Tiết 47. Phương pháp thuyết minh

(1)

Hà Thanh Thủy

(2)

Bài 12 – Tiết 47

Phươngưphápưthuyếtưminh

(3)

ưPhươngưphápưthuyếtưminh A. Bài học

I- Tìm hiểu các ph ơng pháp thuyết minh:

Cácưvănưbản

Cây dừa Bình định Tại sao lá cây có màu xanh

lục và Con giun đất

Khởi nghĩa Nông Văn Vân Huế

ưcácưLoạiưtriưthức

ưVề sự vật Về khoa học

Về lịch sử Về văn hóa

ưĐểưcóưtriưthức

ưQuan sát , xem xét Học tập, nghiên cứu Học tập, tra cứu tài liệu Tham quan , xem xet

Quan sát, học tập, tích lũy kiến thức

Có ý kiến cho rằng: Bằng t ởng t ợng, suy luận có thể có tri thức để làm bài văn thuyết minh? Theo em ý kiến đó đúng hay sai? Tại sao?

Không thể t ởng t ợng, suy luận để có tri thức khách quan làm bài văn

thuyết minh.

(4)

I- Tìm hiểu các ph ơng pháp thuyết minh.

1, Quan sát, học tập, tích luỹ tri thức để làm bài văn thuyết minh.

Muốn có tri thức để làm tốt bài thuyết minh, ng ời viết phải:

- Quan sát, tìm hiểu sự vật, hiện t ợng cần thuyết minh

- Nắm bắt đ ợc bản chất, đặc tr ng của chúng, để tránh sa vào trình bày các biểu hiện không tiêu biểu, không quan trọng.

2, Ph ơng pháp thuyết minh.

a, Ph ơng pháp nêu định nghĩa, giải

thích

(5)

Xét ví dụ

Huế là một trong những trung tâm văn hoá, nghệ thuật lớn của Việt Nam.

(Huế)

Nông Văn Vân là tù tr ởng dân tộc Tày, giữ chức tri châu Bảo Lạc ( Cao Bằng).

(Khởi nghĩa Nông Văn Vân)

A

A: Đối t ợng cần thuyết minh.

B

B: Tri thức về đối t ợng

Cách diễn đạt: từ “là”

A “ là ” B

Ph ơng pháp nêu định nghĩa, giải thích là chỉ ra đặc điểm riêng nổi bật

của đối t ợng cần thuyết minh

(6)

Cho các ví dụ

sau: Sách là đồ dùng thiết yếu của học sinh.

Sách là ph ơng tiện giữ gìn và truyền bá kiến thức.

Sách là ng ời bạn tốt của con ng ời.

Hãy lựa chọn chính xác định nghĩa về sách “ ”

Quá hẹp

Rõ ràng, chính xác

Qúa rộng

Phương phỏp nờu định nghĩa, giải thớch là chỉ ra cỏc đặc điểm riờng nổi

bật của đối tượng thuyết minh bằng lời văn rừ ràng, ngắn gọn, chớnh xỏc.

(7)

Xét ví dụ

1, Cây dừa cống hiến tất cả của cải của mình cho con ng ời: thân cây làm máng, lá làm tranh, cọng lá chẻ nhỏ làm vách, gốc dừa giả làm chõ đồ xôi, n ớc dừa để uống, để kho cá, kho thịt, nấu canh, làm n ớc mắm....

(Cây dừa Bình Định)

Hãy kể ra cụ thể lần l ợt các đặc điểm của cây dừa Bình Định:

Thân làm máng Lá làm tranh

Cọng lá chẻ nhỏ làm vách

Gốc dừa giả làm chõ đồ xôi

N ớc dừa để uống, để kho cá,

kho thịt, nấu canh, làm n ớc

mắm

(8)

Ví dụ:

2, Theo các nhà khoa học, bao bì ni lông lẫn vào đất làm cản trở quá

trình sinh tr ởng của các loài thực vật bị nó bao quanh, cản trở sự phát triển của cỏ dẫn đến hiện t ợng xói mòn ở các vùng đồi núi. Bao bì ni lông bị vứt xuống cống làm tắc các đ ờng dẫn n ớc thải, làm tăng khả

năng ngập lụt của các đô thị về mùa m a. Sự tắc nghẽn hệ thống cống rãnh làm cho muỗi phát sinh, lây truyền dịch bệnh. Bao bì ni lông trôi ra biển làm chết các sinh vật khi chúng nuốt phải....

(Thông tin về Ngày trái đất năm 2000)

Bao bỡ ni lụng lẫn vào đất, nước gõy những tỏc hại nào?

Ph ơng pháp liệt kê là kể ra các thuộc tính, biểu hiện cùng loại của

đối t ợng cần thuyết minh.

(9)

2, Ph ơng pháp thuyết minh:

a, Ph ơng pháp nêu định nghĩa, giải thích.

b, Ph ơng pháp liệt kê.

Phân biệt ph ơng pháp nêu định nghĩa giải thích và ph ơng pháp liệt kê.

Ph ơng pháp nêu định nghĩa, giải thích: Nêu đặc điểm riêng nổi bật đối t ợng cần thuyết minh một cách rõ ràng, ngắn gọn.

Ph ơng pháp liệt kê: Trình bày

lần l ợt, các thuộc tính, biểu hiện

của đối t ợng thuyết ninh.

(10)

2, Ph ơng pháp thuyết minh:

c. Ph ơng pháp nêu ví dụ, dùng số liệu (con số). Ví dụ:

Ngày nay, đi các n ớc phát triển, đâu đâu cũng nổi lên chiến dịch chống thuốc lá. Ng ời ta cấm hút thuốc ở tất cả những nơi công cộng, phạt nặng những ng ời vi phạm ? ( ở Bỉ. Từ năm 1987, vi phạm lần thứ nhất phạt 40

đôla, tái phạm phạt 500 đôla).

(Ôn dịch, thuốc lá)

- Số liệu rõ ràng, chính xác.

- Thuyết phục ng ời đọc, làm ng ời đọc tin vào những

điều ng ời viết đã cung cấp.

(11)

Cõu hỏi

Hãy tìm trong văn bản “ Thông tin trái đất năm 2000” và “ Ôn dịch thuốc lá”

những số liệu dùng để thuyết minh vấn đề ?

Văn bản

Thông tin trái đất năm 2000

Văn bản

Ôn dịch thuốc lá

Ngày 22 tháng 4 hàng năm đ ợc gọi là ngày trái đất do một tổ chức bảo vệ môi tr ờng ở Mỹ khởi x ớng năm 1970. Từ đó đến nay đã có 141 n ớc trên thế giới tham gia

Ta đến bệnh viện K sẽ thấy rõ:

Bác sỹ viện tr ởng cho biết 80%

ung th vòm họng và ung th phổi là do thuốc lá

Phương phỏp nờu vớ dụ, dựng số liệu : nờu vớ dụ, dẫn ra cỏc con số cụ thể

để thuyết minh, làm cho văn bản thờm tin cậy.

(12)

ưPhươngưphápưthuyếtưminh

a, Ph ơng pháp nêu định nghĩa, giải thích. b, Ph ơng pháp liệt kê.

c, Ph ơng pháp nêu ví dụ, dùng số liệu (con số). d, Ph ơng pháp so

sánh.

(13)

Xét ví dụ

Ta nghèo hơn các n ớc Âu - Mĩ rất nhiều nh ng xài thuốc lá là t ơng “ ”

đ ơng với các n ớc đó

Ôn dịch thuốc lá đe dọa sức khỏe và tính mạng của loài ng ời còn nặng hơn cả

AIDS

A

A: Đối t ợng cần đối chiếu.

B

B C

B,C : Các đối t ợng đối chiếu.

Phương phỏp so sỏnh : đối chiếu hai hoặc hơn hai sự

vật để làm nổi bật tớnh chất của đối tượng thuyết minh.

(14)

HUế

Huế là một trong những trung tâm văn hoá, nghệ thuật lớn của Việt Nam. Huế là một thành phố đẹp. Huế đẹp của thiên nhiên Việt Nam. Huế đẹp thơ. Huế đẹp của những con đ ờng sáng tạo, anh dũng.

Huế là sự kết hợp hài hoà của núi, sông và biển. Chúng ta có thể lên núi Bạch Mã

để đón gió biển. Từ đèo Hải Vân mây phủ, chúng ta nghe tiếng sóng biển rì rào.Từ

đây, buổi sáng chúng ta có thể lên Tr ờng Sơn, buổi chiều tắm biển Thuận An và ban

đêm ngủ thuyền trên sông H ơng.

Huế đẹp với cảnh sắc sông núi. Sông H ơng đẹp nh một dải lụa xanh bay l ợn trong tay nghệ sĩ múa. Núi Ngự Bình nh cỏi yên ngựa nổi bật trên nền trời trong xanh của Huế. Chiều đến, những chiếc thuyền nhỏ nhẹ nhàng l ớt trên dòng n ớc hiền dịu của sông H ơng. Những mái chèo thong thả buông, những giọng hò Huế ngọt ngào bay l ợn trên mặt sóng, trên những ngọn cây thanh trà, ph ợng vĩ.

Huế có những công trình kiến trúc nổi tiếng đ ợc Liên hợp quốc xếp vào hạng di sản văn hoá thế giới. Huế nổi tiếng với các lăng tẩm của các vua Nguyễn, với chựa Thiên Mụ, Chùa Trúc Lâm, với đài Vọng Cảnh, điện Hòn Chén, Chợ Đông Ba....

Huế đ ợc yêu vì những sản phẩm đặc biệt của mình. Huế là thành phố của những

mảnh v ờn xinh đẹp. Những hoa, cây cảnh, những v ờn chè, v ờn cây ăn quả của sông H

ơng xanh m ớt nh những viên ngọc. Những chiếc nón Huế làm cho các cô gái Huế đẹp hơn, duyên dáng hơn.

Huế còn nổi tiếng với những món ăn mà chỉ riêng Huế mới có.

Huế còn là thành phố đấu tranh kiên c ờng. Tháng Tám năm 1945, Huế đã đứng lên cùng cả n ớc, chế độ phong kiến ngàn năm sụp đổ d ới chân thành Huế.

Huế đẹp và thơ đã đi vào lịch sử của những thành phố anh hùng.

(Dẫn theo Tiếng Việt thực hành)

(15)

Huế đẹp bởi các mặt:

* Cảnh sắc thiên nhiên: -Sự kết hợp hài hoà của núi ,sông ,biển .

-Đẹp với cảnh sắc sông ,núi ...

(16)

* Nhiều công trình kiến trúc: có những công trình kiến trúc nổi

tiếng

(17)

* Đặc sắc :- Những sản phẩm đặc biệt :v ờn ,nón ,cô gái Huế ...

- Những món ăn .

(18)

* Lịch sử đấu tranh và con ng ời : Thành phố đấu tranh kiên c

ờng .

(19)

Hiểu đầy đủ, cụ thể toàn

diện về Huế

“đối t ợng đa dạng, nhiều cá

thể, nhiều bộ phận, nhiều

mặt … ”

+ Cảnh sắc thiên nhiên:

- Sự kết hợp hài hoà của núi ,sông ,biển . - Đẹp với cảnh sắc sông ,núi ...

+ Nhiều công trình kiến trúc:

- Có những công trình kiến trúc nổi tiếng

+ Đặc sắc :

- Những sản phẩm đặc biệt :v ờn ,nón ,cô gái Huế ...

- Những món ăn .

+ Lịch sử đấu tranh và con ng ời : Thành phố đấu tranh kiên c ờng .

Phương phỏp phõn loại phõn tớch : chia đối tượng ra từng loại, từng mặt

để thuyết minh làm cho đối tượng trở nờn cụ thể, rừ ràng hơn.

(20)

I- Tìm hiểu các ph ơng pháp thuyết minh:

ưưưưưưưPhươngưphápưthuyếtưminh

1, Quan sát, học tập, tích luỹ tri thức để làm bài văn thuyết minh 2, Ph ơng pháp thuyết minh

a, Ph ơng pháp nêu định nghĩa, giải thích b, Ph ơng pháp liệt kê

c, Ph ơng pháp nêu ví dụ, dùng số liệu (con số) d, Ph ơng pháp so sánh

e, Ph ơng pháp phân loại, phân tích

(21)

Huế

Phương phỏp nờu định nghĩa

Huế là một trong những trung tâm văn hoá nghệ thuật lớn của Việt Nam

Ph ơng pháp so sánh

Sông H ơng đẹp nh một dải lụa xanh bay l ợn trong tay nghệ sĩ múa. Núi Ngự Bình nh cái yên ngựa nổi bật trên nền trời trong xanh của Huế.

Ph ơng pháp liệt kê.

Huế nổi tiếng với các lăng tẩm của các vua Nguyễn, với chùa Thiên Mụ, chùa Trúc Lâm, với đài Vọng Cảnh,

điện Hòn Chén, Chợ Đông Ba....

Ph ơng pháp phân loại, phân

tích

*Đẹp với cảnh sắc sông ,núi ...

* Những công trình kiến trúc nổi tiếng

*Những sản phẩm đặc biệt :v

ờn ,nón ,cô gái Huế, những món ăn …

* Truyền thống lịch sử…

(22)

II. Ghi nhớ

Muốn có tri thức để làm tốt bài thuyết minh, ng ời viết phải quan sát, tìm hiểu sự vật, hiện th ợng cần thuyết minh, nhất là phải nắm bắt đ ợc bản chất, đặc tr ng của chúng, để tránh sa vào trình bày các biểu hiện không tiêu biểu, không quan trọng.

Để bài văn thuyết minh có sức thuyết phục, dễ hiểu,

sáng rõ, ng ời ta có thể sử dụng phối hợp nhiều ph ơng pháp

thuyết minh nh : Nêu định nghĩa, giải thích, liệt kê, nêu ví dụ,

dùng số liệu so sánh, phân tích, phân loại...

(23)

Bài tập nhanh: Nối nội dung ở cột A với nội dung ở cột B để có nội dung của ph ơng pháp thuyết minh.

A B

1. Ph ơng pháp nêu định nghĩa, giải thích.

2. Ph ơng pháp liệt kê.

3. Ph ơng pháp nêu ví dụ, dùng số liệu.

4. Ph ơng pháp so sánh.

5. Ph ơng pháp phân loại, phân tích.

a. Là ph ơng pháp thuyết minh chia đối t ợng ra từng mặt, từng khía cạnh, từng vấn đề để lần l ợt thuyết minh giúp ng ời đọc hiểu đầy đủ, toàn diện về đối t ợng.

b. Là ph ơng pháp đ a ví dụ cụ thể, những số liệu

chính xác rõ ràng theo thứ tự. Thuyết phục ng ời đọc tin vào những điều mà ng ời viết cung cấp.

c. Là ph ơng pháp thuyết minh đem cái ch a biết đối chiếu so sánh với cái đã biết để làm nổi bật cái ch a biết.

d. Là ph ơng pháp kể ra lần l ợt, rõ ràng, chính xác nhiều thuộc tính, biểu hiện của đối t ợng cần thuyết minh

e. Là ph ơng pháp thuyết minh nêu đặc điểm riêng

nổi bật của đối t ợng một cách ngắn gọn, chính xác.

(24)

A – Bài học

c, Ph ơng pháp nêu ví dụ, dùng số liệu (con số).

e, Ph ơng pháp so sánh.

f, Ph ơng pháp phân loại, phân tích.

B- Luyện tập:

d, Ph ơng pháp nêu ví dụ, dùng số liệu (con số).

II. Ghi nhớ

(25)

Luyện tập Bài tập 1

Tác giả bài Ôn dịch thuốc “ lá đã nghiên cứu, tìm hiểu rất nhiều để nêu lên yêu ” cầu chống nạn hút thuốc lá.

Em hãy chỉ ra những kiến thức cần có để thể hiện trong bài viết.

Kiến thức của một bác sỹ.

Kiến thức của ng ời quan sát đời sống xã

hội. Kiến thức của một ng ời

có tâm huyết với những

vấn đề xã hội bức xúc.

(26)

Bài tập 2

Bài viết Ôn dịch “ thuốc lá đã sử ” dụng những ph

ơng pháp thuyết minh nào để nêu bật tác hại của viêc hút thuốc lá.

Ph ơng pháp so sánh đối chiếu.

+ Ôn dịch thuốc lá với bệnh dịch khác.

+ Tác hại của thuốc lá với giặc gặm nhấm.

+ Thanh niên Việt Nam bằng thanh niên Mĩ.

Ph ơng pháp phân loại, phân tích.

+ Tác hại đối với ng ời hút.

+ Tác hại đối với ng ời bên cạnh.

+ Tác hại đến nhân cách.

+ Cách phòng chống.

Ph ơng pháp liệt kê.

+ Liệt kê tác hại của thuốc lá đối với ng ời hút.

+ Tác hại của thuốc lá đối với ng ời bên cạnh.

Ph ơng pháp dùng số liệu và nêu ví dụ.

( ở Bỉ, từ năm 1987, vi phạm lần thứ nhất phạt 40

đô la, tái phạm phạt 500 đô la).

(27)

Bài tập 3

Đọc văn bản sau

NGãưBAưđồngưlộc

Ngã ba Đồng Lộc là giao điểm giữa hai đ ờng tỉnh lộ 8 và 15 thuộc vùng đất đồi Hà Tĩnh. Trên một đoạn đ ờng khoảng 20km mà có những 44 trọng điểm đánh phá

của giặc Mỹ và đã phải chịu đựng hơn 2057 trận bom. ở đây có một tập thể kiên c ờng gồm 10 cô gái tuổi đời từ 17 đến 20 làm nhiệm vụ san lấp hố bom, làm đ ờng,

đào hầm trú ẩn, bảo đảm an toàn cho xe và ng ời qua lại. Ngày 24-7-1968, sau 18 lần giặc Mỹ cho máy bay đánh phá vào khu vực này, cả 10 chị em vẫn trụ lại kiên c ờng , bất khuất, giữ vững mạch đ ờng đến hơi thở cuối cùng.

Cũng trên mảnh đất anh hùng này đã sinh ra những ng ời anh hùng trẻ tuổi La Thị Tám, một cô gái đầy nhiệt tình cách mạng, gan dạ, m u trí. Liên tục 116 ngày

đêm làm nhiệm vụ, chị đã quan sát, đánh dấu những quả bom ch a nổ ở các trọng

điểm địch bắn phá ác liệt. Ba lần bị bom nổ vùi lấp, chị vẫn kiên c ờng bám sát trận địa, đánh dấu đủ, rõ các hút bom, phục vụ đắc lực cho việc phá bom, đảm bảo giao thông thông suốt.

Ngày nay Ngã ba Đồng Lộc trở thành một nơi t ởng niệm những tấm g ơng oanh liệt của các cô gái thanh niên xung phong trong thời kháng chiến chống Mỹ.

(Báo Quân đội nhân dân,1975)

(28)

Bài tập3 (1) Văn bản đòi hỏi cần có những kiến thức nào ?

Kiến thức

Địa lý:

Ngã ba Đồng Lộc là giao điểm giữa hai đ ờng tỉnh lộ 8 và 15 thuộc vùng đất đồi Hà Tĩnh.

Lịch sử

Cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu n ớc;

những cô gái thanh niên xung phong.

Khoa học quân sự

Về các loại máy bay, bom.

Đời sống xã hội

Về đời sống, cuộc sống của các nữ thanh niên xung phong thời kỳ chống Mỹ cứu n ớc.

(29)

Bài tập 3 (2)

Văn bản đã sử dụng những ph ơng pháp thuyết minh nào?

Phươngưpháp

ư

Nêu định nghĩa.

Dùng phân loại, phân tích.

Dùng số liệu, con số.

Nêu ví dụ

(30)

Phương ph¸p thuyÕt

minh

1. Phương pháp nêu định nghĩa 2. Phương pháp liệt kê

3. Phương pháp nêu ví dụ, dùng số liệu 4. Phương pháp so sánh

(31)

Hướng dẫn tự học ở nhà :

+ Học bài.

Sưu tầm, đọc thêm các văn bản thuyết minh sử dụng phong phú các phương pháp để học tập.

Đọc kĩ một số đoạn văn thuyết minh.

+ Soạn bài :

Bài toán dân số + Chuẩn bị :

Sưu tầm tư liệu về Hồ Gươm

(32)