Giíi thiÖu luËn ¸n tiÕn sÜ KHXH&NV
LuËn ¸n tiÕn sÜ sö häc
nguyÔn Hång Qu©n. Ho¹t ®éng cña lùc l−îng g×n gi÷ hoµ b×nh Liªn Hîp Quèc sau ChiÕn tranh L¹nh.
Chuyªn ngµnh: LÞch sö cËn ®¹i vµ hiÖn ®¹i
M· sè: 62 22 50 05
Ngµy nay, c«ng cuéc ®æi míi ®−îc
§¶ng ta khëi x−íng ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ, ®· t¹o nªn nh÷ng thÕ vµ lùc míi cho ®Êt n−íc ph¸t triÓn. Cïng víi
®æi míi, ViÖt Nam ®ang ngµy cµng më réng quan hÖ víi tÊt c¶ c¸c n−íc trªn thÕ giíi, tham gia ®Çy ®ñ vµ tÝch cùc h¬n c¸c c«ng viÖc cña thÕ giíi (kinh tÕ, chÝnh trÞ, ngo¹i giao, v¨n ho¸, khoa häc, ®µo t¹o-gi¸o dôc, y tÕ…), còng nh− c¸c c«ng viÖc cña Liªn Hîp Quèc;
vµ ViÖt Nam ®ang vËn ®éng ®Ó trë thµnh thµnh viªn kh«ng th−êng trùc Héi ®ång B¶o an Liªn Hîp Quèc kho¸
2008-2009.
Liªn Hîp Quèc cã rÊt nhiÒu lo¹i h×nh ho¹t ®éng trªn kh¾p thÕ giíi, nh»m ®¶m b¶o cho c¸c n−íc cã ®−îc m«i tr−êng ph¸t triÓn hoµ b×nh, æn
®Þnh vµ bÒn v÷ng. §Ó tham gia cã hiÖu qu¶ vµ chÊt l−îng c¸c c«ng viÖc quèc tÕ ®ã cña Liªn Hîp Quèc, ViÖt Nam ph¶i t×m hiÓu, nghiªn cøu vµ tÝch cùc tham gia vµo tiÕn tr×nh chung cña c¸c n−íc trªn thÕ giíi. Tuy nhiªn, hiÖn nay nh÷ng hiÓu biÕt vµ nghiªn cøu cña chóng ta vÒ ho¹t ®éng cña Liªn Hîp Quèc vÉn cßn kh¸ Ýt. ChÝnh v×
vËy, viÖc nghiªn cøu ho¹t ®éng cña lùc l−îng g×n gi÷ hoµ b×nh Liªn Hîp Quèc sau ChiÕn tranh L¹nh cña t¸c gi¶
luËn ¸n cã ý nghÜa hÕt søc cÊp thiÕt cho ho¹t ®éng cô thÓ, trùc tiÕp cña n−íc ta vµo ho¹t ®éng g×n gi÷ hoµ b×nh cña Liªn Hîp Quèc.
Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn, luËn ¸n ®−îc chia lµm 3 ch−¬ng.
Ch−¬ng 1 Hoµn c¶nh ra ®êi, c¬ së ph¸p lý, ho¹t ®éng cña lùc l−îng g×n gi÷ hoµ b×nh Liªn Hîp Quèc trong thêi kú ChiÕn tranh L¹nh (tr.18-71).
Trong ch−¬ng 1, t¸c gi¶ luËn ¸n ®i s©u ph©n tÝch vÒ HiÕn ch−¬ng Liªn Hîp Quèc, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ®iÒu môc liªn quan trùc tiÕp ®Õn lùc l−îng g×n gi÷ hoµ b×nh vµ c¸c ho¹t ®éng cña lùc l−îng nµy d−íi sù chØ ®¹o cña Liªn Hîp Quèc. T¸c gi¶ giíi thiÖu cô thÓ vÒ sù ra ®êi, nhiÖm vô, quyÒn h¹n, qui m« còng nh− hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña lùc l−îng g×n gi÷ hoµ b×nh trong thêi kú ChiÕn tranh L¹nh; ®¸nh gi¸ kh¸ch quan vÒ hiÖu qu¶ tÝch cùc còng nh−
nh÷ng h¹n chÕ cña ho¹t ®éng g×n gi÷
hoµ b×nh.
T¸c gi¶ luËn ¸n viÕt: “… sù ra ®êi cña lùc l−îng g×n gi÷ hoµ b×nh lµ mét s¸ng kiÕn lín cña Liªn Hîp Quèc trong ®iÒu kiÖn ®èi ®Çu §«ng-T©y vµ c¨ng th¼ng X«-Mü trong ChiÕn tranh L¹nh. §©y lµ kÕt qu¶ cña mét lo¹t tho¶ hiÖp gi÷a c¸c n−íc lín, chñ yÕu lµ gi÷a Mü vµ Liªn X«” (tr. 71).
VÒ vai trß cña lùc l−îng g×n gi÷
hoµ b×nh Liªn Hîp Quèc, t¸c gi¶ cho r»ng: mÆt tÝch cùc cña lùc l−îng g×n gi÷ hoµ b×nh lµ th¸o ngßi næ nhiÒu cuéc khñng ho¶ng, kh«ng lµm xÊu thªm t×nh h×nh c¨ng th¼ng trong ChiÕn tranh l¹nh, gãp phÇn nhÊt ®Þnh vµo viÖc dµn xÕp vµ h¹n chÕ nhiÒu
Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 3.2007 52
cuéc xung ®ét khu vùc.
Tãm l¹i, trªn c¬ së ph©n tÝch hoµn c¶nh ra ®êi, c¬ së ph¸p lý, ho¹t ®éng cña lùc l−îng g×n gi÷ hoµ b×nh Liªn Hîp Quèc trong thêi kú ChiÕn tranh L¹nh, t¸c gi¶ luËn ¸n kh¼ng ®Þnh:
MÆc dï cßn mét sè h¹n chÕ do ®iÒu kiÖn ®èi ®Çu §«ng-T©y, nh−ng nh×n chung lùc l−îng g×n gi÷ hoµ b×nh Liªn Hîp Quèc ®· gãp phÇn ®¸ng ghi nhËn vµo sù nghiÖp duy tr× hoµ b×nh, an ninh thÕ giíi trong thêi kú ChiÕn tranh L¹nh (tr. 72).
Ch−¬ng 2 Ho¹t ®éng cña lùc l−îng g×n gi÷ hoµ b×nh Liªn Hîp Quèc sau ChiÕn tranh L¹nh (tr.73-143), ®−îc chia lµm 3 phÇn:
PhÇn 1: Bèi c¶nh quèc tÕ vµ sù
®iÒu chØnh chÝnh s¸ch cña c¸c uû viªn th−êng trùc Héi ®ång B¶o an ®èi víi ho¹t ®éng cña lùc l−îng g×n gi÷ hoµ b×nh Liªn Hîp Quèc.
PhÇn 2: Më réng c¬ së ph¸p lý, nhiÖm vô vµ tæ chøc lùc l−îng g×n gi÷
hoµ b×nh Liªn Hîp Quèc.
PhÇn 3: C¸c lo¹i h×nh chiÕn dÞch cña lùc l−îng g×n gi÷ hoµ b×nh Liªn Hîp Quèc sau ChiÕn tranh L¹nh.
ë ch−¬ng 2, t¸c gi¶ luËn ¸n tËp trung ph©n tÝch vÒ sù thay ®æi chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i nãi chung cña c¸c n−íc thµnh viªn Héi ®ång B¶o an, trong ®ã cã vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ho¹t ®éng g×n gi÷ hoµ b×nh.
T¸c gi¶ luËn ¸n cho r»ng do bèi c¶nh quèc tÕ míi sau ChiÕn tranh L¹nh (1990) mµ c¸c n−íc lín bao gåm 5 n−íc th−êng trùc trong Héi ®ång B¶o an Liªn Hîp Quèc ®· cã sù ®iÒu chØnh ®èi víi c¸c ho¹t ®éng g×n gi÷
hoµ b×nh, cô thÓ lµ më réng nh÷ng c¬
së ph¸p lý vµ nh÷ng nhiÖm vô míi (ra
®êi lo¹i h×nh g×n gi÷ hoµ b×nh më
réng, mét sè chiÕn dÞch g×n gi÷ hoµ b×nh ®−îc hç trî b»ng hµnh ®éng c−ìng chÕ…), ph¸t triÓn vÒ tæ chøc c¸c lùc l−îng g×n gi÷ hoµ b×nh bao gåm bé phËn qu©n sù, c¶nh s¸t, d©n sù phèi hîp víi c¸c tæ chøc chuyªn m«n cña Liªn Hîp Quèc, c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ…, ph¸t triÓn m¹nh c¸c lo¹i h×nh chiÕn dÞch bao gåm: chiÕn dÞch g×n gi÷
hoµ b×nh truyÒn thèng nh− tæ chøc tr−ng cÇu d©n ý t¹i T©y Sahara- Minurso tõ th¸ng 9/1991 ®Õn nay;
chiÕn dÞch hoµ b×nh më réng nh− lùc l−îng g×n gi÷ hoµ b×nh t¹i Campuchia (Untac) tõ th¸ng 11/1991 ®Õn th¸ng 9/1993; chiÕn dÞch g×n gi÷ hoµ b×nh xen lÉn hµnh ®éng c−ìng chÕ nh− ho¹t
®éng cña lùc l−îng g×n gi÷ hoµ b×nh Liªn Hîp Quèc xen lÉn hµnh ®éng c−ìng chÕ t¹i Liªn bang Nam T− tõ n¨m 1992 ®Õn nay (tr.96-121).
T¸c gi¶ luËn ¸n nhÊn m¹nh: Muèn lùc l−îng g×n gi÷ hoµ b×nh ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ th× c¸c bªn tham chiÕn ph¶i tu©n thñ NghÞ quyÕt cña Héi
®ång B¶o an Liªn Hîp Quèc, ph¶i tÝch cùc hîp t¸c víi Liªn Hîp Quèc. LuËn
¸n phª ph¸n viÖc Mü thùc hiÖn chñ nghÜa b¸ quyÒn d−íi chiªu bµi “nh©n quyÒn cao h¬n chñ quyÒn”, dïng biÖn ph¸p “®¸nh ®ßn phñ ®Çu” cã lóc ®·
phít lê Liªn Hîp Quèc (nh− ph¸t ®éng chiÕn tranh Iraq th¸ng 3/2003) (tr.122).
Sau khi ph©n tÝch ho¹t ®éng cña lùc l−îng g×n gi÷ hoµ b×nh Liªn Hîp Quèc sau ChiÕn tranh L¹nh, t¸c gi¶
luËn ¸n nhËn xÐt: Sau khi kÕt thóc ChiÕn tranh L¹nh tíi nay, c¬ cÊu tæ chøc cña lùc l−îng g×n gi÷ hoµ b×nh
®−îc ®æi míi vµ cñng cè, cã c¬ quan chuyªn tr¸ch cña Liªn Hîp Quèc theo dâi vÊn ®Ò nµy. §ång thêi, c¬ së ph¸p lý chñ yÕu cña ho¹t ®éng g×n gi÷ hoµ
Giíi thiÖu luËn ¸n… 53 b×nh ®−îc bæ sung, hoµn thiÖn.
Ho¹t ®éng cña lùc l−îng g×n gi÷
hoµ b×nh còng cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn. C¸c chiÕn dÞch g×n gi÷ hoµ b×nh truyÒn thèng kh«ng chØ ®¸p øng nhu cÇu cña c¸c bªn xung ®ét, mµ lµ cña c¸c n−íc lín, muèn tËn dông vai trß
“trung lËp” t−¬ng ®èi cña Liªn Hîp Quèc ®Ó kiÒm chÕ, tr¸nh chiÕn tranh nãng ë mét sè khu vùc… (tr. 144).
Ch−¬ng 3 NhËn xÐt chung vµ kiÕn nghÞ (tr.145-184).
Qua nghiªn cøu ho¹t ®éng cña lùc l−îng g×n gi÷ hoµ b×nh Liªn Hîp Quèc sau ChiÕn tranh L¹nh t¸c gi¶ luËn ¸n
®· ®−a ra nh÷ng nhËn xÐt chung;
nh÷ng th¸ch thøc chñ yÕu mµ lùc l−îng g×n gi÷ hoµ b×nh Liªn Hîp Quèc ph¶i ®èi mÆt trong t−¬ng lai; §ång thêi, ®−a ra mét sè kiÕn nghÞ vÒ quan
®iÓm, môc tiªu, h×nh thøc, møc ®é ViÖt Nam tham gia c¸c ho¹t ®éng cña lùc l−îng g×n gi÷ hoµ b×nh Liªn Hîp Quèc trong thêi gian tíi.
T¸c gi¶ luËn ¸n cho r»ng, c¸c chiÕn dÞch g×n gi÷ hoµ b×nh cña Liªn Hîp Quèc lµ tiÕp tôc biÖn ph¸p tho¶
hiÖp gi÷a c¸c n−íc lín trong viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp khu vùc. Trong giai
®o¹n tõ n¨m 1991, c¸c ho¹t ®éng nµy cã t¨ng tr−ëng vÒ sè l−îng, cã sù thay
®æi vÒ néi dung vµ v−ît khái ph¹m vi ho¹t ®éng truyÒn thèng, lµm biÕn ®æi b¶n chÊt ho¹t ®éng nµy; ®ång thêi cßn thu hót ®−îc sù tham gia cña nhiÒu
thµnh phÇn míi. §iÒu ®¸ng nãi n÷a lµ th«ng qua c¸c ho¹t ®éng g×n gi÷ hoµ b×nh, c¸c n−íc lín lu«n t×m c¸ch chi phèi ®Ó m−u lîi cho chÝnh hä.
Bªn c¹nh ®ã, t¸c gi¶ luËn ¸n kh¸i qu¸t l¹i nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®−îc cña ho¹t ®éng g×n gi÷ hoµ b×nh Liªn Hîp Quèc. §ã lµ gãp phÇn duy tr× an ninh quèc tÕ, h¹n chÕ nhiÒu cuéc xung ®ét, mang l¹i hiÖu qu¶ tÝch cùc. Tuy nhiªn, trong lÜnh vùc ho¹t ®éng g×n gi÷ hoµ b×nh vÉn cßn béc lé nhiÒu h¹n chÕ mµ hiÖn nay céng ®ång quèc tÕ ®ang t×m c¸ch kh¾c phôc (tr.186-190).
§èi víi ViÖt Nam, t¸c gi¶ luËn ¸n kiÕn nghÞ cÇn ph¶i “tiÕp tôc chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i ®éc lËp, tù chñ, ®a ph−¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸ c¸c quan hÖ quèc tÕ vµ phï hîp víi truyÒn thèng phÊn ®Êu v× hoµ b×nh; tr−íc xu thÕ héi nhËp, ViÖt Nam cÇn cã chÝnh s¸ch,
®ång thêi cÇn chuÈn bÞ lùc l−îng ®Ó tham gia tÝch cùc c¸c ho¹t ®éng cña Liªn Hîp Quèc, trong ®ã cã nh÷ng ho¹t ®éng trong lÜnh vùc g×n gi÷ hoµ b×nh” (tr. 190).
LuËn ¸n ®−îc b¶o vÖ thµnh c«ng t¹i Héi ®ång chÊm LuËn ¸n cÊp Nhµ n−íc häp ngµy 23/09/2006 t¹i Tr−êng
§¹i häc Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n,
§¹i häc Quèc gia Hµ Néi.
Ph¹m Thu Hoa giíi thiÖu
