Đánh giá sự phát triển thể chất, tâm vận động trẻ em trong hai năm đầu

25

1.5. Đánh giá sự phát triển thể chất, tâm vận động trẻ em trong hai năm đầu

26

nghiên cứu sự tăng trưởng của trẻ em từ 0 đến 5 tuổi và một số yếu tố ảnh hưởng [51]. Năm 2009 Nguyễn Văn Thắng nghiên cứu ảnh hưởng của tổn thương não do thiếu oxy ở trẻ sơ sinh đẻ ngạt đến sự phát triển thể chất, tâm thần và vận động trẻ em từ sơ sinh đến 2 tuổi [52].

* Các chỉ số tăng trưởng

Tăng trưởng là sự tăng khối lượng cơ thể về các đại lượng, có thể đo lường được bằng kỹ thuật nhân trắc. Các số đo không hạn chế mà tùy thuộc vào mục đích nghiên cứu và theo lứa tuổi. Đối với trẻ từ sơ sinh đến hai tuổi, các tác giả thường sử dụng chỉ tiêu nhân trắc sau: Chiều cao, cân nặng, chu vi các vòng đầu, ngực, chi…, tỷ lệ giữa các phần cơ thể, tốc độ tăng trưởng về chiều cao và cân nặng theo tuổi.

* Các chỉ số đánh giá tăng trưởng

- Cân nặng: Là số đo theo dõi và đánh giá về mặt thể lực, dinh dưỡng, sự tăng trưởng. Là kích thước tổng hợp cơ bản có tính phổ cập, đơn giản dễ thực hiện. Cân nặng của một cá thể cho biết khối lượng hay trọng lượng của cá thể đó, cân nặng nhiều lần trong một thời gian cho biết mức độ tăng cân, ở trẻ em dưới hai tuổi cho biết mức độ tăng trưởng, độ lớn của toàn bộ cơ thể, phần nào nói lên tình trạng thể lực, dinh dưỡng của trẻ. Cân nặng dễ thay đổi khi mất nước cấp, phù hoặc dinh dưỡng kém.

- Chiều cao: Là số đo cho biết chiều dài của toàn bộ cơ thể, là một trong những số đo cơ bản về nhân trắc, chiều cao của trẻ khi tròn hai tuổi có thể dự đoán được chiều cao khi trưởng thành. Khác với cân nặng, chiều cao ít bị thay đổi bởi các bệnh lý cấp tính, nhưng bệnh lý mạn tính gây thiếu dinh dưỡng kéo dài, sẽ làm chậm phát triển chiều cao.

- Các chỉ số khác: Vòng đầu, vòng ngực, vòng giữa cánh tay…

27

* Chỉ số đánh giá thể lực và dinh dưỡng

Để đánh giá thể lực của một cơ thể, thường dùng phương pháp tính các chỉ số, dựa trên các chỉ tiêu đo được trong nhân trắc như: Chỉ số BMI (Body mass Index), chỉ số Bongrad, chỉ số Pignet, tuy nhiên các chỉ số này áp dụng chủ yếu đối với trẻ lớn và người trưởng thành. Đối với trẻ dưới hai tuổi, các chỉ số thường hay được sử dụng là:

- Chỉ số cân nặng theo tuổi: Là chỉ số so sánh cân nặng của một trẻ với cân nặng chuẩn theo tuổi. Chỉ số này được áp dụng phổ biến nhất và dễ thực hiện, thường dùng để phân loại mức độ suy dinh dưỡng và theo dõi trên biểu đồ tăng trưởng. Cân nặng theo tuổi thấp khi ở ngưỡng ≤ 90% so với quần thể tham khảo NCHS (National Center of Health Statistic).

- Chiều cao theo tuổi: Là chỉ số so sánh chiều cao của một trẻ với chiều cao chuẩn theo tuổi. Chiều cao theo tuổi thấp phản ánh tình trạng thiếu dinh dưỡng kéo dài làm trẻ bị còi cọc. Chiều cao theo tuổi thấp ở - 2SD và - 3SD so với quần thể tham khảo và chuẩn tăng trưởng trẻ em của WHO.

- Cân nặng theo chiều cao: So sánh cân nặng theo chiều cao của một trẻ với chuẩn, thấp khi tình trạng dinh dưỡng thiếu trong thời gian gần làm trẻ gầy còm. Thừa cân khi chỉ số này trên 2SD so với chuẩn tăng trưởng trẻ em của WHO.

1.5.2. Đánh giá sự phát triển tâm thần - vận động trong hai năm đầu

Đánh giá các biểu hiện của sự phát triển tâm thần - vận động một cách có phương pháp và hệ thống, đặc biệt dựa trên các mốc phát triển mong đợi đạt được ở các mốc lứa tuổi, sẽ giúp xác định trẻ có phát triển bình thường không, từ đó phát hiện sớm các dấu hiệu trì hoãn hoặc chậm phát triển của trẻ, nhằm có biện pháp hỗ trợ can thiệp sớm. Có nhiều test khác nhau để đánh giá sự phát triển, tùy thuộc từng lĩnh vực và lứa tuổi dưới nhiều góc độ khác nhau.

Đối với trẻ nhỏ, test Denver và thang đo của Bayley thường được sử dụng.

28

1.5.2.1. Trắc nghiệm đánh giá sự phát triển Denver (test Denver) [53],

Test Denver I viết tắt là DDST (Denver Developmental Screening Test),

được xuất bản đầu tiên vào năm 1967 tại Hoa Kỳ bởi các tác giả W.K. Frankenburg, J.B. Dodds và A.W. Fandal, được khuyến khích sử dụng

và tiêu chuẩn hóa trên 20 nước, đã được sử dụng rộng rãi cho hơn 50 triệu trẻ em trên toàn thế giới. Năm 1990, test đã được bổ sung, hoàn thiện hơn và đổi thành test Denver II. Mục đích là đánh giá sự phát triển tâm thần và vận động của trẻ từ 0 đến 6 tuổi, xác nhận và theo dõi một quá trình phát triển bình thường, phát hiện sớm các trạng thái chậm phát triển và đặc điểm chậm phát triển. Chủ yếu là vận dụng các tiêu chuẩn bình thường đã biết, sắp xếp các tiêu chuẩn đó vào một hệ thống chung để dễ tiến hành, dễ nhận định, dễ đánh giá và tiện làm đi làm lại nhiều lần trên cùng một đối tượng. Test Denver II gồm 125 mẫu tiết mục (item) sắp xếp theo trình tự lứa tuổi, mà trẻ có thể thực hiện được, phân chia theo 4 khu vực để dễ theo dõi từng loại chức năng gồm:

Vận động thô sơ, ngôn ngữ, vận động tinh tế và cá nhân - xã hội.

1.5.2.2. Thang đo của Bayley

Do Nancy Bayley xây dựng từ năm 1969, đánh giá sự phát triển của trẻ từ 1 tháng đến 42 tháng tuổi, bao gồm các đánh giá về tâm thần, vận động và hành vi, cho phép đánh giá và can thiệp sớm chậm phát triển ở những trẻ đẻ non, cân nặng thấp, bệnh lý về gen hoặc bẩm sinh…đồng thời theo dõi quá trình phát triển theo thời gian [54].

1.6. Một số yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ sơ sinh đủ tháng