MÊy vÊn ®Ò bøc xóc trong ®êi sèng v¨n ho¸ Nga hiÖn nay

(1)

MÊy vÊn ®Ò bøc xóc

trong ®êi sèng v¨n ho¸ Nga hiÖn nay

Lª S¬n^(*)

rong thËp kû ®Çu tiªn cña thiªn niªn kû míi, n−íc Nga d−íi sù ®iÒu hµnh cña t©n Tæng thèng V. Putin ®· ®¹t

®−îc nh÷ng thµnh tùu rùc rì trong c¸c lÜnh vùc chÝnh trÞ, kinh tÕ, qu©n sù, ngo¹i giao. Tõ chç ®ang ®øng tr−íc bê vùc cña sù tan r·, n−íc Nga ®· nhanh chãng tho¸t ra khái khñng ho¶ng, ®·

dÇn dÇn håi phôc vµ ph¸t triÓn víi tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Çy Ên t−îng: tõ 5%

®Õn 7%/ n¨m, n¨m 2007 ®¹t 8,1%, 6 th¸ng ®Çu n¨m 2008 ®¹t 8%. C¸n c©n th−¬ng m¹i thÆng d− cao ®· gióp cho dù tr÷ ngo¹i tÖ cña Nga tÝnh ®Õn ®Çu th¸ng 7/2008 lªn tíi 568 tû USD, vµ Nga ®· trë thµnh quèc gia cã l−îng dù tr÷ ngo¹i tÖ lín thø ba trªn thÕ giíi (xem 11).

HiÖn nay Nga n»m trong sè 15 n−íc xuÊt nhËp khÈu lín nhÊt vµ trong tèp 10 nÒn kinh tÕ hµng ®Çu thÕ giíi. Tèc ®é l¹m ph¸t gi¶m tõ møc 10,9% n¨m 2005 xuèng 9% n¨m 2006, n¨m 2007 ë møc 11,9%, 6 th¸ng ®Çu n¨m 2008 cßn 8,7%.

§êi sèng cña c¸c tÇng líp nh©n d©n ®−îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ, thÊt nghiÖp ë møc thÊp 6,2%, thu nhËp thùc tÕ cña ng−êi d©n t¨ng 11%. VÒ mÆt x· héi, sù æn ®Þnh chÝnh trÞ ®−îc duy tr×, quyÒn lùc tuyÖt

®èi cña Kremli ®èi víi ®êi sèng chÝnh trÞ Nga ®−îc t¸i lËp, giíi tµi phiÖt lòng ®o¹n chÝnh trÞ bÞ th¼ng tay trõng trÞ, n¹n tham nhòng vµ tÖ quan liªu trong bé

m¸y nhµ n−íc bÞ ®Èy lïi mét c¸ch ®¸ng kÓ (xem 11).

VÒ mÆt qu©n sù, n−íc Nga chñ tr−¬ng t¸i trang bÞ qu©n ®éi ë tr×nh ®é hiÖn ®¹i ho¸ cao nhÊt, ®−a h¶i qu©n trë l¹i §Þa Trung H¶i, ®−a m¸y bay nÐm bom chiÕn l−îc TU-95 bay tuÇn tiÔu trë l¹i, khëi ®éng ch−¬ng tr×nh phßng kh«ng qui m« víi nh÷ng vò khÝ tèi t©n, kÓ c¶

c¸c vò khÝ c«ng nghÖ cao cã kh¶ n¨ng tÊn c«ng huû diÖt ®èi ph−¬ng rÊt nhanh trªn qui m« lín mµ kh«ng bÞ giíi h¹n tÇm xa....^(*)

Trªn mÆt trËn ngo¹i giao Nga ®ang tÝch cùc thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i

®éc lËp trªn t− thÕ cña mét c−êng quèc lín vµ ®ang nç lùc x©y dùng mét thÕ giíi

®a cùc.

TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nµy kh¼ng ®Þnh vÞ thÕ cña n−íc Nga trªn s©n ch¬i toµn cÇu ho¸. Sù lín m¹nh cña n−íc Nga trong 8 n¨m qua lµ mét nh©n tè quan träng gãp phÇn æn ®Þnh chung trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, ®ång thêi buéc c¸c c−êng quèc nh×n nhËn Nga nh− mét nh©n tè ph¶i tÝnh ®Õn khi cã bÊt cø mét ®éng th¸i chÝnh trÞ, qu©n sù, ngo¹i giao nµo.

Tuy nhiªn, do qu¸ chó träng vµo nh÷ng vÊn ®Ò huyÕt m¹ch kinh tÕ, qu©n sù, ngo¹i giao nªn v¨n ho¸, mét l·nh vùc

(*) PGS., ViÖn Th«ng tin Khoa häc x· héi.

t

(2)

kh«ng kÐm phÇn quan träng trong viÖc b¶o vÖ nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn c¬ b¶n cña d©n téc, trong viÖc ®oµn kÕt x· héi c«ng d©n, trong viÖc huy ®éng tiÒm n¨ng s¸ng t¹o cña nh©n d©n vµo cuéc ®Êu tranh kh«ng khoan nh−îng chèng l¹i tÊt c¶ nh÷ng g× c¶n trë sù phôc håi cña n−íc Nga bÞ xem nhÑ, bÞ xÕp vµo sè nh÷ng vÊn

®Ò thø yÕu cña cuéc sèng.

MÆc dÇu Tæng thèng V. Putin còng nh− nh÷ng ng−êi Nga ch©n chÝnh kh«ng ñng hé viÖc xo¸ bá qu¸ khø Liªn bang X«

ViÕt, coi sù tan r· cña Liªn X« nh− mét th¶m ho¹ ®Þa-chÝnh trÞ vµ lu«n lu«n kh¼ng ®Þnh c«ng khai r»ng thêi kú X«

ViÕt vÉn lµ mét bé phËn quan träng trong lÞch sö Nga vµ cã ¶nh h−ëng lín

®èi víi viÖc h×nh thµnh x· héi Nga hiÖn nay, nh−ng khuynh h−íng bµi X«, khuynh h−íng phñ nhËn s¹ch tr¬n nh÷ng thµnh tùu cña Liªn bang X« ViÕt vÉn len lái vµo mäi ®Þa h¹t cña ®êi sèng v¨n ho¸, ®Æc biÖt lµ trong m«i tr−êng gi¸o dôc.

Ch¼ng h¹n, khi t«n sïng c¸c m«

h×nh ph−¬ng T©y, nh÷ng nhµ “c¶i c¸ch”

gi¸o dôc Nga ®· c¾t gi¶m ®¸ng kÓ sè tiÕt dµnh cho v¨n häc trong tr−êng phæ th«ng trung häc; víi nh÷ng líp s¾p ra tr−êng giê chØ cßn hai tiÕt trong mét tuÇn, trong khi ®ã trong häc ®−êng Hoa Kú, v¨n häc Mü ®−îc dµnh cho s¸u tiÕt. M«n thi tèt nghiÖp thèng nhÊt mang tÝnh chÊt truyÒn thèng d−íi d¹ng bµi tËp lµm v¨n bÞ t¸ch ra thµnh hai m«n thi riªng biÖt:

tiÕng Nga vµ v¨n häc Nga. L¹i n÷a, nÕu m«n thi tiÕng Nga cïng víi m«n to¸n häc

®−îc coi lµ b¾t buéc ®èi víi ®a sè häc sinh th× m«n v¨n häc Nga b©y giê chØ cßn lµ mét m«n phô kh«ng b¾t buéc, vµ häc sinh cã thÓ thi m«n nµy theo nguyÖn väng c¸ nh©n. Nh− vËy, tiÕng Nga vµ v¨n häc Nga trªn thùc tÕ bÞ t¸ch khái nhau vµ ®iÒu ®ã mang l¹i tæn thÊt nh−

nhau cho c¶ hai m«n nµy. Bëi lÏ tiÕng Nga víi t− çch lµ ng«n ng÷ chØ lµ ph−¬ng tiÖn gióp çc em nhËn thøc s©u s¾c h¬n tÊt c¶ vÎ ®Ñp vµ chÊt nh©n v¨n cña bé m«n vèn ®−îc t¹o ra b»ng ng«n ng÷ lµ v¨n häc. Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn tån t¹i mét thuËt ng÷ ng«n ng÷ v¨n häc biÓu thÞ sù g¾n bã h÷u c¬ gi÷a hai bé m«n nµy. TÊt c¶ nh÷ng biÖn ph¸p “c¶i çch” nãi trªn nh»m lo¹i trõ v¨n häc Nga nh− mét bé m«n víi kh¶ n¨ng nhËn thøc vµ gi¸o dôc tuyÖt vêi cña nã vµ tÊt yÕu dÉn tíi khuynh h−íng phi nh©n v¨n ho¸

gi¸o dôc. Bëi lÏ, nh− chóng ta ®Òu biÕt, v¨n häc cæ ®iÓn Nga lµ mét m«i tr−êng vÜ

®¹i, trong ®ã x· héi häc thèng nhÊt víi b¶n thÓ luËn, lµ ph−¬ng tiÖn chñ yÕu cña ý thøc gi¸c ngé d©n téc vµ quèc gia, lµ

®iÓm héi tô cña ch©n lý, cña c¸i thiÖn vµ sù chÝnh nghÜa. Kh«ng nh÷ng thÕ, v¨n häc Nga cßn ®−îc coi lµ céi nguån v« tËn vµ kÝch thÝch tè cña sù s¸ng t¹o. ViÖn sÜ qu¸ cè D. Likhachev, ng−êi ®−îc coi lµ l−¬ng t©m vµ nhµ trÝ thøc lín cuèi cïng cña n−íc Nga, ®· lªn tiÕng c¶nh b¸o:

“NÕu kh«ng cã v¨n häc Nga th× n−íc Nga sÏ kh«ng cßn lµ n−íc Nga n÷a”. Nhµ th¬

Nga næi tiÕng E. Evtushenko ®· h¬n mét lÇn kh¼ng ®Þnh: “LÞch sö hay nhÊt cña n−íc Nga lµ v¨n häc Nga”.

Nh÷ng ý ®å gi¶m thiÓu vai trß cña v¨n häc Nga trong nhµ tr−êng ®i ®«i víi viÖc h¹ thÊp chñ nghÜa yªu n−íc trong s¸ch gi¸o khoa vÒ v¨n häc mµ thêi gian gÇn ®©y ®· bÞ d− luËn x· héi lªn ¸n m¹nh mÏ.

Trong cuèn V¨n häc Nga thÕ kû XX dïng cho sinh viªn c¸c tr−êng ®¹i häc do Nhµ xuÊt b¶n “§¹i häc” Ên hµnh n¨m 2002, nh÷ng nhµ v¨n Nga −u tó nh− A.

Serafimovich, E. Esenin, V. Rasputin, M.

Prishvin, V. Belov, V. Shukshin, P.

Proskurin vèn tõng lµ niÒm tù hµo chÝnh

®¸ng cña v¨n häc X« ViÕt, kh«ng hÒ ®−îc

(3)

nh¾c tíi. Trong khi ®ã l¹i cã qu¸ nhiÒu c¸c nhµ v¨n xoµng xÜnh ®−îc ®−a vµo cuèn s¸ch. S¸ng t¸c cña tÊt c¶ c¸c nhµ v¨n nµy cã chung mét ®Æc ®iÓm lµ th¸i

®é thï ®Þch ®èi víi chÕ ®é X« ViÕt vµ tho¸t ly khuynh h−íng hiÖn thùc trong v¨n häc. M¶ng v¨n xu«i rÊt phong phó vÒ cuéc ChiÕn tranh vÖ quèc vÜ ®¹i (1941- 1945) bÞ xem th−êng; nã chØ ®−îc giíi thiÖu qua mét vµi cuèn tiÓu thuyÕt nh−

Nh÷ng ng−êi bÞ nguyÒn rña vµ bÞ l·ng quªn cña V. Astafev, VÞ t−íng vµ ®¹o qu©n cña «ng cña V. Vladimov... Trong khi ®ã, tªn tuæi cña c¸c nhµ v¨n tõng trùc tiÕp tham gia chiÕn tranh tõ nh÷ng ngµy ®Çu khãi löa nh− K. Simonov, Ju.

Bondarev, E. Nosov, F. Abramov, M.

Alekseev, V. Tendriakov, V. Kondrat’ev vµ nhiÒu nhµ v¨n kh¸c hoµn toµn kh«ng

®−îc nh¾c tíi.

Chñ ®Ò vÒ chñ nghÜa yªu n−íc ®· bÞ g¹t ra khái s¸ch gi¸o khoa. §iÒu khiÕn c¸c t¸c gi¶ cña c«ng tr×nh nµy quan t©m nhiÒu h¬n lµ sè phËn cña nh÷ng d©n l−u vong Nga thêi hËu chiÕn víi nh÷ng c¶nh

®êi Ðo le mµ ng−êi cã lçi trong chuyÖn nµy l¹i ®−îc quy cho chÝnh Tæ quèc Nga (?!).

Theo nhËn xÐt cña GS. TS. A. Ognev, cuèn s¸ch gi¸o khoa nãi trªn “®· h−íng c¸c thÇy gi¸o vµ sinh viªn ®Õn sù nhËn thøc sai lÖch vÒ v¨n häc Nga thÕ kû XX.

Vµ thùc chÊt, nã mang tÝnh chÊt bµi X«

ViÕt vµ chèng chñ nghÜa yªu n−íc, nã

®¸nh mÊt mèi liªn hÖ víi c¬ së hiÖn thùc.

Cuèn s¸ch nµy nh»m bøt thÕ hÖ trÎ ra khái céi rÔ cña m×nh, khái truyÒn thèng yªu n−íc, h¹ thÊp tinh thÇn gi¸c ngé d©n téc, lµm gi¶m thiÓu ë sinh viªn niÒm tù hµo d©n téc vµ sù c«ng b»ng x· héi”.

Nh©n ®©y còng cÇn ph¶i kÓ tíi m−u toan cña nh÷ng nhµ “c¶i c¸ch” gi¸o dôc muèn lo¹i bá cuèn tiÓu thuyÕt ThÐp ®·

t«i thÕ ®Êy cña nhµ v¨n chiÕn sÜ N.

Ostrovski ra khái ch−¬ng tr×nh gi¶ng

d¹y b¾t buéc vÒ v¨n häc ë nhµ tr−êng.

Hµnh ®éng nµy ®· lµm dÊy lªn lµn sãng ph¶n ®èi d÷ déi cña c«ng chóng.

Trong mét bøc th− ngá göi Bé tr−ëng Gi¸o dôc Liªn bang Nga víi ch÷

ký cña mét tËp thÓ gåm nhiÒu nhµ khoa häc, nhµ v¨n vµ nghÖ sÜ cã tªn tuæi cã

®o¹n viÕt:

“ChØ phµm nh÷ng kÎ nµo cã tÇm hiÓu biÕt h¹n hÑp (®iÒu nµy rÊt l¹ ®èi víi mét c¬ quan cÊp Bé) vµ c¸i nh×n thËt thiÓn cËn th× míi c¶ gan c«ng nhËn cuèn s¸ch

®−îc næi tiÕng kh¾p thÕ giíi – tõ ch©u ¢u

®Õn Mü Latinh, mét cuèn s¸ch vÉn ®−îc tiÕp tôc ®äc ë n−íc Trung Hoa víi d©n sè mét tû ng−êi vµ ®−îc xem nh− tµi s¶n quèc gia cña chÝnh m×nh, mét cuèn s¸ch cung cÊp mét tÊm g−¬ng chãi läi vÒ mét cuéc sèng xøng ®¸ng cho hµng triÖu ng−êi bÖnh tËt, mÊt lßng tin – lµ cã h¹i

®èi víi phÇn lín c¸c häc sinh cña n−íc Nga. Chóng t«i tin r»ng quÝ Bé trong khi tu©n thñ nh÷ng nguyªn t¾c cña chñ nghÜa nh©n ®¹o vèn lµ ®Æc tr−ng cña häc

®−êng d©n téc Nga, sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc quay l¹i gi¶ng d¹y vÒ th©n thÕ vµ sù nghiÖp s¸ng t¸c cña N. A. Ostrovski trong nhµ tr−êng ë n−íc ta, sÏ ®−a cuèn tiÓu thuyÕt ThÐp ®· t«i thÕ ®Êy cña «ng vµo ch−¬ng tr×nh b¾t buéc vµ b»ng c¸ch

®ã sÏ hoµn tr¶ cho chÝnh c¸c trÎ em n−íc Nga tÊm g−¬ng vÒ mét cuéc sèng chãi ngêi vµ xøng ®¸ng”^(*).

Trong bµi Tõ ch©n trêi cña mét ng−êi ®Õn ch©n trêi cña mäi ng−êi víi phô ®Ò “§i t×m nÒn v¨n häc mang tÇm vãc d©n téc”, nhµ phª b×nh V. Savateev

®· nhÊn m¹nh r»ng nÒn v¨n häc Nga trong hai tr¨m n¨m gÇn ®©y ®· lín h¬n lµ v¨n häc, nã võa lµ nhµ gi¸o dôc ®¹o

(*)Tr−íc ¸p lùc vµ sù ph¶n ®èi m¹nh mÏ cña c«ng luËn, cuèn ThÐp ®· t«i thÕ ®Êy ®· ®−îc ®−a trë l¹i vµo s¸ch gi¸o khoa nh©n dÞp kû niÖm 100 n¨m ngµy sinh cña nhµ v¨n (29/10/2004).

(4)

®øc, võa lµ t«n gi¸o, võa lµ triÕt häc, võa lµ cuèn s¸ch gi¸o khoa vÒ cuéc sèng. Tõ nhËn ®Þnh Êy, Savateev víi th¸i ®é phª ph¸n nghiªm kh¾c ®· nh×n vµo thùc tiÔn

®êi sèng v¨n häc Nga hiÖn t¹i: “Sù ®¸nh tr¸o c¸c gi¸ trÞ nghÖ thuËt d©n téc ®−îc b¾t ®Çu khi ng−êi ta tuyªn bè mai t¸ng nÒn v¨n häc X« ViÕt. Hä ra søc thuyÕt phôc chóng ta r»ng chñ nghÜa hiÖn thùc

®· lçi thêi, r»ng ®Õn thay thÕ cho chñ nghÜa hiÖn thùc lµ chñ nghÜa hËu hiÖn

®¹i. V¨n häc mang tÇm vãc d©n téc bÞ thay thÕ b»ng thø v¨n häc thÞ tr−êng, b»ng thø v¨n ch−¬ng th−¬ng m¹i. Thø v¨n häc nµy kh«ng quan t©m ®Õn ý thøc d©n téc, ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò truyÒn thèng cña n−íc Nga, mµ chØ quan t©m ®Õn mét ph¹m vi duy nhÊt lµ gi¸ c¶ vµ b¸n ch¸c.

§· ®−îc tung ra thÞ tr−êng thø ng«n ng÷

h¹ ®¼ng, thø s¸ch b¸o khiªu d©m ®åi truþ d−íi d¹ng hµng t¸i chÕ vµ ngo¹i nhËp cïng víi nh÷ng thø ®å tÇm tÇm kh¸c. Cuèi cïng, v¨n häc th«i kh«ng cßn

“lín h¬n” v¨n häc n÷a. Nh−ng sau khi kh«ng cßn “lín h¬n” nã l¹i “bÐ h¬n” v¨n häc. Nã ®· ®¸nh mÊt ®i c¸i qui m« cña nã, c¸i qui chÕ cña nã trong x· héi. V¨n häc trë nªn ch¼ng cÇn thiÕt kh«ng chØ cho chÝnh quyÒn, cho ý thøc hÖ míi, mµ cßn cho c¶ x· héi n÷a”. §Ó chÊn chØnh t×nh h×nh nµy, Savateev ®Ò nghÞ quay trë l¹i chñ nghÜa hiÖn thùc “hiÒn lµnh, cò kü”, ph¶i kh«i phôc nh÷ng vÊn ®Ò x· héi,

®¹o ®øc, c¸ch kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch vÒ mÆt t©m lý tõng bÞ huû ho¹i bëi ®ñ thø “chñ nghÜa” thêi th−îng vµ nh÷ng thÓ nghiÖm mï qu¸ng mang tÝnh chÊt hËu hiÖn ®¹i.

§Æc biÖt cÇn ph¶i kh«i phôc thø tiÕng Nga v¨n häc, cÇn ph¶i lµm tÊt c¶ ®Ó lÊy l¹i lßng tin cËy cña ®éc gi¶ ®èi víi v¨n häc. ChØ khi ®ã, theo t¸c gi¶, nÒn v¨n häc Nga míi cã thÓ lÊy l¹i tÇm vãc d©n téc vÜ

®¹i cña nã.

Trong bµi Sù lµnh m¹nh tinh thÇn cña nh©n d©n vµ v¨n häc ViÖn sÜ F.

Kuznesov, nguyªn ViÖn tr−ëng ViÖn V¨n häc thÕ giíi mang tªn M. Gorki, sau khi ph©n tÝch nh÷ng ®Æc ®iÓm cña v¨n häc Nga vµ sù cÇn thiÕt ph¶i b¶o vÖ hÖ thèng gi¸ trÞ tinh thÇn mang tÝnh chÊt vÜnh h»ng cña d©n téc trong ®iÒu kiÖn cña c¸i gäi lµ chñ nghÜa toµn cÇu ho¸, ®· chØ râ:

“Thãi phµm tôc tinh thÇn do chñ nghÜa t− b¶n ¨n c−íp ®Î ra ®· ®¸nh h¬i thÊy ë v¨n häc Nga kÎ thï kh«ng ®éi trêi chung cña nã nªn ®· lµm tÊt c¶ ®Ó bøt nÒn v¨n häc cæ ®iÓn Nga ra khái ®êi sèng tinh thÇn cña nh©n d©n, buéc mäi ng−êi ph¶i quªn nã ®i”.

Nh− vËy, ngoµi v¨n häc ra, trªn ®Þa bµn v¨n hãa, nhÊt lµ trong lÜnh vùc s©n khÊu, ®iÖn ¶nh vµ truyÒn h×nh còng

®ang diÔn ra nh÷ng hiÖn t−îng ®¸ng b¸o

®éng.

Theo §¹o diÔn A. Kazansev, ng−êi phô tr¸ch “Trung t©m kÞch nãi vµ ®¹o diÔn”, s©n khÊu Nga bao giê còng lµ s©n khÊu mang tÝnh chÊt x· héi vµ tÝnh chÊt chÝnh trÞ hãa. Vµ kh«ng chØ d−íi chÝnh quyÒn X« ViÕt. Nh÷ng vë kÞch kinh ®iÓn Nçi khæ v× th«ng minh, Quan thanh tra, Chç bÐo bë, nh÷ng vë kÞch cña Chekhov, cña Gorki lµ nh÷ng tuyªn ng«n chÝnh trÞ

®Ých thùc. §Æc ®iÓm mang tÝnh chÊt truyÒn thèng cña s©n khÊu Nga lµ sù b¨n kho¨n, lo l¾ng vÒ mÆt x· héi ®Õn vËn mÖnh cña ®Êt n−íc. S©n khÊu ph¶i ®a d¹ng nh−ng kh«ng ®−îc bµng quan víi cuéc sèng x· héi. S©n khÊu ph¶i trë thµnh mét tr−êng ®¹i häc thø hai. Kh«ng

®−îc biÕn s©n khÊu thµnh thø trß vui ®Ó tiªu khiÓn. Kh«ng thÓ buéc s©n khÊu sèng theo quy luËt cña viÖc ch¹y x«. H¬n n÷a, s©n khÊu Nga vµ kinh doanh lµ nh÷ng kh¸i niÖm kh«ng dung hîp. S©n khÊu Nga râ rµng lµ kh«ng chÊp nhËn nh÷ng quy luËt Êy. “T¹i sao s©n khÊu l¹i

(5)

b¾t ®Çu suy sôp mét c¸ch lé liÔu? C©u tr¶ lêi rÊt ®¬n gi¶n: ë Nga kh«ng cã mét sù nghiÖp nµo cã thÓ tån t¹i nÕu thiÕu ®i t− t−ëng cao c¶. Vµ khi ng−êi ta m−u toan tr−íc ®o¹t cña s©n khÊu mäi t−

t−ëng th× tÊt c¶ ®· kÕt thóc: sè l−îng c¸c vë diÔn kÐm cái thËt kh«ng thÓ h×nh dung næi”.

NghÖ sÜ nh©n d©n M. Ulianov ®· ®−a ra mét h×nh t−îng cã søc kh¸i qu¸t ®éc

®¸o: “Tuy kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cã tÇm quan träng ®Æc biÖt, nh−ng ®¸nh mÊt s©n khÊu tøc lµ biÕn ®Êt n−íc thµnh chuång gia sóc”.

Tr−íc nh÷ng c¶nh b¹o lùc vµ ®åi b¹i

®−îc c«ng khai tr×nh diÔn trªn s©n khÊu vµ truyÒn h×nh, nguyªn Bé tr−ëng V¨n hãa vµ TruyÒn th«ng ®¹i chóng Liªn bang Nga Aleksandr Sokolov ®· h¬n mét lÇn lªn tiÕng c¶nh b¸o: “§· ®Õn lóc ph¶i cøu v·n bÇu kh«ng khÝ ®¹o ®øc cña x· héi!” vµ v¹ch râ: “Thùc chÊt vµ môc

®Ých thùc sù cña nh÷ng ch−¬ng tr×nh truyÒn h×nh nh− vËy lµ v−ît ra ngoµi ranh giíi cña nghÖ thuËt: ë ®©y chóng ta tiÕp xóc víi viÖc th−¬ng m¹i v« liªm sØ. §øng ®»ng sau nh÷ng tiÕt môc ®åi b¹i lµ mét quü tµi trî nhÊt ®Þnh víi nh÷ng lîi Ých mang tÝnh chÊt con bu«n mµ t«i xin ®¶m b¶o r»ng kh«ng hÒ phï hîp víi viÖc n©ng cao thÞ hiÕu x· héi. ë

®©y vÊn ®Ò nãi ®Õn bÇu kh«ng khÝ ®¹o

®øc ë ph¹m vi quèc gia.

T×nh tr¹ng th¶ næi cña v¨n hãa hiÖn nay ®· g©y nªn sù lo ng¹i thùc sù cña nh÷ng ng−êi quan t©m ®Õn ®êi sèng tinh thÇn cña ®Êt n−íc, ®Õn t−¬ng lai cña thÕ hÖ trÎ. ViÖn sÜ N. Skatov, ViÖn tr−ëng ViÖn V¨n häc Nga, trong mét bµi viÕt mang tÇm cì chiÕn l−îc B¶o vÖ nh÷ng gi¸ trÞ c¬ b¶n cña nÒn v¨n hãa Nga ®·

kh¸i qu¸t: “Ch−a bao giê sù hçn lo¹n, lén xén trong b¶ng thø bËc cña nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa l¹i cã qui m« to lín vµ g©y t¸c

h¹i ghª gím nh− hiÖn nay. Qu¸ tr×nh phi nh©n b¶n hãa ®ang diÔn ra víi tèc ®é vò b·o vµ mang tÝnh chÊt tæng thÓ. Sù dèi tr¸ vµ xuyªn t¹c cïng víi sù tuyÖt ®èi v«

tr¸ch nhiÖm xuÊt ph¸t tõ chç hoµn toµn kh«ng bÞ trõng ph¹t cã lÏ ch−a bao giê

®¹t tíi quy m« nh− hiÖn nay. Tinh thÇn tr¸ch nhiÖm tr−íc ®©y trong ®iÒu kiÖn thiÕu tù do ®−îc thay thÕ b»ng sù tù do thiÕu tr¸ch nhiÖm”.

V× thÕ viÖc ra søc b¶o vÖ nh÷ng gi¸

trÞ c¬ b¶n cña nÒn v¨n hãa d©n téc ®· trë thµnh mét nhiÖm vô cÊp b¸ch cña chÝnh quyÒn, cña c¸c nhµ ho¹t ®éng v¨n häc nghÖ thuËt vµ cña toµn d©n Nga.

Trong t×nh h×nh hiÖn nay, v¨n hãa cßn ®−îc coi lµ mét yÕu tè quan träng cña an ninh quèc gia vµ ®ãng mét vai trß to lín trong cuéc ®Êu tranh chèng l¹i mét nguy c¬ ghª gím ®ang ®e däa toµn thÓ nh©n lo¹i - ®ã lµ chñ nghÜa khñng bè.

Dùa trªn thùc tiÔn cña t×nh h×nh phøc t¹p ë n−íc Nga hiÖn nay trong thêi kú chuyÓn ®æi m« h×nh chÝnh trÞ nh− sù gia t¨ng vµ phæ biÕn nh÷ng hµnh vi téi ph¹m chèng x· héi, sù bµnh tr−íng cña n¹n tham nhòng vµ nh÷ng tÖ n¹n kh¸c mang tÝnh ®¹i trµ, sù kÐm hiÖu qu¶ cña bé m¸y hµnh chÝnh nhµ n−íc, sù ®æ vì cña lý t−ëng tr−íc ®©y vµ sù suy gi¶m lßng tin cña d©n chóng còng nh− sù xuèng cÊp cña v¨n hãa, nhiÒu nhµ ho¹t

®éng x· héi vµ v¨n hãa cña Nga ®· nhÊn m¹nh tíi viÖc nhµ n−íc cÇn thiÕt ph¶i

®Çu t− nhiÒu h¬n n÷a cho v¨n hãa cho gi¸o dôc, nghÖ thuËt, khoa häc,... ë ®©y kh«ng thÓ ¸p dông quan ®iÓm kinh doanh ®¬n thuÇn, quan ®iÓm h¹ch to¸n kinh tÕ lÊy thu bï chi trong lÜnh vùc v¨n hãa nghÖ thuËt. ViÖn sÜ D. Likhachev ®·

kh¼ng ®Þnh: “V¨n hãa kh«ng thÓ tån t¹i

(6)

träng tõ phÝa c¸c quèc gia kh¸c, d−íi d¹ng sù tr−ëng thµnh vÒ mÆt ®¹o ®øc, lßng yªu mÕn ®Êt n−íc m×nh, sù æn ®Þnh vµ chÊn h−ng ®êi sèng x· héi. Nh−ng chñ yÕu lµ viÖc ®iÒu hµnh ®Êt n−íc sÏ trë nªn th«ng minh h¬n, bëi lÏ ®èi víi mét d©n téc th«ng minh th× ®iÒu hµnh ®Êt n−íc mét c¸ch th«ng minh sÏ dÔ dµng h¬n”.

§iÒu nµy còng t¹o ®iÒu kiÖn cho sù h×nh thµnh mét nguyªn t¾c vÒ an sinh x·

héi trªn ph−¬ng diÖn v¨n hãa mµ nhµ v¨n hãa häc næi tiÕng cña Nga lµ A. Flier

®· c¶nh b¸o: “giíi cÇm quyÒn cµng Ýt ®Çu t− kinh phÝ cho v¨n hãa vµ gi¸o dôc bao nhiªu th× nã sÏ cµng ph¶i ®Çu t− kinh phÝ cho bé m¸y c¶nh s¸t, cho bé m¸y t−

ph¸p vµ hÖ thèng c¶i huÊn ngµy mai bÊy nhiªu”.

Võa qua, t¹i ViÖn Duma quèc gia Nga ®· diÔn ra cuéc héi th¶o nghÞ tr−êng rÊt ®¸ng chó ý víi tiªu ®Ò “V¨n hãa chèng chñ nghÜa khñng bè – sù b¶o ®¶m vÒ mÆt ph¸p lý cho viÖc huy ®éng tiÒm n¨ng v¨n hãa cña x· héi vµo cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa khñng bè”. Tham gia Héi th¶o lµ nh÷ng nhµ ho¹t ®éng x·

héi vµ v¨n hãa cã uy tÝn, çc nhµ khoa häc hµng ®Çu vµ çc chÝnh kh¸ch. Çc b¶n tham luËn trªn nh÷ng gãc ®é vµ khÝa c¹nh kh¸c nhau ®· ®Ò cËp tíi mét ph¹m vi rÊt réng r·i cña ho¹t ®éng v¨n hãa trong ®iÒu kiÖn toµn cÇu hãa hiÖn nay: viÖc gi¸o dôc thÕ hÖ trÎ, møc ®é t¸c

®éng cña c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng vµ truyÒn h×nh ®Õn sù h×nh thµnh nh©n c¸ch, viÖc tham gia cña c¬ cÊu nhµ n−íc vµ t− b¶n t− nh©n vµo sè phËn cña nÒn v¨n hãa n−íc Nga.

ñy ban V¨n hãa cña ViÖn Duma quèc gia Nga víi tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao nhÊt ®· tuyªn bè: chØ b»ng nh÷ng biÖn ph¸p søc m¹nh kh«ng th«i th×

nµy cµng ngµy cµng trë nªn hiÓn nhiªn qua nh÷ng diÔn biÕn ë Iraq vµ nhiÒu n−íc kh¸c. Bëi vËy cÇn ph¶i ®Æt vÊn ®Ò vÒ viÖc ®−a vµo chiÕn l−îc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa khñng bè mét sè ®iÓm söa ®æi vÒ nguyªn t¾c, ph¶i t×m ra nh÷ng kh¶ n¨ng míi vµ nh÷ng nguån dù tr÷

míi ®Ó chèng l¹i chñ nghÜa cùc ®oan vµ nh÷ng biÓu hiÖn tiªu cùc chèng x· héi kh¸c. Vµ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn Êy næi bËt trªn b×nh diÖn hµng ®Çu lµ nÒn v¨n hãa vÜ ®¹i cña n−íc Nga. Quan ®iÓm nµy xuÊt ph¸t tõ mét tiÒn ®Ò kh¸ch quan:

trong mét x· héi, n¬i mµ v¨n hãa ®−îc t«n vinh lµ nh÷ng gi¸ trÞ cao nhÊt th×

kh«ng thÓ cã chç cho chñ nghÜa khñng bè vµ chñ nghÜa cùc ®oan. ChÝnh v¨n hãa hiÖn nay lµ c¸i phao cÊp cøu chñ yÕu, nÕu kh«ng ph¶i lµ duy nhÊt, lµ nh©n tè håi sinh cña n−íc Nga, kÓ c¶ sù hïng m¹nh vÒ kinh tÕ vµ sù vÜ ®¹i cña mét c−êng quèc.

VÒ ph−¬ng diÖn nµy, ñy ban V¨n hãa dùa trªn nh÷ng nhu cÇu cÊp thiÕt trong giai ®o¹n hiÖn nay cña n−íc Nga

®ang triÓn khai mét dù ¸n mang tÝnh chÊt tæng ®éng viªn: “V¨n hãa chèng chñ nghÜa khñng bè”. C¬ chÕ thay thÕ chñ nghÜa khñng bè b»ng v¨n hãa ®¹i thÓ lµ nh− sau: b»ng c¸ch th©m nhËp vµo ý thøc vµ tr¸i tim cña mçi ng−êi, nh÷ng

®Þnh h−íng cña v¨n hãa vèn dùa trªn nh÷ng ®Þnh ®Ò ®¹o ®øc nh− thiÖn chÝ vµ lßng tr¾c Èn, t×nh yªu vµ sù kiªn nhÉn, kh¸t väng h−íng tíi sù ®ång thuËn vµ lÏ c«ng b»ng sÏ dÇn dÇn thay thÕ cho nh÷ng ph−¬ng ch©m yÕu thÕ cña chñ nghÜa cùc ®oan. Lßng c¨m thï chØ cã thÓ bÞ ®¸nh b¹i b»ng lßng yªu th−¬ng quªn m×nh. §iÒu chóng ta mong muèn kh«ng ph¶i lµ sù thÊt b¹i mµ lµ sù c¶i biÕn cña kÎ khñng bè.

Do ®ã ph¶i nhanh chãng chuyÓn tõ nh÷ng lêi tuyªn ng«n viÓn v«ng vÒ v¨n

(7)

hãa sang nh÷ng quy tr×nh c«ng nghÖ mang tÝnh chÊt khoan dung vÒ v¨n hãa x· héi. Nh÷ng c«ng cô, nh÷ng c¬ chÕ, nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt cña nghiÖp vô chèng khñng bè vÒ mÆt v¨n hãa ph¶i

®−îc ®−a mét c¸ch h÷u c¬ vµo ®¹o luËt hiÖn hµnh chèng khñng bè, chèng téi ph¹m. §ång thêi còng ph¶i nhËn thøc

®−îc r»ng chñ nghÜa khñng bè lµ mét cuéc chiÕn tranh tæng lùc tµn b¹o cã quy m« toµn thÕ giíi nªn kh«ng thÓ th¾ng

®−îc nã trong tõng n−íc riªng lÎ. Do ®ã cÇn ph¶i thµnh lËp mét mÆt trËn quèc tÕ thèng nhÊt ®Ó ®Êu tranh chèng l¹i tai häa mang tÝnh toµn cÇu Êy. Vµ ë ®©y cÇn ph¶i ghi nhËn mét c¸ch c«ng b»ng s¸ng kiÕn còng nh− sù ®ãng gãp ®¸ng kÓ cña ñy ban V¨n hãa thuéc ViÖn Duma quèc gia Nga mµ ng−êi ®øng ®Çu lµ NghÖ sÜ nh©n d©n Liªn X« Losif Kobzon.

Tµi liÖu tham kh¶o

1. Valentin Nedzveski. Kh«ng cã Tolstoi vµ Chekhov. B¸o V¨n häc (Nga), sè 23, th¸ng 6/2008.

2. Aleksandr Ognev. Kh«ng ®−îc h¹ thÊp chñ nghÜa yªu n−íc trong s¸ch gi¸o khoa vÒ v¨n häc. B¸o N−íc Nga X« ViÕt, ngµy 13/11/2003.

3. Th− ngá göi Bé tr−ëng Gi¸o dôc Liªn bang Nga V. M. Filippov. B¸o Pravda, ngµy 20/1/2004.

B¸o V¨n häc (Nga), sè 1, ngµy 14/2/2004.

6. Aleksei Kazansev. S©n khÊu Nga vµ kinh doanh, nh÷ng kh¸i niÖm kh«ng dung hîp. B¸o V¨n häc (Nga), sè 16, ngµy 18/4/2001.

7. Aleksandr Sokolov. §· ®Õn lóc ph¶i cøu v·n bÇu kh«ng khÝ ®¹o ®øc cña Nga. B¸o DiÔn ®µn, ngµy 11/5/2001.

8. Nikolai Skatov. H·y b¶o vÖ nh÷ng gi¸ trÞ c¬ b¶n. B¸o V¨n häc (Nga), sè 21, ngµy 223/5/2001.

9. Losif Kobzon. V¨n hãa chèng chñ nghÜa khñng bè. B¸o V¨n häc (Nga), sè 17, ngµy 27/4/2005.

10.Andrei Flier. V¨n hãa nh− lµ mét yÕu tè cña an ninh quèc gia. T¹p chÝ ONS, sè 3-1998.

¢u, sè 11, 2008.

12.Karen Shakhanazarov. §iÖn ¶nh cña chóng ta ®· ®¸nh mÊt ®i mét c¸i g×

®ã rÊt quan trong. T¹p chÝ ThÕ giíi

®iÖn ¶nh, sè th¸ng 6, 2007 (tiÕng Nga).