Giả sử hàm số y = f(x)có đạo hàm tại mọi điểm xthuộc khoảng (a;b). Khi đó ta có hàm sốy0 xác định trên khoảng(a;b). Nếu hàm sốy0có đạo hàm tạixthì ta nói đạo hàm củay0là đạo hàm cấp hai của hàm sốy = f(x). Hàm số đạo hàm của hàmy0được kí hiệu lày00.
Đạo hàm cấp3, 4, . . .của hàm số cũng được định nghĩa tương tự và được kí hiệu lày(3),y(4).
B CÁC DẠNG TOÁN
{DẠNG 4.1. Tính đạo hàm cấp hai - Ý nghĩa của đạo hàm cấp hai
VÍ DỤ 1. Tìm đạo hàm cấp hai của các hàm số sau:
1 y = x2+13
. 2 y = x
x−2. 3 y = x
2+x+1 x+1 . L Lời giải
1 y= x6+3x4+3x2+1;y0 =6x5+12x3+6x;y00 =30x4+36x2+6.
2 y0 = x
x−2 0
= −2 (x−2)2;y
00 = −2
(x−2)2
!0
=2· 2(x−2)
(x−2)4 = 4 (x−2)3. 3 y= x
2+x+1
x+1 =x+ 1 x+1. y0 =1− 1
(x+1)2. y00 = 2
(x+1)3.
VÍ DỤ 2. Tìm đạo hàm cấp hai của các hàm số sau:
1 y =√
2x+5.
2 y =x√
x2+1.
L Lời giải
1 y0 = √
2x+50 = 2 2√
2x+5 = √ 1 2x+5 y00 =−
√2x+50 2x+5 =−
2 2√
2x+5
2x+5 =− 1
(2x+5)√
2x+5. 2 y0 =√
x2+1+x x
√x2+1 = 2x
2+1
√x2+1.
y00 = 4x√
x2+1− 2x2+1 x
√x2+1
x2+1 = 2x
3+3x (1+x2)√
1+x2.
VÍ DỤ 3. Tìm đạo hàm cấp hai của các hàm số sau:
1 y =sinx.
2 y =tanx.
L Lời giải
1 y0 =cosx=sinπ 2 +x
;y00 =cosπ 2 +x
=sin(π+x). 2 y0 = 1
cos2x;y00 =−2 cosx(−sinx)
cos4x = 2 sinx cos3x.
VÍ DỤ 4. Một chuyển động thẳng xác định bởi phương trìnhs=t3−3t2+5t+2, trong đó ttính bằng giây vàstính bằng mét. Tính gia tốc của chuyển động tại thời điểmt=3s.
L Lời giải
Gia tốc tức thời của chuyển động tại thời điểm t chính là đạo hàm cấp hai của phương trình chuyển động tại thời điểmt.
s0 =t3−3t2+5t+20
=3t2−6t+5 s00 =6t−6⇒s00(3) =12.
BÀI TẬP TỰ LUYỆN
BÀI 1. Tìm đạo hàm cấp hai của các hàm số sau:
1 y=−3x4+4x3+5x2−2x+1.
2 y= 4
5x5−3x2−x+4.
Lời giải.
1 y0 =−12x3+12x2+10x−2;y00 =−36x2+24x+10.
2 y0 =4x4−6x−1;y00 =16x3−6.
BÀI 2. Tìm đạo hàm cấp hai của các hàm số sau:
1 y=−1 x. 2 y= 1
x−3 3 y= −2x2+3x
1−x . 4 y= 5x
2−3x−20 x2−2x−3 . Lời giải.
1 y0 = 1
x2;y00 =−2 x3. 2 y0 =− 1
(x−3)2;y
00 = 2
(x−3)3. 3 y=2x−1+ 1
1−x ⇒y0 =2+ 1
(1−x)2 ;y
00 = 2
(1−x)3. 4 y0 = (10x−3)(x2−2x−3)−(5x2−3x−20)(2x−2)
(x2−2x−3)2 = −7x2+10x−31 (x2−2x−3)2 .
y00 = (−14x+10)·(x2−2x−3)2−(−7x2+10x−31)·2·(x2−2x−3)·(2x−2) (x2−2x−3)4
= 2(7x3−15x2+93x−77) (x2−2x−3)3 .
BÀI 3. Tìm đạo hàm cấp hai của các hàm số sau:
1 y=√
2x+1.
2 y= x2·√
x3−x.
Lời giải.
1 y0 = √ 1
2x+1; y00 =−p 1 (2x+1)3. 2 y0 = x
2(7x2−5) 2√
x3−x ;y00 = x
2(35x4−54x2+15) 4p
(x3−x)3 .
BÀI 4. Tìm đạo hàm cấp hai của các hàm số sau:
1 y=cos2x−π 3
.
2 y=sin 2x.
3 y=sin22x.
4 y=3 sinx+2 cosx.
5 y=tanx+cotx+sinx+cosx.
Lời giải.
1 y0 =−2 sin
2x−π 3
;y00 =−4 cos
2x− π 3
. 2 y0 =2 cos 2x;y00 =−4 sin 2x.
3 y0 =2 sin 2x(2 cos 2x) = 2 sin 4x;y00 =8 cos 4x.
4 y=3 sinx+2 cosx;y0 =3 cosx−2 sinx;y00 =−3 sinx−2 cosx.
5 y0 = 1
cos2x − 1
sin2x +cosx−sinx =tan2x−cot2x+cosx−sinx.
y00 = 2 tanx
cos2x +2 cotx
sin2x −sinx−cosx.
BÀI 5. Tìm đạo hàm cấp hai của các hàm số sau:
1 y= x·sinx.
2 y= x2·cos2x.
3 y= cosx x3+1. Lời giải.
1 y0 =sinx+xcosx;y00 =2 cosx−xsinx.
2 y0 =2xcosx(cosx−x·sinx);y00 = (1−2x2)cos 2x−4xsin 2x+1.
3 y0 =− sinx
x3+1 − 3x
2cosx (x3+1)2; y
00 =
− 1
x3+1− 6x
(x3+1)2 + 18x
4
(x3+1)3
cosx+ 6x
2sinx (x3+1)2.
BÀI 6. Cho hàm số f(x) = (x+1)3. Tính giá trị f00(0).
Lời giải.
f0(x) =3(x+1)2; f00(x) =6(x+1) ⇒ f00(0) =6.
BÀI 7. Cho hàm số f(x) = sin3x+x2. Tính giá trị f00π 2
. Lời giải.
f0(x) =3 sin2xcosx+2x; f00(x) =6 sinxcos2x−3 sin3x+2⇒ f00π 2
=−1.
BÀI 8. Cho hàm sốh(x) =5(x+1)3+4(x+1). Giải phương trìnhh00(x) =0.
Lời giải.
h(x) = 5(x+1)3+4(x+1); h0(x) =15(x+1)2+4;
h00(x) = 30(x+1).
h00(x) = 0⇔x =−1.
BÀI 9. Cho chuyển động thẳng xác định bởi phương trìnhs=t3−3t2−9t+2(ttính bằng giây;
stính bằng mét). Tính gia tốc của chuyển động tại thời điểmt =2s.
Lời giải.
Gia tốc tức thời của chuyển động tại thời điểm t chính là đạo hàm cấp hai của phương trình chuyển động tại thời điểmt.
s0 =t3−3t2−9t+20 =3t2−6t−9 s00 =6t−6⇒s00(2) =6.
BÀI 10. Cho chuyển động thẳng xác định bởi phương trìnhs = t3−3t2(ttính bằng giây; stính bằng mét). Tính gia tốc của chuyển động tại thời điểmt=4s.
Lời giải.
Gia tốc tức thời của chuyển động tại thời điểm t chính là đạo hàm cấp hai của phương trình chuyển động tại thời điểmt.
s0 =3t2−6t⇒s00 =6t−6⇒s00(4) =18.
{DẠNG 4.2. Chứng minh đẳng thức chứa đạo hàm cấp 2
Tìm các đạo hàm đến cấp cao nhất có mặt trong đẳng thức cần chứng minh.
Thay thế vào vị trí tương ứng và biến đổi vế này cho bằng vế kia. Từ đó suy ra đẳng thức cần chứng minh.
CÁC VÍ DỤ MẪU
VÍ DỤ 1. Cho hàm sốy=√
2x−x2. Chứng minh rằng:y3.y00+1=0.
L Lời giải
Ta có:y0 = 1−x
√2x−x2,y00 =−» 1 (2x−x2)3 Thay vào:y3.y00+1=»(2x−x2)3· (−1)
»
(2x−x2)3
+1=−1+1=0(đpcm).
VÍ DỤ 2. Cho hàm sốy= x
2+2x+2
2 ·Chứng minh rằng:2y.y00−1= (y0)2. L Lời giải
Ta có:y0 =x+1,y00 =1
Thế vào đẳng thức:2y.y00−1= x2+2x+1= (y0)2(đpcm).
VÍ DỤ 3. Cho hàm sốy=xsinx. Chứng minh rằng:x.y−2(y0−sinx) +x.y00 =0.
L Lời giải
Ta có:y0 =sinx+xcosx;y00 =2 cosx−xsinx
VT = x2sinx−2(sinx+xcosx−sinx) +2xcosx−x2sinx = −2xcosx+2xcosx = 0 = VP
(đpcm).
VÍ DỤ 4. Cho hàm sốy= x+2
x−1·Chứng minh biểu thức sau không phụ thuộcx.
P=2(y0)2−y00(y−1)(Giả sử các biểu thức đều có nghĩa).
L Lời giải
y0 = −3
(x−1)2 ⇒2(y0)2 = 18 (x−1)4 y00 =−3· −2(x−1)
(x−1)4 = 6 (x−1)3 y−1= 3
x−1 ⇒y00(y−1) = 18 (x−1)4 P =2(y0)2−y00(y−1) = 18
(x−1)4 − 18
(x−1)4 =0 Vậy đẳng thức được chứng minh xong.
VÍ DỤ 5. Cho hàm sốy=tanx.Chứng minh rằng: 6y
y00 − 1
y0 −cos 2x=1.
L Lời giải
y0 = 1
cos2x =1+tan2x;y00 = 2 sinx
cos3x =2 tanx 1+tan2x Do đó:
6y y00 − 1
y0 −cos 2x= 6 tanx
2 tanx 1+tan2x − 1
1+tan2x −cos 2x= 2
1+tan2x −cos 2x =
=2 cos2x− cos2x−sin2x
=1(đpcm).
BÀI TẬP RÈN LUYỆN
BÀI 1. Chứng minh rằng hàm sốy=√
4x−2x2thỏa hệ thức:y3y00+4=0.
Lời giải.
y0 = 2−2x
√4x−2x2;y00 = −4 √
4x−2x23
VT =√
4x−2x23
· −4 √
4x−2x23 +4=0=VP(đpcm).
BÀI 2. Cho hàm sốy =−2+ 5
x·Chứng minh rằng: 2y0
x +y00 =0.
Lời giải.
y0 =− 5
x2;y00 = 10 x3 2y0
x +y00 =−10 x3 +10
x3 =0.
BÀI 3. Choy= x−3
x+4.Chứng minh rằng:2(y0)2 = (y−1)y00. Lời giải.
y= x−3
x+4 ⇒y0 = 7
(x+4)2 ⇒y00 =− 14 (x+4)3· Ta có vế trái:2(y0)2 = 98
(x+4)4· Và vế phải:(y−1)y00 =
x−3 x+4 −1
"
−14 (x+4)3
#
= 98 (x+4)4·
Vậy2(y0)2 = (y−1)y00.
BÀI 4. Cho hàm sốy =xcosx.Chứng minh rằng:x.y−2(y0−cosx) +x.y00 =0.
Lời giải.
y0 =cosx−xsinx;y00 =−2 sinx−xcosx
VT =x.y−2(y0−cosx) +x.y00 =x.xcosx−2(cosx−xsinx−cosx) +x(−2 sinx−xcosx) =
=x2cosx+2xsinx−2xsinx−x2cosx =0=VP(đpcm).
BÀI 5. Cho hàm sốy =xsinx.Chứng minhxy−2y0+xy00 =−2 sinx.
Lời giải.
y0 =sinx+xcosx;y00 =2 cosx−xsinx
xy−2y0+xy00 =x2sinx−2(sinx+xcosx) +x(2 cosx−xsinx) =−2 sinx.
BÀI 6. Cho hàm sốy =sin2x. Chứng minh rằng:2y+y0tanx+y00−2=0.
Lời giải.
y0 =2 sinxcosx;y00 =2 cos2x−2 sin2x 2y+y0tanx+y00−2=0
⇔2 sin2x+2 sinx. cosx.sinx
cosx +2 cos2x−2 sin2x−2=0
⇔2 sin2x+2 cos2x−2=0⇔0=0(đúng).
BÀI 7. Cho hàm sốy =cos24x. Chứng minh rằng:32(2y−1) +y00 =0.
Lời giải.
y0 =2 cos 4x.(cos 4x)0 ⇒ y0 =−8 cos 4x. sin 4x ⇒y0 =−4 sin 8x y00 =−32 cos 8x
VT =32(2y−1) +y00 =32 2 cos24x−1
−32 cos 8x =32 cos 8x−32 cos 8x =0=VP.
BÀI 8. Cho hàm sốy =xtanx. Chứng minh rằng:x2y00−2(x2+y2)(1+y) = 0.
Lời giải.
y0 =tanx+x+xtan2x
y00 =1+tan2x+1+tan2x+2xtanx.(1+tan2x) = 2+2 tan2x+2xtanx+2xtan3x VT =x2(2+2 tan2x+2xtanx+2xtan3x)−2(x2+x2tan2x)(1+xtanx) =
= 2x2+2x2tan2x+2x3tanx+2x3tan3x−2x2−2x3tanx−2x2tan2x−2x3tan3x = 0 = VP.
BÀI 9. Cho hàm sốy = sin
3x+cos3x
1−sinxcosx·Chứng minh rằng :y00+y=0.
Lời giải.
Ta có:y= (sinx+cosx) sin2x+cos2x−sinxcosx
1−sinxcosx =sinx+cosx
⇒y0 =cosx−sinx;y00 =−sinx−cosx
⇒y00+y=0.
{DẠNG 4.3. Vận dụng đạo hàm cấp hai chứng minh đẳng thức tổ hợp
•Nhận dạng: Số hạng tổng quát của tổng có chứa thành phần dạng(k−1).k.
•Phương pháp: Chọn hàm f(x)sao cho khai triển nhị thức Newtơn của f(x)có đạo hàm cấp hai tại một điểm chính là tổng cần tính. Lưu ý:
∑
n k=2(k−1)kCkn ⇒ f(x) = (1+x)n;
∑
n k=2(−1)k(k−1)kCkn ⇒ f(x) = (1−x)n;
n−2 k
∑
=0(n−k−1)(n−k)Ckn ⇒ f(x) = (x+1)n;
n−2 k
∑
=0(−1)k(n−k−1)(n−k)Ckn ⇒ f(x) = (x−1)n.
VÍ DỤ 1. Vớin ∈N,n ≥2, chứng minh rằng
1.2C2n+2.3C3n+· · ·+ (n−1)nCnn = (n−1)n2n−2. L Lời giải
ĐặtS =1.2C2n+2.3C3n+· · ·+ (n−1)nCnn =
∑
n k=2(k−1)kCkn. Xét
f(x) = (1+x)n =
∑
n k=0Cknxk
⇒ f0(x) =n(1+x)n−1 =
∑
n k=1kCknxk−1
⇒ f00(x) = (n−1)n(1+x)n−2 =
∑
n k=2(k−1)kCknxk−2
⇒ f00(1) = (n−1)n2n−2=
∑
n k=2(k−1)kCkn =S.
Vậy1.2C2n+2.3C3n+· · ·+ (n−1)nCnn = (n−1)n2n−2. VÍ DỤ 2. Vớin ∈N,n ≥2, tính tổngS =12C1n+22C2n+· · ·+n2Cnn.
L Lời giải
•Cách 1: Ta cóS=12C1n +22C2n+· · ·+n2Cnn =
∑
n k=1k2Ckn. Xét
f(x) = (1+x)n =
∑
n k=0Cknxk
⇒ f0(x) = n(1+x)n−1 =
∑
n k=1kCknxk−1
⇒ x f0(x) = n.x(1+x)n−1=
∑
n k=1kCknxk
⇒ (x f0(x))0 =n(1+x)n−1+nx(n−1)(1+x)n−2 =
∑
n k=1k2Cknxk−1.
Thayx =1ta cóS=
∑
n k=1k2Ckn =n2n−1+n(n−1)2n−2=n(n+1)2n−2.
•Cách 2: Biến đổi
S=1.(1+0)C1n+2.(1+1)C2n+3.(1+2)C3n+· · ·+n(1+ (n−1))Cnn. Khi đó, đặt
S1 =C1n+2C2n +3C3n+· · ·+nCnn,S2 =1.2C2n+2.3C3n+· · ·+ (n−1)nCnn
⇒S=S1+S2. Xét f(x) = (1+x)n. Ta có
S1 = f0(1) = n2n−1,S2= f00(1) = (n−1)n2n−2 ⇒S=S1+S2=n(n+1)2n−2.
BÀI TẬP TỰ LUYỆN
BÀI 1. Tính tổngS=12C12017+22C22017+· · ·+20172C20172017. Lời giải.
Ta có12C1n+22C2n+· · ·+n2Cnn =n(n+1)2n−2. Thayn =2017ta cóS =2017.2018.22015. BÀI 2. Vớin ∈N,n≥2, chứng minh rằng1.2C2n−2.3C3n+· · ·+ (−1)n(n−1)nCnn =0.
Lời giải.
Xét
f(x) = (1−x)n =
∑
n k=0Ckn(−1)kxk
⇒ f0(x) =−n(1−x)n−1=
∑
n k=1kCkn(−1)kxk−1
⇒ f00(x) = (n−1)n(1−x)n−2=
∑
n k=2(k−1)kCkn(−1)kxk−2
⇒ f00(1) =0=
∑
n k=2(−1)k(k−1)kCkn.
Suy ra đpcm.
BÀI 3. Vớin ∈N,n≥2, tính tổng
S = (n−1)nC0n+ (n−2)(n−1)C1n+· · ·+ (n−k−1)(n−k)Ckn+· · ·+2.3Cnn−3+1.2Cnn−2. Lời giải.
Xét
f(x) = (x+1)n =
∑
n k=0Cknxn−k
⇒ f0(x) =n(x+1)n−1=
n−1 k
∑
=0(n−k)Cknxn−k−1
⇒ f00(x) = (n−1)n(x+1)n−2=
n−2 k
∑
=0(n−k−1)(n−k)Cknxn−k−2
⇒ f00(1) = (n−1)n2n−2 =
n−2 k
∑
=0(n−k−1)(n−k)Ckn =S.
VậyS= (n−1)n2n−2.
BÀI 4. Vớin ∈N,n≥1, tính tổngS=12C0n +22C1n+· · ·+ (n+1)2Cnn. Lời giải.
Xét
f(x) = (1+x)n =
∑
n k=0Cknxk
⇒x f(x) = x(1+x)n =
∑
n k=0Cknxk+1
⇒(x f(x))0 = (1+x+nx)(1+x)n−1 =
∑
n k=0(k+1)Cknxk
⇒x(x f(x))0 = (x+x2+nx2)(1+x)n−1 =
∑
n k=0(k+1)Cknxk+1
⇒[x(x f(x))0]0 = (1+2x+2nx)(1+x)n−1+ (x+x2+nx2)(n−1)(1+x)n−2 =
∑
n k=0(k+1)2Cknxk.
Thayx =1ta cóS=
∑
n k=0(k+1)2Ckn = (n2+5n+4)2n−2. BÀI 5. Vớin ∈N,n≥2, chứng minh rằng
2.3C0n+3.4C1n+· · ·+ (n+2)(n+3)Cnn = (n2+11n+24)2n−2. Lời giải.
Xét
f(x) = (1+x)n =
∑
n k=0Cknxk
⇒ x3f(x) = x3(1+x)n =
∑
n k=0Cknxk+3
⇒ (x3f(x))0 = (3x2+3x3+nx3)(1+x)n−1 =
∑
n k=0(k+3)Cknxk+2
⇒ (x3f(x))00 = (6x+9x2+3nx2)(1+x)n−1+ (3x2+3x3+nx3)(n−1)(1+x)n−2
=
∑
n k=0(k+2)(k+3)Cknxk+1.
Thayx =1ta cóVT =
∑
n k=0(k+2)(k+3)Ckn = (n2+11n+24)2n−2 =VP.
BÀI 6. Vớin ∈N,n≥1, tính tổng
S= (2n−1)2nC02n+ (2n−3)(2n−2)C22n+· · ·+1.2C2n2n−2. Lời giải.
Xét
f(x) = (x+1)2n =
∑
2n k=0Ck2nx2n−k
⇒ f0(x) = 2n(x+1)2n−1 =
2n−1 k
∑
=0(2n−k)Ck2nx2n−k−1
⇒ f00(x) = (2n−1).2n.(x+1)2n−2 =
2n−2 k
∑
=0(2n−k−1)(2n−k)Ck2nx2n−k−2. ĐặtS1 = (2n−2)(2n−1)C12n+ (2n−4)(2n−3)C32n+· · ·+2.3C2n2n−3. Suy ra
f00(1) = (2n−1).2n.22n−2 =
2n−2 k
∑
=0(2n−k−1)(2n−k)Ck2n =S+S1,
f00(−1) =0 =
2n−2 k
∑
=0(2n−k−1)(2n−k)Ck2n(−1)2n−k−2 =S−S1.
Suy raS= (2n−1)n22n−2.
BÀI TẬP TỔNG HỢP
BÀI 7. Chon∈ N, n≥3thỏa mãn A3n +C3n
(n−1)(n−2) =42. Tính tổng S=22C2n−32C3n+42C4n− · · ·+ (−1)nn2Cnn. Lời giải.
Ta có
A3n+C3n
(n−1)(n−2) =42⇔ n!
(n−3)! + n!
(n−3)!3! =42(n−1)(n−2)
⇔n(n−1)(n−2) +n(n−1)(n−2)
6 =42(n−1)(n−2)
⇔n+ n
6 =42 ⇔n=36.
•S =22C236−32C336+42C436−...+362C3636 =
∑
36 k=2(−1)kk2C36k .
•Xét
f(x) = (1−x)36 =
∑
36 k=0Ck36(−1)kxk
⇒ f0(x) = −36(1−x)35 =
∑
36 k=1kCk36(−1)kxk−1
⇒ x f0(x) =−36x(1−x)35 =
∑
36 k=1kCk36(−1)kxk
⇒(x f0(x))0 =−36(1−36x)(1−x)34 =
∑
36 k=1k2Ck36(−1)kxk−1.
Thayx =1ta có
0=
∑
36 k=1k2Ck36(−1)k =−C136+S⇒S =C136 =36.
BÀI 8. Giải phương trình
C12n+1−1.2.2C22n+1+2.22.3C32n+1− · · · −(2n−1)22n−12nC2n2n+1+2n22n(2n+1)C2n2n++11 =4005.
Lời giải.
Điều kiện:n ∈N. Ta có
C12n+1−1.2.2C22n+1+2.22.3C32n+1− · · · −(2n−1)22n−12nC2n2n+1+2n22n(2n+1)C2n2n++11 =4005
⇔ 1
2C12n+1−1.2C22n+1+· · · −(2n−1)2n22n−2C2n2n+1+2n(2n+1)22n−1C2n2n++11 = 4005 2 (∗). Xét
f(x) = (−1+x)2n+1 =
2n+1 k
∑
=0C2nk +1(−1)2n+1−kxk
⇒ f0(x) = (2n+1)(−1+x)2n =
2n+1 k
∑
=1kCk2n+1(−1)2n+1−kxk−1
⇒ f00(x) =2n(2n+1)(−1+x)2n−1 =
2n+1 k
∑
=2(k−1)kCk2n+1(−1)2n+1−kxk−2
⇒ f00(2) =2n(2n+1) =
2n+1 k
∑
=2(k−1)kCk2n+1(−1)2n+1−k2k−2. Suy ra
(∗)⇔ 1
2(2n+1) +
2n+1 k
∑
=2(k−1)kCk2n+1(−1)2n+1−k2k−2 = 4005 2
⇔ 1
2(2n+1) +2n(2n+1) = 4005 2
⇔8n2+6n−4004 =0⇔
n=22 n=−91
4 .
Vậy phương trình có một nghiệmn=22.