H
iïơn taơi, trûơc thuöơc Viïơn Khoa hoơc xaô höơi Viïơt Nam (Viïơn) coâ khoaêng 30 thû viïơn, taơo thađnh maơng lûúâi thû viïơn vïì caâc ngađnh khoa hoơc xaô höơi (KHXH). Ăiïím chung cú baên, ngoađi viïơc maơng lûúâi nađy taơo nïn möơt böơ sûu tíơp tađi liïơu KHXH lúân nhíịt ăíịt nûúâc, cođn úê chöî: chuâng ăïìu trûơc thuöơc möơt töí chûâc nghiïn cûâu vađ ăađo taơo caâc ngađnh KHXH lúân nhíịt cuêa quöịc gia - Viïơn Khoa hoơc xaô höơi Viïơt Nam. Ăiïìu nađy coâ nghôa lađ, sûơ phaâttriïín vïì töí chûâc vađ hoaơt ăöơng cuêa caâc thû viïơn nađy cuđng phuơ thuöơc vađo caâc quan ăiïím vađ chñnh saâch ăíìu tû cuêa Laônh ăaơo Viïơn. Hay noâi caâch khaâc, duđ muöịn hay khöng, caâc thû viïơn nađy ăïìu ăaô hoaơt ăöơng theo möơt liïn minh, möơt maơng lûúâi, vađ hún nûôa, möơt hïơ thöịng caâc thû viïơn KHXH. Vúâi quan niïơm nhû víơy, úê bađi viïịt nađy, cuơm tûđ caâc thû viïơn KHXH ặúơc sûê duơng ăïí chó caâc thû viïơn thuöơc Viïơn1.
PHAÂT TRIÏÍN HÏƠ THÖỊNG CÚ SÚÊ DÛÔ LIÏƠU TRONG CAÂC THÛ VIÏƠN KHOA HOƠC XAÔ HÖƠI
1 Hiïơn nay Chñnh phuê ăaô cho pheâp thađnh líơp Hoơc viïơn Khoa hoơc xaô höơi trûơc thuöơc Viïơn Khoa hoơc xaô höơi Viïơt Nam. Taơi ăíy, Trung tím hoơc liïơu vúâi chûâc nùng baêo ăaêm thöng tin cho hoaơt ăöơng nghiïn cûâu-ăađo taơo sau ăaơi hoơc cuêa caâc nghiïn cûâu sinh vađ giaâo sû caâc ngađnh KHXH tíịt nhiïn seô ặúơc hònh thađnh. Khi ăoâ, chùưc chùưn maơng lûúâi thû viïơn KHXH seô trúê nïn maơnh hún vađ nhu cíìu liïn kïịt ăïí taơo nïn möơt hïơ thöịng thöng tin seô bûâc thiïịt hún
Phín nhoâm caâc CSDL hiïơn coâ cuêa Viïơn Thöng tin Khoa hoơc Xaô höơi theo phûúng phaâp luíơn cuêa Dûơ aân CORC. Trïn cú súê phín tñch hiïơn traơng, ăïì xuíịt caâc nguýn tùưc trong xíy dûơng hïơ thöịng CSDL cuêa Viïơn.
ThS Tríìn Maơnh Tuíịn
Viïơn Thöng tin Khoa hoơc Xaô höơi
Ngoađi viïơc chuâ troơng phaât triïín caâc thû viïơn, trung tím thöng tin-thû viïơn thuöơc lônh vûơc khoa hoơc cöng nghïơ, “Quy hoaơch phaât triïín ngađnh Thû viïơn Viïơt Nam ăïịn nùm 2010 vađ ắnh hûúâng ăïịn nùm 2020” cuông ăaô nïu roô:
“Tûđng bûúâc ruât ngùưn khoaêng caâch vïì thöng tin giûôa nûúâc ta vúâi caâc nûúâc trïn thïị giúâi trong lônh vûơc thöng tin khoa hoơc xaô höơi. Ăííy nhanh tiïịn ăöơ ûâng duơng khoa hoơc cöng nghïơ, nhíịt lađ cöng nghïơ thöng tin trong caâc khíu hoaơt ăöơng cuêa cú quan thöng tin-thû viïơn khoa hoơc xaô höơi vađ nhín vùn”. Qua bađi viïịt cuêa Thaơc syô Tríìn Maơnh Tuíịn vïì Hïơ thöịng CSDL trong caâc thû viïơn khoa hoơc xaô höơi, Ban biïn tíơp taơp chñ “Thöng tin vađ Tû liïơu” hy voơng giuâp Baơn ăoơc hònh dung ặúơc phíìn nađo nhûông khoâ khùn vađ thuíơn lúơi trong triïín khai ắnh hûúâng noâi trïn.
BBT
Taơi Viïơn Thöng tin Khoa hoơc Xaô höơi hiïơn coâ 16 CSDL ăang ặúơc taơo líơp, cíơp nhíơt. Trong ăoâ:
- 1 CSDL thû muơc (TM) ặúơc taơo líơp trïn cú súê tñch húơp caâc CSDLTM saâch cuêa caâc thû viïơn taơi caâc viïơn nghiïn cûâu chuýn ngađnh trûơc thuöơc Viïơn;
- 13 CSDLTM phaên aânh caâc nguöìn tin khaâc nhau vađ ăùơc thuđ hiïơn coâ taơi Viïơn (CSDL thû muơc aênh, hûúng ûúâc, thíìn tñch-thíìn sùưc,…);
- 2 CSDL toađn vùn lađ Tin nhanhvađ Baâo caâo kïịt quaê nghiïn cûâu.
Loaơi trûđ 2 CSDL toađn vùn, 14 CSDLTM ăïìu ăang ặúơc khai thaâc trïn maơng LAN taơi truơ súê 26 Lyâ Thûúđng Kiïơt, Hađ Nöơi.
Ăöìng thúđi, taơi híìu hïịt caâc viïơn nghiïn cûâu chuýn ngađnh trûơc thuöơc Viïơn, ngoađi caâc CSDL thû muơc phaên aânh nguöìn tađi liïơu lađ saâch, taơp chñ khoa hoơc, ăïìu coâ möơt söị CSDL ăùơc thuđ. Vñ duơ, caâc CSDL thû muơc vïì luíơn aân khoa hoơc (thaơc syô vađ tiïịn syô), caâc CSDL vïì nguöìn tû liïơu khaêo saât, ăiïìu tra,… Coâ thïí noâi, hïơ thöịng caâc loaơi CSDL ặúơc taơo líơp vađ phaât triïín taơi Viïơn ríịt ăa daơng, phong phuâ, söị lûúơng khaâ lúân vađ lađ möơt böơ phíơn quan troơng cuêa nguöìn tin khoa hoơc quöịc gia [8]. Viïơc duy trò vađ phaât triïín hïơ thöịng CSDL nađy ăođi hoêi nguöìn ăíìu tû lúân vađ öín ắnh. Búêi víơy, viïơc níng cao hiïơu quaê taơo líơp, khai thaâc, sûê duơng caâc CSDL trïn ăíy cíìn súâm ặúơc ăùơt ra vađ triïín khai. Viïơc nađy coâ thïí ặúơc thûơc hiïơn theo nhiïìu
caâch tiïịp cíơn khaâc nhau. Ăöịi vúâi chuâng töi, viïơc phaât triïín hïơ thöịng CSDL trong caâc thû viïơn KHXH vúâi cú cíịu caâc loaơi CSDL theo quan ăiïím cuêa Online Computer Library Center (OCLC, Hoa Kyđ) cuông nhû quy hoaơch caâc loaơi CSDL,… lađ hûúâng tiïịp cíơn ặúơc quan tím.
1. Phín nhoâm caâc loaơi cú súê dûô liïơu trong thû viïơn
Cho ăïịn nay, cöng viïơc nađy ăaô ặúơc thïí hiïơn trong nhiïìu cöng trònh nghiïn cûâu, caâc luíơn aân, luíơn vùn khoa hoơc vúâi quan niïơm: CSDL lađ saên phíím thöng tin ặúơc sûê duơng ăïí kiïím soaât, tòm kiïịm, truy cíơp caâc nguöìn tađi liïơu hiïơn ặúơc quaên lyâ taơi caâc cú quan thöng tin-thû viïơn thuöơc Viïơn. Trong bađi baâo nađy, caâch tiïịp cíơn nhû trïn khöng ặúơc aâp duơng. ÚÊ ăíy, chuâng töi tíơp trung nghiïn cûâu ăöịi chiïịu giûôa caâc CSDL hiïơn coâ vúâi 4 nhoâm CSDL ặúơc taơo líơp theo thiïịt kïị dõch vuơ biïn muơc tñch húơp (connexion) do OCLC triïín khai. Dõch vuơ nađy ra ăúđi nùm 1998 vađ phaât triïín maơnh dûúâi hònh thûâc Dûơ aân CORC (Co-operative Online Resource Catalog). Böịn nhoâm CSDL theo Dûơ aân CORC bao göìm: a) CSDL (thûúđng lađ CSDL TM) trûơc tiïịp phaên aânh nguöìn thöng tin - böơ sûu tíơp thöng tin - (Resource DB); b) CSDL quaên lyâ ngûúđi duđng vađ viïơc khai thaâc, sûê duơng thöng tin (Authority File); c) CSDL cung cíịp danh muơc vađ kïịt nöịi trûơc tiïịp ăïịn caâc nguöìn tin trïn maơng (Path-Finder File); d) CSDL quaên lyâ DDC vađ LCSH (WebDewey) [4].
Caâch khaêo saât vađ ăöịi chiïịu nhû thïị cho ăïịn nay chûa tûđng ặúơc thûơc hiïơn.
Viïơn Thöng tin Khoa hoơc Xaô höơi, cuông nhû tíịt caê caâc thađnh viïn khaâc cuêa Hïơ thöịng thöng tin thû viïơn khoa hoơc nûúâc ta, múâi tíơp trung vađo viïơc phaât triïín möơt loaơi CSDL (göìm CSDL biïơt líơp vađ OPAC) tûúng ûâng vúâi nhoâm CSDL phaên aânh nguöìn tin (nhoâm a). Taơi möơt söị cú quan lúân nhû Cuơc Thöng tin KH&CN Quöịc gia, Thû viïơn Quöịc gia, ... viïơc xíy dûơng CSDL ăïí quaên lyâ ngûúđi ăoơc ăaô ặúơc quan tím, song múâi chó mang tñnh nöơi böơ, ặúơc khai thaâc möơt caâch tûơ trõ vađ biïơt líơp vúâi caâc CSDL khaâc (coâ thïí coi chuâng thuöơc nhoâm b úê mûâc giaên lûúơc).
Caâc CSDL thuöơc nhoâm c vađ d ăïìu chûa ặúơc taơo líơp. Ăíy lađ möơt haơn chïị lúân ăöịi vúâi hoaơt ăöơng thöng tin-thû viïơn khi víịn ăïì ặúơc xem xeât dûúâi goâc ăöơ ngûúđi duđng tin, nhađ cung cíịp vađ möi giúâi dõch vuơ thöng tin, ngûúđi xíy dûơng chñnh saâch, cuông nhû ngûúđi lađm nhiïơm vuơ quaên lyâ nhađ nûúâc.
Hïơ thöịng CSDL nhoâm c lađ cöng cuơ quan troơng giuâp ngûúđi duđng trûơc tiïịp khai thaâc thöng tin trïn maơng vađ trúơ giuâp tñch cûơc cho caâc chuýn gia trong tòm kiïịm, thu thíơp vađ phaât triïín nguöìn tin trïn cú súê nguöìn thöng tin khöíng löì trïn web. Ăíy lađ hïơ thöịng CSDL siïu dûô liïơu vïì nguöìn tađi nguýn trïn maơng, giuâp caâc chuýn gia thöng tin-thû viïơn ắnh hûúâng vađ baêo trò viïơc
tñch húơp nguöìn tin mònh taơo ra vúâi nguöìn tin bïn ngoađi. Vïì thûơc chíịt, nhoâm CSDL nađy, theo Eric Childress - chuýn gia OCLC, lađ möơt tíơp húơp danh saâch liïn kïịt caâc nguöìn tin ăaô lûơa choơn trïn maơng vađ ặúơc biïn tíơp laơi theo muơc ăñch cuơ thïí. ÚÊ giai ăoaơn hiïơn nay, khi tíơp trung phaât triïín CSDL nhoâm c, cíìn chuâ yâ túâi sûơ xuíịt hiïơn vađ khaê nùng ûâng duơng hïơ thöịng chó söị DOI (Digital Object Identifier), möơt cöng cuơ xaâc ắnh tađi liïơu trïn maơng ríịt hûôu duơng2.
CSDL WebDewey (nhoâm d) coâ 2 yâ nghôa quan troơng vađ chuê ýịu: ăöịi vúâi chuýn gia thöng tin-thû viïơn trong quaâ trònh biïn muơc, noâ lađ cöng cuơ haơt nhín cuêa dõch vuơ biïn muơc tñch húơp Connexion cuêa OCLC; vađ ăöịi vúâi ngûúđi duđng tin, noâ hûôu ñch trong quaâ trònh khai thaâc tin trïn maơng. ÚÊ nûúâc ta, do CSDL thuöơc nhoâm nađy chûa ặúơc xíy dûơng, nïn víịn ăïì tûơ ăöơng hoaâ trong quaâ trònh xûê lyâ thöng tin chûa thïí ặúơc triïín khai, cuông chûa thïí noâi ăïịn viïơc taơo líơp hoùơc kiïím soaât sûơ tûúng thñch giûôa caâc quaâ trònh xûê lyâ thöng tin vúâi nhau (viïơc xûê lyâ thöng tin taơi caâc cú quan thöng tin-thû viïơn khaâc nhau) cuông nhû giûôa quaâ trònh xûê lyâ thöng tin vúâi quaâ trònh tòm tin sau nađy.
Ăiïìu ăoâ, ăïịn lûúơt mònh, lađm haơn chïị ăaâng kïí hiïơu quaê vađ khaê nùng khai thaâc caâc nguöìn/hïơ thöịng thöng tin úê nûúâc ta noâi chung vađ taơi Viïơn noâi
2 DOI lađ tïn cuêa möơt tađi liïơu/ăïì muơc trïn maơng, lađ möơt hïơ thöịng nhíơn daơng coâ tñnh öín ắnh líu dađi (mang tñnh chíịt cuêa loaơi ngön ngûô híơu kïịt húơp), vađ lađ hïơ thöịng thûơc hiïơn chûâc nùng trao ăöíi tûúng taâc caâc thöng tin söị hoaâ ăaô ặúơc quaên lyâ trïn maơng (Xem http:// www.doi. org/).
riïng. Víịn ăïì nađy ăaô tûđng ặúơc nïu lïn3, song híìu nhû chûa nhíơn ặúơc sûơ quan tím cuêa caâc ăöìng nghiïơp. Tuy nhiïn, sûơ khaâc biïơt khi ăïì cíơp túâi víịn ăïì trïn chñnh lađ nöơi dung ặúơc giaêi quýịt trong khuön khöí dûơ aân CORC, WebDewey lađ CSDL quaên trõ DDC vađ LCSH, caâc ngön ngûô tû liïơu mang tñnh chíịt ngön ngûô tiïìn kïịt húơp (pre-coordinated), cođn trong caâc ăïì tađi nghiïn cûâu mađ chuâng töi ăaô thûơc hiïơn, CSDL quaên trõ tûđ khoaâ ắa danh Viïơt Nam, lađ cöng cuơ ăïí kiïím soaât möơt loaơi thesaurus ăùơc biïơt vađ lađ loaơi ngön ngûô híơu kïịt húơp (post-coordinated). Vò lyâ do ăoâ, vađ vò caâc ăún võ tûđ vûơng cuêa ngön ngûô nađy ặúơc xíy dûơng tûđ ngön ngûô tûơ nhiïn cuêa ngûúđi duđng tin, nïn CSDL nađy coâ yâ nghôa vađ taâc ăöơng khöng chó ăöịi vúâi ngûúđi xûê lyâ thöng tin, mađ cođn ăöịi vúâi ngûúđi tòm tin sau nađy, vađ lađ cöng cuơ quan troơng kiïím soaât, baêo trò sûơ tûúng taâc giûôa caâc quaâ trònh xûê lyâ thöng tin vađ tòm tin.
2. Víịn ăïì phaât triïín hïơ thöịng CSDL taơi Viïơn Khoa hoơc xaô höơi Viïơt Nam
Trong hïơ thöịng CSDL thû muơc ặúơc taơo líơp vađ khai thaâc taơi Viïơn coâ sûơ truđng lùơp ríịt lúân, do ăoâ, díîn ăïịn töín hao nguöìn lûơc vađ giaêm ăaâng kïí hiïơu quaê ăíìu tû noâi chung. Vò víơy, Viïơn Thöng tin Khoa hoơc Xaô höơi, vúâi tû caâch lađ cú quan giuâp Chuê tõch Viïơn
ăiïìu phöịi hoaơt ăöơng thöng tin-thû viïơn KHXH, cíìn súâm tòm ra caâc giaêi phaâp khùưc phuơc thûơc traơng trïn.
Cíìn lûu yâ rùìng, caâc nguöìn tin cíìn ặúơc kiïím soaât trong lônh vûơc KHXH ăïìu ríịt lúân, ăa daơng vađ coâ ăöơ phín taân cao (ặúơc taơo ra vađo moơi luâc, úê moơi núi, búêi moơi chuê thïí,...). Do ăoâ, hïơ thöịng CSDL phaên aânh chuâng – caâc CSDL nhoâm a – ríịt lúân, cöìng kïình vađ göìm nhiïìu loaơi khaâc nhau, chûâ khöng ăún thuíìn chó lađ caâc CSDL thû muơc phaên aânh nguöìn tađi liïơu daơng saâch, tađi liïơu trong möơt söị ñt taơp chñ khoa hoơc nhû hiïơn coâ. Taơi Viïơn, hiïơn cođn ríịt nhiïìu loaơi nguöìn thöng tin ăùơc thuđ khaâcchûa ặúơc kiïím soaât búêi caâc CSDL tûúng ûâng. Vñ duơ, caâc böơ phíơn khaâc nhau taơo nïn nguöìn tin khoa hoơc nöơi sinh. Ăiïìu nađy ăaô ặúơc phaên aânh trong möơt ăïì tađi nghiïn cûâu nùm 2006 [9].
Möîi loaơi cú quan thöng tin-thû viïơn, trïn cú súê chûâc nùng-nhiïơm vuơ, laơi coâ ûu thïị trong viïơc quaên lyâ vađ cung cíịp caâc dõch vuơ liïn quan vúâi loaơi nguöìn thöng tin xaâc ắnh4. Chñnh vò thïị, viïơc taơo líơp CSDL úê nhûông cú quan thöng tin-thû viïơn khaâc nhau cuông coâ nhûông khaâc biïơt. Muơc ăñch cuêa sûơ khaâc biïơt íịy lađ ăïí viïơc khai thaâc nguöìn thöng tin taơi möîi cú quan nađy ăaơt mûâc cao nhíịt coâ thïí, nhúđ thïị, khaê nùng chia seê nguöìn tin giûôa caâc cú quan thöng
3 Nghiïn cûâu, xíy dûơng phûúng phaâp sûê duơng tûđ khoaâ ắa danh Viïơt Nam trong caâc CSDL taơi Viïơn Thöng tin KHXH: Ăïì tađi nghiïn cûâu cíịp Viïơn.- H.: Viïơn TTKHXH. 2005. 98 tr. Möơt söị kïịt quaê nghiïn cûâu vađ khuýịn nghõ ăaô ặúơc cöng böị trïn caâc taơp chñ nhû Thöng tin vađ Tû liïơu, Thöng tin Khoa hoơc xaô höơi,...(Cuđng taâc giaê).
4 Xem Guichat, Menou General Introdution to Information Works.- Paris: UNESCO. 1988. 353 p.
tin-thû viïơn ặúơc thûơc hiïơn möơt caâch líu dađi, bïìn vûông. Ăiïìu ăoâ cho pheâp möơt söị cú quan, trong quaâ trònh liïn kïịt vađ chia seê nguöìn lûơc vúâi nhau, giuâp nhau khai thaâc ặúơc ăíìy ăuê nguöìn tađi nguýn mađ ăaô ặúơc möîi núi taơo líơp.
Trong phaât triïín hïơ thöịng CSDL thû muơc, cíìn chuâ yâ phaât triïín caâc loaơi CSDL thû muơc phaên aânh caâc chuýn ăïì ăang thu huât sûơ quan tím cuêa giúâi nghiïn cûâu, vñ duơ, caâc chuýn ăïì vùn hoaâ vađ phaât triïín, toađn cíìu hoaâ, nghiïn cûâu Viïơt Nam,... Vïì víịn ăïì nađy, coâ thïí tham khaêo thïm caâc nguýn lyâ xíy dûơng hïơ thöịng chuýn ăïì trong quaâ trònh triïín khai dõch vuơ cung cíịp thöng tin theo chuýn ăïì, möơt loaơi dõch vuơ thöng tin ăang thu huât sûơ quan tím cuêa ăöng ăaêo caâc nhađ khoa hoơc. Ngoađi ra, trong quaâ trònh phaât triïín hïơ thöịng CSDL thû muơc chuýn ăïì, cíìn ăùơc biïơt quan tím túâi sûơ liïn kïịt, phöịi húơp chùơt cheô giûôa Viïơn Thöng tin KHXH vađ caâc cú quan thöng tin-thû viïơn chuýn ngađnh thuöơc caâc töí chûâc nghiïn cûâu, ăađo taơo vïì KHXH, trûúâc hïịt lađ caâc ăaơi hoơc ăa ngađnh lúân nhû Ăaơi hoơc Quöịc gia cuêa Hađ Nöơi, Tp Höì Chñ Minh vađ caâc vuđng,...
Ăïí tiïịn túâi xíy dûơng quy hoaơch phaât triïín caâc CSDL thû muơc phaên aânh nguöìn thöng tin tađi liïơu vïì KHXH cuêa nûúâc ta cíìn nhíơn diïơn ăíìy ăuê sûơ phín böị cuêa nguöìn tin nađy theo nhiïìu khña caơnh khaâc nhau. Viïơn lađ töí chûâc khoa hoơc lúân nhíịt coâ chûâc nùng taơo ra nguöìn thöng tin vïì KHXH - böơ phíơn
lúân vađ quan troơng cuêa nguöìn thöng tin khoa hoơc nöơi sinh cuêa quöịc gia. Chñnh vò thïị, quan ăiïím vađ kïị hoaơch phaât triïín caâc CSDL thû muơc, vúâi tû caâch cöng cuơ thûơc hiïơn chûâc nùng kiïím soaât thû muơc nguöìn thöng tin KHXH cuêa quöịc gia cuêa Viïơn, coâ yâ nghôa vađ võ trñ ăùơc biïơt quan troơng trong quaâ trònh xíy dûơng vađ phaât triïín ngín hađng thöng tin khoa hoơc quöịc gia.
Viïơn Thöng tin Khoa hoơc Xaô höơi cíìn nghiïn cûâu, xíy dûơng vađ ăïì xuíịt hûúâng phaât triïín caâc CSDL thû muơc bao quaât caâc böơ phíơn khaâc nhau trong nguöìn tin khoa hoơc nöơi sinh taơi Viïơn. Vñ duơ, CSDL thû muơc phaên aânh caâc luíơn aân/luíơn vùn khoa hoơc, baâo caâo kïịt quaê nghiïn cûâu, nguöìn hoơc liïơu ặúơc taơo líơp vađ sûê duơng trong hoaơt ăöơng ăađo taơo, thuýịt minh ăïì tađi nghiïn cûâu, caâc dûơ aân ăiïìu tra cú baên, hïơ thöịng tû liïơu ăiïìn daô cuêa caâc ngađnh KHXH, CSDL dûô kiïơn vïì caâc töí chûâc, caâ nhín hoaơt ăöơng trong lônh vûơc KHXH, CSDL vïì caâc CSDL trong lônh vûơc KHXH (CSDL siïu dûô liïơu),... Trûúâc mùưt, ăöịi vúâi CSDL thû muơc quaên lyâ tađi liïơu lađ saâch vađ taơp chñ trong lônh vûơc KHXH cuêa nûúâc ta, coâ thïí ặúơc taơo nïn tûđ caâc CSDL thû muơc quöịc gia do Thû viïơn Quöịc gia Viïơt Nam xíy dûơng vađ phöí biïịn. Taơo líơp vađ phaât triïín hïơ thöịng CSDL theo hûúâng ăoâ cuông coâ nghôa lađ tiïịn hađnh caâc bûúâc chuíín bõ cíìn thiïịt ăïí thûơc hiïơn viïơc chia seê nguöìn lûơc giûôa caâc thađnh viïn trong Hïơ thöịng thöng tin-thû viïơn trïn phaơm vi quöịc gia.
Nïịu viïơc taơo ra nguöìn tin KHXH
ặúơc thûơc hiïơn búêi tíịt caê caâc töí chûâc nghiïn cûâu vađ ăađo taơo cuêa Viïơt Nam, thò roô rađng quan ăiïím vađ kïị hoaơch taơo líơp, phaât triïín hïơ thöịng CSDL thû muơc vïì KHXH cuông phaêi ặúơc xíy dûơng trïn cú súê thûơc tiïîn nađy. Ăiïìu ăoâ cho thíịy, trong quaâ trònh xíy dûơng vađ phaât triïín caâc CSDL thû muơc vïì KHXH úê nûúâc ta, cíìn xaâc ắnh roô vađ húơp lyâ vai trođ, võ trñ cuêa Viïơn Thöng tin Khoa hoơc Xaô höơi, caâc cú quan thöng tin-thû viïơn chuýn ngađnh KHXH vađ caâc töí chûâc nghiïn cûâu-ăađo taơo hûôu quan khaâc cuêa caê nûúâc. Ăiïìu nađy hoađn toađn coâ thïí thûơc hiïơn ặúơc trïn cú súê caâc ăiïìu kiïơn vađ giaêi phaâp vïì cöng nghïơ hiïơn taơi: sûơ ra ăúđi cuêa Internet vađ caâc chuíín trong xûê lyâ, bao goâi thöng tin ăaô cho pheâp thöng tin ặúơc phaât triïín vađ quaên lyâ möơt caâch phín taân vađ viïơc khai thaâc, truy cíơp thöng tin ặúơc thûơc hiïơn möơt caâch thuíơn lúơi khöng bõ lïơ thuöơc vađo ýịu töị khöng gian vađ thúđi gian.
Tûơu chung, quy hoaơch xíy dûơng hïơ thöịng CSDL thû muơc taơi Viïơn cíìn ặúơc dûơa trïn nhûông nguýn tùưc sau:
- Tíơp trung xíy dûơng hïơ thöịng CSDL thû muơc phaên aânh nguöìn tin ặúơc taơo ra – thöng tin vïì caâc kïịt quaê hoaơt ăöơng khoa hoơc - taơi Viïơn;
- Xíy dûơng möơt söị quy ắnh/chuíín thöịng nhíịt cho viïơc trònh bađy vađ xûê lyâ ăöịi vúâi möîi loaơi nguöìn thöng tin ặúơc taơo ra tûúng ûâng vúâi möîi loaơi kïịt quaê hoaơt ăöơng khoa hoơc: nghiïn cûâu khoa hoơc, quaên lyâ khoa hoơc, ăiïìu tra cú baên, ăiïìn daô, ăađo taơo, húơp taâc quöịc tïị, höơi thaêo vađ höơi nghõ khoa hoơc,…;
- CSDL thû muơc ặúơc taơo líơp taơi chñnh núi taơo ra nguöìn tin chuâng phaên aânh.
Cíìn xíy dûơng möơt söị CSDL coâ chûâc nùng quaên trõ caâc cöng cuơ xûê lyâ thöng tin ăang ặúơc sûê duơng phöí biïịn trong Hïơ thöịng thöng tin-thû viïơn quöịc gia – CSDL tûúng ûâng vúâi nhoâm c. Vñ duơ, caâc CSDL quaên trõ Baêng phín loaơi DDC ăaô ặúơc dõch sang tiïịng Viïơt (WebDewey cho phiïn baên tiïịng Viïơt), CSDL quaên trõ khung ăïì muơc chuê ăïì do Thû viïơn Quöịc höơi Hoa Kyđ xíy dûơng vađ phöí biïịn (LCSH - khi hïơ thöịng nađy ặúơc dõch sang tiïịng Viïơt) vađ caâc CSDL quaên trõ caâc loaơi ngön ngûô tû liïơu phöí biïịn khaâc trong caâc cú quan thöng tin-thû viïơn KHXH: hïơ thöịng tûđ khoaâ coâ kiïím soaât noâi chung (thesaurus trong caâc ngađnh KHXH), caâc hïơ thöịng tûđ khoaâ ắa danh, tûđ khoaâ thúđi gian,...
Nïịu nhû, kïị hoaơch phaât triïín caâc CSDL tûúng ûâng vúâi nhoâm a ặúơc thûơc hiïơn chuê ýịu búêi caâc cú quan thöng tin-thû viïơn chuýn ngađnh (núi taơo ra nguöìn tin khoa hoơc nöơi sinh), thò nhiïơm vuơ chuê ýịu trong viïơc taơo líơp vađ phaât triïín caâc CSDL tûúng ûâng vúâi nhoâm c laơi thuöơc vïì Viïơn Thöng tin Khoa hoơc Xaô höơi – cú quan coâ chûâc nùng ăiïìu phöịi vađ ăoâng vai trođ ăíìu ngađnh cuêa Hïơ thöịng thöng tin-thû viïơn KHXH, coâ chûâc nùng nghiïn cûâu vađ phaât triïín trong lônh vûơc thöng tin-thû viïơn cuêa nûúâc ta.
Tñnh chíịt khoâ khùn vađ phûâc taơp trong viïơc thûơc hiïơn nhiïơm vuơ nađy lađ úê chöî: viïơc xíy dûơng caâc CSDL quaên trõ
caâc loaơi ngön ngûô tû liïơu chûa hïì ặúơc giaêi quýịt trong thûơc tiïîn cöng taâc thöng tin-thû viïơn nûúâc ta, hún nûôa, baên thín caâc bađi toaân cíìn giaêi quýịt vö cuđng phûâc taơp. Vñ duơ, CSDL quaên trõ tûđ khoaâ ắa danh Viïơt Nam cíìn phaêi xûê lyâ ặúơc tònh huöịng ríịt phöí biïịn lađ sûơ thay ăöíi ắa danh hađnh chñnh qua thúđi gian, hoùơc quan hïơ ríịt phûâc taơp giûôa ắa danh hađnh chñnh vađ ắa danh phi hađnh chñnh,... qua viïơc xaâc líơp quan hïơ giûôa caâc loaơi dûô liïơu liïn quan möơt caâch phuđ húơp,... Hún nûôa, chuâng laơi phaêi ặúơc tñch húơp vađo hïơ thöịng caâc loaơi CSDL khaâc (trûúâc hïịt tûúng ûâng vúâi nhoâm a), vađ chó khi ăoâ, múâi trúê thađnh cöng cuơ trúơ giuâp ngûúđi duđng theo ăuâng yâ nghôa, muơc ăñch vađ ăođi hoêi cuêa ăiïìu ăoâ. Trûúâc mùưt, Viïơn Thöng tin Khoa hoơc Xaô höơi cíìn súâm nghiïn cûâu, thiïịt kïị vađ xíy dûơng CSDL quaên trõ tûđ khoaâ ắa danh Viïơt Nam, vađ xem ăoâ lađ möơt cöng cuơ quan troơng trúơ giuâp cho caâc quaâ trònh xûê lyâ thöng tin (ắnh tûđ khoaâ ắa lyâ) cuông nhû tòm tin theo díịu hiïơu ắa danh Viïơt Nam.
Víịn ăïì quy hoaơch vađ phaât triïín hïơ thöịng CSDL nïu trïn, ngay tûđ caâc nghiïn cûâu thûê nghiïơm, ăaô ríịt phûâc taơp. Nhûng nïịu khöng triïín khai, khöng xíy dûơng vađ duy trò sûơ phöịi húơp bïìn vûông giûôa caâc cú quan, nïịu khöng tíơn duơng cöng sûâc, trñ túơ húơp lyâ caê úê trong vađ ngoađi nûúâc, thò khöng thïí taơo nïn ăöíi múâi, bûúâc phaât triïín vïì chíịt trong hoaơt ăöơng thöng tin-thû viïơn nûúâc ta. Ăíy lađ nhiïơm vuơ cuêa caâc nhađ nghiïn cûâu, caân böơ chuýn mön cuêa cú
quan thöng tin-thû viïơn, ăöìng thúđi cuông lađ nhiïơm vuơ cuêa ngûúđi lađm cöng taâc quaên lyâ nhađ nûúâc vïì hoaơt ăöơng thöng tin-thû viïơn, vïì ûâng duơng cöng nghïơ thöng tin vađ truýìn thöng noâi chung.
3. Kïịt luíơn
ÚÊ nûúâc ta hiïơn nay, khi ăïì cíơp túâi hïơ thöịng thû viïơn vađ cú quan thöng tin phuơc vuơ nghiïn cûâu vađ ăađo taơo, caâc phín hïơ sau ăíy ăoâng vai trođ truơ cöơt:
- Thû viïơn Quöịc gia Viïơt Nam vađ hïơ thöịng thû viïơn khoa hoơc töíng húơp cuêa caâc tónh/thađnh phöị;
- Cuơc Thöng tin KH&CN quöịc gia, caâc trung tím thöng tin chuýn daơng vađ hïơ thöịng trung tím thöng tin khoa hoơc trûơc thuöơc súê KH&CN caâc tónh/thađnh phöị;
- Thû viïơn KHXH vađ hïơ thöịng trïn 30 trung tím thöng tin-thû viïơn KHXH trûơc thuöơc Viïơn KHXH Viïơt Nam;
- Trung tím Thöng tin khoa hoơc vađ caâc thû viïơn cuêa caâc viïơn nghiïn cûâu thuöơc Viïơn Khoa hoơc vađ Cöng nghïơ Viïơt Nam;
- Caâc trung tím thöng tin-thû viïơn, thû viïơn , trung tím hoơc liïơu taơi caâc trûúđng ăaơi hoơc, viïơn nghiïn cûâu,…
Theo thöịng kï sú böơ, söị lûúơng caâc cú quan trïn ûúâc khoaêng 800 - 900.
Möơt trong nhûông nhiïơm vuơ thûúđng xuýn vađ quan troơng cuêa híìu hïịt caâc cú quan nađy lađ xíy dûơng, cíơp nhíơt vađ töí chûâc khai thaâc caâc loaơi CSDL. Ăiïìu dïî nhíơn thíịy lađ, nïịu khöng coâ möơt quy
hoaơch húơp lyâ thò viïơc truđng lùơp, chöìng cheâo trong quaâ trònh xíy dûơng vađ phaât triïín caâc loaơi CSDL tíịt seô xaêy ra, vađ hún nûôa, hïơ söị truđng lùơp (söị biïíu ghi ûâng vúâi möơt tïn tađi liïơu) trong caâc CSDL ríịt cao. Mùơt khaâc, do viïơc xíy dûơng CSDL ặúơc triïín khai möơt caâch tûơ phaât, ñt nhíịt lađ giûôa caâc phín hïơ, nïn dïî díîn ăïịn trúê ngaơi khoâ vûúơt qua khi tñch húơp caâc CSDL nađy vađo möơt ngín hađng dûô liïơu quöịc gia.
Coâ thïí dïî nhíơn thíịy, trong phaơm vi Hïơ thöịng caâc thû viïơn vađ cú quan thöng tin khoa hoơc cuêa quöịc gia, cuông nhû trong phaơm vi hoaơt ăöơng nghiïn cûâu vađ ăađo taơo, caâc víịn ăïì nhû ăaô nïu khöng thïí vađ khöng chó ặúơc xem lađ nhiïơm vuơ cuêa bíịt kyđ möơt hay möơt söị ñt cú quan, mađ cíìn ặúơc xem lađ nhiïơm vuơ chung vađ líu dađi cuêa moơi thađnh viïn Hïơ thöịng. Caâc cú quan thöng tin-thû viïơn KHXH, cuông nhû caâc phín hïơ khaâc cuêa Hïơ thöịng, cíìn ăùơc biïơt quan tím túâi víịn ăïì nađy. Trûúâc hïịt lađ búêi sûơ liïn kïịt vïì mùơt nhíơn thûâc vađ caâc hoaơt ăöơng khoa hoơc cuơ thïí giûôa caâc phín hïơ nađy vúâi nhau, giûôa caâc thađnh viïn cuêa möîi phín hïơ nïu trïn, ăïìu chûa trúê thađnh nïìn nïịp, vađ do ăoâ, hiïơu quaê mang laơi ríịt haơn chïị.
Trong khi ăoâ, sûơ liïn kïịt giûôa nghiïn cûâu vađ ăađo taơo giûôa caâc trûúđng ăaơi hoơc, viïơn nghiïn cûâu ăang trúê nïn ríịt chùơt cheô, nghôa lađ nhu cíìu kïịt nöịi giûôa caâc chuê thïí trïn tûđ phña ngûúđi duđng tin ăaô ríịt roô rïơt. Coâ nhiïìu hoaơt ăöơng phaên aânh sûơ liïn kïịt phöịi húơp
giûôa caâc phín hïơ khaâc vúâi caâc thađnh viïn cuêa phín hïơ taơi Viïơn, trong ăoâ, phöịi húơp cuđng nhau phaât triïín caâc nguöìn thöng tin daơng söị, phaât triïín hïơ thöịng caâc loaơi CSDL thađnh phíìn theo mö hònh cuêa dûơ aân CORC lađ caâc nöơi dung coâ taâc ăöơng vađ yâ nghôa ríịt ăùơc sùưc. Hy voơng rùìng, ăiïìu ăoâ súâm trúê thađnh hiïơn thûơc.
1. Durbin R., Nalen J., Pitre N . E-Book collection development and management: The quandary of establish- ing policies and guidelines for academic library collections .// Advances in Library Administration and Organization, Volume 19, 2002, pp. 59-84.
2. Hanrong Wang, Guiling Niu and William J. Hubbard.
Current status of reference services in academic libraries in mainland China: A web analysis.// The International Informa- tion & Library Review, Volume 36, Issue 2, June 2004, pp.
105-110.
3. Hoađng Lï Minh. Dûơ aân Hïơ thöịng thöng tin thû viïơn ăiïơn tûê liïn kïịt caâc trûúđng ăaơi hoơc vađ viïơc tùng cûúđng tiïìm lûơc khoa hoơc-cöng nghïơ cho phaât triïín kinh tïị-xaô höơi taơi thađnh phöị Höì Chñ Minh. 2003.
4. Introduction to CORC: http://staff.oclc.org /oclc/research/projects/core/
5. King D.W. Some Thoughts on Academic Library Col- lections.// The Journal of Academic Librarianship, Volume 30, Issue 4, July 2004, pp. 261-264.
6. McDonald A.. Planning academic library buildings for a new age: Some principles, trends, and developments in the United Kingdom .// Advances in Librarianship, Volume 24, 2000, pp. 51-79.
7. Phaât triïín vađ chia seê nguöìn tađi nguýn söị trong caâc thû viïơn ăaơi hoơc vađ nghiïn cûâu: Kyê ýịu Höơi thaêo khoa hoơc- do Liïn hiïơp Thû viïơn ăaơi hoơc khu vûơc phña Bùưc töí chûâc taơi Hađ Nöơi ngađy 18/12/2009. 128 tr.
8. Nghiïn cûâu, xíy dûơng hïơ thöịng saên phíím vađ dõch vuơ thöng tin taơi Viïơn Khoa hoơc xaô höơi Viïơt Nam giai ăoaơn hiïơn nay: Ăïì tađi nghiïn cûâu cíịp Böơ./ Chuê trò: Tríìn Maơnh Tuíịn.- H.: Viïơn Khoa hoơc xaô höơi Viïơt Nam. 2008. 187 tr.
9. Thûơc traơng vađ caâc biïơn phaâp níng cao hiïơu quaê quaên lyâ, khai thaâc nguöìn tin khoa hoơc nöơi sinh taơi Viïơn Khoa hoơc xaô höơi Viïơt Nam: Ăïì tađi nghiïn cûâu cíịp Böơ./ Chuê trò: Tríìn Maơnh Tuíịn- H.: Viïơn Khoa hoơc xaô höơi Viïơt Nam. 2006. 180tr.
Tađi liïơu tham khaêo
