PhËt gi¸o nam Bé

(1)

22 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 6 - 2001

PhËt gi¸o nam Bé

hËt gi¸o lµ mét h×nh th¸i ý thøc x· héi

®−îc c¸c thÕ hÖ cha «ng mang theo trong qóa tr×nh më ®Êt ë §µng Trong. Khi cã mÆt ë vïng ®Êt míi Nam Bé, PhËt gi¸o

®· tån t¹i vµ ph¸t triÓn b»ng chÝnh h¬i thë, tr¸i tim, t©m hån cña ng−êi d©n n¬i vïng

®Êt trï phó, th¬ méng, xinh ®Ñp nµy vµ ®·

cïng nh©n d©n Nam Bé lËp nªn nh÷ng k×

tÝch lÞch sö.

1. §Æc ®iÓm

Trong bèi c¶nh lÞch sö, ®Þa lÝ cña vïng

®Êt Nam Bé ®· tån t¹i nhiÒu d©n téc, nhiÒu nÒn v¨n hãa, nhiÒu t«n gi¸o t¹o thµnh mét

®Æc thï riªng cña vïng ®Êt nµy. Do ®ã, PhËt gi¸o víi tinh thÇn nhËp thÕ tÝch cùc, cëi më trong giao l−u, nh¹y bÐn víi c¸i míi, thÊm nhuÇn tinh thÇn b×nh ®¼ng, nh©n nghÜa, bao dung nh−ng rÊt r¹ch rßi, rÊt mùc gi¶n dÞ, yªu n−íc nång nµn. Tõ ®ã PhËt gi¸o lu«n sèng hµi hoµ, t«n träng nh÷ng g× ®· cã, t«n träng nh÷ng tÝn ng−ìng t«n gi¸o kh¸c vµ ng−êi d©n Nam Bé lu«n xem PhËt gi¸o lµ chç dùa tinh thÇn trong c¬n khèn khã vµ mäi giai ®o¹n lÞch sö cña vïng ®Êt Nam Bé.

NÕu nh×n d−íi gãc ®é tæng qu¸t, chóng ta dÔ dµng nhËn thÊy sù t¸c ®éng qua l¹i 3 chiÒu: "PhËt gi¸o - LÞch sö - Ng−êi d©n" ë vïng ®Êt ph−¬ng Nam nµy. Khi c¸c l−u d©n

®Õn lËp nghiÖp n¬i xø l¹ quª ng−êi, ®Òu chÞu chung nh÷ng bÊt h¹nh, hiÓm nguy

ThÝch HiÓn Ph¸p^(*)

®ang chùc chê, v× vËy ng−êi d©n Nam Bé lu«n sèng víi nhau rÊt chÝ nghÜa chÝ t×nh, thuû chung, trän vÑn, v× nghÜa quªn m×nh, träng nghÜa khinh tµi, sèng rÊt thùc tÕ, ®ã lµ nh÷ng ®øc tÝnh cao ®Ñp cña ng−êi d©n Nam Bé. LÞch sö Nam Bé lµ lÞch sö th−êng trùc

®Êu tranh víi c¸c thÕ lùc ®en tèi ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn, gi÷ v÷ng vïng ®Êt míi cña Tæ quèc vµ PhËt gi¸o lu«n lµ h¹t nh©n ®oµn kÕt, bao dung, réng më, ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa d©n téc, truyÒn thèng v¨n hãa ®¹o

®øc vµ phong ho¸ ViÖt Nam.

Khi cã mÆt ë vïng ®Êt Nam Bé, PhËt gi¸o ®· ph¸t huy cao ®é hÖ t− t−ëng nhËp thÕ cña ThiÒn häc Lý - TrÇn cã c¶i biªn ®Ó thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ cña lÞch sö vµ c− d©n ë ®©y, ®ã lµ kh«ng ph©n biÖt t¹i gia hay xuÊt gia, ë ®©u tu hµnh còng ®−îc, nÕp sèng c¨ng th¼ng ngoµi tiÒn tuyÕn hay sèng yªn æn ë hËu ph−¬ng miÔn sao lµm lîi m×nh, lîi ng−êi trªn c¬ së gi¸o lÝ Tø ©n vµ x©y dùng ®¹o ®øc x· héi. ChÝnh quan ®iÓm nµy cña PhËt gi¸o ®· t¸c ®éng rÊt lín ®Õn lßng yªu n−íc cña ng−êi d©n Nam Bé, b¶o tån v¨n hãa d©n téc, ph¸t huy ®¹o ®øc gia

®×nh, x· héi tr−íc nÒn v¨n minh vËt chÊt ph−¬ng T©y ®ang lan trµn vµo vïng ®Êt nµy.

ChÝnh PhËt gi¸o ®· thæi vµo t©m hån ng−êi

*. Hoµ th−îng, Gi¸o héi PhËt gi¸o ViÖt Nam, Thµnh phè Hå ChÝ Minh.

P

(2)

ThÝch HiÓn Ph¸p. PhËt gi¸o Nam Bé 23

d©n Nam Bé mét luång sinh khÝ ®éc ®¸o,

®ã lµ nãi nh− vËy, lµm nh− vËy, biÕt nh−

vËy vµ sèng ®óng nh− vËy. Trong ®iÒu kiÖn lÞch sö cña vïng ®Êt míi, PhËt gi¸o Nam Bé

®· ®em l¹i cho ng−êi d©n mét cuéc sèng néi t©m phong phó, tinh thÇn yªu n−íc cao ®é, lµm chÊt xóc t¸c ®Ó ®oµn kÕt toµn d©n, dung hîp Tam gi¸o mét c¸ch nhuÇn nhuyÔn vµ PhËt gi¸o Nam Bé kh«ng gi−¬ng cao ngän cê ®Ó chèng ngo¹i x©m, mµ t¹o ®iÒu kiÖn

®oµn kÕt toµn d©n thµnh mét khèi d−íi sù l·nh ®¹o cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam vµ tõ ®ã t¹o thµnh søc m¹nh phi th−êng trong sù nghiÖp dùng n−íc vµ gi÷ n−íc. §iÒu nµy

®−îc chøng minh trong Høa sö truyÖn - mét truyÖn N«m khuyÕt danh:

"... V¶ ch¨ng quyÒn x¶o thÝch trung, Bå t¸t ®a h¹nh thiÖt trong ®¹o nµy, Lµm sao mµ ®Æng lîi ng−êi,

Gióp n−íc cøu ®êi còng mét viÖc tu..."

PhËt gi¸o Nam Bé vËn dông mét c¸ch triÖt ®Ó t− t−ëng phãng kho¸ng lµ tu hµnh kh«ng c©u nÖ h×nh thøc, tÊt c¶ v× h¹nh phóc, an l¹c cña sè ®«ng, nªn cã biÕt bao t¨ng ni, PhËt tö theo tiÕng gäi nói s«ng ®· lªn ®−êng

®i lµm c¸ch m¹ng, cã ng−êi ®· n»m xuèng hoÆc hi sinh mét phÇn th©n thÓ cho Tæ quèc h«m nay, ®iÒu nµy ®−îc t×m thÊy trong Høa sö truyÖn:

"MËt h¹nh nghe luËn tõ bi, Nãi r»ng PhËt chÕ tu tr× ®a m«n, Gi¶ sö cè ý bÊt nh¬n,

Bu«ng lßng s¸t h¹i téi ®−êng hµ sa.

Vèn nay v× n−íc v× nhµ,

Cøu d©n gióp n−íc sao mµ ch¼ng nªn, LuËt r»ng ph−¬ng tiÖn x¶o quyÒn, Tuú c¬ lîi vËt ph¸p truyÒn x−a nay".

Nh×n ë b×nh diÖn tæng qu¸t, vÒ mÆt tinh thÇn PhËt gi¸o ®· ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu cña ng−êi d©n Nam Bé ®ã tinh thÇn yªu n−íc, tÝnh tù c−êng d©n téc, tù tin vµo chÝnh m×nh vµ d©n téc m×nh, do ®ã ng−êi d©n Nam Bé xem PhËt gi¸o lµ cèt tuû, m¸u thÞt cña chÝnh m×nh vµ mét nhµ th¬ Nam Bé ph¶i thèt lªn:

"... V× vËy quª t«i sèng th¸i b×nh, Sím chiÒu gÇn gòi tiÕng chu«ng ng©n, TiÕng chu«ng thøc tØnh vang xa m·i, An ñi d©n t«i mäi m¸i tranh".

2. TÝnh c¸ch

PhËt gi¸o Nam Bé víi c¸i nh×n tho¸ng, sèng bao dung, th«ng c¶m, kh«ng ®èi kh¸ng víi bÊt cø ai, lu«n muèn cã mét cuéc sèng hoµ b×nh, sèng rÊt thùc vµ lu«n tr©n träng nh÷ng ®¹o ®øc truyÒn thèng. ChÝnh nh÷ng ®Æc thï nµy cña PhËt gi¸o mµ ng−êi d©n Nam Bé lu«n xem träng PhËt gi¸o trong mäi giai ®o¹n lÞch sö. §iÒu nµy chøng minh qua con ®−êng gi¸o dôc PhËt gi¸o kh«ng

®µo t¹o nh÷ng con ng−êi cã kiÕn thøc chÕt, nh÷ng t©m t− kh« c»n cña thÕ hÖ nµy truyÒn sang thÕ hÖ kh¸c, mµ nã ®µo t¹o nh÷ng con ng−êi cã kiÕn thøc s©u réng, nh÷ng t− duy míi, trÝ tuÖ, s¸ng t¹o, n¨ng ®éng lu«n kh¬i dËy vµ ®¸nh thøc nh÷ng h¹t gièng ®em l¹i an l¹c, h¹nh phóc cho m×nh, cho mäi ng−êi.

23

(3)

24 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 6 - 2001

tÝnh c¸ch cña PhËt gi¸o Nam Bé. Ng−îc dßng lÞch sö thêi cËn ®¹i, ngay t¹i Sµi Gßn - thñ phñ cña chÝnh quyÒn nhµ Ng«, v× b¶o vÖ PhËt gi¸o, v× ®éc lËp cho d©n téc vµ hoµ b×nh cho nh©n lo¹i, Bå t¸t ThÝch Qu¶ng §øc

®· dïng ngän löa tù thiªu ®Ó ®Êu tranh; mét NhÊt Chi Mai, mét Qu¸ch ThÞ Trang vµ biÕt bao nhiªu t¨ng ni, phËt tö cña Nam Bé ®·

s¸ng t¹o nh÷ng lo¹i h×nh ®Êu tranh bÊt b¹o

®éng mµ Ýt n¬i nµo trªn thÕ giíi cã ®−îc.

Trong cuéc ®Êu tranh vÖ quèc cña nh©n d©n Nam Bé nãi riªng, víi sù k×m kÑp cña chÝnh quyÒn Sµi Gßn, PhËt gi¸o còng ®· s¸ng t¹o mét lo¹i h×nh ®Êu tranh rÊt thùc ngay gi÷a lßng thµnh phè khi thµnh lËp MÆt trËn Nh©n d©n cøu ®ãi, v.v... ®Ó ®Êu tranh c«ng khai víi chÝnh quyÒn vµ cßn biÕt bao s¸ng t¹o kh¸c cña PhËt gi¸o Nam Bé trong hai cuéc kh¸ng chiÕn. Ngoµi viÖc ®Êu tranh cho ®¹o ph¸p vµ d©n téc, PhËt gi¸o Sµi Gßn vµ c¸c n¬i ë Nam Bé ®· ®−a ®¹o PhËt ®i vµo cuéc

®êi th«ng qua viÖc gi¸o dôc mäi ng−êi ý thøc sù t−¬ng quan gi÷a ®êi sèng gia ®×nh, x· héi cña con ng−êi, tr¸ch nhiÖm vµ bæn phËn cña tù th©n, tr¸ch nhiÖm vµ bæn phËn cña c¸ nh©n ®èi víi gia ®×nh, quyÕn thuéc vµ x· héi, tr¸ch nhiÖm cña c¸ nh©n víi Tæ quèc. Do vËy chÝnh v¨n hãa PhËt gi¸o ®·

Tõ ®ã cho chóng ta thÊy dï c¸c thÕ lùc thèng trÞ lóc bÊy giê t×m ®ñ c¸ch lµm cho tinh thÇn ®Êu tranh ë Nam Bé kh«ng thÓ ph¸t triÓn, nh−ng kh«ng thÓ lµm ®−îc v× v¨n hãa d©n téc vµ v¨n hãa PhËt gi¸o lµ mèi

quan hÖ h÷u c¬, céng víi nh÷ng tÝnh c¸ch,

®· ph¸ vì mäi ©m m−u th©m ®éc cña thÕ lùc thèng trÞ bÊy giê. §iÒu ®ã cã thÓ t×m thÊy t¹i sao c¸c t«n gi¸o ë Nam Bé h×nh thµnh ë nöa ®Çu thÕ kØ XX chØ vËn dông gi¸o lÝ Tø

Nh− vËy PhËt gi¸o Nam Bé ®· thÓ hiÖn vÞ trÝ, vai trß cña mét thÕ hÖ t− t−ëng tÝch cùc, n¨ng ®éng, s¸ng t¹o, ®¸p øng ®−îc nhu cÇu thùc tÕ, bøc xóc cña ®Êt ph−¬ng Nam. Phï hîp víi lßng yªu n−íc, ý chÝ quËt c−êng cña d©n téc lu«n lµ ®éng lùc t¹o nªn søc m¹nh tæng hîp cña d©n téc nãi chung vµ cña Nam Bé nãi riªng trong mäi giai ®o¹n lÞch sö. Cã

®−îc nh− vËy v× PhËt gi¸o lu«n lµ hÖ t−

t−ëng cña ®¹o ®øc vµ d©n téc. Nh©n d©n Nam Bé lµ ng−êi biÕt chän hÖ t− t−ëng tÝch cùc cña PhËt gi¸o víi nh÷ng g× tinh hoa nhÊt, tÝch cùc nhÊt, phï hîp víi hoµn c¶nh

®Þa lÝ cña lÞch sö tån t¹i, ph¸t triÓn vïng ®Êt Nam Bé. PhËt gi¸o Nam Bé cã thÓ ®−îc coi lµ mét trong nh÷ng chÊt men héi tô, chÊt xóc t¸c lµm cho c¶ hµng triÖu ng−êi d©n ë n¬i ®©y triÖu ng−êi nh− mét, ngÈng cao ®Çu b¶o vÖ Tæ quèc, lµm cho mçi ng−êi d©n ë n¬i ®©y dï niÒm tin kh¸c nhau, c−¬ng vÞ kh¸c nhau, lu«n ph¸t huy cao ®é trÝ tuÖ vµ dòng khÝ m×nh ®Ó lo cho d©n cho n−íc tõ khi më ®Êt cho ®Õn h«m nay vµ PhËt gi¸o Nam Bé lµ m¹ch sèng cña d©n téc, ®¸p øng mét c¸ch ®Çy ®ñ tiªu chÝ dùng n−íc, gi÷