Quy trình tích hợp giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu và phòng, chống thiên tai trong dạy học Địa lí 12 ở trường THPT theo hướng phát triển năng lực

Trong thực tế, khi giảng dạy các bài học có nội dung kiến thức liên quan đến vấn đề UPVBĐKH và PCTT, GV cũng đã sử dụng nhiều PPDH khác nhau để tiến hành dạy học tích hợp GDUPVBĐKH và GDPCTT. Tuy nhiên, do việc thực hiện tích hợp mới chỉ dừng lại ở nội dung BĐKH và TT hoặc cũng đã tích hợp GDUPVBĐKH và GDPCTT nhưng chưa có hệ thống, mục tiêu gắn với hình thành năng lực ứng phó, phòng chống cho HS nên chưa đáp ứng được mục tiêu GDUPVBĐKH và GDPCTT.

2.3 Quy trình tích hợp giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu và phòng, chống

Sơ đồ 2.2 : Sơ đồ qui trình dạy học tích hợp GDUPVBĐKH và GDPCT Cụ thể từng bước thực hiện qui trình như sau:

Giai đoạn 1: Xây dựng kế hoạch dạy học tích hợp GDUPVBĐKH và PCTT Bước 1: Tìm hiểu HS, chương trình môn học.

Tìm hiểu HS và chương trình môn học là việc làm đầu tiên để thực hiện được dạy học tích hợp GDUPVBĐKH và PCTT. GV phải tìm hiểu rõ đối tượng HS của mình thuộc lứa tuổi nào, đặc điểm tâm sinh lí và khả năng lĩnh hội kiến thức ở mức độ

nào. Từ đó kết hợp với nội dung chương trình môn học, GV chọn lựa chủ đề dạy học thích hợp với cả đối tượng HS và khung chương trình giáo dục.

Bước 2: Xác định mục tiêu, nội dung, phương pháp, phương tiện, hình thức tổ

chức dạy học tích hợp GDUPVBĐKH và GDPCTT

Trước khi thiết kế các chủ đề tích hợp GDUPVBĐKH và GDPCTT, thì yêu cầu đầu tiên là phải xác định rõ mục tiêu GDUPVBĐKH và GDPCTT. Từ đó lựa chọn nội dung chủ đề tích hợp GDUPVBĐKH và GDPCTT. Điều đầu tiên giáo viên cần tìm hiểu nghiên cứu kĩ nội dung các bài học trong SGK, lựa chọn các nội dung liên quan đến vấn đề BĐKH và TT để xây dựng chủ đề tích hợp gắn với thực tiễn, có tính phổ biến, phù hợp với nhận thức và vốn kinh nghiệm của học sinh.

Căn cứ để lựa chọn nội dung dạy học tích hợp GDUPVBĐKH và GDPCTT có thể dựa vào hai tiêu chí, đó là đối tượng nghiên cứu và việc phát triển năng lực của học sinh lớp 12. Nội dung của chương trình địa lí 12 bao gồm các phần như: vị trí địa lí, địa lí tự nhiên, địa lí dân cư, địa lí kinh tế, giáo viên phải nghiên cứu cụ thể xem nên tích hợp các kiến thức về BĐKH và TT vào phần nào, chủ đề nào của chương trình.

Bên cạnh đó, giáo viên cũng cần xác định rõ sẽ tích hợp những khía cạnh nào của vấn đề BĐKH và TT vào dạy học các chủ đề, sao cho phù hợp với chủ đề và khả năng nhận thức của học sinh lớp 12. Các nội dung tích hợp phải đảm bảo tạo hứng thú học tập cho học sinh, HS lĩnh hội được kiến thức, hình thành và phát triển được kỹ năng ứng phó với BĐKH và phòng chống TT.

Xác định các hình thức tổ chức dạy học, các phương pháp, phương tiện dạy học sử dụng trong dạy học tích hợp GDUPVBĐKH và GDPCTT. Lựa chọn phương pháp và hình thức tổ chức dạy học phù hợp sẽ giúp học sinh dễ dàng tiếp cận và chiếm lĩnh tri thức về BĐKH và TT hơn. Các kỹ năng cần hình thành và phát triển cho học sinh một cách tự nhiên mà sâu sắc hơn, HS có những kỹ năng thực tế về ứng phó với BĐKH và phòng chống TT, nhận thức được vấn đề BĐKH và TT ở chính địa phương và môi trường xung quanh mình. Các phương pháp phù hợp nhất như là đặt và giải quyết vấn đề, dạy học dự án, Webquest.., mỗi phương pháp có ưu, nhược điểm riêng song đây đều là những phương pháp có thế mạnh trong việc phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh trong nhận thức các vấn đề về BĐKH và PCTT.

Bên cạnh PPDH phù hợp, việc lựa chọn các phương tiện dạy học cũng góp phần quan trọng cho HS chiếm lĩnh kiến thức về BĐKH và PCTT một cách rõ ràng, cụ thể dễ hiểu nhất. Các phương tiện chung trong môn Địa lí như lược đồ, biểu đồ, sơ đồ, tranh ảnh, vi deo…giáo viên còn có thể tự thiết kế các phương tiện dạy học gần gũi với thực tế, phù hợp với nội dung bài học để học sinh tự mình khám phá kiến thức, giải quyết các vấn đề về BĐKH và PCTT dựa trên các phương tiện đó.

Để sử dụng hiệu quả các phương pháp và hình thức tổ chức dạy học hiệu quả nhất trong mỗi hoạt động học tập, giáo viên cần kết hợp sử dụng các kĩ thuật dạy học

tích cực như kĩ thuật mảnh ghép, kĩ thuật 3 lần 3, kĩ thuật khăn trải bàn, kĩ thuật XYZ..

Tùy vào điều kiện nhà trường, vào nội dung bài học, có thể sử dụng đa dạng các hình thức tổ chức dạy học như ở nhà, ở trong lớp học, hay hoạt động trải nghiệm ngoài lớp.

Bước 3: Thiết kế các hoạt động học tập

Ngay từ khi bắt đầu công việc dạy học tích hợp GDUPVBĐKH và PCTT chắc chắn phải soạn giáo án cũng như việc xây dựng các hoạt động học tập. Hoạt động dạy học là những việc làm, những dạng thức hoạt động, những thao tác, biện pháp, kĩ thuật được tạo ra bởi người giáo viên để tạo dựng và mang đến những điều kiện cho việc trải nghiệm và lĩnh hội kiến thức.

Việc phân chia các hoạt động dạy học dựa trên rất nhiều các yếu tố khác nhau như: kiến thức của bài học, dạng thức hoạt động của giáo viên và học sinh, các bước của quá trình lên lớp, năng lực nhận thức của người học… Ở đây tác giả muốn phân chia các hoạt động dựa trên sự kết hợp của tất cả các yếu tố trên để thiết kế được các hoạt động học tập phù hợp với từng chủ đề tích hợp.

Bước 4: Thiết kế phương pháp và công cụ đánh giá

Qua phân tích biểu hiện năng lực học tập của HS THPT, phân tích các dạng đánh giá năng lực trong dạy học tích hợp như: đánh giá quá trình, đánh giá sản phẩm, đánh giá tổng kết. Tác giả đã thiết kế phương pháp và công cụ đánh giá trong quá trình dạy học tích hợp các chủ đề GDUPVBĐKH và PCTT như: đánh giá qua quan sát, đánh giá qua hồ sơ học tập, đánh giá qua bài thuyết trình, đánh giá sản phẩm dự án.

Các công cụ đánh giá được tác giả xây dựng chi tiết nhằm đánh giá chính xác sự phát triển năng lực của người học qua chủ đề.

Giai đoạn 2: Tổ chức dạy học theo chủ đề tích hợp GDUPVBĐKH và GDPCTT

Sau khi đã xây dựng được các chủ đề tích hợp GDUPVBĐKH và GDPCTT, lựa chọn được PPDH phù hợp, giáo viên tiến hành dạy học theo chủ đề, thiết kế tiến trình dạy học và tổ chức dạy học theo qui trình.

Tiến trình dạy học tích hợp GDUPVBĐKH và GDPCTT phải thể hiện cụ thể thành chuỗi hoạt động học của HS. Mỗi hoạt động học tập của HS phải thể hiện được rõ mục đích, nội dung, phương thức, sản phẩm học tập mà HS hoàn thành. Cách thức hoạt động học tập của HS được thể hiện rõ thông qua các kĩ thuật dạy học tích cực mà GV điều khiển sử dụng. Kết quả của các hoạt động học tập phải được chính HS trình bày, báo cáo trước GV và cả lớp. Các đóng góp ý kiến của GV và HS khác sẽ được tổng hợp lại, điều chỉnh kết quả học tập cho chuẩn xác hơn. Cần tôn trọng các kết quả làm việc học tập của HS một cách tích cực nhất để phát huy tối đa năng lực HS. Giai đoạn này gồm 4 bước như sau:

Bước 1: Khởi động, giới thiệu chủ đề Bước 2: Tổ chức các hoạt động học tập

Bước 3: Tổ chức cho HS báo cáo kết quả học tập Bước 4: Nhận xét, đánh giá kết quả học tập của HS Giai đoạn 3: Đánh giá kết quả học tập của HS

Sau khi tổ chức thực hiện dạy học mỗi một chủ đề tích hợp GDUPVBĐKH và GDPCTT xong, GV cần tiến hành đánh giá ở những khía cạnh sau:

- Sự phù hợp thực tế dạy học với thời lượng kiến thức.

- Mục tiêu học tập đạt được qua đánh giá các hoạt động học tập.

- Sự tập trung, hứng thú học tập của HS thông qua quan sát, phỏng vấn.

- Tính khả thi của chủ đề dạy học với cơ sở vật chất.

- Các kỹ năng, năng lực về UPVBĐKH và PCTT hình thành được cho HS.

Dạy học tích hợp GDUPVBĐKH và GDPCTT hướng đến việc hình thành và bồi dưỡng khả năng nhận thức về BĐKH và TT, các kỹ năng cần thiết để ứng phó và phòng chống cho HS là chủ yếu. Do vậy, tổ chức đánh giá chủ yếu là đánh giá năng lực HS, nghĩa là đánh giá khả năng thưc hiện một công việc vụ thể dựa trên sự vận dụng kiến thức, kĩ năng, thái độ phù hợp với yêu cầu sản phẩm đầu ra của quá trình học tập. Như vậy, việc đánh giá không chỉ chú trọng vào thành tích của học sinh, mà cần đánh giá cả quá trình học tập, đánh giá vì sự tiến bộ của người học, đánh giá khả năng vận dụng kiến thức, kĩ năng để giải quyết các vấn đề liên quan đến BĐKH và PCTT. GV có thể kết hợp các phương pháp, biện pháp đánh giá khác nhau, kết hợp tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau. Dù sử dụng cách thức đánh giá như thế nào cũng phải đáp ứng các yêu cầu sau:

- Đánh giá theo chiều rộng: Đánh giá kĩ năng nhận thức và xã hội, kĩ năng hợp tác và các năng lực sáng tạo, cách thức tư duy khác nhau về UPVBĐKH và PCTT

- Đánh giá theo chiều sâu: Đánh giá không chỉ là yêu cầu nhắc lại kiến thức mà là kĩ năng học tập, kĩ năng xây dựng kiến thức và ứng dụng kiến thức về UPVBĐKH và PCTT.

- Đánh giá vì sự tiến bộ của người học so với chính họ, thông qua các sản phẩm học tập của HS về UPVBĐKH và PCTT.

- Đánh giá phải bao quát, không chỉ đánh giá kiến thức mà còn đánh giá thái độ, cách thức hợp tác làm việc của HS, chú ý khuyến khích tiềm năng năng khiếu của HS.

Việc đánh giá trong dạy học tích hợp GDUPVBĐKH và GDPCTT giúp GV có cái nhìn tổng thể về quá trình dạy học chủ đề, GV kịp thời điều chỉnh, bổ sung chủ đề cho phù hợp, có tính khả thi cao hơn trong thực tiễn giảng dạy. Ngoài ra đánh giá còn giúp GV biết được việc dạy học có đạt được mục tiêu đề ra hay không, đạt được ở mức độ nào. Để đánh giá đạt kết quả chính xác GV cần phải thiết kế các công cụ đánh giá bao quát được các mức độ năng lực từ thấp lên cao, từ nhiệm vụ dễ đến khó, từ tình

huống đơn giản đến phức tạp để đảm bảo đo lường sự phát triển năng lực cho mọi đối tượng HS. Các bước đánh giá của giai đoạn 3 như sau:

Bước 1: Đánh giá quá trình Bước 2: Đánh giá định kỳ

2.4 Thiết kế và tổ chức dạy học tích hợp giáo dục ứng phó với biến đổi khí