PDF Khóa luận tốt nghiệp cử nhân văn hóa

(1)

TRƯỜNG ĐẠI HỌC VĂN HÓA HÀ NỘI

KHOA VĂN HÓA DÂN TỘC THIỂU SỐ

TÌM HIỂU NGHI LỄ CẤP SẮC CỦA DÂN TỘC SÁN DÌU Ở XÃ GIÁP SƠN, NGẠN, BẮC GIANG

Khóa luận tốt nghiệp cử nhân văn hóa

Ngành: Văn hóa dân tộc thiểu số

Sinh viên thực hiện: Phạm Như Ngọc

Giảng viêng hướng dẫn: TS. Nguyễn Ngọc Thanh

HÀ NỘI - 2010

(2)

Lêi c¶m ¬n!

§Ó hoμn thμnh bμi kho¸ luËn nμy, ngoμi sù nç lùc, cè g¾ng cña b¶n th©n, em cßn ®−îc sù gióp ®ì cña c¸c thÇy c« trong khoa V¨n ho¸ d©n téc. Qua ®©y, em xin göi lêi c¶m ¬n ch©n thμnh tíi c¸c thÇy gi¸o c« gi¸o trong khoa V¨n ho¸ d©n téc – Tr−êng §¹i Häc V¨n Ho¸ Hμ Néi, ®Æc biÖt em xin göi lêi c¶m ¬n ch©n thμnh vμ s©u s¾c nhÊt ®Õn TS. NguyÔn Ngäc Thanh – Ng−êi ®·

trùc tiÕp h−íng dÉn em trong qu¸ tr×nh viÕt vμ hoμn thμnh bμi kho¸ luËn.

§ång thêi, qua ®©y em còng xin göi lêi c¶m ¬n ®Õn Phßng V¨n Ho¸ Th«ng Tin huyÖn Lôc Ng¹n, c¸c c¸n bé vμ nh©n d©n x· Gi¸p S¬n, Lôc Ng¹n, B¾c Giang, n¬i ®· nhiÖt t×nh gióp ®ì, cung cÊp tμi liÖu vμ nhiÒu th«ng tin quý gÝa trong qu¸ tr×nh em ®i thùc tÕ.

MÆc dï ®· rÊt cè g¾ng nh−ng do tr×nh ®é vμ thêi gian hoμn thμnh ®Ò tμi cã h¹n, nªn ch¾c ch¾n bμi viÕt khã tr¸nh khái nh÷ng sai xãt. Em rÊt mong sù ®ãng gãp ý kiÕn cña c¸c thÇy, c« vμ c¸c b¹n ®Ó bμi viÕt cña m×nh thªm ®Çy ®ñ vμ hoμn chØnh h¬n.

Em xin ch©n thμnh c¶m ¬n!

Hμ Néi, ngμy 24 Th¸ng 05 n¨m 2010 Sinh viªn

Ph¹m Nh− Ngäc

(3)

Môc Lôc

Trang

Më ®Çu ...

6

1.TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi ... 6

2. LÞch sö nghiªn cøu ... 7

3. Môc tiªu nghiªn cøu ... 7

4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu ... 8

5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ... 8

6. §ãng gãp cña ®Ò tµi ... 8

7. Bè côc cña ®Ò tµi ... 9

Ch−¬ng 1 Vμi nÐt vÒ ng−êi S¸n D×u vμ x∙ Gi¸p S¬n, huyÖn Lôc Ng¹n, tØnh B¾c Giang ... 10

1.1. VÞ trÝ ®Þa lý vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña x· Gi¸p S¬n, Ng¹n Lôc, B¾c Giang ... 10

1.1.1. VÞ trÝ ®Þa lý ... 10

1.1.2. §iªï kiÖn tù nhiªn ... 10

§Þa h×nh ... 10

KhÝ hËu ... 10

Thuû v¨n ... 11

Thæ nh−ìng ... 11

Tµi nguyªn rõng ... 11

1.2. D©n c−, d©n sè cña x· Gi¸p S¬n, Lôc Ng¹n, B¾c Giang ... 12

D©n c−, d©n sè ... 12

Gi¸o dôc ... 12

Y tÕ ... 12

1.3. §Æc ®iÓm kinh tÕ, x· héi cña ng−êi S¸n D×u ë x· Gi¸p S¬n, Lôc Ng¹n, B¾c Giang ... 13

(4)

1.3.1. §Æc ®iÓm kinh tÕ ... 13

Trång trät ... 13

Ch¨n nu«i ... 15

NghÒ thñ c«ng ... 16

Khai th¸c l©m, thæ s¶n ... 17

1.3.2. §Æc ®iÓm v¨n ho¸, x· héi ... 17

Lµng xãm ... 17

Nhµ cöa ... 17

Èm thùc ... 18

Trang phôc ... 19

Ng«n Ng÷ ... 21

TÝn ng−ìng ... 21

Quan hÖ gia ®×nh ... 23

Quan hÖ dßng hä ... 24

Quan hÖ x· héi ... 24

Ch−¬ng 2 C¸c nghi thøc truyÒn thèng trong nghi lÔ cÊp S¾c..26

2.1. C¸c quy ®Þnh trong lÔ cÊp s¾c ... 26

2.1.1. Quy ®Þnh ®èi víi thÇy cÊp s¾c ... 26

2.1.2. Quy ®Þnh ®èi víi ng−êi ®−îc cÊp s¾c ... 27

2.1.3. Quy ®Þnh ®èi víi lÔ vËt cóng tÕ, trang phôc, thêi gian, ®Þa ®iÓm cña lÔ cÊp s¾c ... 30

2.2. C¸c cÊp bËc trong nghi lÔ cÊp s¾c ... 33

2.3. C¸c nghi thøc truyÒn thèng trong lÔ cÊp s¾c ... 38

Ch−¬ng 3 Sù biÕn ®æi trong c¸c nghi thøc truyÒn thèng cña LÔ CÊp S¾c cña ng−êi S¸n D×u ë x∙ Gi¸p s¬n, Lôc Ng¹n, B¾c Giang ... 55

(5)

3.1. Sù biÕn ®æi trong c¸c nghi thøc truyÒn thèng cña lÔ cÊp s¾c ... 55

3.2. Sù biÕn ®æi trong trang phôc, lÔ vËt, thêi gian, ®Þa ®iÓm cña lÔ cÊp s¾c .... 56

3.3. Vai trß cña lÔ cÊp S¾c trong ®êi sèng céng ®ång cña ng−êi S¸n D×u ë x· Gi¸p S¬n, Lôc Ng¹n, B¾c Giang ... 59

3.4. Mét sè kiÕn nghÞ ®Ó b¶o tån, ph¸t huy gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña lÔ cÊp s¾c ... 61

KÕt luËn ... 66

- Danh môc tµi liÖu tham kh¶o ... 68

- Danh s¸ch ng−êi cung cÊp tµi liÖu... 70

- Phô Lôc ... 71

(6)

Më §ÇU

1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi

V¨n ho¸ lµ mét biÓu hiÖn cña b¶n s¾c d©n téc, ®−îc h×nh thµnh trong m«i tr−êng tù nhiªn vµ x· héi nhÊt ®Þnh, chÝnh sù h×nh thµnh Êy ®· t¹o cho mçi d©n téc cã nh÷ng phong tôc, tËp qu¸n, lèi sèng, nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa kh¸c nhau.

Nãi ®Õn nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸, chóng ta kh«ng thÓ kh«ng nh¾c ®Õn nh÷ng yÕu tè thuéc vÒ v¨n ho¸ tinh thÇn nh−: tÝn ng−ìng t«n gi¸o, lÔ nghi, phong tôc, sinh ho¹t v¨n ho¸, nghÖ thuËt, tÊt c¶ c¸c yÕu tè ®ã kÕt hîp víi nhau t¹o thµnh mét s¾c th¸i v¨n ho¸ ®Ëm ®µ mµu s¾c téc ng−êi.

D©n téc S¸n D×u lµ mét trong 54 d©n téc anh em c− tró trªn ®Êt n−íc ViÖt Nam, víi nhiÒu b¶n s¾c v¨n ho¸ rÊt riªng vµ ®éc ®¸o, lµ mét “m¶nh tranh” trong tæng thÓ bøc tranh mang ®Ëm ®µ b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc ViÖt Nam. Còng nh−

c¸c d©n téc kh¸c, d©n téc S¸n D×u hiÖn nay vÉn cßn l−u gi÷ ®−îc nhiÒu gi¸ trÞ v¨n ho¸ rÊt riªng cña d©n téc m×nh, do ®ã viÖc nghiªn cøu vµ t×m hiÓu c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng cÇn ph¶i cã nh÷ng kÕ ho¹ch, ph−¬ng h−íng cô thÓ. Giíi h¹n trong ph¹m vi ®Ò tµi, d−íi sù gîi ý cña Gi¶ng viªn h−íng dÉn, t«i ®· chän ®Ò tµi nghiªn cøu cña m×nh lµ: “T×m hiÓu nghi lÔ cÊp s¾c cña d©n téc S¸n D×u ë x·

Gi¸p S¬n, Ng¹n, B¾c Giang”. Còng cã thÓ khi nh¾c ®Õn hai tõ “cÊp s¾c” nhiÒu ng−êi l¹i h×nh dung ra r»ng sÏ gièng víi mét sè d©n téc kh¸c nh−: Dao, S¸n Chay, Nïng. Nh−ng xem xÐt, t×m hiÓu trong néi dung cÊp s¾c cña mçi d©n téc ta l¹i thÊy cã sù kh¸c nhau râ rÖt. LÔ cÊp s¾c cña d©n téc S¸n D×u cã ®Æc ®iÓm riªng, ph¶n ¸nh râ b¶n s¾c v¨n ho¸ téc ng−êi.

ChÝnh v× vËy, viÖc g×n gi÷ vµ ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng trong nghi thøc “cÊp s¾c” cña ng−êi S¸n D×u lµ vÊn ®Ò cÇn ®−îc quan t©m mét c¸ch ®óng møc, lµm sao ®Ó nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng ®ã ®−îc g×n gi÷ theo ®óng nguyªn b¶n cña nã, ®ång thêi tiÕp nhËn nh÷ng biÕn ®æi tÝch cùc ®Ó phï hîp víi

®iÒu kiÖn sèng vµ xu h−íng ph¸t triÓn cña x· héi.

(7)

Lµ sinh viªn theo chuyªn ngµnh v¨n ho¸ d©n téc thiÓu sè, t«i muèn t×m hiÓu vµ nghiªn cøu nghi lÔ cÊp s¾c cña ng−êi S¸n D×u nh»m giíi thiÖu nh÷ng nÐt ®Ñp truyÒn thèng cña d©n téc m×nh.

2. LÞch sö nghiªn cøu

S¸n D×u lµ mét d©n téc cßn l−u gi÷ ®−îc nhiÒu c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña d©n téc m×nh. §©y lµ ®èi t−îng thu hót ®−îc sù chó ý cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu khoa häc. Trong ®ã ®· cã nh÷ng c«ng tr×nh cã gi¸ trÞ vµ ®−îc c«ng bè nh−: Ng−êi S¸n D×u ë ViÖt Nam, Ma Kh¸ng B»ng, Nxb KHXH Hµ Néi, 1983; Phong tôc vµ nghi lÔ chu kú ®êi ng−êi cña ng−êi S¸n D×u ë ViÖt Nam, DiÖp Trung B×nh, 2005;

Ng−êi S¸n D×u ë B¾c Giang, Ng« V¨n Trô, NguyÔn Xu©n CÇn, Nxb V¨n ho¸ d©n téc, 2003”

Ngoµi ra, cßn cã c¸c t¸c gi¶ kh¸c nh− trong cuèn: V¨n ho¸ truyÒn thèng d©n téc Tµy, Dao, S¸n D×u ë Tuyªn Quang, NÞnh V¨n §é, NguyÔn Phi Khanh, Hoµng ThÕ Hïng, Nxb V¨n ho¸ d©n téc, 2003; B−íc ®Çu m« t¶ hÖ thèng ng÷ ©m tiÕng S¸n D×u ë ViÖt Nam, NguyÔn ThÞ Kim Thoa, Tr−êng §¹i häc KHXH &

NV, 2007.

Tuy nhiªn, nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu kÓ trªn, cã t¸c gi¶ ®i s©u nghiªn cøu tõng khÝa c¹nh v¨n ho¸ nh−: hÖ thèng ng÷ ©m, lÔ héi cæ truyÒn, phong tôc, lÔ nghi hay d©n ca ng−êi S¸n D×u. Cã t¸c gi¶ nghiªn cøu ë gãc ®é kh¸i qu¸t h¬n.

Riªng vÒ lÔ cÊp s¾c cña ng−êi S¸n D×u th× ch−a cã c«ng tr×nh nghiªn cøu nµo ®i s©u.

Qua nh÷ng t¸c phÈm Êy, tuy ch−a cã mét c¸i nh×n ®Çy ®ñ toµn c¶nh bøc tranh vÒ mét lÔ nghi, t«n gi¸o nh−ng ®ã l¹i lµ nh÷ng nguån tµi liÖu tham kh¶o rÊt quý b¸u, gióp cho ng−êi viÕt cã c¬ së tin cËy ®Ó hoµn thµnh ®Ò tµi. “T×m hiÓu nghi lÔ CÊp s¾c cña ng−êi S¸n D×u”.

3. Môc tiªu nghiªn cøu

M« t¶ nghi thøc truyÒn thèng vµ biÕn ®æi trong lÔ cÊp s¾c cña ng−êi S¸n D×u ë x· Gi¸p S¬n, huyÖn Lôc Ng¹n, tØnh B¾c Giang

(8)

§Ò xuÊt mét sè kiÕn nghÞ nh»m b¶o tån, ph¸t huy gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña lÔ cÊp s¾c

4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu

- §èi t−îng nghiªn cøu lµ nghi lÔ cÊp s¾c cña ng−êi S¸n D×u bao gåm c¸c néi dung

Nh÷ng quy ®Þnh trong lÔ cÊp s¾c; C¸c cÊp bËc; C¸c nghi thøc truyÒn thèng trong lÔ cÊp s¾c.

- Ph¹m vi nghiªn cøu

T×m hiÓu nghi lÔ cÊp s¾c cña ng−êi S¸n D×u truyÒn thèng vµ biÕn ®æi 5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu

§Ó hoµn thµnh ®Ò tµi nµy, ng−êi viÕt ®· vËn dông

- Ph−¬ng ph¸p luËn duy vËt lÞch sö vµ duy vËt biÖn chøng chñ nghÜa M¸c - Lª Nin vµ t− t−ëng Hå ChÝ Minh ®Ó xem xÐt, ®¸nh gi¸ c¸c vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu.

Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu

- Ph−¬ng ph¸p hÖ thèng vµ liªn ngµnh

LÔ CÊp s¾c lµ mét h×nh thøc sinh ho¹t v¨n ho¸ tÝn ng−ìng cña céng ®ång ng−êi S¸n D×u, cã liªn quan ®Õn phong tôc tËp qu¸n, d©n téc häc, ©m nh¹c nªn ph¶i nghiªn cøu hÖ thèng vµ liªn ngµnh

Ngoµi ra cßn sö dông linh ho¹t c¸c thao t¸c kü thuËt nh−: chôp ¶nh, quan s¸t, ph©n tÝch, m« t¶ ®Ó bµi viÕt ®¹t kÕt qu¶ tèt nhÊt.

6. §ãng gãp cña ®Ò tµi

§Ò tµi gãp phÇn kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng cña gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng trong lÔ CÊp s¾c cña ng−êi S¸n D×u ë x· Gi¸p S¬n, Lôc Ng¹n, B¾c Giang. Nh»m b¶o tån vµ ph¸t huy nh÷ng gÝa trÞ v¨n ho¸ ®éc ®¸o, gÝup cho ng−êi S¸n D×u nãi riªng vµ c¸c d©n téc thiÓu sè nãi chung cã ý thøc, nh×n nhËn vÊn ®Ò mét c¸ch

(9)

®óng ®¾n trong viÖc tiÕp tôc g×n gi÷ vµ ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng cña d©n téc m×nh tr−íc xu h−íng ph¸t triÓn cña x· héi hiÖn nay.

7. Bè côc cña ®Ò tµi

Ngoµi phÇn më ®Çu, phÇn kÕt luËn vµ phÇn phô lôc, ®Ò tµi ®−îc chia lµm ba ch−¬ng.

Ch−¬ng 1: Vµi nÐt vÒ ng−êi S¸n D×u vµ x· Gi¸p S¬n, huyÖn Lôc Ng¹n, tØnh B¾c Giang.

Ch−¬ng 2: C¸c nghi thøc truyÒn thèng trong lÔ cÊp s¾c.

Ch−¬ng 3: Sù biÕn ®æi trong c¸c nghi thøc truyÒn thèng cña lÔ cÊp s¾c.

(10)

Danh môc tμi liÖu tham kh¶o

1. Ma Kh¸ng B»ng, Ng−êi S¸n D×u ë ViÖt Nam, Nxb KHXH, Hµ Néi, 1983.

2. DiÖp Trung B×nh, Phong tôc vµ nghi lÔ chu kú ®êi ng−êi cña ng−êi S¸n D×u ë ViÖt Nam, B¶o Tµng V¨n Ho¸ c¸c d©n téc ViÖt Nam, Th¸i Nguyªn, 2005.

5. NguyÔn B¸ §¹t, TruyÒn thèng v¨n ho¸ th«ng tin huyÖn Lôc Ng¹n, NXb, Së VHTT B¾c Giang, 2007.

6. NÞnh V¨n §é, NguyÔn Phi Khanh, Hoµng ThÕ Hïng, V¨n ho¸ truyÒn thèng c¸c d©n téc Tµy, Dao, S¸n D×u ë Tuyªn Quang, Nxb V¨n Ho¸ d©n téc, Hµ Néi, 2003.

7. Lª Nh− Hoa, Ph¸t huy b¶n s¾c v¨n ho¸ ViÖt nam trong bèi c¶nh c«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸, Nxb VHTT, 1996

8. Vò Ngäc Khanh, Ph¹m Minh Th¶o, Tõ ®iÓn ViÖt Nam v¨n ho¸ tÝn ng−ìng phong tôc, Nxb VHTT, Hµ Néi , 2005.

10. Ph¹m ViÖt Long, Mét sè gi¸ trÞ truyÒn thèng víi ®êi sèng v¨n ho¸ ë c¬ së n«ng th«n hiÖn nay, Nxb V¨n Ho¸ d©n téc, Hµ Néi, 1998.

13. TrÞnh Nh− TÊu, B¾c Giang ®Þa ChÝ, xuÊt b¶n 1931.

(11)

17. UBND tØnh B¾c Giang, §Þa chÝ B¾c Giang - Tõ ®iÓn, Së VHTT B¾c Giang vµ Trung T©m UNESCO Th«ng tin t− liÖu lÞch sö vµ v¨n ho¸ nghÖ thuËt, xuÊt b¶n 2002.

18. Së VHTT B¾c Giang, V¨n Ho¸ B¾c Giang, 2002.

19. LÞch Sö §¶ng Bé huyÖn Lôc Ng¹n, BCH §¶ng bé huyÖn Lôc Ng¹n, 1988 20. §Þa ChÝ Hµ B¾c - Th− viÖn tØnh Hµ B¾c, 1982