Trường Đông miền Nam 2019 – Hướng tới kỳ thi VMO 2019 – 2020
30 PHẦN 7. BẤT ĐẲNG THỨC ĐẠI SỐ VÀ PHƯƠNG PHÁP PQR
Ta biết rằng phương pháp pqr là các tiếp cận mạnh và hiệu quả cho nhiều bài BĐT đối xứng ba biến. Trong đó, ta đặt pxyz q, xyyzzx r, xyz.
Thông dụng nhất sẽ là : p 3 q3,r1; còn nếu r 1 p3,q3.
Đi đôi với phương pháp này, ta có BĐT Schur để đánh giá các quan hệ giữa các đại lượng.
Chẳng hạn như
(4 2)
max , 0
9 p q p
r
.
Chú ý: phương pháp này chỉ dùng được khi đề bài cho các số thực dương hoặc không âm.
Bài 7.1. (Quảng Nam) Cho các số thực dương x y z, , thỏa mãn xy yz zx3. Chứng minh rằng x3 y3 z37xyz10.
Lời giải. Ta có x3 y3z3 p39p3r nên BĐT đã cho viết lại thành
3 9 10 10.
p p r
Vì q3 và
2 2
(4 ) (12 )
9 9
p q p p p
r
nên ta có hai trường hợp :
- Nếu p2 12 thì p39p p p( 29)3p6 310, BĐT cần chứng minh là đúng.
- Nếu p2 12 thì 3 3 10 3
9 10 9 (12 )
p p r p p 9 pp , ta đưa về chứng minh 39 3
9 10 p p
hay (p3)(p23p30)0. BĐT cuối đúng do p 3 0 và p2 12,3p6 3 nên p23p300.
Bài 7.2. (Vũng Tàu)
a) Chứng minh rằng nếu a b c, , 0 mà 1 1 1 1 1 3a 1 1 3b 1 1 3c 1
thì abc1.
b) Chứng minh rằng nếu a b c, , 0 thì
2 1.
3
sym
a
a a bc
Lời giải.
Trường Đông miền Nam 2019 – Hướng tới kỳ thi VMO 2019 – 2020
31
a) Đặt 3 3 3
, ,
1 1 3 1 1 3 1 1 3
x y z
a b c
thì xy z 3 và 3
, , 0;
x y z 2
. Ta cũng tính được 3 22 3 22 3 22
, ,
x y z
a b c
x y z
nên đưa về
2 2 2
(3 2 )(3 2 )(3 2 ) x y z x y z hay
2 2 2
(x yz z)( xy y)( z x)x y z . Nhân hai vế cho (xyz)3 27, ta có
3
2 2 2 2 2 2 4 4 4 3
2 2 2 2 2 2 4 4 4 2 2 2
( )( )( )( )
2( ) ( ) ( )
9 2( ) ( ) ( )
x y z z x y y z x x y z
x y y z z x x y z x y z
x y y z z x x y z x y z
Ta đưa về chứng minh 2(x y2 2y z2 2z x2 2) ( x4 y4z4) ( x2 y2 z2)3x y z2 2 2. Đặt px2y2 z q2, x y2 2 y z2 2z x r2 2, x y z2 2 2 thì cần có
(4q p2)p3r hay
(4 3 2) 3
p q p
r
,
đúng theo BĐT Schur.
b) Chia tử và mẫu của các phân thức cho a b c, , rồi đặt bc2, ca2 , ab2
x y z
a b c
thì xyz1 và
cần chứng minh 1 1 1 1.
1 1 3x 1 1 3y 1 1 3z
Giả sử phản chứng rằng BĐT sai, tức là VT 1. Thay ( , , )x y z ( , , )x y z sao cho VT 1 thì z z nên xyz 1. Nhưng theo câu a thì xyz 1 nên mâu thuẫn, ta có đpcm.
Bài 7.3. (Ninh Bình) Cho các số thực dương a b c, , thỏa mãn (a21)(b21)(c21)8. Tìm giá trị lớn nhất của Pab bc ca .
Lời giải. Ta sử dụng ý tưởng phản chứng.
Trường Đông miền Nam 2019 – Hướng tới kỳ thi VMO 2019 – 2020
32 Dự đoán abbcca3. Ta giả sử rằng abbcca3. Thay ( , , )a b c ( , , )a b c với c c sao cho abbcc a 3. Khi đó, (a2 1)(b21)(c21)8. Ta cần chỉ ra điều vô lý.
Ta giải bài toán sau: Giả sử x y z, , là các số thực dương và xyyzzx3. Ta cần chứng minh rằng (x21)(y21)(z21)8.
Ta có
2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2
2 2 2 2 2
( 1)( 1)( 1) 1
2 2 1 2 4
x y z x y z x y y z z x x y z
r q pr p q r pr p
Ta cần chứng minh rằng r22pr p248 hay (pr)24.
Chú ý rằng khi q3 thì p3,r1 nên p r 2, điều này cho thấy (pr)24. Do đó, bất đẳng thức cần chứng minh ở trên là đúng.
Bài 7.4. (chọn đội tuyển KHTN) Cho a b c, , 0, chứng minh rằng
3 3 3 1 1 1 2 2 2
(a b c ) 6(ab bc ca) 9(a b c ).
a b c
Lời giải. Ta viết lại BĐT đã cho thành
3 2
( 3 3 )q 6 9( 2 )
p pq r q p q
r .
Chuẩn hóa q3, ta đưa về 3 3 2
(p 9p 3 )r 18 9(p 6)
r hay
2
3 ( 9) 2
9 81
p p p
r
hay (p29)(p3 )r 0.
BĐT cuối đúng vì p3,r1.
Bài 7.5. (chọn đội tuyển KHTN) Cho a b c, , 0, chứng minh rằng
6 6 6
2 2 2 6.
a b c a b c
b cc a a b a b c b c a c a b
Trường Đông miền Nam 2019 – Hướng tới kỳ thi VMO 2019 – 2020
33
Lời giải. Đặt 2 2 2
, , 4.
a b c
x y z xy yz zx xyz
b c c a a b
Ta cần có
6 6 6
1 1 1 12.
x y z
x y z
x y z
Khi đó vẫn với quy ước p x yz q, xyyzzx r, xyz thì q r 4. Ta cần chứng minh 6rp2 p126r(p3)(p4)0. (*)
Theo BĐT Schur thì p39r4pq hay
3
3 3 16
9 4 (4 ) (9 4 ) 16
9 4 p p
p r p r r p p p r
p
. - Nếu p4 thì BĐT (*) đúng.
- Nếu p4 thì thay vào (*), ta có
6(16 3) (4 )( 3)(2 9)
6 ( 3)( 4) ( 3)( 4) 0
9 4 4 9
p p p p p
r p p p p
p p
,
BĐT này đúng do p3 (BĐT này có thể chứng minh bằng phản chứng tương tự các bài trước, tức là nếu có p3, chứng minh q r 4). Vậy nên ta có đpcm.