Bài 7. TẾ BÀO NHÂN SƠ
Học thuyết tế bào do Schleiden và Schawnn đưa ra năm 1838 gồm các nội dung:
- Mọi sinh vật đều được cấu tạo từ 1 hoặc nhiều tế bào.
- Tế bào là đơn vị cấu trúc và đơn vị chức năng của cơ thể sinh vật.
- Các tế bào chỉ được sinh ra từ tế bào trước đó bằng cách phân bào.
Thế giới sống được cấu tạo từ 2 loại tế bào: tế bào nhân sơ và tế bào nhân thực. Tất cả các loại tế bào đều gồm 3 thành phần chính là màng sinh chất, tế bào chất và vùng nhân.
I. ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA TẾ BÀO NHÂN SƠ - Chưa có nhân hoàn chỉnh.
- Tế bào chất không có hệ thống nội màng, không có bào quan có màng bao bọc.
- Độ lớn của tế bào khoảng 1- 5 m. Do kích thước tế bào nhỏ nên
+ tỉ lệ giữa diện tích/thể tích (tỉ lệ S/V) lớn, tốc độ trao đổi chất với môi trường nhanh.
+ làm cho tế bào sinh trưởng nhanh hơn.
+ khả năng phân chia nhanh, số lượng tế bào tăng nhanh.
II. CẤU TẠO TẾ BÀO NHÂN SƠ
Tế bào nhân sơ có cấu tạo đơn giản, gồm 3 thành phần chính: màng sinh chất, tế bào chất và vùng nhân. NGoài ra, nhiều loại tế bào nhân sơ khác cón có thành tế bào, vỏ nhầy, roi và lông.
1. Thành tế bào, màng sinh chất, lông và roi
a. Thành tế bào:
- Thành phần hoá học: peptiđôglycan (gồm các chuỗi cacbohiđrat liên kết với nhau bằng các đoạn peptit ngắn).
- Vai trò: quy định hình dạng của tế bào.
- Dựa vào thành tế bào vi khuẩn được chia làm hai loại khi nhuộm màu bằng phương pháp Gram:
+ Vi khuẩn Gram dương có màu tím.
+ Vi khuẩn Gram âm có màu đỏ.
* Một số vi khuẩn còn có thêm lớp vỏ nhầy bên ngoài thành tế bào để tăng sức tự vệ, bám dính, gây bệnh,…
b. Màng sinh chất
- Cấu tạo: gồm 2 lớp phôtpholipit và prôtêin.
- Chức năng: trao đổi chất và bảo vệ.
c. Lông và roi
- Roi (tiên mao): giúp vi khuẩn di chuyển.
- Lông (tiêm mao, nhung mao): giúp vi khuẩn bám chặt trên bề mặt tế bào, thụ thể tiếp nhận vi khuẩn.
2. Tế bào chất
- Tế bào chất là vùng nằm giữa màng sinh chất và vùng nhân.
- Gồm hai thành phần: bào tương (một dạng chất keo bán lỏng chứa nhiều hợp chất hữu cơ và vô cơ) và ribôxôm (là nơi tổng hợp protein) cùng một số cấu trúc khác.
- Ở một số vi khuẩn, trong tế bào còn có hạt dự trữ (ví dụ hạt nhựa PHA được tích trữ trong tế bào vi khuẩn ở hình bên).
3. Vùng nhân
- Không có màng nhân bao bọc.
- Chỉ chứa 1 phân tử ADN dạng vòng.
- Một số vi khuẩn có thêm ADN dạng vòng nhỏ khác là plasmit.
- Phân tử ADN và plasmit chính là vật chất di truyền của vi khuẩn.
