Kết quả ban đầu của việc đánh giá chủ quan cho thấy rằng nội dung các nét khắc và các nét đồ họa trang trí được thể hiện trên trình duyệt Web được thể hiện rõ ràng, đầy đủ so với bản số hóa Mộc bản thể hiện trên phần mềm. Các thông tin không chủ ý và các trạng thái vật lý như các vết nứt, vết phá hủy, vết mối mọt được thể hiện tốt trên trình duyệt Web tương tự như hiển thị trên phần mềm.
Hầu hết các tấm Mộc bản 3D có điểm đánh giá trên 3 điểm cho các tiêu chí, đối với các tấm Mộc bản có khổ chữ to hoặc những tấm có họa tiết hoa văn lớn thì sẽ được đánh giá và cho điểm cao các tấm có khổ chữ bé.
Kết quả đánh giá chủ quan:
STT Mã Mộc bản Tiêu chí 1 Tiêu chí 2 Tiêu chí 3 Tiêu chí 4
1 08360 3.25 - 2.75 3.25
2 08465 2.75 - 2.5 2.5
3 24539 2.75 2.75 3 3.25
4 25476 3 2.75 2.75 2.5
5 25900 2.75 2.5 2.75 3.25
6 26774 2.75 2.5 3 3
7 29141 2.75 3 3 3
8 24387 2.75 2.5 2.5 3
9 28867 2.75 - 2.75 2.75
10 28013 2.5 - 2.75 2.5
Bảng 4. 3. Kết quả đánh giá tính tương quan từ các chuyên gia.
• Kết quả MOS đánh giá từ các chuyên gia.
STT Mã Mộc bản Tiêu chí 1 Tiêu chí 2 Tiêu chí 3 Tiêu chí 4
1 08360 3.44 - 3.11 3.33
2 08465 3.33 - 3.22 3.00
3 24539 4.56 4.22 4.67 4.44
4 25476 3.56 3.89 3.56 4.22
5 25900 4.44 4.33 3.67 4.22
6 26774 3.44 3.78 3.11 3.78
7 29141 4.33 4.56 4.22 4.44
8 24387 4.78 4.11 3.89 3.78
9 28867 3.26 - 3.63 3.53
10 28013 3.89 - 3.95 3.95
Bảng 4. 4. Kết quả đánh giá tính tương quan từ những người không chuyên.
• Kết quả MOS đánh giá từ những người không chuyên.
• - : không có tiêu chí đánh giá.
Độ lệch chuẩn trong đánh giá:
So sánh kết quả đánh giá từ hai nhóm không chuyên và chuyên gia cùng với giá trị trung bình, tác giả nhận thấy độ lệch chuẩn trong đánh giá từ nhóm chuyên gia thấp hơn trên hầu hết các tiêu chí đánh giá, điều này chứng tỏ kết quả đánh giá từ nhóm chuyên gia đáng tin cậy hơn và thể hiện được mức độ đánh giá khách quan hơn nhóm không chuyên.
Hình 4. 8. Biểu đồ mô tả giá trị đánh giá và độ lệch chuẩn trong đánh giá.
Giá trị độ lệch chuẩn:
Độ lệch chuẩn Tiêu chí 1 Tiêu chí 2 Tiêu chí 3 Tiêu chí 4
Nhóm chuyên gia 0.187 0.186 0.175 0.300
Nhóm không chuyên 0.544 0.262 0.476 0.456
Kết quả đánh giá khách quan:
Bảng tổng hợp kết quả thời gian hiển thị hoàn toàn dữ liệu của Mộc bản 3D cùng định dạng, cùng số lượng point cloud và dung lượng được tác giả do lường trên phần mềm Cloud compare, Blender, Gom inpesct và máy chủ Local host hiển thị Mộc bản 3D trên nền Web.
Mã Mộc
bản
Point cloud/
Mesh
Định dạng lưới tam giác Định dạng point cloud Blender
(thời gian/s)
GOM inspect (thời gian/s)
Cloud Compare (thời gian/s)
Local host (thời gian/s)
08360 31.387.211 224.4 250.5 9.36 2.95
08465 25.826.956 201.7 164.1 9.5 3.05
0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 4.5 5
Tiêu chí 1 Tiêu chí 2 Tiêu chí 3 Tiêu chí 4
Giá trị đánh giá và độ lệch chuẩn trong đánh giá
Không chuyên Chuyên gia
Mã Mộc
bản
Point cloud/
Mesh
Định dạng lưới tam giác Định dạng point cloud Blender
(thời gian/s)
GOM inspect (thời gian/s)
Cloud Compare (thời gian/s)
Local host (thời gian/s)
24539 36.767.356 416.1 267.3 12.11 3.88
25476 18.320.404 122.3 112.1 7.79 2.92
25900 26.329.628 195 190 10.43 3.43
26774 37.149.266 210.6 300.9 14.28 3.68
29141 38.652.396 247.3 321.4 15.7 3.89
24387 32.642.667 257.1 275.7 12.15 3.82
28867 106.373.440 - 598.8 32.32 4.45
28013 60.920.927 - 385.7 18.98 4.16
Bảng 4. 5. Bảng tổng hợp kết quả đo.
• -: quá dung lượng bộ nhớ ram không tải được
Hình 4. 9. Biểu đồ mô tả tốc độ hiển thị dữ liệu Mộc bản..
Kết quả tổng hợp cho thấy thời gian hiển thị hoàn toàn dữ liệu trên máy chủ Web trong môi trường local host đạt giá trị thấp nhất so với các phần mềm khác cùng định dạng và không cùng định dạng, và cho thấy đủ điều kiện đáp ứng tốt trong môi trường truyền tín hiệu trên internet với các yếu tố ảnh hưởng khác như băng thông, số lượng người truy cập, và cấu hình tài nguyên phần cứng.
Kết luận 3.4.
Trong chương này tác giả đã trình bày về thông tin dữ liệu là 10 tấm Mộc bản đã được phòng thí nghiệm Tương tác Người - Máy, Khoa CNTT, Trường ĐHCN, ĐHQG HN, đơn vị đã kết hợp với Trung tâm Lưu trữ quốc gia IV tiến hành và thực hiện số hóa.
Giao diện nội dung trang web http://mocban.disanso.vn giúp người xem có thể tìm hiểu và tương tác với các tấm Mộc bản số hóa, cũng như quá trình cài đặt hệ thống, chuyển đổi và tối ưu dữ liệu, tạo bóng và nâng cao chất lượng tạo bóng cho Mộc bản số hóa để đạt được chất lượng tốt nhất thông qua các phương pháp đánh giá chủ quan và khách quan mà tác giả đã trình bày.
Quá trình đánh giá đã đạt được kết quả khả quan thông qua điểm đánh giá của 10 chuyên gia về bảo tồn văn hóa và chữ Hán nôm, cùng 10 người không chuyên được
0 100 200 300 400 500 600 700
08360 08465 24539 25476 25900 26774 29141 24387 28867 28013
Th ời gian : g iây
Mã mộc bản
Đánh giá tốc độ hiển thị dữ liệu Mộc bản số hóa
Blender GOM inspect Cloud Compare Local host
tổng hợp điểm theo phương pháp điểm trung bình ý kiến và đối với những người không chuyên kết quả đánh giá đều đạt giá trị điểm số là trên 3 cho các tiêu chí, bên cạnh đó đối với các chuyên gia đến từ Trung tâm lưu trữ quốc gia IV thì chưa có Mộc bản nào đạt 3 cho đầy đủ các tiêu chí.
Điều này cũng là động lực để tác giả cùng thầy cô hướng dẫn và các anh chị tại phòng thí nghiệm Tương tác Người-Máy tiếp tục nghiên cứu cải thiện nâng cao chất lượng biểu diễn Mộc bản trên nền Web và thực hiện số hóa 200 tấm Mộc bản tiếp theo, cải tiến tối ưu dữ liệu, tối ưu tương tác và hiển thị các tấm Mộc bản số hóa trên nền Web giúp cho công chúng có thể tiếp cận tốt hơn và phổ biến những tư liệu di sản văn hóa Triều Nguyễn.
KẾT LUẬN VÀ HƯỚNG PHÁT TRIỂN Kết luận:
Sau thời gian tìm hiểu và nghiên cứu dưới sự hướng dẫn chỉ bảo tận tình của thầy Lê Thanh Hà và cô Ngô Thị Duyên cùng sự giúp đỡ hết sức nhiệt tình của các thành viên trong lab HMI cũng như các thầy cô khoa Công nghệ Thông tin trường Đại học Công nghệ - Đại học quốc gia Hà Nội. Tác giả đã hoàn thành luận văn của mình và thu được kết quả như sau:
Giới thiệu tổng quan về Mộc bản của triều Nguyễn, một di sản tư liệu thế giới đã được UNESCO công nhận năm 2009 với nguồn gốc ra đời của các tấm Mộc bản, số lượng các tấm Mộc bản đang được lưu trữ và bảo quản tại Trung tâm lưu trữ quốc gia IV – Cục văn thư và lưu trữ - Bộ nội vụ, và cách tạo ra các tấm Mộc bản với các quy trình biên soạn, quy trình phê chuẩn, và các công đoạn khắc chữ lên các tấm ván để hoàn thành nên tấm Mộc bản.
Giới thiệu các công nghệ render point cloud và các công nghệ biểu diễn dữ liệu 3D trên nền Web và trên Desktop, các phương pháp render point cloud, phương pháp lấy mẫu con.
Áp dụng, xây dựng phương pháp render point cloud và các tham số lấy mẫu, các phương pháp chuyển đổi dữ liệu, thuật toán đổ bóng EDL cho bài toán hiển thị mô hình Mộc bản trên nền Web.
Cài đặt chương trình biểu diễn và tương tác mô hình dữ liệu 3D của Mộc bản trên nền Web, với các tham số tối ưu để biểu diễn Mộc bản làm sao cho thể hiện được các nét chữ, nét đục tinh xảo của các nghệ nhân ngày xưa một cách rõ nét nhất và có hồn như yêu cầu khắt khe đặt ra từ các nhà bảo tồn văn hóa.
Đánh giá chất lượng của hệ thống thông qua hai phương pháp đánh giá chủ quan và đánh giá khách quan. Đánh giá khách quan là đánh giá tốc độ hiển thị hoàn toàn dữ liệu của Mộc bản trên nền Web (localhost) so với các ứng dụng biểu diễn dữ liệu 3D phổ biến như GOM inspect, Blender,.. và đánh giá chủ quan là đánh giá tính tương quan của dữ liệu 3D Mộc bản biểu diễn trên nền Web so với dữ liệu 3D của Mộc bản biểu diễn trên ứng dụng.
Hướng phát triển của luận văn:
Hệ thống Web biểu diễn và tương tác mô hình dữ liệu 3D trên nền web đáp ứng được truyền tải và hiển thị các tấm Mộc bản 3D chất lượng cao dưới dạng dữ liệu point cloud một cách nhanh chóng và chi tiết với dung lượng lên đến hàng GB, giúp cho
người xem không phải cài chương trình xem 3D của bên thứ 3 và giúp cho các nhà bảo tồn văn hóa có thể đưa được các tư liệu quý giá đến cho công chung một các phổ biến hơn mà vẫn đảm bảo được an toàn an ninh cho dữ liệu gốc.
Tuy nhiên, các tấm Mộc bản 3D mới chỉ được biểu diễn với dữ liệu thô point cloud đơn sắc chưa được phủ vật liệu để giúp cho chúng trở nên chân thật hơn và có hồn hơn. Tác giả nhận thấy rằng có thể phủ vật liệu lên các tấm Mộc bản để biểu diễn và tương tác trên nền Web, đồng thời tạo các các chú thích tự động dịch chữ hán nôm sang tiếng việt trực tiếp trong quá trình biểu diễn và tương tác với Mộc bản 3D trên nền Web.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tài liệu tiếng Việt
[1] Mộc bản triều Nguyễn, di sản tư liệu thế giới, Trung tâm lưu trữ quốc gia IV, https://mocban.vn/.
[2] Phạm Thị Huệ, Vài nét về quá trình bảo quản và phát huy giá trị tài liệu Mộc bản triều Nguyễn - Di sản tư liệu thế giới, tr.1-3.
[3] Phạm Thị Khánh Ngân (2017), Di sản tư liệu ở Việt Nam vấn đề bảo vệ và phát huy giá trị (trường hợp cá di sản thuộc chương trình ký ức thế giới đươc Unesco ghi danh), luận án tiến sĩ văn hóa học, Viện Văn hóa nghệ thuật quốc gia Việt Nam.
[4] Quốc sử quán triều Nguyễn (1994) Minh Mệnh chính yếu, tập 1, NXB Thuận Hoá, Huế, tr.153.
[5] Tôn Thất Hanh (1994), Quốc sử quán qua các triều đại, Huế xưa & nay, số 6, tr.50-53.
Tài liệu tiếng Anh
[6] Claus Scheiblauer. “Interactions with Gigantic Point cloud”. PhD thesis.
Fa-voritenstrasse 9-11/186, A-1040 Vienna, Austria: Institute of Computer Graph-ics and Algorithms, Vienna University of Technology, 2014. url:
http://www.cg . tuwien . ac . at / research / publications / 2014 / scheiblauer -thesis/.
[7] Claus Scheiblauer. “Interactions with Gigantic Point cloud”. PhD thesis.
Favoritenstrasse 9-11/186, A-1040 Vienna, Austria: Institute of Computer Graphics and Algorithms, Vienna University of Technology, 2014. url:
http://www.cg . tuwien . ac . at / research / publications / 2014 / scheiblauer thesis/.
[8] Cloud Compare. Accessed: 2016-01-26. url: http://www.danielgm.net/cc/.
[9] Gabor T. Herman. “Discrete Multidimensional Jordan Surfaces”. In:
CVGIP: Graph.Models Image Process. 54.6 (Nov. 1992), pp. 507–515.
issn: 1049-9652. doi: 10.1016/1049-9652(92)90070-E.
url:http://dx.doi.org/10.1016/1049-9652(92)90070-E.
[10] Hanspeter Pfister et al. “Surfels: Surface Elements As Rendering
Primitives”. In:Proceedings of the 27th Annual Conference on Computer Graphics and InteractiveTechniques. SIGGRAPH ’00. New York, NY, USA: ACM Press/Addison-WesleyPublishing Co., 2000, pp. 335–342.
isbn: 1-58113-208-5. doi: 10.1145/344779.344936. url:
http://dx.doi.org/10.1145/344779.344936.
[11] Hobu. Entwine Point Cloud Indexing Engine. Accessed: 2016-09-07. url:
https://entwine.io/.
[12] Hongyuan Lei, "The digital protection and inheritance of Chinese
woodblock new year prints," 2014 IEEE 3rd International Conference on Cloud Computing and Intelligence Systems, Shenzhen, 2014, pp. 277-281.
doi: 10.1109/CCIS.2014.7175742.
[13] J. Hong, Zongming Zhang and Jiho Han, "Reconstruction of the woodblock using three-dimensional scanning and computer numerical control machining," 2015 Digital Heritage, Granada, 2015, pp. 63-66.
doi: 10.1109/DigitalHeritage.2015.7413835.
[14] Kurt Leimer. “External Sorting Of Point cloud”. In: (2013).
[15] Mario Botsch et al. “High-quality Surface Splatting on Today’s GPUs”.
In: Proceedings of the Second Eurographics / IEEE VGTC Conference on Point-Based Graphics. SPBG’05. New York, USA: Eurographics
Association, 2005, pp. 17–24.isbn: 3-905673-20-7. doi:
10.2312/SPBG/SPBG05/017- 024. url:
http://dx.doi.org/10.2312/SPBG/SPBG05/017-024.
[16] Markus Schütz, Potree: Rendering Large Point cloud in Web Browsers 2016 url: potree.org
[17] Matthias Zwicker et al. “Surface Splatting”. In: Proceedings of the 28th AnnualConference on Computer Graphics and Interactive Techniques.
SIGGRAPH ’01.New York, NY, USA: ACM, 2001, pp. 371–378. isbn: 1- 58113-374-X. doi: 10.1145/383259.383300. url:
http://doi.acm.org/10.1145/383259.383300.
[18] Mirage Technologies. Accessed: 2015-10-22. url: http://www.mirage- tech.com/www/.
[19] Oscar Martinez-Rubi et al. “Taming the beast: Free and open-source massive point cloud web visualization”. In: (2015).
doi:10.13140/RG.2.1.1731.4326/1.
[20] Performance improvement by Yin Fei. Accessed: 2016-01-24. url: https : / /github.com/potree/PotreeConverter/issues/43#issuecomment-111017203.
[21] Plasio. Accessed: 2015-10-22. url: http://plas.io/.
[22] PointCloudViz Server. Accessed: 2015-10-22. url:
http://server.pointcloudviz.com/.
[23] Reinhold Preiner, Stefan Jeschke, and Michael Wimmer. “Auto Splats:
DynamicPoint Cloud Visualization on the GPU”. In: Proceedings of
Eurographics Symposium on Parallel Graphics and Visualization. Ed. by H. Childs and T. Kuhlen. Eurographics Association 2012. Cagliari, May 2012, pp. 139–148. isbn: 978-3-905674-35-4. url:
http://www.cg.tuwien.ac.at/research/publications/2012/preiner_2012_AS/.
[24] ShareLIDAR. Accessed: 2015-10-22. url: http://www.sharelidar.com/
[25] udWeb Demo. Accessed: 2015-10-22. url:
http://udserver.euclideon.com/demo/html5_viewer.html.
[26] Voxel Quest. Accessed: 2016-09-14. url: http://www.voxelquest.com/.
PHỤ LỤC
QUY TRÌNH ĐÁNH GIÁ 1. Yêu cầu về cơ sở vật chất và người tham gia:
o Số người thực hiện đánh giá: Tối thiểu 10 người
o Cơ sở vật chất: Mỗi người thực hiện đánh giá cần có máy tính với màn hình (kích thước lớn và có độ phân giải cao thì tốt) có khả năng hiển thị tốt.
2. Quy trình thực hiện đánh giá Bước 1: Hồ sơ đánh giá gồm 2 file:
o file hướng dẫn thực hiện đánh giá (HuongDanThucHienDanhGia.pdf), o file phiếu đánh giá (PhieuDanhGia.pdf).
In file phiếu đánh giá (PhieuDanhGia.pdf) ra giấy (chú ý nên giữ đúng thứ tự các trang).
Bước 2: Mở file dữ liệu Mộc bản trên bằng máy tính và trên web (chú ý cùng số hiệu Mộc bản).
Hình ảnh Mộc bản được trình diễn trên nền web.
Hình ảnh Mộc bản được trình diễn trên phần mềm GOM inspect.
Bước 3: Điền họ tên người đánh giá vào phiếu đánh giá, và đọc kỹ hướng dẫn thực hiện đánh giá trên phiếu đánh giá Mộc bản.
Bước 4: Quan sát các cặp ảnh của Mộc bản tương ứng với số Mộc bản trên phiếu đánh giá, và cho điểm theo 4 tiêu chí trên phiếu (chọn tích vào ô tròn)
3. Tổng hợp kết quả đánh giá:
Thu thập các phiếu đánh giá từ tất cả những người tham gia đánh giá, chụp (hoặc scan) lại toàn bộ, và gửi lại cả file số, cả bản giấy đánh giá.