Tác dụng chống viêm cấp của CTP và PĐE

PĐE có tác dụng lợi mật, kích thích gan tăng bài tiết mật, nên trọng lượng dịch mật không chỉ về bình thường như lô chứng khi tổn thương gan đã phục hồi, mà còn tăng hơn nhiều so với lô chứng.

Cho đến nay chúng tôi chưa tìm thấy có nghiên cứu nào tại Việt nam và trên thế giới công bố về tác dụng lợi mật của quả Dứa dại, vì vậy chưa có tài liệu để so sánh được tác dụng lợi mật với nghiên cứu khác.

Để đánh giá tác dụng chống viêm cấp của thuốc nghiên cứu trên thực nghiệm, hiện nay thường sử dụng 2 mô hình là đánh giá tác dụng của thuốc trên mô hình gây phù chân chuột và trên mô hình gây viêm màng bụng.

4.4.2.1. Tác dụng chống viêm cấp của CTP và PĐE trên mô hình gây phù chân chuột bằng carrageenin

Chất gây viêm sử dụng trong nhiên cứu này là carrageenin (một loại polysacarid sunfat hóa có nguồn gốc từ tảo đỏ Chondrus Crispus) [156]. Bản chất carrageenin là polysacarid có cấu trúc giống với cấu trúc vỏ vi khuẩn, vì vậy đáp ứng miễn dịch của cơ thể chủ yếu là đáp ứng miễn dịch không đặc hiệu với sự tham gia chủ yếu của đại thực bào, bạch cầu đa nhân trung tính. Cơ chế gây viêm chính của carrageenin là thông qua quá trình phân giải protein với sự hình thành các chất trung gian hóa học giống như kinin. Biểu hiện của quá trình viêm này là giãn mạch, bạch cầu xuyên mạch, tăng tiết các chất trung gian hóa học như prostaglandin, histamin, leucotrien, bradykinin, biểu hiện quan sát thấy chủ yếu là triệu chứng phù tại mô viêm [156],[157].

Aspirin (acid acetylsalicylic) là thuốc thuộc nhóm chống viêm không steroid, có cơ chế tác dụng chống viêm rõ và thường được sử dụng để chống viêm trên lâm sàng [40]. Charles A.Winter (1962) đã chứng minh aspirin có tác dụng ức chế phù chân chuột cống trắng rất tốt khi gây phù bằng carrageenin [157]. Vì lý do đó, chúng tôi đã sử dụng aspirin làm thuốc chứng dương trong các nghiên cứu tác dụng chống viêm cấp của quả Dứa dại.

Mô hình gây phù chân chuột bằng carrageenin đã được rất nhiều tác giả trên thế giới và trong nước áp dụng trong nghiên cứu tác dụng chống viêm cấp của thuốc trên thực nghiệm [158],[159],[160],[161],[162].

Kết quả nghiên cứu cho thấy ở lô chứng, tại thời điểm 4 giờ sau khi gây viêm, thể tích chân chuột tăng nhiều nhất (47,94 %). Sau đó độ tăng thể tích chân chuột giảm dần (bảng 3.37). Kết quả này phù hợp với nhận xét của một số tác giả khi tiến hành nghiên cứu tác dụng gây viêm cấp của carrageenin trên mô hình gây phù chân chuột: mức độ sưng phù chân chuột cao nhất

thường ở thời điểm 2 giờ 30 đến 4 giờ sau khi gây viêm [157],[163].

Kết quả ở bảng 3.37 và 3.38 cho thấy, tại thời điểm 2 giờ sau gây viêm bằng carrageenin, hai lô uống PĐE và lô uống CTP liều cao đã bắt đầu thể hiện tác dụng chống viêm, ức chế được phản ứng phù viêm theo thứ tự là 27,82%, 35,09% và 38,60% so với lô chứng (p < 0,05). Lô uống CTP liều 1 có xu hướng ức chế phản ứng phù viêm so với lô chứng (7,15%) nhưng không rõ rệt. Tác dụng chống viêm cấp tiếp tục được duy trì đến thời điểm 4 giờ sau khi gây viêm với khả năng ức chế phản ứng phù tương ứng ở 2 lô uống PĐE và CTP là 20,39% , 33,02% và 24,06% so với lô chứng.

Aspirin thể hiện tác dụng chống viêm mạnh nhất tại thời điểm 2 giờ sau khi gây viêm, phù hợp với đặc điểm dược động học và tác dụng của aspirin. Mức độ ức chế phản ứng phù tại thời điểm 2 giờ là 49,9%, cao hơn cả 4 lô uống thuốc thử CTP và PĐE. Sau đó, mức độ ức chế phản ứng phù của aspirin giảm dần ở các thời điểm sau. Trong khi đó, ở thời điểm 4 giờ sau khi gây viêm, PĐE liều 2 thể hiện mức độ ức chế phản ứng phù mạnh nhất (33,02%)

Tại thời điểm 6 giờ sau khi gây viêm, độ tăng thể tích chân chuột ở tất cả các lô uống thuốc thử và thuốc chứng dương có thấp hơn so với lô chứng, nhưng sự khác biệt chưa có có ý nghĩa thống kê (p > 0,05).

Tại thời điểm 24 giờ sau khi gây viêm, không có sự khác biệt về độ tăng thể tích chân chuột giữa tất cả các lô nghiên cứu (p > 0,05).

Kết quả nghiên cứu cho thấy CTP liều 2 và cả 2 liều PĐE có tác dụng chống viêm cấp rõ rệt trên mô hình gây phù chân chuột bằng carrageenin. PĐE liều cao thể hiện mức độ ức chế phản ứng phù mạnh nhất từ thời điểm 4 giờ (bảng 3.37). Riêng lô uống CTP liều 1 chưa thể hiện tác dụng chống viêm cấp.

Kết quả nghiên cứu này phù hợp với nghiên cứu tác dụng chống viêm cấp của lá cây Dứa dại trên mô hình gây phù chân chuột bằng carrageenin của Ramesh Londonkar tiến hành năm 2010 [87]. Theo tác giả này, tỷ lệ ức chế phù chân chuột của các lô dùng cao chiết methanol từ lá Dứa dại tại thời điểm 3 giờ sau gây viêm tương đương với diclofenac. Ở các liều uống cao chiết lá

Dứa dại khác nhau từ 25 mg/kg đến 100 mg/kg, tỷ lệ ức chế phù chân chuột từ 35% đến 67%. Kết quả này cho thấy cây Dứa dại với nhiều bộ phận dùng khác nhau đều có thể có tác dụng chống viêm cấp trên thực nghiệm.

4.4.2.2. Tác dụng chống viêm cấp của CTP và PĐE trên mô hình gây viêm màng bụng bằng carrageenin

Trên mô hình gây viêm màng bụng, ngoài việc dùng kháng nguyên là carrageenin còn dùng thêm formaldehyd nồng độ thấp, vì vậy mô hình này sẽ khởi động các quá trình viêm cấp với sự đáp ứng của các tế bào miễn dịch là các bạch cầu đa nhân trung tính và tăng tiết dịch vào vị trí gây viêm [157].

Khi xảy ra phản ứng viêm, tại ổ viêm có bộ ba biến đổi chủ yếu là rối loạn tuần hoàn, rối loạn chuyển hóa và tổn thương mô kèm theo tăng sinh tế bào.

Rối loạn tuần hoàn tại ổ viêm thường xảy ra sớm (ngay khi yếu tố gây viêm tác động lên cơ thể) và dễ thấy nhất. Các hiện tượng có thể thấy khi rối loạn tuần hoàn tại ổ viêm là: rối loạn vận mạch, tạo dịch rỉ viêm, bạch cầu xuyên mạch và hiện tượng thực bào [2].

Thông qua việc đánh giá hiện tượng tạo dịch rỉ viêm trong rối loạn tuần hoàn để đánh giá tác dụng chống viêm cấp của thuốc nghiên cứu. Dịch rỉ viêm gồm 2 thành phần chính: các thành phần từ máu thoát ra (nước, protein huyết tương …) và thành phần hữu hình (hồng cầu, tiểu cầu và chủ yếu là bạch cầu).

Trong nghiên cứu này chúng tôi đo thể tích dịch rỉ viêm, đếm số lượng bạch cầu và định lượng protein trong dịch rỉ viêm để chứng minh tác dụng chống viêm cấp của CTP và PĐE trên mô hình gây viêm màng bụng bằng carrageenin.

Kết quả nghiên cứu tại bảng 3.39 cho thấy: Lô uống aspirin liều 200 mg/kg, lô CTP liều 2 cũng như cả 2 lô uống PĐE có tác dụng làm giảm rõ rệt thể tích dịch rỉ viêm so với lô chứng (p < 0,001, p< 0,01 và p< 0,05), trong đó lô uống PĐE, đặc biệt PĐE liều cao có tác dụng rõ nhất. Riêng lô CTP liều 1 có thể tích dịch rỉ viêm ít hơn so với lô chứng nhưng sự khác biệt không rõ rệt.

Aspirin liều 200 mg/kg, CTP liều 2 cũng như 2 lô PĐE đồng thời có tác dụng làm giảm rõ rệt số lượng bạch cầu và hàm lượng protein trong dịch màng bụng chuột so với lô chứng (p < 0,001, p< 0,01 và p< 0,05).

Từ kết quả nghiên cứu cho thấy CTP liều 2 và 2 liều PĐE có tác dụng chống viêm cấp rõ rệt trên mô hình gây viêm màng bụng bằng carrageenin.

So với aspirin - một thuốc thường được chỉ định trong các trường hợp viêm cấp trên lâm sàng, CTP liều cao và cả 2 liều PĐE có tác dụng tương đương (thể tích dịch rỉ viêm và số lượng bạch cầu trong dịch rỉ viêm) hoặc kém hơn (hàm lượng protein trong dịch rỉ viêm). Tác dụng chống viêm cấp của CTP liều cao và 2 liều PĐE không có sự khác biệt.

Riêng lô CTP liều 1, tác dụng chống viêm cấp trên mô hình này không rõ rệt. Điều này phù hợp với kết quả tác dụng chống viêm cấp trên mô hình gây phù chân chuột bằng carrageenin mà chúng tôi đã thực hiện và trình bày tại mục 4.4.2.1.