Bàn thêm quan niệm và định nghĩa về phạm trù dân tộc
NguyÔn Hoµng H−ng (*)
Tãm t¾t: Trªn c¬ së nªu vµ ph©n tÝch c¸c quan niÖm vµ ®Þnh nghÜa vÒ ph¹m trï d©n téc cña mét sè häc gi¶ trong n−íc vµ trªn thÕ giíi, t¸c gi¶ bµi viÕt xem xÐt vµ luËn gi¶i quan niÖm vµ ®Þnh nghÜa vÒ ph¹m trï d©n téc víi mong muèn cã ®−îc nh÷ng luËn chøng khoa häc khi ®Ò ra chÝnh s¸ch d©n téc, quyÒn b×nh ®¼ng d©n téc,
®¹i ®oµn kÕt d©n téc, chñ quyÒn cña d©n téc,....
Tõ khãa: D©n téc, Ph¹m trï d©n téc, Chñ nghÜa Marx, Chñ nghÜa x· héi khoa häc
Cã thÓ nãi, d©n téc lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p, cã ý nghÜa quan träng, nã ®· vµ ®ang cßn ®−îc tranh luËn c¶ vÒ lý luËn, chÝnh trÞ còng nh−
thùc tiÔn. §iÒu Êy chøng tá ®©y lµ ®èi t−îng thuéc vÒ ®êi sèng hiÖn thùc cÇn ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu. Nh−ng, ®Ó t×m hiÓu ®−îc mét c¸ch tháa ®¸ng, cã søc thuyÕt phôc vÒ vÊn ®Ò nãi trªn th× tr−íc hÕt cÇn lµm râ ph¹m trï (kh¸i niÖm) d©n téc lµ g×.(*)NÕu kh«ng nhËn biÕt
®−îc b¶n chÊt kh¸i niÖm nµy th× rÊt khã hoÆc kh«ng thÓ luËn chøng víi kÕt qu¶
kh¶ quan c¸c vÊn ®Ò to lín nh− chÝnh s¸ch d©n téc, quyÒn b×nh ®¼ng d©n téc,
®¹i ®oµn kÕt d©n téc, chñ quyÒn cña d©n téc, d©n téc vµ t«n gi¸o, ®éc lËp d©n téc,v.v... X¸c ®Þnh ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu nh− vËy chÝnh lµ ®Ó ®i ®Õn bµn
(*) Tr−ëng Ban Tuyªn gi¸o §¶ng bé Khèi Doanh nghiÖp tØnh Hµ Giang.
nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh trÞ thùc tiÔn mang tÝnh thêi sù cÊp b¸ch hiÖn nay.
D©n téc th−êng ®−îc nh÷ng nhµ ho¹t
®éng chÝnh trÞ còng nh− giíi nghiªn cøu, gi¶ng d¹y lý luËn, khoa häc x· héi sö dông víi hai nghÜa réng vµ hÑp.
Theo nghÜa réng, ®ã lµ c¸ch hiÓu vÒ c¬ b¶n gièng nh− ®Þnh nghÜa d©n téc cña J. Stalin, cho r»ng “ D©n téc lµ mét khèi céng ®ång gåm nhiÒu ng−êi, khèi æn
®Þnh, h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh lÞch sö, sinh ra trªn c¬ së mét ng«n ng÷
chung, mét l·nh thæ chung, mét ®êi sèng kinh tÕ chung, mét cÊu t¹o t©m lý chung biÓu hiÖn trong mét nÒn v¨n hãa chung” (M. R«dentan vµ P. Iu®in, 1976, tr.219). Quan ®iÓm nµy cho thÊy râ, d©n téc lµ mét céng ®ång ng−êi ®−îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh lÞch sö vµ cã 5
®Æc tr−ng c¬ b¶n, ®ã lµ: 1) mét khèi céng
®ång gåm nhiÒu ng−êi, æn ®Þnh; 2) cã chung mét ng«n ng÷; 3) cã chung mét
l·nh thæ; 4) cã chung mét ®êi sèng kinh tÕ; 5) cã chung t©m lý. TÊt c¶ c¸c ®Æc tr−ng Êy cña d©n téc, theo J. Stalin, ®−îc biÓu hiÖn trong mét nÒn v¨n hãa chung.
Theo ®Þnh nghÜa trªn, víi tr−êng hîp ViÖt Nam, 54 thµnh phÇn d©n téc anh em, ngoµi nh÷ng nÐt riªng biÖt, ®· cã chung, sö dông chung mét ng«n ng÷, mét l·nh thæ, mét nÒn kinh tÕ, mét ®Æc
®iÓm t©m lý biÓu hiÖn trong mét nÒn v¨n hãa chung, ®ã lµ d©n téc ViÖt Nam. Nh−
vËy, ViÖt Nam lµ mét quèc gia ®a thµnh phÇn d©n téc. TÊt c¶ c¸c thµnh phÇn d©n téc ë ®©y tËp hîp l¹i, cã mèi quan hÖ keo s¬n, thèng nhÊt víi nhau, t¹o thµnh d©n téc ViÖt Nam. §Þnh nghÜa d©n téc t−¬ng
®−¬ng víi quèc gia.
Trªn thÕ giíi cã tr−êng hîp céng
®ång ng−êi TriÒu Tiªn lµ kh«ng cã sù ph©n chia thµnh c¸c thµnh phÇn vµ cã
®Çy ®ñ c¸c ®Æc tr−ng nh− trong ®Þnh nghÜa trªn ®©y cña J. Stalin (Phan H÷u DËt, 2001, tr.25). Céng ®ång ng−êi TriÒu Tiªn còng tËp hîp, thèng nhÊt, g¾n bã víi nhau thµnh d©n téc TriÒu Tiªn. §©y lµ d©n téc ®¬n nhÊt, tøc lµ kh«ng bao gåm nhiÒu thµnh phÇn d©n téc nhá trong ®ã.
Theo nghÜa hÑp, d©n téc lµ kh¸i niÖm chØ mét d©n téc nhá víi t− c¸ch thµnh phÇn trong d©n téc lín. ThÝ dô:
d©n téc Th¸i, d©n téc M−êng, d©n téc Tµy (cña ViÖt Nam). §©y lµ c¸ch hiÓu vµ
®−îc sö dông cã thÓ nãi ®· ®Õn møc phæ biÕn cña nhiÒu nhµ ho¹t ®éng, l·nh ®¹o chÝnh trÞ, lý luËn chÝnh trÞ vµ trong c¸c tµi liÖu vÒ khoa häc x· héi ë ViÖt Nam.
Nh−ng, cßn cã mét sè kh¸ ®«ng c¸c nhµ nghiªn cøu vÒ d©n téc häc kh«ng nhÊt trÝ víi c¸ch hiÓu vµ dïng kh¸i niÖm d©n téc ®Ó chØ mét trong nh÷ng thµnh phÇn cña d©n téc ViÖt Nam (Vò Dòng, 2009, tr.122). Theo hä, kh«ng nªn
gäi lµ d©n téc Th¸i, d©n téc M−êng, d©n téc Tµy,v.v... (ë ViÖt Nam), mµ nãi vµ viÕt lµ téc ng−êi Th¸i, téc ng−êi M−êng, téc ng−êi Tµy,v.v... (ë ViÖt Nam). Theo quan ®iÓm cña chóng t«i, sö dông c¸ch nãi vµ viÕt téc ng−êi Th¸i, téc ng−êi M−êng, téc ng−êi Tµy,v.v... thay cho d©n téc Th¸i, d©n téc M−êng, d©n téc Tµy,v.v... (ë ViÖt Nam) lµ chÝnh x¸c, mang tÝnh khoa häc, hîp lý h¬n. Bëi, tÊt c¶ 54 téc ng−êi trong ®¹i gia ®×nh d©n téc ViÖt Nam cã chung mét l·nh thæ, nªn míi ®−îc gäi lµ d©n téc, trong d¶i
®Êt h×nh ch÷ S ViÖt Nam kh«ng bao gåm 54 l·nh thæ riªng biÖt cho 54 thµnh phÇn d©n téc, nªn 54 thµnh phÇn cña d©n téc ViÖt Nam mµ gäi lµ 54 d©n téc kh¸c nhau th× cã kh¶ n¨ng sÏ dÉn ®Õn c¸ch ngÇm hiÓu rÊt sai lÇm vÒ c¶ khoa häc, chÝnh trÞ vµ thùc tiÔn.
Thùc tÕ cßn cho thÊy, c¸c thµnh phÇn cña d©n téc ViÖt Nam ë r¶i r¸c kh¾p c¸c tØnh, thµnh, vïng miÒn, vµ mçi khu vùc l¹i ®an xen nhiÒu téc ng−êi cïng c− tró. Ch¼ng h¹n, t¹i x· NËm Lµnh, huyÖn V¨n ChÊn, Yªn B¸i, cã 4 téc ng−êi cïng sinh sèng lµ Dao, Th¸i, M«ng vµ ViÖt (Kinh); x· Th©n Thuéc, huyÖn Than Uyªn, Lai Ch©u cã 5 téc ng−êi sinh sèng lµ Th¸i, M«ng, Dao, Kh¬ Mó vµ ViÖt (Vò Dòng, 2009, tr.131). Tøc lµ mçi téc ng−êi ViÖt Nam kh«ng cã l·nh thæ riªng, tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn d©n téc cña chóng ta cã chung mét l·nh thæ - Tæ quèc ViÖt Nam.
Kh«ng cã l·nh thæ riªng th× mét khèi céng ®ång ng−êi kh«ng thÓ gäi lµ d©n téc, nªn gäi lµ téc ng−êi cho chÝnh x¸c vÒ khoa häc, vµ ®©y lµ sù kh¸i qu¸t, ph¶n ¸nh ®óng thùc tÕ.
Trë l¹i c¸ch hiÓu d©n téc víi nghÜa réng, tøc lµ theo ®Þnh nghÜa ®· dÉn cña J. Stalin ®−îc nhiÒu t¸c gi¶ trong giíi
nghiªn cøu, gi¶ng d¹y cã ý kiÕn trao ®æi nh»m ®i ®Õn mét quan niÖm chÝnh x¸c, hîp lý, cã søc thuyÕt phôc h¬n vÒ ph¹m trï ®ã.
Nh− chóng ta ®· biÕt, J. Stalin lµ nh©n vËt lÞch sö rÊt næi tiÕng vÒ kh«ng Ýt lÜnh vùc. Trong nhiÒu chôc n¨m, «ng gi÷ chøc vô cao nhÊt trong §¶ng Céng s¶n Liªn X«. ¤ng cßn lµ mét t−íng lÜnh tµi ba, ®−îc phong qu©n hµm §¹i nguyªn so¸i. H¬n n÷a, J. Stalin cßn lµ nhµ lý luËn xuÊt s¾c ®· tham gia gi¶ng d¹y ë bËc ®¹i häc. Trong mét hÖ tr−íc t¸c mang gi¸ trÞ bÊt hñ cña m×nh, J.
Stalin rÊt chó träng b¶o vÖ, ph¸t triÓn vµ tuyªn truyÒn t− t−ëng, lý luËn khoa häc cña Marx, Engels vµ Lenin.
§Þnh nghÜa nãi trªn cña J. Stalin
®−îc rót ra tõ t¸c phÈm mang tªn Chñ nghÜa Marx vµ vÊn ®Ò d©n téc cña «ng xuÊt b¶n lÇn ®Çu tiªn vµo n¨m 1913, vµ trong c«ng tr×nh kh¸c cã tùa ®Ò VÊn ®Ò d©n téc vµ chñ nghÜa Lenin Ên hµnh n¨m 1929 (M. R«dentan vµ P. Iu®in, 1976, tr.187). J. Stalin ®· b¸m s¸t di s¶n kinh ®iÓn cña Marx, Engels vµ Lenin ®· viÕt ë nhiÒu v¨n kiÖn r»ng, d©n téc lµ s¶n phÈm lÞch sö, nã ®−îc h×nh thµnh cïng víi sù ra ®êi cña CNTB. Ch¼ng h¹n, t¹i Tuyªn ng«n cña
§¶ng Céng s¶n, Marx vµ Engels cã nãi
®Õn sù h×nh thµnh “mét d©n téc thèng nhÊt, cã mét chÝnh phñ thèng nhÊt, mét luËt ph¸p thèng nhÊt” trong CNTB (C.
M¸c vµ Ph. ¡nghen: Toµn tËp, 1995, TËp 4, tr.603). ThÝ dô kh¸c, khi viÕt s¬
l−îc tiÓu sö cña Marx, kÌm theo sù tr×nh bµy chñ nghÜa Marx, Lenin ®· cã luËn ®iÓm: “D©n téc lµ s¶n vËt vµ h×nh thøc tÊt nhiªn cña thêi ®¹i t− s¶n trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi” (V. I.
Lªnin: Toµn tËp, 1980, TËp 26, tr.88).
ChÝnh v× thÕ, ngay trong t¸c phÈm cã
nªu ®Þnh nghÜa d©n téc næi tiÕng nãi trªn, J. Stalin cßn nãi râ d©n téc lµ mét ph¹m trï, mét hiÖn t−îng lÞch sö ra ®êi trong CNTB, tr−íc CNTB kh«ng thÓ cã d©n téc.
ý kiÕn trªn cña J. Stalin, thiÕt t−ëng, lµ khã ®−îc sù ®ång t×nh cña nhiÒu t¸c gi¶ nghiªn cøu, gi¶ng d¹y thùc thô, mÆc dï vÉn rÊt quý träng phÈm chÊt khoa häc, chÝnh trÞ vµ nh©n c¸ch cña t¸c gi¶ Chñ nghÜa Marx vµ vÊn
®Ò d©n téc. Chóng ta cÇn ph¶i nhËn thøc ®−îc r»ng, Marx, Engels vµ Lenin lµ nh÷ng thiªn tµi, nh−ng c¸c «ng còng lµ con ng−êi hiÖn thùc kh«ng thÓ cÇu toµn tr¸ch bÞ. Marx, Engels vµ Lenin còng cã nh÷ng khuyÕt ®iÓm, sai lÇm.
ChÝnh Engels ®· thõa nhËn «ng vµ Marx cã sai lÇm nghiªm träng. Engels viÕt vÒ ®iÒu ®ã nh− sau: “ lÞch sö chøng minh r»ng chóng t«i (tøc lµ Marx vµ Engels - ng−êi trÝch) còng ®· ph¹m sai lÇm, lÞch sö ®· v¹ch ra r»ng quan ®iÓm cña chóng t«i lóc bÊy giê (mÊy n¨m gi÷a thÕ kû XIX - ng−êi trÝch) lµ mét ¶o t−ëng. LÞch sö cßn ®i xa h¬n thÕ n÷a:
lÞch sö kh«ng nh÷ng ®· ®¸nh tan sai lÇm håi bÊy giê cña chóng t«i mµ cßn hoµn toµn ®¶o lén nh÷ng ®iÒu kiÖn trong ®ã giai cÊp v« s¶n ®ang ph¶i chiÕn
®Êu” (C. M¸c vµ Ph. ¡nghen: TuyÓn tËp, 1984, TËp VI, tr.600). VËy, tiÕp cËn di s¶n t− t−ëng, lý luËn cña Marx, Engels vµ Lenin, chóng ta ph¶i víi mét tinh thÇn khoa häc nghiªm tóc, nhËn thøc
®−îc nhiÒu gi¸ trÞ bÊt hñ trong ®ã, ®ång thêi cßn ph¶i chó ý, thËn träng ®Ó thÊy
®−îc mét sè nh÷ng nguyªn lý, luËn
®iÓm ®óng ®¾n trong giai ®o¹n lÞch sö tr−íc ®©y, nh−ng nay ®· kh«ng cßn hoµn toµn phï hîp, thËm chÝ ph¶i söa
®æi Ýt hoÆc nhiÒu,v.v…
Thùc tÕ lÞch sö ®· chøng minh, vµ c¶ Marx cïng Engels còng nãi nhiÒu
lÇn, d©n téc ®· xuÊt hiÖn tr−íc CNTB.
Trong t¸c phÈm HÖ t− t−ëng §øc, Marx vµ Engels viÕt: “ Sù ®èi lËp gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n xuÊt hiÖn cïng víi b−íc qu¸ ®é tõ thêi ®¹i d· man lªn thêi
®¹i v¨n minh, tõ chÕ ®é bé l¹c lªn nhµ n−íc, tõ tÝnh ®Þa ph−¬ng lªn d©n téc”
(C. M¸c vµ Ph. ¡nghen: Toµn tËp, 1995, TËp 3, tr.72). Trong luËn ®iÓm nµy, mÖnh ®Ò “ tõ chÕ ®é bé l¹c lªn nhµ n−íc”
tøc lµ tõ chÕ ®é bé l¹c lªn chÕ ®é cã nhµ n−íc. Hai ch÷ “ nhµ n−íc” ë ®©y ®−îc x¸c ®Þnh cô thÓ, ®ã lµ nhµ n−íc trong chÕ ®é chiÕm h÷u n« nÖ, tøc nhµ n−íc
®Çu tiªn trong lÞch sö, cã tr−íc nhµ n−íc t− s¶n, tr−íc c¶ nhµ n−íc cña thêi kú phong kiÕn. LuËn ®iÓm trªn ®· diÔn ®¹t rÊt râ t− t−ëng, quan ®iÓm cña Marx vµ Engels. Hai «ng cho r»ng hiÖn t−îng d©n téc xuÊt hiÖn cïng víi nhµ n−íc ®Çu tiªn trong lÞch sö cã tr−íc thêi ®¹i t−
b¶n vµ phong kiÕn.
T¹i mét v¨n kiÖn kh¸c cã tùa ®Ò VÒ sù tan r· cña chÕ ®é phong kiÕn vµ sù xuÊt hiÖn c¸c quèc gia d©n téc, Engels viÕt: “ trong suèt toµn bé thêi kú Trung cæ, ranh giíi cña sù lan táa ng«n ng÷
hoµn toµn kh«ng ¨n khíp víi ranh giíi quèc gia; nh−ng mçi d©n téc, trõ Italia,
®Òu cã mét quèc gia ®Æc biÖt lín ë ch©u
¢u lµm ®¹i biÓu, vµ xu h−íng thµnh lËp nh÷ng quèc gia d©n téc ngµy mét râ rÖt vµ cã ý thøc” (C. M¸c vµ Ph. ¡nghen:
Toµn tËp, 1995, TËp 21, tr.578). Trong khoa häc x· héi nãi chung, khoa häc lÞch sö nãi riªng, thêi kú Trung cæ vÒ thêi gian lµ t−¬ng øng víi thêi kú phong kiÕn, xuÊt hiÖn vµ tån t¹i tr−íc CNTB.
VËy, qua hai luËn ®iÓm trong di s¶n kinh ®iÓn cña Marx vµ Engels ®· ®−îc trÝch dÉn vµ ph©n tÝch s¬ bé kÓ trªn, chóng ta thÊy theo quan niÖm cña chñ nghÜa x· héi khoa häc, d©n téc lµ mét
ph¹m trï lÞch sö xuÊt hiÖn vµ tån t¹i tõ khi cã sù hiÖn diÖn cña nhµ n−íc ®Çu tiªn trong lÞch sö, chø kh«ng ph¶i lµ s¶n phÈm chØ ®−îc ra ®êi cïng víi CNTB.
§Õn ®©y, qua t×m hiÓu vµ ph©n tÝch mÊy nguyªn lý cña Marx vµ Engels, cã thÓ ®i ®Õn kh¼ng ®Þnh cÇn ph¶i ®Ýnh chÝnh ý kiÕn cña J. Stalin khi «ng cho r»ng d©n téc xuÊt hiÖn trong thêi kú CNTB ®ang lªn, tr−íc chÕ ®é x· héi nµy kh«ng thÓ cã d©n téc.
Còng ®Õn ®©y chóng ta thÊy, nhiÒu nhµ khoa häc Liªn X« nh−: ViÖn sÜ A. M.
Rumanchev cho r»ng sù “ ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n dÉn ®Õn viÖc xuÊt hiÖn c¸c d©n téc” (A. M.
RumiantxÐp, 1986, tr.108); Gi¸o s− B.
N. Ponomarev kh¼ng ®Þnh d©n téc “xuÊt hiÖn trong thêi kú chñ nghÜa t− b¶n
®ang lªn” (B. N. P«n«narÐp, 1962, tr.211);v.v... lµ kh«ng cã søc thuyÕt phôc v× kh«ng ph¶n ¸nh ®óng thùc tÕ lÞch sö ®−îc t¸c gi¶ cña chñ nghÜa x· héi khoa häc ®· tr×nh bµy trong c¸c v¨n kiÖn quan träng.
Ngoµi ý kiÕn cña J. Stalin cã liªn quan ®Õn ®Þnh nghÜa d©n téc do «ng ®Ò xuÊt cÇn ®−îc ®Ýnh chÝnh nh− ®· nãi, theo t«i, ®Þnh nghÜa d©n téc cña J.
Stalin víi 5 ®Æc tr−ng c¬ b¶n nh− ®·
nªu ë phÇn tr−íc, tõ khi ®−îc tr×nh bµy vµo n¨m 1913 ®Õn nay, ®· tr¶i qua mét thÕ kû cã d−, vÒ c¬ b¶n, vÉn gi÷ nguyªn gi¸ trÞ khoa häc.
NhiÒu nhµ nghiªn cøu kh«ng nªu
®Æc tr−ng 1 (mét khèi céng ®ång gåm nhiÒu ng−êi vµ æn ®Þnh), chØ nªu 4 ®Æc tr−ng cßn l¹i cña d©n téc trong ®Þnh nghÜa d©n téc cña J. Stalin. Theo t«i, J.
Stalin ®· viÕt rÊt râ rµng d©n téc lµ mét khèi céng ®ång gåm nhiÒu ng−êi vµ æn
®Þnh. §©y lµ ®Æc tr−ng rÊt quan träng kh«ng kÐm g× c¸c ®Æc tr−ng kh¸c cña
d©n téc. NÕu kh«ng ph¶i lµ mét céng
®ång gåm nhiÒu ng−êi, mµ chØ lµ mét nhãm Ýt c¸ nh©n, cã nguy c¬ mai mét dÇn, hoÆc bÞ tiªu diÖt cho ®Õn hÕt th×
mét khèi ng−êi nµo ®ã kh«ng thÓ mang danh d©n téc. Mét khèi céng ®ång gåm nhiÒu ng−êi, nh−ng kh«ng æn ®Þnh, kh«ng g¾n kÕt víi nhau trªn mét l·nh thæ th× còng kh«ng ph¶i lµ mét d©n téc.
Ng−êi Do Th¸i tõ thÕ kû thø IV ®Õn thÕ kû I tr−íc c«ng nguyªn bÞ ®Õ quèc Babilon, råi ®Õn ®Õ quèc Roma ®µn ¸p, khñng bè rÊt d· man, hä bÞ c¸c kÎ thï
®ã muèn nuèt chöng, nªn ph¶i v« cïng sî h·i, rªn xiÕt, kªu than, cÇu mong mét thÕ lùc m¹nh mÏ nµo ®ã ®Õn cøu gióp m×nh, vµ ®µnh rêi bá quª h−¬ng, ch¹y t¸n lo¹n l−u tró, l¸nh n¹n kh¾p thÕ giíi suèt 2000 n¨m, cho ®Õn ngµy 14/5/1948 míi ®−îc Liªn Hîp quèc cho lËp l¹i quèc gia, lÊy tªn lµ Nhµ n−íc Israel (Theo: Mai Thanh H¶i, 2002, tr.185- 187). Trong kho¶ng 2000 n¨m ch¹y trèn Èn nÊp t¹i nhiÒu quèc gia, vïng miÒn thuéc hµnh tinh chóng ta ®ang sèng ®Çy lo ©u khiÕp vÝa kinh hoµng Êy, khèi
®«ng d©n chóng Do Th¸i kh«ng cßn lµ mét céng ®ång ng−êi æn ®Þnh cã chung l·nh thæ, do vËy, còng kh«ng cã kinh tÕ chung,v.v…, nªn kh«ng ngo¹i trõ kh¶
n¨ng bÞ xãa bá d©n téc mang tªn Do Th¸i. NÕu nh− thiÕu sù ra tay, can thiÖp tÝch cùc vµ cã hiÖu qu¶ cña Liªn Hîp Quèc th× Nhµ n−íc Isreal kh«ng thÓ
®−îc lËp l¹i vµ d©n téc Do Th¸i ch¾c ch¾n sÏ bÞ c¸o chung.
Tõ lËp luËn vµ hiÓu b¶n chÊt vÊn ®Ò nh− trªn, t«i cho r»ng, kh«ng thÓ nhÊt trÝ víi ý kiÕn khi nãi r»ng, trong 2000 n¨m, sè ®«ng ng−êi Do Th¸i kh«ng æn
®Þnh, kh«ng c− tró trªn mét l·nh thæ chung, còng kh«ng thÓ cã mét nÒn kinh tÕ chung, ph¶i bá cña ch¹y gi÷ lÊy tÝnh m¹ng, sèng Èn tr¸nh kh¾p n¬i trªn thÕ
giíi, mµ vÉn lµ mét d©n téc, råi tõ ®ã, cho r»ng, ®Þnh nghÜa d©n téc cña J.
Stalin ph¶i ®−îc xem xÐt l¹i, v× ®Æc tr−ng vÒ l·nh thæ kh«ng ph¶i lµ ®Æc tr−ng b¾t buéc nh− J. Stalin ®· viÕt (Phan H÷u DËt, 2004, tr.24).
Víi quan ®iÓm mang tÝnh trao ®æi, phª ph¸n ®Þnh nghÜa d©n téc cña J.
Stalin, cã ý kiÕn cho r»ng, ®Æc tr−ng v¨n hãa cña d©n téc lµ cÇn thiÕt, “ nh−ng nÕu chØ giíi h¹n trong khu«n khæ t©m lý th× qu¸ h¹n hÑp. Nªn ch¨ng, më réng ra thµnh ®Æc tÝnh d©n téc” (Phan H÷u DËt, 2004, tr.24). §iÒu ®ã cho chóng ta thÊy, ý kiÕn trªn ®· cã sù lÇm lÉn khi ®äc J.
Stalin vµ trong c¸ch hiÓu ph¹m trï v¨n hãa. J. Stalin nãi vÒ c¸c ®Æc tr−ng cña d©n téc (céng ®ång gåm nhiÒu ng−êi æn
®Þnh, ng«n ng÷ chung, l·nh thæ chung, kinh tÕ chung, cÊu t¹o t©m lý chung)
®−îc biÓu hiÖn trong mét nÒn v¨n hãa chung. Kh¸i niÖm v¨n hãa ®−îc J.
Stalin dïng ë ®©y víi nghÜa réng, tøc lµ bao gåm toµn bé c¸c gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn do con ng−êi s¸ng t¹o ra trong qu¸ tr×nh lÞch sö, chø kh«ng chØ giíi h¹n v¨n hãa trong khu«n khæ t©m lý.
Trong cuèn Gi¸o tr×nh chñ nghÜa x·
héi khoa häc ®−îc viÕt mét c¸ch c«ng phu, nghiªm tóc, t¸i b¶n lÇn thø hai cã söa ch÷a, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia Ên hµnh n¨m 2004, t¹i ch−¬ng X vÒ CNXH víi vÊn ®Ò d©n téc, mÆc dï kh«ng dÉn ®Þnh nghÜa d©n téc cña J.
Stalin, nh−ng cã nªu 4 ®Æc tr−ng vÒ d©n téc, gièng vÒ ®¹i thÓ 4 ®Æc tr−ng trong
®Þnh nghÜa d©n téc cña J. Stalin. §iÒu nµy chøng tá gi¸ trÞ, søc sèng vµ ¶nh h−ëng tÝch cùc cña ®Þnh nghÜa d©n téc do J. Stalin tr×nh bµy tõ kho¶ng 100 n¨m tr−íc.
QuyÓn TËp bµi gi¶ng vÒ c«ng t¸c d©n téc do mét nhãm c¸n bé, gi¶ng viªn
cña Tr−êng C¸n bé d©n téc thuéc ñy ban D©n téc biªn so¹n, in ®Ó l−u hµnh, sö dông néi bé n¨m 2011 lµ Ên phÈm cã gi¸ trÞ ®¸ng kÓ vÒ khoa häc. VÒ c¸ch hiÓu ph¹m trï d©n téc, t¹i trang 8 cuèn s¸ch viÕt: “ D©n téc g¾n liÒn víi Nhµ n−íc, tøc lµ d©n téc ®· ®Þnh h×nh thµnh quèc gia - d©n téc, nhµ n−íc d©n téc tõ rÊt xa x−a trong lÞch sö chø kh«ng ph¶i chØ ®Õn khi chñ nghÜa t− b¶n, nhµ n−íc t− s¶n ra ®êi míi cã d©n téc” (Tr−êng C¸n bé d©n téc, 2011, tr.8). §ã lµ mét nhËn xÐt kh¸i qu¸t chÝnh x¸c thùc tÕ lÞch sö vµ theo chØ dÉn cña c¸c nhµ kinh
®iÓn s¸ng lËp chñ nghÜa x· héi khoa häc. Nã gióp cho giíi nghiªn cøu còng nh− c¸c häc viªn hiÓu râ thªm vÒ ph¹m trï d©n téc. ThiÕt nghÜ, luËn ®iÓm Êy nªn ®−îc bæ sung vµo ®Þnh nghÜa vµ c¸ch hiÓu vÒ d©n téc cßn khiÕm khuyÕt tõ bÊy l©u nay cña chóng ta.
§· cã ý kiÕn cho r»ng, trong khoa häc, b¸c bá mét kh¸i niÖm ®· khã, nh−ng nªu lªn mét kh¸i niÖm míi ®Ó thay thÕ th× cßn khã h¬n gÊp nhiÒu lÇn (xem: Phan H÷u DËt, 2004, tr.23). Cã lÏ v× thÕ mµ nhiÒu nhµ nghiªn cøu, gi¶ng d¹y khi viÕt gi¸o khoa, gi¸o tr×nh vÒ vÊn
®Ò d©n téc, ®¸ng ra ph¶i nªu lªn ®Þnh nghÜa vÒ d©n téc, nh−ng ®· kh«ng hoÆc ch−a lµm ®−îc c«ng viÖc ®ã.
ThiÕt nghÜ, nghiªn cøu, gi¶ng d¹y vÒ vÊn ®Ò d©n téc mang tÝnh lý luËn, chÝnh trÞ vµ thùc tiÔn vµo lo¹i rÊt phøc t¹p nh−ng kh«ng thÓ lÈn tr¸nh nµy, tÊt yÕu ph¶i x¸c ®Þnh, hiÓu cho ®−îc ®Õn mét chõng møc nµo ®ã vÒ b¶n chÊt ph¹m trï lµ ®èi t−îng tiÕp cËn nãi trªn.
VËy, tõ tiÕp thu, kÕ thõa ®Þnh nghÜa d©n téc cña J. Stalin vµ luËn ®iÓm ®·
dÉn trong TËp bµi gi¶ng vÒ c«ng t¸c d©n téc, t«i xin ®−îc chØnh söa vµi chi tiÕt mang tÝnh kü thuËt, chø kh«ng ph¶i néi
dung, ®Ó ph¸t biÓu mét ®Þnh nghÜa vÒ d©n téc nh− sau: D©n téc lµ mét khèi céng ®ång gåm nhiÒu ng−êi æn ®Þnh h×nh thµnh cïng víi nhµ n−íc ®Çu tiªn trong lÞch sö, cã chung mét hoÆc nhiÒu ng«n ng÷, mét l·nh thæ, mét nÒn kinh tÕ, mét t©m lý ®−îc biÓu hiÖn trong mét nÒn v¨n hãa chung. ThËt ra, ®Þnh nghÜa nµy chØ lµ sù tiÕp thu, kÕ thõa cã chän läc vµ bæ sung mét chi tiÕt nhá so víi c¸c quan niÖm ®· xuÊt hiÖn vµ tån t¹i trong lÞch sö nghiªn cøu vÒ d©n téc. V× thÕ, ë ®©y, kh«ng cÇn ph¶i dÉn gi¶i nhiÒu, chØ xin nãi ®«i c©u vÒ ®Æc tr−ng cña d©n téc lµ khèi céng ®ång gåm nhiÒu ng−êi æn ®Þnh cïng chung mét hoÆc nhiÒu ng«n ng÷.
Thùc tÕ ®· cho thÊy, ng«n ng÷ còng nh− c¸c sù vËt, hiÖn t−îng kh¸c, lu«n vËn ®éng, ph¸t triÓn. Cã ng«n ng÷ tr−íc
®©y ®−îc dïng phæ biÕn, nay ®· lµ tö ng÷. Cã ng«n ng÷ mét thêi xa l¹ th× nay trë nªn quen thuéc víi Ýt hoÆc nhiÒu téc ng−êi nµo ®ã. TiÕng ViÖt b©y giê ®· ®−îc dïng phæ biÕn nh− tiÕng mÑ ®Î cña hÇu hÕt c¸c téc ng−êi thiÓu sè ViÖt Nam.
Trong thêi ®¹i míi, kh«ng Ýt quèc gia, d©n téc ®· sö dông nhiÒu ng«n ng÷.
T¹i ®Êy, nhiÒu ng«n ng÷ cïng ®−îc dïng mét c¸ch phæ biÕn vµ coi lµ chÝnh thøc, thÝ dô nh− c¸c khèi céng ®ång ng−êi, d©n téc Afghanistan, Ên §é, Bangladesh, Bhutan,v.v..., ®· ®ång thêi sö dông 2 ng«n ng÷ (C¸c n−íc trªn thÕ giíi, 1990, tr.12, 16, 22, 26, 28). V× vËy, nªn bæ sung vµo ®Þnh nghÜa, c¸ch hiÓu vÒ d©n téc mét chi tiÕt nhá “ cã chung mét hoÆc nhiÒu ng«n ng÷”. Ch¾c ch¾n
®Þnh nghÜa nµy còng nh− vÊn ®Ò d©n téc nãi chung sÏ cßn ®−îc tiÕp tôc nghiªn cøu vµ trao ®æi, tranh luËn
(Xem tiÕp trang 36)
