CHƯƠNG 3: CÁC CƠ CẤU
3.1. Khái niệm cơ cấu & Máy
46
47 Khâi niệm cơ bản
Khđu vă khớp động
Khđu: Mĩôt đay mĩôt íĩg têegt maùy lêeđỉ ơegt cö ùỉg vzùê ỉđá táĩ tđaøỉđ mĩôt bĩô íđaôỉ cĩù cđïyeơỉ ñĩôỉg tö zỉg ñĩgê íĩ vzùê bĩô íđaôỉ ơđaùc tìĩỉg cz cagï đay maùy ñö zïc gĩïê laø ơđađï.
bác
thađn
bulong ñai oâc
ñeôm
naĩp bác
Ví dïï tđaỉđ tìïyeăỉ baĩ gĩăm ỉđêeăï têegt maùy ỉĩgê cö ùỉg vzùê ỉđá, tagt cạ caùc têegt maùy ơđĩđỉg cĩù cđïyeơỉ ñĩôỉg tö zỉg ñĩgê vzùê ỉđá ơđê tđaỉđ tìïyeăỉ cđïyeơỉ ñĩôỉg. Tđaỉđ tìïyeăỉ ñö zïc cĩê laø 1 ơđađï.
Khđu có thể lă vật rắn biến dạng, không biến dạng hoặc có dạng dđy dẻo (ví dụ, dđy đai, xích).
Khđu có thể lă một chi tiết mây (bânh răng, bânh đai...) hoặc một số chi tiết mây ghĩp cứng lại với nhau (tay biín, cụm piston...).
Khớp động – chuổi động
Khớp động: Mĩgê ỉĩgê ñĩôỉg gề õa đaê ơđađï lêeăỉ ỉđá ñeơ đáỉ cđeg mĩôt íđaăỉ cđïyeơỉ ñĩôỉg tö zỉg ñĩgê gề õa cđïùỉg ñö zïc gĩïê laø ơđzùí ñĩôỉg (gĩïê taĩt laø ơđzùí). Tĩaøỉ bĩô cđĩê têegí òïùc gề õa đaê ơđađï tìĩỉg ơđzùí ñĩôỉg ñö zïc gĩïê laø tđaøỉđ íđaăỉ ơđzùí ñĩôỉg.
Tđĩđỉg íĩg òaùc ñòỉđ vò tìí tö zỉg ñĩgê gề õa caùc tđaøỉđ íđaăỉ ơđzùí ñĩôỉg tìeđỉ cïøỉg mĩôt ơđađï gọi lă ởcđ tđước động, nó ạỉđ đö zûỉg ñegỉ caùc tđĩđỉg íĩg ñĩôỉg đĩïc, ñĩôỉg lö ïc đĩïc cz cagï.
Kđzùí ñĩôỉg ñö zïc íđađỉ lĩáê tđeĩ ỉđêeăï caùcđ :
48 a. Phađn loái theo soâ bậc tự do bị hạn chế (hay số raøng buoôc)
Negï ñeơ ìzøê 2 ơđađï tìĩỉg ơđĩđỉg gêaỉ, íeõ cĩù 6 ơđạ ỉaíỉg cđïyeơỉ ñĩôỉg tö zỉg ñĩgê ñĩôc laôí vzùê ỉđá baĩ gĩăm: 3 ơđạ ỉaíỉg cđïyeơỉ ñĩôỉg tòỉđ têegỉ tđeĩ 3 tìïïc; ơyù đêeôï Tò, Ty, Tz vaø 3 cđïyeơỉ ñĩôỉg ịïay ịïaỉđ 3 tìïïc; ơyù đêeôï Qò, Qy, Qò. Mĩêê ơđạ ỉaíỉg cđïyeơỉ ñĩôỉg ỉđö vaôy ñö zïc gĩïê laø mĩôt baôc tö ï dĩ. Nĩùê caùcđ ơđaùc, đaê ơđađï ñeơ ìzøê tìĩỉg ơđĩđỉg gêaỉ cĩù 6 baôc tö ï dĩ tö zỉg ñĩgê vzùê ỉđá.
Negï cđĩ đaê ơđađï têegí òïùc vzùê ỉđá, táĩ tđaøỉđ ơđzùí ñĩôỉg tđì gề õa cđïùỉg òïagt đêeôỉ ỉđö õỉg ìaøỉg bïĩôc veă maịt đìỉđ đĩïc đáỉ cđeg bzùt baôc tö ï dĩ tö zỉg ñĩgê cïûa ỉđá. Nđö vaôy ơđzùí laøm gêạm ñê íĩg baôc tö ï dĩ cïûa ơđađï. Sĩg baôc tö ï dĩ bò ơđzùí đáỉ cđeg bzùt ñö zïc gĩïê laø íĩg ìaøỉg bïĩôc. Kđzùí cĩù ơ ìaøỉg bïĩôc ñö zïc gĩïê laø ơđzùí lĩáê ơ (0 < ơ < 6; bạỉg 1). Ví dïï: ơđzùí ìaøỉg bïĩôc 1 baôc tö ï dĩ gề õa 2 ơđađï, íĩg baôc tö ï cĩøỉ láê laø 5, ơđzùí ñö zïc gĩïê laø ơđzùí lĩáê 1.
Chú ý: Trong mặt phẳng chỉ có khớp loại 4 vă khớp loại 5.
b. Phađn loái theo tính chaât tieâp xuùc
- Kđzùí lĩáê caĩ: ơđê caùc íđaăỉ tö û ơđzùí ñĩôỉg laø ñö zøỉg đay ñêeơm. Ví dïï ơđzùí baùỉđ ma íaùt, baùỉđ ìaíỉg, cz cagï cam...
- Kđzùí lĩáê tđagí: ơđê caùc íđaăỉ tö û ơđzùí ñĩôỉg laø caùc maịt. Ví dïï ơđzùí ịïay (bạỉ leă), ơđzùí tòỉđ têegỉ, ơđzùí caăï...
c. Phađn loái theo tính chaât cụa chuyeơn ñoông töông ñoâi giữa caùc khađu: ơđzùí tòỉđ têegỉ, ơđzùí ịïay, ơđzùí íđaúỉg vaø ơđzùí ơđĩđỉg gêaỉ. Khớp phẳng dùng để nối động câc khđu trong cùng
49 một mặt phẳng hay trên những mặt phẳng song song nhau, khớp khơng gian nối động các khâu nằm trên những mặt phẳng khơng song song nhau.
Bảng 1. Các loại khớp động
50 Löôïc ñoă ñoông
Ñeơ tđïaôỉ têeôỉ tìĩỉg ịïaù tììỉđ gêạê ịïyegt baøê tĩaùỉ ỉgïyeđỉ lyù maùy, caùc ơđađï ñö zïc bêeớ dêeêỉ baỉỉg caùc íz ñĩă ñzỉ gêạỉ gĩïê laø lö zïc ñĩă cïûa ơđađï. Lö zïc ñĩă ơđađï íđạê tđeơ đêeôỉ ñaăy ñïû tđaøỉđ íđaăỉ ơđzùí ñĩôỉg vaø caùc ởcđ tđö zùc ạỉđ đö zûỉg ñegỉ tíỉđ cđagt ñĩôỉg đĩïc cïûa cz cagï. Kícđ tđö zùc ỉaøy ñö zïc gĩïê laø ởcđ tđö zùc ñĩôỉg. Tđĩđỉg tđö zøỉg, ởcđ tđö zùc ñĩôỉg laø ởcđ tđö zùc gề õa tađm caùc tđaøỉđ íđaăỉ ơđzùí ñĩôỉg tìeđỉ ơđađï. Ví dụ:
Cïõỉg ỉđö ơđađï, ñeơ tđïaôỉ têeôỉ tìĩỉg ịïaù tììỉđ ỉgđêeđỉ cö ùï cz cagï vaø maùy, caùc ơđzùí ñĩôỉg ñö zïc bêeớ dêeêỉ baỉỉg caùc đìỉđ veõ ịïê ö zùc gĩïê laø lö zïc ñĩă ñĩôỉg cïûa ơđzùí (gĩïê taĩt laø lö zïc ñĩă).
Cơ cấu vă Mây
Cơ cấu: Cơ cấu lă tập hợp câc khđu vă khớp cùng thực hiện một chuyển động nhất định trong mây.Câc loại cơ cấu chủ yếu dùng trong ngănh cơ khí:
+ Cơ cấu nhiều thanh.
+ Cơ cấu cam.
+ Cơ cấu bânh răng (truyền động bânh răng).
+ Cơ cấu bânh ma sât.
+ Cơ cấu dẽo: truyền động đai, truyền động xích…
+ Vă một số cơ cấu chuyín dùng khâc như: Cơ cấu Malte, cơ cấu Câc-đăng, cơ cấu bânh cóc,…
Mây: Mây lă tập hợp những cơ cấu có nhiệm vụ biến đổi hoặc sử dụng năng lượng để tạo ra công có ích. Như vậy mây cũng bao gồm câc vật thể chuyển động nhưng có nhiệm vụ cao hơn lă biến đổi hoặc sử dụng năng lượng tạo ra công có ích.
Theo công dụng mây được chia lăm 2 loại:
- Mây biến đổi năng lượng, gồm mây biến đổi từ cơ năng thănh năng lượng khâc như mây nĩn khí, mây phât điện…, mây biến đổi từ năng lượng khâc thănh cơ năng (thường gọi lă động cơ) như động cơ điện, động cơ đốt trong, tuabin thủy lực…
kích thöôùc ñoông
löôïc ñoă
51 - Máy công tác là những máy sử dụng cơ năng để làm thay đổi trạng thái, tính chất, hình dạng, kích thước, vị trí…của các vật thể, ví dụ, máy cắt gọt kim loại, máy nông nghiệp, máy vận chuyển…
Theo phương pháp điều khiển, máy được chia thành: máy điều khiển bằng tay, máy bán tự động và máy tự động. Trong máy tự động, tất cả các nguyên công đều được thực hiện theo chương trình định sẳn, nhờ sử dụng các thiết bị điện tử, điện – khí nén, điện – thuỷ lực,… ví dụ:
máy cắt kim loại điều khiển theo chương trình số CNC (Computerized Numerical Control), các máy sản xuất được điều khiển theo chương trình lô-gic PLC (Programed Logic Control),…
3.2. Cơ cấu thanh