Yếu tố trình độ học vấn (p <0,001).
Yếu tố nghề nghiệp trước đây (Côngnhân, viênchức(p=0,023)).
KIẾN NGHỊ
Bản thân và gia đình người cao tuổi cần quan tâm đến sức khỏe của mình, đặc biệt là sức khỏe tâm thần, chủ động tìm hiểu và nâng cao kiến thức liên quan đến sa sút trí tuệ ở người cao tuổi.
Y tế cơ sở cần xác định được mô hình bệnh tật ở nhóm người cao tuổi tại địa phương là gì để lên kế hoạch đáp ứng nhu cầu chăm sóc sức khỏe của người dân tại địa phương một cách tốt nhất. Đồng thời liên hệ với hội người cao tuổi địa phương thực hiện những buổi truyền thông chăm sóc sức khỏe cho đối tượng người cao tuổi.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Alzheimer Disease International (2018). World Alzheimer Report 2018: The state of the art of dementia research: New frontiers. URL: https://www.alz.co.uk/news/world-alzheimer- report-2018-state-of-art-of-dementia-research-new-frontiers.
2. Brodaty H, Connors MH, Loy C, Teixeira-Pinto A, Stocks N, Gunn J, Mate KE, Pond CD (2016). Screening for dementia in Primary Care: A Comparison of the GPCOG and the MMSE.
Dement Geriatr Cogn Disord, 42(5-6):323-330.
3. Võ Hùng Chí (2015). Tình trạng sa sút trí tuệ, hạn chế sinh hoạt và nhu cầu chăm sóc sức khỏe của người cao tuổi tại huyện Đất Đỏ, tỉnh Bà Rịa- Vũng Tàu năm 2015. Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh, pp.61.
4. Nitrini R, Albala C, Bottino CMC, et al (2008). "P4-045:
Prevalence of dementia in Latin America: A collaborative study of population-based cohorts". Alzheimer's & Dementia. Journal of the Alzheimer's Association, 4(4):T681.
Ngày nhận bài báo: 02/10/2019
Ngày phản biện nhận xét bài báo: 18/12/2019
Ngày bài báo được đăng: 10/03/2020
