Hnu CHnV€Z: NHUNG THflCH THU'C NHO DOI v 6 i CUOC cncH M A N G ?
• •
Tien si Remy HERRERA
CNRS - Bai hgc Paris 1 Pantheon-Sorbonne, Cgng hoa Phdp
L&i Toa sogn
Remy HERRERA Id mgt nhd kinh ti nguai Phdp. nghien ciru tgi Trung tdm Nghien ciru Khoa hoc qudc gia Phdp (CNRS) vd gidng dgy tgi Dgi hoc tdng hgp Paris 1. Ong cdn Id thu ky Diin ddn thi giai cua Cdc gidi phdp thay thi (FMA). Ld mgt nhd mdcxit nen trong nhihig nghien ciru ciia minh, ong quan tdm nhiiu din cdc vdn de kinh te - xd hgi cita mo hinh kinh te xd hoi chd nghia a Trung Quoc, Viet Nam, Cu Ba cUng nhu cdc nin kinh te mai ndi a khu vuc Nam My vd Dong A, dgc biet Id phong trdo cdch mgng cua cdc nuac chdu My Latinh. Ong rdt yeu quy ddt nuac vd con nguai Viit Nam, mong muon giai thieu nhitng nghien cuu cita minh den cdc nhd nghien ciru, cdc dgc gid ciia Viet Nam, gop phdn ldm sdng td nhitng vdn de ly ludn vd thuc tiin trong tiin tnnh xdy dung mo hinh kinh te thi trudng dinh huang xd hgi chU nghia md chting ta dang thuc hiin.
S u vd ich cua Ian tranh vdi tien trinh lich sit, ching han nhu cudc Su ra di cua lanh tu each mang n6i tiSng '^^'^^ " ^ 8 ^^ " * "" " Venezuela tu 15 nam nhat Venezuela - Simon Bohvar ma chung ta 'J""' ^» '*^<=' P^^^S ''^° l " ^ " "^^ung ciing duoc bift iin, la t6n that khong thS bu dJp, ^ ° " S thoi tao nen cac nha lanh dao cho no.
nhung kho khan cho cac luc lupng t i k bo, Q"™ '^''™8 ""^t P^at tit nhung nguoi ngheo dac biet trong b6i canh qu6c tS hien nay. ^° ' * ^ ' ' *"? ' " ™ » khat vong sau sSc dupc Nhung ke thu ben trong va ben ngoai cua '^P ^'^ '*' ™"S nhau va tU hien hanh dpng cuoc each mang Bolivar muu toan lpi dung ' ' " * 'V d™ d4t cua lanh tu va nguoi da dupc tinh the kho khan ctia djt nuoc phai luon biSt ^'^ 'V" '='"'" ' " " ™ 1998 la Hugo Chavez, ring, lanh tu thupc v6 Hch su trong timg thoi ^rong tinh thAn d6ng long cung voi nha lanh diSm trpng dai chu khong phai cua toan bp '^° ^'^ ^'^^ "="" >>«' 1 " ^ " '^•'""S ^ **<= ' ^ S cupc each mang, n i u nhu hp la quan trpng. ' * ' ^ ' ' ^ ^ ^^ "^^ P^^ ' ^ ^^ ^*' ' * "'^ "^^
Trong toan bp tiln trinh ciia cupc each mang, "^V^S ^^t xa hoi cong b i n g n h i t va nhan v3n phong trao q u i n chung hpp thanh dpng luc ' * ^ ' - ™ "^y ''" * , nhiem vy phai lam thupc nen tang cho sy chuyen ddi xa hdi, gan lien ve Iyc lugng quan chung va thudc v l chinh
"^du ^hdtfex... 21
phii each mang ciia hg, hg phai biet ldi keo su ndi day ciia ngudi dan toan the gidi chdng lgi su ba quyen cua Hoa Ky.
Nhirng tien bg d^t dugc
Mac dil con nhilu khd khan va vdi nhiing hgn che dac thu hien nay cua each mang, tien trinh each mgng da dgt dugc nhirng tien bg khdng the phii nhgn, nd da cho phep cai thien dang ke dieu kien sdng cua phan ldn ngudi dan. Chiing ta biet rang, nhiing nam cua nhiem ky tdng thdng Hugo Chavez da mang den chuyen bidn tich cyc d quy md qudc te: Gdp phin chdng lgi du an khu vyc ty do thuang mgi ciia My d Tay ban cau; Cudc phan cdng vdi viec thanh lap Lien minh Bolivar cho cac dan tdc chau My (ALBA); Vai trd then chdt trong vi?c phat dgng thanh lap ngan hang Nam My va lien minh nang lugng; Nhung no luc hdi nhap khu vyc chau My Latinh va viing Caribe;
Hgp tac Nam - Nam va khuyen khich mdt thi gidi da cyc. Ddi vdi cap dp qudc gia, nhung tiln bd rd ret cd the thay dugc d ITnh vyc xa hdi, chinh tri va kinh te.
Su gia tang manh me ciia chi tieu xa hgi, thdng qua ngan sach nha nudc va cac quy dac biet, gin vdi nhflng nhiem vy xa hdi trong y tl, giao due, thuc pham, nha d va co sd hg ting da din den viec day liii ngheo ddi (tir tren 55% giam xudng cdn 27% trong khoang thdi gian 2003 - 2010) va cai thien cac chi sd xS hgi ldn (giam ty Ie tii vong tre sa sinh, nang cao niem tin cugc sdng...).
Tinh trang bat binh dang cao cua dat nudc dS giam dang ke tii khi Hugo Chavez len nam quyen lanh dao. Vi du, he sd Gini la mdt chi bao ciia tien trien thugn lgi. Mdt trong nhung dilu kien cin thilt de thay ddi cac chinh sach ciia each mang la can phai tinh toan linh hogt va td chiic sy tham gia cua cdng ddng theo y nghia tang cudng chuyen ddi thu nhap tir dau md - ngudn lye chinh ciia nen kinh te - cho nhung ngudi ngheo nhat dugc hudng lgi.
Trong ITnh vyc nay, da dgt dugc nhirng tien bd dang ke, nhat la nhd cd nhiing co cau mdi ve "sue mgnh todn ddn"^ (poder popular).
Nhung dieu khoan mdi ve su tham gia ciia ngudi dan trong nhiing quyet sach cd lien quan tdi sy ho trg ngan sach nha nudc da dugc thiet lap, chang han nhu ngudi dan dugc tham gia vao cac cudc hpp cua Uy ban cap xa va Uy ban cap thanh phd ve Ke hogch hda cdng cdng. Nhtrng uy ban nay da quan tam md rdng khdng gian de huy dgng ngudi dan tham gia tich cue vao nhiing van de chinh tri - kinh te (tinh tu quan ciia ngan hang cac dia phuong, cac hgp tac xa, cac dan vj sd huu tap the...). Tir nam 2007, Lien doan Cdng nhan va Ndng dan - mdt td chiic chinh tri md, da dugc thanh lap de tang cudng sy tham gia cua hg trong viec quan Iy ddl vdi cac xi nghiep dja phuang cung nhu cac ndng trgi. Vice tiep can dat dai cflng da dugc md rdng trong khudn khd cudc cai each rudng dat dugc tien hanh d khu vyc thanh thi va khu vyc ndng thdn.
"Pouvoir populaire ".
22 NGHIEN CCfU C H A U AU - EUROPEAN STUDIES R6Vltw w b |1j5i.^5^3
Trong ITnh vuc kinh tl, qua trinh tu nhSn hda va tijr bd dgc quyen nha nudc da bi dimg lgi theo Idgic pha huy cua chu nghia tu do mdi. Nhiing ITnh vuc chiln lugc da dugc dieu chinh hogc tham chi dugc qudc hflu hda, va mdt phan ngudn tai nguyen cua dat nudc da dugc Nha nudc thu hdi. Trudc cai each, vdi su ho trg cua luc lugng quan chiing, tdng thdng Chavez da mang den nhiing sy thay ddi ve ndi dimg each mang va da dua ra nhung chien lugc chuyen hudng tu ban chii nghTa. Viec tai dac cur cua dng vao nam 2006 da bit dau dinh hudng cho tien trinh chuyin ddi xa hpi hudng den md hinh td chiic xa hdi chu nghTa, ggi la "Chu nghia xd hgi the ky XXI" Qudc hfln hda cac xi nghiep dugc md ra ciing da cho phep Nha nudc nam lay quyen kiem soat cac khu vyc dupc xem la chien lugc ddi vdi sy phat trien, nhit la co sd ha ting (dien lye, viln thdng, v.v). Nhiing thay ddi da dugc kiem soat.
Kinh nghiem ciia Venezuela cho thay da cd su thay ddi can ban trong viec thanh lap cac xi nghiep san xuat xa hdi - nhting dan vi san xuat dan chu dugc quan ly bdi chinh nhflng ngudi lao dgng. Viec cung cap cac dich vu cdng cdng thdng qua thuc day chi tieu cdng da tien bg mgnh me. Cudi cung, mac dii cdn cd nhflng khd khan keo dai do sy yeu kem ve can can thanh toan qudc te va he thdng tien t? qudc gia, Venezuela da duy tri tdc do tang trudng kinh tl tuong ddi cao trong nhiem ky ciia tdng thdng Chavez.
Nhirng tbach thirc phai doi m^t Mgc du dgt dugc nhirng tiln bd, nhung mau thuin keo dai da gay can trd cugc each mang nay va lam md nhat thugt ngfl- "qud do len chu nghia xa hof'^. Mdt sd mau thuan lien quan din vi?c chuyen mdn hda nganh diu md ciia dit nudc. Nganh nay da bi te liet tir gin trpn mdt thi ky nay. Thuc vay, ngay tir giu:a nhiing nam 1990 va dau thgp nien 2010, su ddng gdp cua khu vyc dau md trong tdng san phim qudc ndi (GDP) da giam khoang tir 18,5% xudng 12,0%, (theo du lieu ciia Ngan hang Trung uang Venezula), trong khi su ddng gdp cua cac nganh dich vu Igi gia tang (nudc, dien, cac khu vyc phi lgi nhugn, ciing nhu thuang mai, ngan hang va bao hiem...). Tuy nhien, nhung khd khan gap phai trong qua trinh cdng nghiep hda dat nudc rat dang lo ngai, mac dii do khdng phai la dac thil d Venezuela, nhung quan sat thay d nhieu nudc Nam My, bao gdm ca nhflng nudc "mdi ndi"^. Thuc tl, tii 15 nam trudc, nhung sd lieu thdng ke chinh thiic da cho thay mdt sy suy giam nhe ciia cdng nghiep chl biln trong tdng san phim qudc dan (tir 17,5% xudng cdn 16,0%).
Net chinh cua nen kinh tl Venezuela trong sudt nhirng nam cua cu^c each mgng Boliviar la phu thugc qua nhilu vao nudc ngoai, dgc biet ve khai thae diu md (cung nhu vide nhap khiu himg cdng nghi?p va cdc
"Socialisme du XXIsiecle".
"Transition socialiste".
"Emergents ".
'XfdtJL &tdo^K.. 23
san pham thyc phim). Anh hudng ciia cac nhan td ben ngoai da dugc Chinh phu xac dinh trong vipc thyc hien chien lugc phat trien dat nudc. Viec chuyen mdn hda keo dai da khdng cho phep tach nganh diu md khdi ca che quyen lye cua he thdng tu ban the gidi va ciing khdng cho phep chuyen ddi cau tnic san xuat va thuang mai dugc ke thira trong qua khii d Venezuela thdi diem nay.
Su trdng chd fir phia cac nudc tu ban chii nghTa trong vi^c nhgp khau cac cdng nghe hien dai da cho thay nguy co ve su tri tre trong bO may san xuat. Dat nudc da phai mac ng tir cac ngan hang ciia cac nudc tu ban chii nghTa va phai thudng xuyen tieu thu san phim vdi muc gia tren thi trudng the gidi, hi thdng tri bdi cac nha tai phiSt va nhflng cdng ty da qudc gia cua Bic My, va hon nua, phai thudng xuyen thanh toan bang ddla My, tgo ndn hien tugng ddla hda nen kinh tl.
Ciing vdi viec chuyen mdn hda nganh diu md, chinh quyen each mang hien nay phai ddi mat vdi nhflng khd khan trong viec giam thilu cac hi?u iing tai hai cua ""can b4nh Hd Lan "^, dd la: Sy dot bien ciia kim ngach nhap khau Iam suy giam sy gia tang kim nggch xuat khau. Hen quan den san xuat hing hda va djch vy dugc cung cap bdi cac doanh nghi?p ngi dia. Nhflng khd khan ldn khac cdn la cac van de dgt ra trong tien trinh chuyin ddi ciu tnic ciia nen kinh te. Hien nay, gan 3/4 s ^ pham trong nudc hgp thanh
"Syndrome neerlandais ".
mdt phan quan trgng ciia thu nhgp qudc dan va kiem soat phan ldn sd lugng hang n h ^ khau dugc cung cap bdi khu vyc tu nhan, nhung van bi chi phdi bdi cac cdng ty ldn (trong nudc hoac nudc ngoai). Venezuela van cdn la mgt nen kinh td tu ban ngoai vi.
Trong bdi canh cac the luc phan ddng thau tdm mpi tinh hoa ciia dat nudc de bao ve quyen lye kinh te - chinh tri, bao dam quyen sd hiiu ciia minh ve phuang tien san xuat (dat dai, cdng nghiep, thuang mai...) va mdt phan cac hoat ddng ngan hang va tai chinh, viec thiet lap ke hoach hda dan chii, hien dai va phil hgp vdi nhu cau ciia dat nudc la hoan toan cdn thiet.
Han mpt thap ky sau khi cudc each mang bat dau, ban than nha nudc van cdn la mdt the che tu ban chu nghia vdi nhflng mau thuan va hgn che nay sinh. Cac cau tnic va chiic nang nha nudc khdng cdn ddng nhat, nhimg van khdng nhgn thiic dugc da cd sy thay ddi sau sac. Thyc te, ben trong bd may nha nudc, quyen lye ciia dpi ngfl can bg va chuyen gia vdi phuang phap quan ly cu, nhung gia tri he tu tudng va thai do ca nhan chu nghTa van tdn tai, anh hudng tdi cac quyet djnh hanh chinh va gay can trd doi vdi viec thyc hien cac bien phap da dugc Chinh phil thdng qua. Thang du diu md ludn la ngudn thu chinh ciia ngan sach cdng, chilm gan mdt nira ngudn thu cua nha nudc (trai lgi, thue doanh thu tit thu nhgp phi dau md dudi 15%). Mdt trong nhiing thach thiic dat ra trudc mat la Chinh phii phai tim kiem
24 NGHIEN C O U CHAU A U - EUROPEAN STUDIES REVIEW N°6 11551.2013
nhfing phuang thiic chuyin ddi mdt each hgp phap, cd hd trg tir cac thiet che mdi ve siic mgnh toan dan, thiet che nha nudc (thiet che nha nudc kiem soat mdt phan va tu ban kiem soat mdt phan, gidng nhu kieu thiet che cua "nha nudc song hanh"^ ma dgi dien d day chinh la Cdng ty Dau md Qudc gia PDVSA) nham hudng den chuyen ddi tflng budc tir md hinh tu ban chii nghTa sang md hinh xa hdi ehii nghTa.
Nhin chung, cac khia cgnh cua the che ve siic manh toan dan, cau tnic nha nudc va nhirng chinh sach kinh te se phai dugc thay ddi dl cimg cd nen tang xa hpi cua cudc each mgng. Va de qua do len chu nghia xa hdi d miic cao hon, noi tdn tai nhflng hinh thirc dan xen: sd hiiu tap the, sd hiiu nha nudc hoac sd hflu tu nhan, chinh phu each mang can phai tang cudng siic mgnh cua cac cdng ty qudc doanh va san pham xa hdi ciing nhu hda nhap tdt hon vdi sy da dang cua cac chinh sach cdng (ngan sach, chinh sach tai khda, tiln te va ty gia hdi doai), ciing nhu cae nhiem vy xa hdi (sap nhap trong thiet che nha nudc). D I tranh mgi su tut hau, can phai tilp tuc td chiic sy tham gia cua cdng ddng va nang cao mgnh me sy tap trung dan chu.
Tang cudng diu tranh chdng Iai nhung tan du ciia chl do cu (bat binh dang, su tha hda, su bit dn...) vin cdn tdn tai dai ding. Bd may cim quyin mdi se phai ddi mdi chien lugc dl tim ra nhung giai phap cho van de lien quan din chuydn mdn hda diu md (do
khuynh hudng chdng lai cdng nghiep hda, sy j phu thudc ve thyc phim hoac su mgt dn dinh ciia tiln t?) theo hudng xSy dyng mdt dy an xa hdi va mdi tnrdng thay the cho chu nghTa tuban.
Lin diu tien, nhd cd Hugo Chavez, doanh thu tir diu md da dugc dimg de cai thidn cu thi dilu kien sdng cho nhirng ngudi ngheo khd nhit. Venezuela da trd thanh mat tran chinh quan trgng chdng lgi chu nghia de qudc va cd nhflng no luc manh me trong viec lien minh cac nudc Nam My, mang ddn su tiln triln d quy md the gidi. Trong cudc dau tranh, con dudng tuong lai cua cudc each mang nay phu thudc vao chinh ngudi dan Venezuela. Ngay nay, chiing ta da va dang chd dgi mdt sy chuyen bien mgnh me tir Nicolas Maduro ngudi da dugc Hugo Chavez tin nhiem lua chgn de tiep ndi su nghiep cua dng.
Nhung ddng chay cua cudc each mang Boliviar cung se bi anh hudng bdi sy chdng ddi tir cac the lye ben ngoai. Han bao gid hit, kl tir nay, vi su tiln bg cua ca Nam M^
va Bac My, bdn phan cua chiing ta la phai chiing td tinh doan kit anh em.
NCS, Nguyen Trung Hiiu
Dgi hgc Paris 1 Pantheon-Sorhonne, Cgng hoa Phdp.
(Dich tir tdi lieu goc: Apres Chavez:
Quels de fis pour la revolution? Remye Herrera (CNRS. France).
* "Etat parallele"
