Chương 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.2. Tổng quan về các dược liệu điều trị suy sinh dục nam
1.2.1. Nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh về suy sinh dục nam theo y học cổ truyền Chứng bất lực thuộc phạm trù của chứng di tinh, tảo tiết và liệt dương, dương nuy mà cơ chế không nằm ngoài phạm vi của hai chứng thận âm hư và thận dương hư [28].
Thận với chức năng tàng tinh (chủ yếu là tinh sinh dục), nếu do vì lo lắng căng thẳng hoặc tơ tưởng đến chuyện tình dục quá mức thì hậu quả sẽ là mộng tinh, tảo tiết mà bệnh cảnh lâm sàng thường biểu hiện ở các thể tâm thận bất giao hoặc tưởng hỏa vọng động. Ngược lại nếu do vì cảm nhiễm thấp nhiệt tà qua đường sinh dục tiết niệu thì triệu chứng biểu hiện sẽ là tinh tự xuất sau khi đi tiểu hoặc là thấp trọc.
Nếu bệnh kéo dài lâu ngày sẽ đưa đến thận khí bất cố với triệu chứng hoạt tinh: tinh
tự xuất khi liên tưởng đến chuyện tình dục hoặc khi gắng sức hoặc đưa đến chứng dương nuy, liệt dương mà bệnh cảnh lâm sàng thường biểu hiện ở dưới thể tâm tỳ lưỡng hư hoặc mệnh môn hỏa suy [28].
Hình 1.2. Cơ chế bệnh sinh về suy sinh dục nam theo y học cổ truyền [28]
1.2.2. Các dược liệu điều trị suy sinh dục nam
Theo lý luận của YHCT, các biểu hiện của suy sinh dục có thể sắp xếp thành các dạng bệnh danh khác nhau như liệt dương được gọi là chứng dương nuy, xuất tinh sớm được gọi là chứng hoạt tinh, suy giảm hoặc không có tinh trùng dẫn đến vô sinh được gọi là chứng nam tử bất dục, suy giảm sinh dục sớm được gọi là tảo tiết…. Điều trị các rối loạn sinh dục nam bằng các liệu pháp YHCT đã được chú ý từ lâu, tùy theo thể bệnh mà có các phương thuốc thích hợp [28].
Một số lượng lớn các loại dược liệu cổ truyền đã được sử dụng để điều trị suy giảm chức năng sinh dục nam, đặc biệt trong điều trị rối loạn cương dương. Các dược liệu này có thể được sử dụng đơn lẻ hoặc ở dạng công thức phối hợp trong các bài thuốc. Hầu hết các dược liệu được sử dụng theo kinh nghiệm và chưa có đầy đủ bằng chứng thuyết phục. Vì vậy, nhiều nghiên cứu sử dụng công nghệ sinh học hiện
đại đã và đang được tiến hành ở Việt Nam cũng như trên thế giới để tìm hiểu và đưa ra những bằng chứng khoa học đáng tin cậy về cơ chế tác dụng liên quan đến cải thiện chức năng sinh dục nam của một số dược liệu hoặc các hợp chất chiết xuất từ các dược liệu.
Hình 1.3. Tác dụng kích thích hoạt động tình dục ở nam giới của các hợp chất có mặt trong các dược liệu y học cổ truyền [29]
Hợp chất chính có hoạt tính sinh học trong dược liệu
↑ cholesterol
trong tinh hoàn Giãn cơ trơn thể hang
Giãn mạch trong cơ quan
sinh dục Tăng
dehydroepiandrosteron Tăng
testosteron
Cải thiện hành vi tình dục
Tăng ham muốn tình dục
Tăng động
lực tình dục Tăng hiệu suất tình dục
Tăng hài lòng tình dục Tăng nồng độ
FSH và LH
Trung gian trong con đường sản xuất androgen
Liên quan với những enzym
tham gia sản xuất androgen ↑ nitric oxid
Các hormon steroid
Bảng 1.5. Tác dụng của một số dược liệu, chiết xuất từ dược liệu hoặc phối hợp một số dược liệu trong điều trị suy giảm chức năng sinh dục nam
Dược liệu hoặc
chiết xuất từ dược liệu Tác dụng Tham
khảo
Bạch quả (Ginkgo biloba)
Hoạt chất EGb761 trong lá Bạch quả làm tăng biểu hiện nNOS tại các dây thần kinh hang; tăng hoạt tính dopaminergic ở một số vùng của não (vùng tiền thị giữa, nhân cận não thất) nên làm tăng hoạt động cương dương không do tiếp xúc, hoạt động cương dương được khởi động bởi các trung tâm não
[30]
Xà sàng (Cnidium monnieri)
Cao chiết cồn của quả Xà sàng có tác dụng gây cương dương, làm tăng áp lực thể hang có thể do tác dụng làm tăng giải phóng NO từ nội mô và ức chế PDE của hoạt chất osthol. Một số hoạt chất khác như imperatorin và xanthotoxin cũng thể hiện tác dụng làm giãn cơ trơn thể hang của thỏ
[30], [31]
Tetrandrin chiết xuất từ rễ cây Phấn phòng kỷ (Stephania tetrandra S
Moore)
Làm giãn cơ trơn thể hang của thỏ thông qua tác dụng làm giảm nồng độ Ca2+ nội bào trong tế bào cơ trơn thể hang
[30]
Neferin chiết xuất từ phôi hạt màu xanh lá của cây
Sen hồng (Nelumbo nucifera Gaertn)
Làm giãn cơ trơn thể hang của thỏ thông qua tác dụng làm giảm nồng độ Ca2+ nội bào và tăng lượng cAMP trong tế bào cơ trơn thể hang
[30]
Ngải đen
(Kaempferia parviflora)
Thành phần 5,7-methoxyflavon phân lập từ rễ Ngải đen thể hiện hoạt tính ức chế PDE5;
hoạt chất 3,5,7,30,40-pentamethoxyflavon có
[30], [32]
Dược liệu hoặc
chiết xuất từ dược liệu Tác dụng Tham
khảo tác dụng làm giãn cơ trơn thể hang người
trên in vitro do làm giảm nồng độ Ca2+ nội bào trong thể hang
Tam thất (Panax notoginseng)
Cải thiện chức năng cương dương trên chuột cống bị rối loạn cương dương do đái tháo đường bằng cách tăng sự biểu hiện Akt và ức chế stress oxy hóa tại dương vật; phục hồi chức năng nội mạc tại thể hang do tăng biểu hiện eNOS
[30], [33]
Berberin chiết xuất từ rễ cây Hoàng liên (Coptis chinensis Franch)
Làm giãn cơ trơn thể hang thông qua cơ chế làm tăng sự biểu hiện của eNOS mRNA; cải thiện chức năng cương dương nhờ tác dụng làm giảm stress oxy hóa
[30], [34]
Icariin chiết xuất từ cây Dâm dương hoắc (Herba epimedii)
Ức chế PDE5 và duy trì sự biểu hiện của NOS trên chuột cống bị tăng huyết áp tự nhiên; điều hòa giảm con đường TGFβ1/Smad2 trên chuột cống bị gây đái tháo đường bằng streptozotocin; tăng nồng độ testosteron trên chuột cống bị gây tổn thương hệ sinh sản bằng cyclophosphamid
[30]
Hải mã (Hippocampus) và Sâm Ngọc Linh (Panax vietnamensis)
Cải thiện cấu trúc và chức năng tinh hoàn của chuột cống bình thường và chuột cống bị tổn thương tinh hoàn do nhiệt; tăng nồng độ testosteron, FSH trong máu
[35]
Viên nang Hồi xuân hoàn
Tăng nồng độ testosteron trong máu, tăng số lượng và chất lượng tinh trùng của chuột cống đực trưởng thành
[36]
Dược liệu hoặc
chiết xuất từ dược liệu Tác dụng Tham
khảo
Tỏa dương
(Balanophora laxiflora)
Thể hiện hoạt tính androgen rõ; tăng ham muốn tình dục, tăng hiệu quả giao phối và tăng sức mạnh tình dục trên những chuột cống hoạt động tình dục kém; thúc đẩy sự phục hồi trên chuột cống bị gây suy giảm sinh sản bằng natri valproat
[37]
Đông trùng hạ thảo nam – Sâu chít (Brihaspa atrostigmella Moore)
Tăng cân nặng mào tinh hoàn và túi tinh, testosteron ở chuột gây suy giảm sinh sản bằng nhiệt, stress và chuột cống đực bình thường; phục hồi tổn thương tinh hoàn ở chuột gây suy giảm sinh sản và tăng quá trình tạo tinh trùng ở tất cả các lô chuột
[38]
1.3. Các mô hình thực nghiệm nghiên cứu tác dụng hỗ trợ điều trị suy giảm