Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 4 - 2005 61
KiT« gi¸o trong ®¹o Cao §μi
rong ®¹o Cao §μi cã mét sè yÕu tè liªn quan ®Õn Kit« gi¸o. B−íc ®Çu, cã thÓ t¹m dÉn mét sè biÓu hiÖn râ nÐt vÒ c¸c yÕu tè nμy nh− sau:
1. Tr−íc khi chÝnh thøc khai §¹o (th¸ng 11.1926), ®ªm Gi¸ng sinh n¨m 1925 t¹i nhμ «ng Cao Quúnh C− ë phè Hμng Dõa (nay lμ ®−êng Cèng Quúnh, gÇn chî Th¸i B×nh, ph−êng NguyÔn C−
Trinh, quËn 1, Thμnh phè Hå ChÝ Minh),
§øc Cao §μi qua c¬ bót ®· x¸c nhËn mèi quan hÖ gi÷a ®¹o Kit« vμ ®¹o Cao §μi:
“§ªm nay, 24 DÐcembre, ph¶i vui mõng v×
lμ ngμy cña Ta xuèng trÇn d¹y §¹o bªn Th¸i T©y (Europe)”(1).
2. Trªn Thiªn bμn ®¹o Cao §μi, kÓ tõ Thiªn nh·n trë xuèng, ë hμng däc chÝnh gi÷a lμ bèn linh vÞ(2) cña §øc T©y ph−¬ng Gi¸o chñ (ThÝch Ca, PhËt ®¹o), §øc Th¸i B¹ch Kim tinh (Nhøt trÊn Oai nghiªm, Tiªn ®¹o), §øc Gia T« Gi¸o chñ(3) (Chóa, Th¸nh ®¹o), vμ §øc Kh−¬ng Th−îng Tö Nha (Kh−¬ng Th¸i c«ng, ThÇn ®¹o). Nh− vËy, theo ®¹o Cao §μi, ch¸nh ph¸p b¸c ¸i cña Chóa lμ con ®−êng dÉn d¾t chóng sinh tu hμnh ®Ó trë thμnh bËc th¸nh (Th¸nh ®¹o: con ®−êng nªn Th¸nh;
the way of saints) - ®ã lμ mét nh¸nh cña Ngò chi §¹i ®¹o (Nh©n ®¹o, ThÇn ®¹o, Th¸nh
®¹o, Tiªn ®¹o, vμ PhËt ®¹o).
L£ ANH DòNG(*)
3. Trong nh÷ng ®¹i lÔ cña ®¹o Cao §μi, cã nghi thøc d©ng, ®äc, vμ ®èt sí. Néi dung sí cã phÇn tông hång danh c¸c ®Êng thiªng liªng, trong ®ã hång danh ®Êng thø chÝn lμ “Gia T« Gi¸o chñ cøu thÕ Thiªn t«n”.
4. Khi giãng chu«ng (U minh chung), kÕt thóc bμi kÖ cã tông hång danh m−êi hai ®Êng, trong ®ã hång danh ®Êng thø chÝn tông lμ “Nam m« Gia T« Gi¸o chñ cøu thÕ Thiªn t«n”(4).
5. Ngoμi mét sè bμi kinh cóng Tø thêi
®äc theo ©m H¸n-ViÖt gièng nh− Cao §μi T©y Ninh vμ c¸c héi th¸nh kh¸c, kinh nhËt tông cña Cao §μi Tiªn Thiªn cã mét
®Æc ®iÓm rÊt hay lμ Héi Th¸nh dïng nhiÒu bμi kinh tiÕng ViÖt, viÕt theo thÓ th¬ lôc b¸t nhuÇn nhôy cña d©n téc, mçi bμi cã sè c©u dμi nh− nhau (20 c©u), mμ
*. Nhµ nghiªn cøu, Thµnh phè Hå ChÝ Minh.
1. Th¸nh ng«n hiÖp tuyÓn. QuyÓn thø nhÊt. Héi Th¸nh T©y Ninh, 1964, tr. 5.
2. NÕu ®Æt trong khu«n gç ch¹m h×nh rång th× gäi lµ long vÞ.
3. Gia T« gi¸o lµ mét danh x−ng chØ ®¹o C«ng gi¸o ë n−íc ta. §Ó thèng nhÊt, gäi chung lµ Kit« gi¸o, ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ ý nghÜa víi gia ®×nh réng lín cña t«n gi¸o nµy. Tuy vËy, trong bµi, nh÷ng v¨n b¶n gèc vÉn t«n träng c¸ch gäi cò.
4. Kinh thiªn ®¹o vµ thÕ ®¹o. Héi Th¸nh Cao §µi T©y Ninh. B¶n in l¹i n¨m 1990, tr. 55.
T
62 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 4 - 2005
hai c©u kÕt (19-20) bao giê còng nh¾c l¹i hai c©u më (1-2).
C¸c bμi kinh nμy ®−îc ®äc vμo c¸c ngμy vÝa(5), tøc lμ nh»m ngμy kØ niÖm c¸c
§Êng, nh− c¸c bμi sau: KÝnh l¹y §øc ChÝ t«n; KÝnh l¹y §øc §¹o tæ L·o qu©n; KÝnh l¹y §øc PhËt tæ Nh− lai; KÝnh l¹y §øc V¨n tuyªn Khæng th¸nh; Lý Th¸i B¹ch kinh; Quan thÕ ©m kinh; Quan th¸nh §Õ qu©n kinh; Kh−¬ng Th¸i c«ng kinh, v.v...
Trong ®ã bμi thø 9 lμ Gia T« Gi¸o chñ kinh víi néi dung nh− sau:
Gia T« Gi¸o chñ kinh
L¹y cÇu con mét Chóa Cha, Gia T« cøu thÕ xãt xa t«i cïng.
Còng v× n¬i téi tæ t«ng,
Ng«i Hai ph¶i dông m¸u hång röa tan.
Chóng con ch¬n gi¸o m¬ mμng, Cho nªn ngμy tr−íc §¹o vμng l¶ng l¬.
Xa x«i kh¸c câi c¸ch bê,
§«ng D−¬ng mét câi thiªn th¬ ch−a t−êng.
Cói xin chØ lèi ®−a ®−êng,
N−íc Cha chÇu chùc xãt th−¬ng trao lêi.
Chóa Cha chÝnh ngù ng«i Trêi,
Chóa Con ngai h÷u ®êi ®êi hiÓn vang.
Bëi n¬i Chóa th¸c râ rμng,
Mμ sau sèng l¹i ®−îc ban ©n lμnh.
Chóng con mu«n téi cam ®μnh, V× ch−ng tèi m¾t ch−a nh×n biÕt Cha.
C¶ kªu mét tiÕng l¹y Cha,
Chóng con biÕt téi xin tha con mμ.
L¹y cÇu con mét Chóa Cha, Gia T« cøu thÕ xãt xa t«i cïng.
Nam m« Gia T« Gi¸o chñ (3 l¹y, 9 gËt)(6).
6. Cuèi quyÓn Kinh thiªn ®¹o vμ thÕ
®¹o cña Héi Th¸nh Cao §μi T©y Ninh (11,5x15,5 cm) bao giê còng dμnh hai trang nhá quy ®Þnh mçi n¨m cã 31 “ngμy lÔ vμ vÝa c¸c ®Êng”. Theo ®ã, ngμy lÔ thø 30 lμ “VÝa §øc Chóa JÐsus”, quy ®Þnh ph¶i tæ chøc ®¹i lÔ vμo ngμy 25 th¸ng 12 (d−¬ng lÞch)(7). Kinh tËn ®é cña Héi Th¸nh TruyÒn gi¸o Cao §μi còng quy
®Þnh nh− vËy(8), nghi thøc theo trung lÔ.
7. Tõ gi÷a thËp niªn 60, do sù tháa thuËn chung gi÷a mét sè th¸nh thÊt, th¸nh tÞnh vμ c¬ së ®éc lËp(9) trong khu vùc Sμi Gßn-Gia §Þnh (cã c¶ Thñ §øc), ®· trë thμnh mét th«ng lÖ tù nhiªn, mçi mïa Gi¸ng sinh l¹i lμ mét c¬ héi rÊt tr©n träng
®Ó hμng hμng líp líp chøc s¾c vμ tÝn ®å Cao §μi kh¾p n¬i xa gÇn quy tô t¹i th¸nh thÊt Bμu Sen (59/9 TrÇn Phó, quËn 5, thμnh phè Hå ChÝ Minh), cïng nhau hiÖp t©m chÝ thμnh chÝ kÝnh d©ng ®¹i lÔ lªn mõng kh¸nh ®¶n §øc Chóa vμ cÇu nguyÖn Chóa hé tr× cho quèc th¸i d©n an, chóng sinh gi¸c ngé tÇm tu hÇu tho¸t khæ...
5. VÝa nguyªn chØ cã nghÜa lµ ngµy sinh cña mét
®Êng thiªng liªng, thÝ dô: Mång 9 vÝa Trêi, mång 10 vÝa §Êt. Nh−ng vÒ sau d©n gian quen dïng vÝa theo nghÜa réng r·i h¬n.
6. Kinh nhùt tông tø thêi, Héi Th¸nh Cao §µi Tiªn Thiªn (Tiªn Thñy, Ch©u Thµnh BÕn Tre), b¶n in n¨m
§¹o 47, tr. 39-40.
7. B¶n in l¹i n¨m 1990, tr. 110. Trong ®¹o Cao §µi, chØ khi nµo l¹y Trêi míi hµnh lÔ gåm 3 l¹y, mçi lÇn l¹y gËt ®Çu 4 c¸i (tæng céng 12 gËt, thay cho 12 l¹y).
Khi l¹y PhËt, Tiªn, Th¸nh, ThÇn th× 3 l¹y, mçi l¹y 3 lÇn gËt ®Çu (tæng céng 9 gËt, thay cho 9 l¹y).
8. Kinh tËn ®é. Trung H−ng Böu tßa, b¶n in l¹i n¨m 1992, tr. 220.
9. "§éc lËp" hiÓu theo nghÜa kh«ng thuéc mét héi th¸nh nµo, nªn kh«ng cã chøc s¾c, mµ chØ cã chøc viÖc tr«ng coi c«ng viÖc hµnh ®¹o, tu häc cña c¬ së. HiÖn nay, ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh ®iÒu nµy vÉn cßn.
Lª Anh Dòng. Kit« gi¸o trong ®¹o Cao §µi... 63
8. Trong phÇn kinh thÕ ®¹o (17 bμi) cña Héi Th¸nh Cao §μi T©y Ninh, bμi thø 5 (Kinh khi vÒ), ®äc theo giäng nam xu©n, hai c©u 11-12 còng nh¾c ®Õn Gia T« Gi¸o chñ:
Nói ¤-li-vª ®Ó dÊu ch©n,
Gia T« Gi¸o chñ gi¶i phÇn h÷u sanh(10).
Bμi nμy còng cã trong kinh lÔ cña Héi Th¸nh TruyÒn Gi¸o Cao §μi(11). C©u kinh 11 nh¾c tíi ngän nói ¤-li-vª, tøc nói ¤- liu, nói C©y DÇu (mont des Oliviers/
mount of Olives, mount Olivet), cã ghi trong Phóc ¢m (®¬n cö: Matthew 26:30), n¬i Chóa vμ c¸c m«n ®Ö th−êng ®Õn cÇu nguyÖn...
9. VÒ tªn gäi c¸c gi¸o phÈm trong hÖ thèng Cöu trïng ®μi, ®¹o Cao §μi ®·
m−în cña ®¹o Kit« n¨m thuËt ng÷:
– m−în prªtre/priest (linh môc) ®Ó dÞch tõ gi¸o h÷u;
– m−în Ðvªque/bishop (gi¸m môc) ®Ó dÞch tõ gi¸o s−;
– m−în archevªque/archbishop (tæng gi¸m môc) ®Ó dÞch tõ phèi s−;
– m−în cardinal/cardinal (hång y) ®Ó dÞch tõ ®Çu s−;
– m−în ba tõ pape/pope vμ gi¸o t«ng(12).
Khi ®øng tr−íc mét bμn thê Chóa hay bμn thê cña c¸c t«n gi¸o kh¸c, ng−êi tÝn
®å Cao §μi còng thμnh kÝnh tù nhiªn nh−
lóc ®èi diÖn víi th¸nh t−îng Thiªn nh·n trªn Thiªn bμn cña t«n gi¸o m×nh. Trong nh÷ng ®¹i lÔ mõng kh¸nh ®¶n Chóa, khi quú tr−íc Thiªn bμn, ng−êi Cao §μi thμnh kÝnh tông ®äc nhÞp nhμng, ng©n nga nh÷ng vÇn ®iÖu lôc b¸t nhuÇn nhÞ, thiÕt tha vμ lßng th× rung c¶m theo tõng lêi x−ng tông §Êng ®· ®em m¸u cña Ng−êi ®Ó cøu chuéc téi lçi chóng sinh.
Còng vËy, khi nãi chuyÖn gi¸o lÝ, ng−êi tÝn ®å Cao §μi kh«ng hÒ tù gß bã m×nh, kh«ng tù giíi h¹n m×nh trong nguån th¸nh gi¸o Cao ®μi. Ngoμi c¸c ®iÓn tÞch th«ng dông cña Tam gi¸o, hä còng hay viÖn dÉn mét c¸ch thÝch thó vμ tù nhiªn lêi Chóa ®−îc ghi l¹i trong kinh T©n ¦íc.
Ng−êi tÝn ®å Cao §μi s½n cã −u ®iÓm rÊt nh©n b¶n lμ hä kh«ng thÓ m¾c ph¶i tÖ ph©n biÖt, k× thÞ tÝn ng−ìng, v¨n hãa, chñng téc... §iÒu nμy phï hîp truyÒn thèng bao dung tÝn ng−ìng (religious tolerance) ®· cã tõ l©u ®êi cña d©n téc ViÖt Nam. §¹o Cao §μi nh− vËy lμ mét t«n gi¸o më./.
10. B¶n in 1990, tr. 92.
11. B¶n in 1992, tr. 83.
12. Xem thªm: Lª Anh Dòng. T×m hiÓu ý nghÜa, nguån gèc vµ c¸ch dÞch tªn gäi c¸c chøc s¾c Cöu trïng ®µi. T¹p chÝ Th«ng tin khoa häc vµ c«ng nghÖ.
HuÕ, Së Khoa häc, C«ng nghÖ vµ M«i tr−êng Thõa Thiªn - HuÕ, sè 2(24), 1999.
