Bài 26. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
I. KHÁI NIỆM VỀ CẢM ỨNG ĐỘNG VẬT
- Cảm ứng ở động vật là khả năng tiếp nhận kích thích và phản ứng với kích thích từ môi trường sống, đảm bảo cho sinh vật tồn tại và phát triển.
- Cảm ứng ở động vật có tổ chức thần kinh nhờ 1 cung phản xạ gồm:
+ Bộ phận tiếp nhận kích thích.
+ Đường dẫn truyền vào.
+ Bộ phận phân tích và tổng hợp.
+ Đường dẫn truyền ra.
+ Bộ phận trả lời kích thích.
- Hình thức, mức độ và tính chính xác của cảm ứng ở các loài động vật khác nhau phụ thuộc vào mức độ tổ chức thần kinh của chúng.
II. CẢM ỨNG Ở CÁC NHÓM ĐỘNG VẬT CHƯA CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
- Động vật đơn bào chưa có tổ chức thần kinh. Động vật đơn bào phản ứng lại các kích thích bằng chuyển động của cả cơ thể hoặc co rút của chất nguyên sinh. Ví dụ, trùng giày bơi tới chỗ có nhiều ôxi, trùng biến hình thu chân giả để tránh ánh sáng chói.
- Phản ứng lại kích thích bằng chuyển động cơ thể hoặc co rút chất nguyên sinh.
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
1. Cảm ứng ở động vật có tổ chức thần kinh dạng lưới
- Đại diện: động vật có cơ thể đối xứng toả tròn thuộc ngành Ruột khoang.
- Cấu tạo hệ thần kinh dạng lưới: các tế bào thần kinh nằm rải rác trong cơ thể và liên hệ với nhau qua các sợi thần kinh tạo thành mạng lưới tế bào thần kinh. Các tế bào thần kinh có các sợi thần kinh liên hệ với tế bào cảm giác và liên hệ với tế bào biểu mô cơ (các tế bào này có khả năng co rút).
- Hình thức trả lời kích thích: co rút toàn thân: khi tế bào cảm giác bị kích thích, thông tin sẽ được truyền về mạng lưới thần kinh và sau đó đến các tế bào biểu mô cơ cơ thể động vật co mình lại để tránh kích thích.
2. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi hạch - Đại diện: giun dẹp, giun tròn, chân khớp.
- Cấu tạo chung của hệ thần kinh dạng chuỗi hạch:
+ Các tế bào thần kinh tập trung thành hạch thần kinh.
+ Các hạch thần kinh nối với nhau bằng các dây thần kinh tạo thành chuỗi hạch thần kinh nằm dọc theo chiều dài cơ thể. Ở động vật chân khớp, não (hạch thần kinh đầu) có kích thước lớn hơn hẳn so với hạch thần kinh khác. Mỗi hạch thần kinh là một trung tâm điều khiển hoạt động của một vùng xác định của cơ thể.
- Hình thức hoạt động: Phản ứng lại kích thích theo nguyên tác phản xạ, chủ yếu là phản xạ không điều kiện.
3. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng ống a. Cấu trúc của hệ thần kinh dạng ống
- Đại diện: Cá, lưỡng cư, bò sát, chim, thú.
- Cấu tạo hệ thần kinh dạng ống gồm 2 phần:
* Thần kinh trung ương.
+ Não: não trước (bán cầu đại não), não trung gian, não giữa, não sau và hành não.
+ Tủy sống: nằm trong cột sống.
* Thần kinh ngoại biên: Dây thần kinh và hạch thần kinh.
→ Hệ thần kinh dạng ống có cấu tạo phức tạp và hoàn thiện dần, số lượng tế bào thần kinh ngày càng lớn, sự liên kết và phối hợp hoạt động của các tế bào thần kinh ngày càng phức tạp và hoàn thiện nên các hoạt động của động vật ngày càng hoàn thiện và chính xác hơn.
b. Hoạt động của hệ thần kinh dạng ống
- Hệ thần kinh dạng ống hoạt động theo nguyên tắc phản xạ bao gồm:
+ Phản xạ không điều kiện: là những phản xạ đơn giản, do một số tế bào thần kinh nhất định tham gia, không phải qua học tập.
Ví dụ cung phản xạ tự vệ ở người
+ Phản xạ có điều kiện: là các phản xạ phức tạp, do một số lượng lớn tế bào thần kinh tham gia, đặc biệt là các tế bào thần kinh võ não.
- Cùng với sự tiến hóa của hệ thần kinh dạng ống, số lượng các phản xạ ngày càng nhiều, đặc biệt là các phản xạ có điều kiện ngày càng tăng → Động vật ngày càng thích nghi tốt hơn với môi trường sống.
