Hai m−¬i n¨m nghiªn cøu Th¸i häc ViÖt Nam

(1)

Hai m−¬i n¨m nghiªn cøu Th¸i häc ViÖt Nam

^{V−¬ng Toµn}^(*) Th¸i häc ViÖt Nam chÝnh thøc ra ®êi tõ cuèi thËp niªn 80 cña thÕ kû XX víi t− c¸ch lµ mét Ch−¬ng tr×nh cã nhiÖm vô tæ chøc nghiªn cøu tæng hîp víi 6 néi dung nghiªn cøu khoa häc c¬ b¶n vÒ c¸c d©n téc thuéc nhãm ng«n ng÷ Tµy-Th¸i, hÖ Th¸i-Kadai ë n−íc ta.

Néi dung bµi viÕt cña PGS., TS. V−¬ng Toµn, Phã Chñ nhiÖm Ch−¬ng tr×nh Th¸i häc ViÖt Nam lµ c¸i nh×n tæng qu¸t vÒ sù ra ®êi vµ t×nh h×nh ho¹t ®éng khoa häc (ho¹t ®éng nghiªn cøu, ®µo t¹o, trao

®æi hîp t¸c khoa häc, cïng c¸c s¶n phÈm khoa häc ®· c«ng bè vµ

®ang hoµn thµnh) cña Ch−¬ng tr×nh Th¸i häc ViÖt Nam trong 20 n¨m qua.

T¹p chÝ Th«ng tin Khoa häc x· héi xin tr©n träng giíi thiÖu.

1. Th¸i häc ®−îc nghiªn cøu kh«ng chØ ë ViÖt Nam Çc d©n téc Th¸i, Tµy (tr−íc ®©y gäi lµ Thæ - nay téc danh nµy ®−îc dïng ®Ó chØ mét d©n téc thiÓu sè thuéc nhãm ViÖt-M−êng), Nïng,… sím ®−îc çc nhµ nghiªn cøu quan t©m, song chñ yÕu lµ trong çc c«ng tr×nh riªng lÎ, ®«i khi

®−îc ghÐp chung nh− tr−êng hîp Tµy- Nïng lµ do sù gÇn gòi cña hai d©n téc nµy. Vµ ph¶i ®Õn cuèi thËp niªn 80 cña thÕ kû XX, viÖc nghiªn cøu vÒ c¸c d©n téc nhãm ng«n ng÷ Tµy- Th¸i, hÖ Th¸i- Kadai míi trë thµnh khoa häc ë n−íc ta vµ ®−îc gäi b»ng thuËt ng÷ Th¸i häc.

Trong khi ®ã, ngay tõ nh÷ng n¨m tr−íc, c¸c nhµ nghiªn cøu ®· h×nh thµnh tæ chøc Th¸i häc, kh«ng chØ ë nh÷ng n−íc cã c¸c d©n téc trong nhãm/hÖ ng«n ng÷ nµy nh−: Thailand, Trung Quèc, Ên §é, Lµo, Myanmar,

Malaysia,… mµ ë c¶ c¸c n−íc kh¸c nh−:

§øc, Australia, Mü, Hµ Lan, Hµn Quèc, Anh, NhËt B¶n, Ph¸p,…^(*)

Kh«ng nghiªn cøu riªng rÏ, do nhu cÇu gÆp gì vµ trao ®æi häc thuËt, 10 cuéc héi nghÞ Th¸i häc quèc tÕ (International Conference on the Thai Studies) ®· ®−îc tæ chøc, häp ®Þnh kú 3 n¨m mét lÇn. Cô thÓ lµ: Héi nghÞ lÇn thø nhÊt ®−îc häp t¹i New Delhi, Ên §é (15-27/2/1981); lÇn thø II t¹i Bangkok, Thailand (22-24/8/1984), lÇn thø III t¹i Canberra, Australia (3-6/7/1987), lÇn thø IV t¹i C«n Minh, Trung Quèc (11- 13/5/1990), lÇn thø V t¹i London, Anh (5-10/7/1993), lÇn thø VI t¹i Chiang Mai, Thailand (14-17/10/1996), lÇn thø VII t¹i Amsterdam, Hµ Lan (4- 8/7/1999), lÇn thø VIII t¹i Nakhon

(*)ViÖn Th«ng tin Khoa häc x· héi.

(2)

Phanom, Thailand (9-12/1/2002), lÇn thø IX t¹i Northern Illinois University, Hoa Kú (3-6/4/2005) vµ lÇn thø X t¹i Thammasat University, Bangkok, Thailand (9-11/1/2008). Mét sè nhµ nghiªn cøu cña ViÖt Nam ®· ®−îc mêi tham gia vµ tr×nh bµy b¸o c¸o khoa häc t¹i c¸c héi nghÞ nµy.

Nghiªn cøu Th¸i häc còng ®−îc ®Ò cËp ®Õn trong mét sè sinh ho¹t khoa häc quèc tÕ kh¸c. Ch¼ng h¹n nh− Liªn ®oµn Quèc tÕ Nghiªn cøu Nh©n häc vµ D©n téc häc (International Union of Anthropological and Ethnological Sciences - IUAES) ®· dµnh mét tiÓu ban cho KÕ thõa vµ ph¸t triÓn v¨n ho¸ phi vËt thÓ nhãm d©n téc Th¸i-Kadai (Tai- Kadai’s Inheritance and Development of Non-Physical Culture). §¹i héi lÇn thø 16 IUAES sÏ ®−îc tæ chøc tõ 27- 31/7/2009 t¹i C«n Minh, V©n Nam (Trung Quèc).

Trong Lêi khai m¹c Héi th¶o Th¸i häc ViÖt Nam (THVN) lÇn thø nhÊt (1991), nguyªn HiÖu tr−ëng tr−êng §¹i häc Tæng hîp Hµ Néi GS., TS. NguyÔn An nhËn ®Þnh r»ng: Th¸i häc quèc tÕ chñ yÕu lµ ngµnh khoa häc nh©n v¨n tæng hîp, nghiªn cøu çc vÊn ®Ò lÞch sö, ng«n ng÷, v¨n ho¸, kinh tÕ, x· héi… vµ sù ph¸t triÓn x· héi çc mèi quan hÖ cña çc céng ®ång ng÷ hÖ Th¸i, sèng tËp trung ë çc n−íc kh¸c nhau ë khu vùc

§«ng Nam ¸ (1, tr.15).

ë n−íc ta, Ch−¬ng tr×nh Th¸i häc ViÖt Nam ®−îc thµnh lËp theo quyÕt

®Þnh cña HiÖu tr−ëng tr−êng §¹i häc Tæng hîp Hµ Néi ngµy 7/9/1989, ®Æt trong Trung t©m Hîp t¸c Nghiªn cøu ViÖt Nam, vµ ®−îc x¸c ®Þnh lµ mét ch−¬ng tr×nh khoa häc dµi h¹n cña Trung t©m. H×nh thµnh tõ Trung t©m

Phèi hîp Nghiªn cøu ViÖt Nam, Trung t©m Hîp t¸c Nghiªn cøu ViÖt Nam ®·

ph¸t triÓn thµnh Trung t©m Nghiªn cøu ViÖt Nam vµ Giao l−u V¨n ho¸ (1995- 2004) vµ tõ 2004 thµnh ViÖn ViÖt Nam häc vµ Khoa häc Ph¸t triÓn, thuéc §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, víi ®Þnh h−íng nghiªn cøu liªn ngµnh, g¾n víi Khu vùc häc vµ Khoa häc ph¸t triÓn. Ch−¬ng tr×nh THVN cã nhiÖm vô tæ chøc nghiªn cøu tæng hîp (chñ yÕu tËp trung vµo c¸c khoa häc x· héi-nh©n v¨n vµ m«i tr−êng sinh th¸i) c¸c téc ng−êi thuéc nhãm ng«n ng÷ Tµy-Th¸i ë ViÖt Nam.

Víi kho¶ng 4 triÖu ng−êi, chiÕm h¬n 5% d©n sè ViÖt Nam, nhãm ng«n ng÷

Tµy-Th¸i sinh sèng chñ yÕu ë c¸c khu vùc §«ng B¾c, T©y B¾c vµ miÒn T©y c¸c tØnh Thanh Ho¸ vµ NghÖ An. §ã lµ 8 téc ng−êi: ®«ng nhÊt lµ Tµy, Th¸i, Nïng, sau

®ã lµ S¸n Chay, Gi¸y, Lµo, Lù vµ Bè Y.

GS., TS. CÇm C−êng, Chñ nhiÖm

®Çu tiªn cña Ch−¬ng tr×nh THVN ®·

tõng nhÊn m¹nh r»ng, nghiªn cøu vÒ çc d©n téc thuéc ng÷ hÖ nµy ë n−íc ta rÊt cÇn ®Õn khoa Th¸i häc quèc tÕ, ®ång thêi çc kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ çc d©n téc nµy ë n−íc ta còng lµ nh÷ng ®ãng gãp xøng ®¸ng víi khoa Th¸i häc quèc tÕ víi chÝnh tÝnh ®a d¹ng vµ sù phong phó cña nã (1, tr. 22-23).

PGS., TS. Hoµng L−¬ng - nay lµ Chñ nhiÖm cña Ch−¬ng tr×nh - th× cho r»ng: “Th¸i häc lµ mét ®Ò tµi lín, bao gåm nhiÒu néi dung khoa häc, kh«ng chØ cã ý nghÜa ®èi víi thùc tiÔn n−íc ta, mµ cßn cã mét tÇm quan träng ®èi víi thÕ giíi. L©u nay, Th¸i häc ®· trë thµnh ®èi t−îng nghiªn cøu cña nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi vµ trë thµnh vÊn ®Ò khoa häc cã tÝnh chÊt quèc tÕ (1, tr. 36).

(3)

2. Hai m−¬i n¨m nghiªn cøu cña Ch−¬ng tr×nh Th¸i häc ViÖt Nam

a. Trong céng ®ång c¸c d©n téc ViÖt Nam, ®êi sèng v¨n ho¸ vµ lÞch sö cña mçi nhãm d©n téc ®Òu cã nh÷ng nÐt riªng biÖt, phong phó vµ ®éc ®¸o cÇn ®−îc c¸c nhµ khoa häc s−u tÇm, kh¶o cøu vµ ghi nhËn, nh»m gãp phÇn lµm ®Ëm ®µ thªm b¶n s¾c v¨n ho¸ vµ lÞch sö d©n téc ViÖt Nam thèng nhÊt trong ®a d¹ng, nh− mét v−ên hoa nhiÒu h−¬ng s¾c.

Ng−êi ta dÔ nhÇm lÉn tªn mét d©n téc víi tªn nhãm d©n téc xÕp theo ng«n ng÷, mµ giíi nghiªn cøu th−êng sö dông. §Ó tr¸nh sù hiÓu nhÇm vÒ tªn gäi kiÓu nh− vËy, GS. Phan Huy Lª tõng chØ râ r»ng: THVN ë ®©y ®−îc x¸c ®Þnh lµ nghiªn cøu vÒ çc d©n téc thuéc nhãm ng«n ng÷ Th¸i ë ViÖt Nam mµ tr−íc ®©y quen gäi lµ nhãm Tµy-Th¸i, thuéc hÖ Th¸i-Kadai, trªn çc lÜnh vùc d©n téc häc, lÞch sö, ng«n ng÷, v¨n ho¸, nãi chung trªn çc lÜnh vùc khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n, vµ c¶ lÜnh vùc m«i tr−êng, sinh th¸i (3, tr.21). Tuy nhiªn, còng bëi vËy, trong thùc tÕ ta vÉn th−êng gÆp

®©y ®ã c¶ hai c¸ch dïng, ®«i khi do thãi quen, song ®«i khi cßn ®Ó nhÊn m¹nh.

VÒ lÞch sö nghiªn cøu ngµnh häc nµy, nhµ nghiªn cøu CÇm Träng, nguyªn Chñ nhiÖm Ch−¬ng tr×nh THVN, cã nhËn xÐt rÊt chÝ lý r»ng:

Kh«ng ph¶i chê ®Õn th¸ng 9/1989 khi THVN ra ®êi, nh÷ng vÊn ®Ò nghiªn cøu khoa häc c¬ b¶n trªn míi b¾t ®Çu. §óng ra ph¶i nãi ng−îc l¹i, nhê cã nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c¸c d©n téc Tµy- Th¸i ë n−íc ta nªn THVN míi cã c¬ së

®Ó xuÊt hiÖn vµ tiÕp nèi ho¹t ®éng (2, tr.10). Vµ nh÷ng ng−êi cã c«ng ®i ®Çu ë

®©y ph¶i kÓ ®Õn NguyÔn V¨n Huyªn, sau ®ã lµ L· V¨n L«, Hµ V¨n Th− vÒ hai

d©n téc Tµy, Nïng, vµ §Æng Nghiªm V¹n, T« Ngäc Thanh vÒ d©n téc Th¸i,…

b. Nh×n l¹i hai m−¬i n¨m ho¹t ®éng cña Ch−¬ng tr×nh THVN, tr−íc hÕt, ph¶i nãi tíi mét ho¹t ®éng ®· tËp hîp

®−îc ®«ng ®¶o nhÊt, ph¸t huy ®−îc søc m¹nh tiÒm tµng cña lùc l−îng nghiªn cøu THVN tõ mäi c¬ së, nhÊt lµ nh÷ng nhµ nghiªn cøu vµ s−u tÇm ë c¸c ®Þa ph−¬ng thuéc ®Þa bµn quan t©m nghiªn cøu. Cho ®Õn nay Ch−¬ng tr×nh THVN

®· tæ chøc ®−îc 5 héi nghÞ, héi th¶o khoa häc cÊp quèc gia. C¸c b¸o c¸o ®−îc lùa chän vµ tËp hîp in thµnh kû yÕu (Xem 1- 5).

Ba héi nghÞ ®Çu ®−îc tæ chøc t¹i Hµ Néi, kh«ng theo ®Þnh kú cô thÓ, mµ tïy kh¶ n¨ng tËp hîp lùc l−îng nghiªn cøu, vµ nhÊt lµ - trong khã kh¨n chung - tïy viÖc t×m kiÕm sù ñng hé vÒ tµi chÝnh ®Ó in kû yÕu vµ tæ chøc héi nghÞ.

Héi th¶o lÇn thø nhÊt ®−îc tæ chøc vµo ngµy 25-26/11/1991. Cã 34 b¸o ço cña 30 t¸c gi¶ göi ®Õn, chñ yÕu tËp trung vµo çc mÆt v¨n ho¸, bªn c¹nh ®ã lµ çc vÊn ®Ò vÒ nguån gèc lÞch sö, ng«n ng÷ vµ v¨n tù, v¨n häc vµ nghÖ thuËt, phong tôc tËp qu¸n, kinh tÕ x· héi vµ çc khoa häc liªn quan ®Õn Th¸i häc.

Cïng víi chñ ®Ò v¨n ho¸ vµ lÞch sö,

®ã lµ c¸c Héi nghÞ lÇn thø II (24/6/1998) vµ III (26/4/2002). Cã 58 b¸o c¸o cña 62 t¸c gi¶ göi ®Õn Héi nghÞ lÇn thø II.

Ngoµi 5 b¸o ço vÒ çc vÊn ®Ò chung, çc b¸o ço khoa häc tËp trung vµo çc vÊn ®Ò vÒ ng«n ng÷, v¨n tù, vµ giíi thiÖu vÒ v¨n häc d©n gian cña çc d©n téc Th¸i, Tµy, Nïng. §iÒu ®¸ng chó ý nhÊt ë Héi nghÞ nµy, Ch−¬ng tr×nh THVN ®· ®Ò ra cho m×nh 6 néi dung nghiªn cøu khoa häc c¬ b¶n. §ã lµ:

Ng«n ng÷ vµ v¨n tù; LÞch sö; D©n téc

(4)

häc; V¨n häc vµ nghÖ thuËt; KiÕn tróc vµ y häc; Mèi quan hÖ gi÷a THVN vµ Th¸i häc thÕ giíi.

Héi nghÞ lÇn thø III nhËn ®−îc 117 b¸o ço cña 115 t¸c gi¶ göi ®Õn. Khi chän in thµnh s¸ch, ngoµi hai bµi viÕt chung cã tÝnh chÊt tæng hîp vµ ®Ò dÉn th× c¨n cø vµo néi dung, çc b¸o ço

®−îc tËp hîp thµnh 5 phÇn: I. LÞch sö vµ x· héi; II. V¨n ho¸ vµ giao l−u v¨n ho¸; III. Phong tôc tËp qu¸n vµ t«n gi¸o tÝn ng−ìng; IV. V¨n häc vµ nghÖ thuËt;

V. Ng«n ng÷ vµ v¨n tù. Thu hót ®−îc h¬n 200 ng−êi dù, Héi nghÞ lÇn thø III g©y ®−îc tiÕng vang nhÊt ®Þnh. Song xÐt thÊy néi dung phong phó nh−ng dµn tr¶i, tõ ®ã Ch−¬ng tr×nh THVN x¸c ®Þnh chñ ®Ò tËp trung cho mçi héi nghÞ. Thªm n÷a lµ ®Ó nhiÒu nhµ nghiªn cøu, s−u tÇm ë ®Þa ph−¬ng cã thÓ tham gia vµ tham dù dÔ dµng h¬n, quyÕt ®Þnh chung nhËn

®−îc sù h−ëng øng ngay tøc kh¾c, ®ã lµ dµnh −u tiªn cho c¸c ®Þa ph−¬ng ®¨ng cai ®Þa ®iÓm héi nghÞ tiÕp theo.

Theo ®Ò xuÊt cña ®Þa ph−¬ng vµ còng lµ nguyÖn väng cña giíi nghiªn cøu, Héi nghÞ lÇn thø IV ®· ®−îc tæ chøc t¹i Cao B»ng, n¬i céi nguån cña Çch m¹ng ViÖt Nam, n¬i B¸c Hå khai më lÞch sö n−íc ta – trong çc ngµy 29/6 – 1/7/2006 (4, tr.12). Chñ ®Ò chÝnh cña Héi nghÞ lµ: §ãng gãp cña çc d©n téc nhãm ng«n ng÷ Tµy-Th¸i trong tiÕn tr×nh lÞch sö ViÖt Nam. Cã 64 b¸o ço cña 51 t¸c gi¶ ®−îc göi ®Õn Héi nghÞ, ®Ò cËp ®Õn nh÷ng ®ãng gãp rÊt cô thÓ cña çc téc ng−êi nµy, ph©n tÝch theo nh÷ng mèc lÞch sö quan träng cña ®Êt n−íc, ®ã lµ: thêi kú dùng n−íc, thêi kú B¾c thuéc (179 TCN ®Õn 939), thêi kú phong kiÕn

®éc lËp tù chñ (thÕ kû X-XIX), thêi Ph¸p thuéc (1858-1945), thêi kú kh¸ng chiÕn

chèng thùc d©n Ph¸p x©m l−îc vµ can thiÖp Mü (1946-1954).

Còng tõ n¨m 2006, Ch−¬ng tr×nh THVN thèng nhÊt quy ®Þnh tæ chøc Héi nghÞ ba n¨m mét lÇn vµ kh¼ng ®Þnh viÖc

−u tiªn ®¨ng cai héi nghÞ cho ®Þa ph−¬ng cã nhiÒu thµnh tùu s−u tÇm, tËp hîp t− liÖu vµ triÓn khai nghiªn cøu. Theo ®ã, Héi nghÞ Th¸i häc lÇn thø V víi chñ ®Ò: §Þa danh vµ nh÷ng vÊn ®Ò lÞch sö - v¨n ho¸ cña c¸c d©n téc nhãm ng«n ng÷ Tµy-Th¸i ViÖt Nam ®· ®−îc tæ chøc ®óng vµo dÞp kû niÖm 20 n¨m thµnh lËp Ch−¬ng tr×nh THVN vµ 55 n¨m chiÕn th¾ng lÞch sö §iÖn Biªn Phñ, vµo c¸c ngµy 24-25/5/2009 t¹i thµnh phè

§iÖn Biªn Phñ - kh«ng chØ næi tiÕng víi nh÷ng kú tÝch anh hïng cña thÕ kû XX, mµ tõ trong chiÒu s©u lÞch sö-v¨n hãa, - M−êng Thanh - §iÖn Biªn Phñ cßn ®−îc quan niÖm lµ quª gèc cña c¸c bé téc Th¸i (5, tr.8).

Cã 50 b¸o ço göi tíi Héi nghÞ, t¸c gi¶ lµ çc nhµ nghiªn cøu ë çc viÖn hoÆc tr−êng ®¹i häc trung −¬ng vµ Hµ Néi, HuÕ, Th¸i Nguyªn, cïng çc chuyªn gia kh«ng chØ ë §iÖn Biªn mµ c¶

ë c¸c tØnh b¹n: S¬n La, Cao B»ng, Thanh Ho¸, NghÖ An, Hoµ B×nh... T¹i Héi nghÞ nµy, nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ c¸ch tiÕp cËn ®Þa danh Tµy-Th¸i ®·

®−îc nhiÒu ®¹i biÓu ®Æc biÖt quan t©m, bµn th¶o. Cã thÓ cã nhiÒu c¸ch lý gi¶i vÒ nguån gèc mét sè ®Þa danh. VÝ dô: cã t¸c gi¶ cho r»ng, trong tiÕng Th¸i, Theng trong M−¬ng Theng (nay quen gäi lµ M−êng Thanh) kh«ng ph¶i cã nghÜa lµ trêi nh− nhiÒu ng−êi quan niÖm, v×

ng−êi Th¸i cã quan niÖm khi chÕt ®Òu ph¶i qua M−¬ng Lß (tøc NghÜa Lé). Cã t¸c gi¶ ®Æt vÊn ®Ò liÖu Na SÇm (ë L¹ng S¬n) cã ph¶i vèn lµ Nµ Ch¨m (cã nghÜa lµ ruéng (lóa) tÎ - t−¬ng øng víi mét

(5)

lo¹t ®Þa danh ë vïng nµy còng b¾t ®Çu b»ng Nµ...), ®−îc ng−êi Ph¸p viÕt trªn b¶n ®å vµ c¸c v¨n b¶n kh¸c lµ Na Cham, nªn vÒ sau ch- ®−îc chuyÓn thµnh s-.

Nh×n chung, khi cã nhiÒu c¸ch xö lý th«ng tin qua t− liÖu d©n gian, ch−a thÓ kÕt luËn ®¬n gi¶n, véi vµng ®−îc!

§¸ng chó ý lµ bªn c¹nh nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu chuyªn s©u, nhiÒu bµi viÕt chøa ®ùng hµm l−îng th«ng tin cao vµ kh¸ch quan, do c¸c t¸c gi¶ chÝnh lµ ng−êi ®Þa ph−¬ng s−u tÇm, cung cÊp. V×

thÕ nguån t− liÖu ®a d¹ng vµ phong phó, gióp ng−êi ®äc dÔ dµng nhËn diÖn

®−îc nh÷ng khÝa c¹nh lÞch sö vµ ®−êng nÐt lµm nªn b¶n s¾c v¨n ho¸ c¸c téc ng−êi Tµy-Th¸i ë ViÖt Nam.

Héi nghÞ lÇn thø VI dù kiÕn sÏ ®−îc tæ chøc vµo n¨m 2012 t¹i Thanh Ho¸

hoÆc S¬n La. Ba chñ ®Ò ®−îc nªu ra ®Ó lùa chän cho Héi nghÞ lµ: 1) V¨n häc nghÖ thuËt (bao gåm c¶ v¨n häc d©n gian vµ b»ng ch÷ viÕt); 2) Gia ph¶, dßng hä c¸c d©n téc; 3) Tri thøc b¶n ®Þa vµ viÖc ph¸t huy tri thøc nµy vµo cuéc sèng míi.

c. Sau h¬n m−êi n¨m triÓn khai ho¹t ®éng, mét sè c«ng tr×nh cã gi¸ trÞ tæng hîp b−íc ®Çu chuyªn vÒ thµnh tùu, ph−¬ng ph¸p vµ triÓn väng cña nghiªn cøu vÒ ng−êi Tµy, ng−êi Nïng, ng−êi Th¸i ë ViÖt Nam vµ vÒ viÖc gi¶ng d¹y Th¸i häc ë tr−êng §¹i häc Khoa häc x·

héi vµ nh©n v¨n (§¹i häc Quèc gia Hµ Néi) ®· ®−îc hoµn thµnh vµo n¨m 2002.

KÕt qu¶ tæng hîp cho thÊy tuy ch−a thùc sù h×nh thµnh m«n Th¸i häc nh−ng gÇn nöa thÕ kû qua, Tr−êng ®·

gi¶ng d¹y vµ ®µo t¹o ®−îc mét sè cö nh©n, th¹c sÜ vµ tiÕn sÜ nghiªn cøu vÒ c¸c d©n téc thuéc nhãm ng«n ng÷ nµy (tÝnh tõ 1970 ®Õn 2002, riªng khoa LÞch sö ®· cã 104 luËn v¨n c¸c lo¹i).

Kh«ng chØ tham gia ®µo t¹o thuÇn tóy vÒ ng«n ng÷ d©n téc, Ch−¬ng tr×nh THVN ®· gãp phÇn ®µo t¹o ®¹i häc vµ sau ®¹i häc cã liªn quan ®Õn c¸c d©n téc thuéc nhãm ng«n ng÷ nµy. §èi t−îng

®µo t¹o kh«ng chØ lµ ng−êi trong n−íc mµ cã c¶ mét sè ng−êi n−íc ngoµi.

C¸c luËn v¨n ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn

®Ò nh−: ng«n ng÷ vµ ch÷ viÕt, ¨n uèng, trang phôc, nhµ cöa, h«n nh©n, gia

®×nh, ma chay, tÝn ng−ìng d©n gian, nghÖ thuËt trang trÝ, mét sè lµn ®iÖu d©n ca, sinh ho¹t kinh tÕ, c«ng cô s¶n xuÊt,…, song chñ yÕu lµ vÒ c¸c d©n téc cã d©n sè ®«ng nh− Th¸i, Tµy, Nïng.

Ch÷ viÕt truyÒn thèng cña c¸c d©n téc ®−îc chó ý nh− ch÷ N«m Tµy vµ ®Æc biÖt lµ ch÷ Th¸i, vèn cã 8 lo¹i h×nh ký tù kh¸c nhau. Sau khi tham kh¶o ý kiÕn cña cÊp ñy, chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng vµ tÇng líp trÝ thøc – ng−êi am hiÓu ch÷

Th¸i cæ vµ nh©n d©n 7 tØnh: Hßa B×nh, S¬n La, Lai Ch©u (khi ®ã gåm c¶ §iÖn Biªn), Lµo Cai, Yªn B¸i, Thanh Hãa, NghÖ An, xu h−íng nhÊt trÝ lµ lÊy bé ch÷ Th¸i c¶i tiÕn cña vïng T©y B¾c cò

®Ó ghi c¸ch ph¸t ©m cña ®Þa ph−¬ng vµ coi bé ch÷ nµy lµ ch÷ Th¸i thèng nhÊt.

ViÖc nµy ®−îc c«ng bè t¹i Héi nghÞ THVN lÇn thø III (2002). §Ó thuËn lîi cho viÖc chÕ b¶n vµ in Ên b»ng ph−¬ng tiÖn hiÖn ®¹i, viÖc x©y dùng bé ch÷ Th¸i ViÖt Nam cho m¸y vi tÝnh còng ®−îc giíi tin häc chó ý, quan t©m (3, tr. 809, 827, ...).

C«ng tr×nh tËp thÓ Tæng kÕt Ch−¬ng tr×nh THVN (1989-2003) ®· kh¼ng ®Þnh l¹i viÖc Nghiªn cøu vµ hoµn thiÖn bé ch÷ viÕt cña d©n téc Th¸i lµ ®Ò tµi nghiªn cøu c¬ b¶n cña §¹i häc Quèc gia Hµ Néi do GS., TS. §oµn ThiÖn ThuËt chñ tr×, ®−îc nghiÖm thu ngµy 26/3/2002

(6)

xÕp lo¹i xuÊt s¾c. Ch−¬ng tr×nh THVN

®· tiÕn hµnh biªn so¹n s¸ch d¹y/häc tiÕng Th¸i vµ tiÕn hµnh ®µo t¹o thÝ

®iÓm ë mét sè n¬i nh− Mai Ch©u (Hßa B×nh), NghÜa Lé (Yªn B¸i),… GS. Phan Huy Lª ®¸nh gi¸ r»ng Bé ch÷ Th¸i thèng nhÊt nµy sÏ lµ ph−¬ng tiÖn ®Ó ®−a c¸c chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n−íc vµo cuéc sèng d©n téc, n©ng cao d©n trÝ, b¶o tån vµ ph¸t huy ng«n ng÷, v¨n hãa d©n téc Th¸i, mét bé phËn t¹o thµnh v¨n hãa cña d©n téc ViÖt Nam (3, tr.24). Tuy nhiªn, gÇn ®©y M¹ng l−íi b¶o tån tri thøc b¶n ®Þa d©n téc Th¸i ViÖt Nam (®−îc thµnh lËp d−íi sù b¶o trî cña Trung t©m v× sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng miÒn nói – CSDM) ®· ®Ò xuÊt lÊy bé ch÷ Th¸i cæ vïng T©y B¾c bæ sung hoµn thiÖn lµm bé ch÷ chung, lÊy tªn lµ Bé ch÷ Th¸i ViÖt Nam, ®ång thêi tÊt c¶ c¸c bé ch÷ Th¸i cæ cña ®Þa ph−¬ng

®−îc b¶o tån vµ sö dông t¹i ®Þa ph−¬ng.

Ch−¬ng tr×nh THVN còng ®· vµ

®ang gãp søc biªn so¹n c¸c bé gi¸o tr×nh tiÕng Th¸i, tiÕng Nïng (bªn c¹nh tiÕng M«ng) dïng cho sinh viªn n¨m thø nhÊt ngµnh Ng«n ng÷ v¨n ho¸ c¸c d©n téc, Khoa Ng«n ng÷ häc, §¹i häc Khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n (§¹i häc Quèc gia Hµ Néi).

§Æc biÖt lµ tõ n¨m 2004 ®Õn nay, nhãm t¸c gi¶ gåm: CÇm Träng, NguyÔn V¨n Hoµ, Hoµng V¨n Ma vµ V−¬ng Toµn ®· ®Ò xuÊt vµ ®ang hoµn thµnh viÖc biªn so¹n cuèn Tõ ®iÓn v¨n ho¸

céng ®ång téc ng−êi Th¸i, Tµy, Nïng, dù kiÕn chän läc kho¶ng 600 môc tõ, d−íi sù chØ ®¹o cña PGS., TS. NguyÔn ThÞ ViÖt Thanh, Phã ViÖn tr−ëng ViÖn ViÖt Nam häc vµ Khoa häc Ph¸t triÓn.

n¨m 2004 (®−îc chÕ b¶n thµnh 38 trang A4), n¨m 2005 nhãm t¸c gi¶ ®· tiÕn hµnh biªn so¹n ®−îc mét tËp S¬ th¶o 430 môc tõ (452 trang A4) thuéc ph¹m vi

N¨m 2006, biªn so¹n xong 142 kh¸i niÖm (156 trang A4) ®−îc xem lµ phæ biÕn nhÊt mµ ta cã thÓ dÔ dµng gÆp khi tiÕp cËn ®êi sèng v¨n ho¸ t©m linh cña c¸c d©n téc nãi trªn. Cô thÓ lµ c¸c quan niÖm vÒ tæ tiªn, trêi ®Êt, thÇn th¸nh, ma quû,…

N¨m 2007-2008, biªn so¹n xong 168 môc tõ (120 trang A4) vÒ v¨n hãa vËt chÊt, bao gåm viÖc ¨n uèng, mÆc, ë vµ ®i l¹i,…

N¨m 2008-2009, nhãm t¸c gi¶ ®ang tiÕn hµnh biªn so¹n c¸c môc tõ cã liªn quan ®Õn v¨n hãa tinh thÇn, bao gåm c¸c sinh ho¹t lÔ héi vµ ®êi sèng v¨n hãa nghÖ thuËt truyÒn thèng.

Dù kiÕn sau khi chØnh söa, bæ sung vµ biªn tËp thèng nhÊt, Tõ ®iÓn nµy sÏ ra m¾t b¹n ®äc vµo dÞp Héi nghÞ THVN lÇn thø VI.

3. Thay cho kÕt luËn

Kh«ng chØ nhËn ®−îc sù h−ëng øng cña ®«ng ®¶o c¸c nhµ nghiªn cøu vµ sù gióp ®ì cña nhiÒu tæ chøc trong n−íc, suèt hai m−¬i n¨m qua, Ch−¬ng tr×nh THVN ®· nhËn ®−îc sù quan t©m vµ ñng hé cña kh«ng Ýt c¸ nh©n vµ tæ chøc quèc tÕ vµ n−íc ngoµi, tõ viÖc trao ®æi t−

liÖu nghiªn cøu ®Õn t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc tham gia c¸c héi nghÞ, héi th¶o quèc tÕ cã liªn quan ®Õn nh÷ng vÊn

®Ò cña Th¸i häc. ChÝnh v× thÕ, Ban chñ nhiÖm vµ mét sè thµnh viªn ®· cã dÞp tiÕp xóc, trao ®æi khoa häc vµ chuyÓn giao tri thøc vÒ THVN víi ®ång nghiÖp quèc tÕ.

(7)

Lµ ng−êi phô tr¸ch c¬ quan chñ qu¶n cña Ch−¬ng tr×nh THVN, ViÖn tr−ëng ViÖn ViÖt Nam häc vµ Khoa häc Ph¸t triÓn, GS., TS. NguyÔn Quang Ngäc chØ râ: Th¸i häc ViÖt Nam lµ ViÖt Nam häc trªn kh«ng gian v¨n ho¸-x·

héi vµ m«i tr−êng Tµy-Th¸i, sö dông çc ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu liªn ngµnh, kÕt hîp d©n téc häc víi çc ngµnh khoa häc liªn quan nh− sö häc, x· héi häc, ng«n ng÷ häc, v¨n ho¸ d©n gian, ®Þa lý, m«i tr−êng... ®Ó ®i ®Õn nhËn thøc kh¸ch quan vµ tæng thÓ vÒ çc téc ng−êi thuéc nhãm ng«n ng÷ Tµy-Th¸i. KÕt qu¶

nghiªn cøu sÏ gãp phÇn b¶o tån vµ ph¸t huy di s¶n v¨n ho¸ truyÒn thèng, lµm c¬

së ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn khu vùc, ®ång thêi cñng cè, n©ng cao tinh thÇn ®oµn kÕt d©n téc, thùc hiÖn thµnh c«ng c¸c chñ tr−¬ng chÝnh s¸ch d©n téc cña §¶ng vµ Nhµ n−íc, ®Æc biÖt trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸, më cöa vµ héi nhËp hiÖn nay... .

Vµ sau ®ã, «ng ®¸nh gi¸ r»ng: Trªn c¬ së nh÷ng thµnh tùu mµ c¶ mét thÕ hÖ c¸c nhµ Th¸i häc ViÖt Nam ®· t¹o dùng mÊy chôc n¨m qua, hoµ cïng víi xu thÕ ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña ViÖt Nam häc theo ®Þnh h−íng liªn ngµnh nh÷ng n¨m gÇn ®©y, trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ vµ më cöa, héi nhËp cña ®Êt n−íc, chóng ta hoµn toµn cã ®ñ kh¶ n¨ng vµ ®iÒu kiÖn h−íng tíi mét nÒn Th¸i häc ViÖt Nam tiªn tiÕn, ngang tÇm víi nh÷ng nÒn Th¸i häc lín trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi (6).

Víi tuæi ®«i m−¬i ®Çy søc sèng, víi

®éi ngò tËp hîp ®−îc ngµy mét ®«ng ®¶o vµ ®ang ®−îc trÎ hãa, nghiªn cøu THVN h¼n sÏ tiÕp tôc ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tùu mµ nhiÒu ng−êi chóng ta mong ®îi.

Tµi liÖu tham kh¶o

V¨n ho¸ Th«ng tin, 2002, 904 tr.

4. §ãng gãp cña c¸c d©n téc nhãm ng«n ng÷ Tµy-Th¸i trong tiÕn tr×nh lÞch sö ViÖt Nam - Héi nghÞ Th¸i häc ViÖt Nam lÇn thø IV, Cao B»ng – 2006.

H.: §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, 2006, 468 tr.

5. §Þa danh vµ nh÷ng vÊn ®Ò lÞch sö - v¨n ho¸ cña c¸c d©n téc nhãm ng«n ng÷ Tµy-Th¸i ViÖt Nam. H.: ThÕ giíi, 2009, 392 tr.

6. NguyÔn Quang Ngäc. Héi th¶o Th¸i häc ViÖt Nam lÇn thø V.

http://www.ivides.edu.vn/Main.asp x?MNU=1202&Chitiet=831&Style=1