Chương I
TẾ BÀO THỰC VẬT
Trần Thị Thanh Hương Khoa Khoa học
¾¾
T T ấ ấ t t c c ả ả cơ cơ th th ể ể s s ố ố ng ng đ đ ề ề u u đư đư ợ ợ c c c c ấ ấ u u t t ạ ạ o o t t ừ ừ t t ế ế b b à à o o . . M M ỗ ỗ i i t t ế ế b b à à o o đ đ ề ề u u đư đư ợ ợ c c sinh sinh ra ra t t ừ ừ t t ế ế b b à à o o kh kh á á c c
¾¾
Như Như v v ậ ậ y y , , c c ó ó th th ể ể n n ó ó i i r r ằ ằ ng ng : : t t ế ế b b à à o o l l à à đơn đơn v v ị ị c c ấ ấ u u t t ạ ạ o o cơ cơ b b ả ả n n c c ủ ủ a a s s ự ự s s ố ố ng ng
Một số khái niệm cơ bản
¾¾ CơCơ ththểể ththựựcc vvậậtt ccóó ccấấuu ttạạoo ttừừ mmộộtt ttếế bbààoo ggọọii llàà cơcơ ththểể đơnđơn bbààoo ((ttảảoo Chlorella, Chlorella, ChlamydomonasChlamydomonas) )
¾¾ HHầầuu hhếếtt cơcơ ththểể ccóó ccấấuu ttạạoo đađa bbààoo ggồồmm nhinhiềềuu ttếế bbààoo, , chiachia ththàànhnh ccáácc nhnhóómm đđảảmm nhinhiệệmm nhnhữữngng chchứứcc năngnăng khkháácc nhaunhau, , ccáácc nhnhóómm nnààyy đưđượợcc ggọọii llàà mômô
¾¾ CCáácc mômô hhọọpp llạạii ththàànhnh cơcơ quanquan ggồồmm: : cơcơ quanquan dinhdinh dưdưỡỡngng llàà rrễễ, , thânthân, , lláá vvàà cơcơ quanquan sinhsinh ssảảnn ccóó hoahoa, , ququảả, , hhạạtt..
Một số khái niệm cơ bản
C C á á c c th th à à nh nh ph ph ầ ầ n n cơ cơ b b ả ả n n c c ủ ủ a a t t ế ế b b à à o o th th ự ự c c v v ậ ậ t t
¾¾
V V á á ch ch t t ế ế b b à à o o
¾¾
M M à à ng ng t t ế ế b b à à o o
¾¾
T T ế ế b b à à o o ch ch ấ ấ t t ch ch ứ ứ a a c c á á c c cơ cơ quan quan t t ử ử hay hay b b à à o o quan quan : : ti ti th th ể ể , , l l ạ ạ p p th th ể ể ... ...
¾¾
Nhân Nhân t t ế ế b b à à o o
¾¾
Không Không b b à à o o
TẾ BÀO THỰC
VẬT
Thể Golgi
Trung thể
Ribosome
Ty thể
Màng tế bào Vách tếbào Vách tế bào kếcận
Lục lạp Không bào Lưới nội chất
có hạt Lưới nội chất không hạt
Lổ trên màng Ｖｉ thể
Chất nhiễm sắc Hạch nhân Màng nhân
NHÂN
Sợi tế vi Vi quản
V V Á Á CH T CH T Ế Ế B B À À O O
¾¾
V V á á ch ch t t ế ế b b à à o o quy quy ế ế t t đ đ ị ị nh nh h h ì ì nh nh d d ạ ạ ng ng c c ủ ủ a a t t ế ế b b à à o o th th ự ự c c v v ậ ậ t t v v à à đ đ ộ ộ b b ề ề n n v v ữ ữ ng ng cơ cơ h h ọ ọ c c c c ủ ủ a a ch ch ú ú ng ng ở ở m m ứ ứ c c đ đ ộ ộ đ đ á á ng ng k k ể ể
¾¾
V V á á ch ch t t ế ế b b à à o o c c ó ó t t á á c c d d ụ ụ ng ng b b ả ả o o v v ệ ệ c c á á c c n n ộ ộ i i
ch ch ấ ấ t t s s ố ố ng ng bên bên trong trong c c ủ ủ a a cơ cơ th th ể ể th th ự ự c c v v ậ ậ t t
Th Th à à nh nh ph ph ầ ầ n n h h ó ó a a h h ọ ọ c c c c ủ ủ a a v v á á ch ch t t ế ế b b à à o o
BaoBao ggồồmm: cellulose, : cellulose, hemicellulosehemicellulose vvàà pectin pectin
zz Cellulose Cellulose đđóóngng vaivai tròtrò chchủủ yyếếuu ccấấuu ttạạoo nênnên vvááchch ccủủaa ttếế bbààoo ththựựcc vvậậtt, , ttạạoo nênnên bbộộ khungkhung chchíínhnh ccủủaa vvááchch
zz HemicelluloseHemicellulose, pectin , pectin vvàà nưnướớcc llấấpp đđầầyy ccáácc khokhoảảngng trtrốốngng gigiữữaa ccáácc phânphân ttửử cellulose cellulose
C C ấ ấ u u tr tr ú ú c c v v á á ch ch t t ế ế b b à à o o
G G ồ ồ m m 3 3 l l ớ ớ p p
¾¾ LLớớpp chungchung ((llớớpp trungtrung giangian)): : llàà llớớpp ngongoààii ccùùngng ccủủaa ttếế bbààoo, , bbằằngng chấchấtt pectin pectin
¾¾ LLớớpp sơsơ ccấấpp: : ddààyy hơnhơn llớớpp chungchung, , bbằằngng chchấấtt hemicellulose
hemicellulose vvàà pectin, pectin, ggặặpp ởở nhnhữữngng tếtế bbààoo còncòn non non hay hay ttếế bbààoo ởở mômô phânphân sinhsinh
¾¾ LLớớpp ththứứ cấcấpp:: bbằằngng chấchấtt cellulose, cellulose, ggặặpp ởở ccáácc tếtế bbààoo đãđã trưtrưởởngng ththàànhnh vvàà phânphân hhóóaa
C C ấ ấ u u tr tr ú ú c c v v á á ch ch t t ế ế b b à à o o
Cấu trúc vách tế bào
S S ự ự bi bi ế ế n n đ đ ổ ổ i i ho ho á á h h ọ ọ c c c c ủ ủ a a v v á á ch ch t t ế ế b b à à o o
LLớớpp ththứứ ccấấpp ccóó ththểể bbằằngng chchấấtt cellulose cellulose nnằằmm ởở ttếế bbààoo nhunhu mômô hohoặặcc ccóó ththểể ngngấấmm thêmthêm
cellulose
cellulose ởở ttếế bbààoo hhậậuu mômô, , ttếế bbààoo mmạạchch râyrây, , đđóó llàà nhnhữữngng ttếế bbààoo ssốốngng..
Tế bào nhu mô Tế bào hậu mô
S S ự ự bi bi ế ế n n đ đ ổ ổ i i ho ho á á h h ọ ọ c c c c ủ ủ a a v v á á ch ch t t ế ế b b à à o o
Ngo Ngo à à i i cellulose, cellulose, v v á á ch ch t t ế ế b b à à o o c c ó ó th th ể ể ng ng ấ ấ m m thêm thêm c c á á c c ch ch ấ ấ t t kh kh á á c c như như : :
¾¾ ChChấấtt bbầầnn ((suberinsuberin)):: đđóó llàà mmộộtt chchấấtt khôngkhông ththấấmm khkhíí, , ggặặpp ởở ccáácc ttếế bbààoo mômô bbìì ththứứ ccấấpp
S S ự ự bi bi ế ế n n đ đ ổ ổ i i ho ho á á h h ọ ọ c c c c ủ ủ a a v v á á ch ch t t ế ế b b à à o o
¾¾ ChChấấtt ggỗỗ (lignin)(lignin):: ngngấấmm vvààoo vvááchch ttếế bbààoo llààmm chocho vvááchch ttếế bbààoo trtrởở nênnên giòngiòn vvàà ccứứngng rrắắnn, , ttíínhnh đđàànn hhồồii ccủủaa vvááchch ttếế bbààoo kkéémm điđi, , ggặặpp ởở ttếế bbààoo
cương
cương mômô hohoặặcc mmạạchch ggỗỗ
Mạchgỗ
Tếbào sợi Vách tếbào
Tếbàođáở quảlê
2 loại tế bào cương mô
S S ự ự bi bi ế ế n n đ đ ổ ổ i i ho ho á á h h ọ ọ c c c c ủ ủ a a v v á á ch ch t t ế ế b b à à o o
¾¾ ChChấấtt cutincutin: : ngngấấmm vvààoo mmặặtt ngongoààii ccủủaa mômô bbìì sơsơ ccấấpp ((ttếế bbààoo bibiểểuu bbìì), ), llàà llớớpp khôngkhông ththấấmm nưnướớcc vvàà khkhíí, , ccóó vaivai tròtrò gigiữữ nưnướớcc chocho câycây
S S ự ự bi bi ế ế n n đ đ ổ ổ i i ho ho á á h h ọ ọ c c c c ủ ủ a a v v á á ch ch t t ế ế b b à à o o
¾¾ ChChấấtt nhnhầầyy: : thưthườờngng ggặặpp ởở mmộộtt ssốố hhạạtt llúúcc nnảảyy mmầầmm, , trêntrên bbềề mmặặtt ccủủaa ttếế bbààoo ssẽẽ phphủủ mmộộtt llớớpp chchấấtt nhnhầầyy, , chchấấtt nnààyy ssẽẽ phphồồngng lênlên khikhi ththấấmm nưnướớcc vvàà trtrởở nênnên nhnhớớtt ((VVíí ddụụ: : hhạạtt é…é…) )
¾¾ ChChấấtt khokhoáángng: : llàà ququáá trtrììnhnh ttííchch ttụụ llạạii trongtrong vvááchch ttếế bbààoo ccáácc chchấấtt khokhoáángng thưthườờngng ggặặpp nhưnhư SiSi, CaCO, CaCO33
¾¾ ChChấấtt ssáápp: : thưthườờngng ggặặpp ởở ccáácc ttếế bbààoo bibiểểuu bbìì
Sự lưu thông giữa các tế bào – cầu liên bào
¾ Tế bào chất của các tế bào cạnh nhau khó lưu thông với nhau nếu không có các lỗ trên vách.
¾ Cầu liên bào: Tế bào chất của các tế bào cạnh nhau sẽ lưu thông với nhau qua cầu liên bào.
Lớp trung gian Lớp sơ cấp Lớp thứ cấp Cầu liên bào
Lớp trung gian Lớp sơ cấp Lớp thứ cấp Cầu liên bào
L L Ạ Ạ P TH P TH Ể Ể
¾¾ LLàà mmộộtt ththểể ssốốngng nnằằmm trongtrong ttếế bbààoo chchấấtt luônluôn luônluôn chuychuyểểnn đđộộngng ccùùngng vvớớii ssựự chuychuyểểnn đđộộngng ccủủaa ttếế bbààoo chchấấtt. .
¾¾ TuTuỳỳ theotheo hhììnhnh ddạạngng vvàà vaivai tròtrò mmàà llạạpp ththểể đưđượợcc chiachia ththàànhnh 3 3 loloạạii::
¾¾ LLụụcc lạlạpp
¾¾ SSắắcc lạlạpp
¾¾ VôVô ssắắcc llạạpp
L L ụ ụ c c l l ạ ạ p p
CCóó mmààuu xanhxanh llụụcc, , chchứứaa didiệệpp llụụcc ttốố
chlorophyll,
chlorophyll, chchỉỉ ggặặpp ởở ttếế bbààoo ccủủaa ththựựcc vvậậtt ttựự dưdưỡỡngng, , ccóó nhinhiệệmm vvụụ quangquang hhợợpp
L L ụ ụ c c l l ạ ạ p p
ỞỞ thựthựcc vvậậtt bbậậcc ththấấpp: : llụụcc llạạpp llớớnn vvàà ccóó nhinhiềềuu hhììnhnh ddạạngng khkháácc nhaunhau, , ccáácc ddạạngng llụụcc llạạpp đđóó ggọọii llàà ssắắcc ththểể..
Tảo Chlorella
VíVí dụdụ mộmộtt ssốố loạloạii ssắắcc thểthể::
¾¾ TảTảoo Chlorella, Chlorella, Chlamydomonas
Chlamydomonas:: ssắắcc thểthể hhììnhnh chchéénn
¾¾ TTảảoo hìhìnhnh liềliềmm ((ClosteriumClosterium):): ssắắcc thểthể hhììnhnh phiphiếếnn
L L ụ ụ c c l l ạ ạ p p
TTảảoo saosao ((ZygnemaZygnema)) ¾¾ TTảảoo xoxoắắnn (Spirogyra)(Spirogyra)
L L ụ ụ c c l l ạ ạ p p
¾¾ ỞỞ thựthựcc vvậậtt bbậậcc caocao: : LLụụcc llạạpp ccóó ccấấuu ttạạoo hhììnhnh bbầầuu ddụụcc..
¾¾ DưDướớii kkíínhnh hihiểểnn vi, vi, llụụcc llạạpp ccóó ccấấuu ttạạoo ggồồmm haihai llớớpp mmààngng đưđượợcc ggọọii llàà mmààngng kkéépp::
MMààngng ngongoààii trơntrơn nhnhẵẵnn
MMààngng trongtrong llồồii, , ggồồmm nhnhữữngng đđĩĩaa xxếếpp chchồồngng lênlên nhaunhau ttạạoo ththàànhnh chchồồngng đđĩĩaa ggọọii llàà hhạạtt granagrana ((chchứứaa didiệệpp llụụcc ttốố))
GiGiữữaa ccáácc hhạạtt granagrana llàà chchấấtt nnềềnn stromastroma không
không mmààuu..
L L ụ ụ c c l l ạ ạ p p
¾¾ ỞỞ ththựựcc vvậậtt bbậậcc caocao: : LụLụcc llạạpp ccóó ccấấuu tạtạoo hhììnhnh bbầầuu ddụụcc..
DưDướớii kíkínhnh hiểhiểnn vi, vi, llụụcc lạlạpp cócó cấcấuu tạtạoo gồgồmm haihai lớlớpp mmààngng đưđượợcc gọgọii llàà mmààngng kkéépp::
99 MMààngng ngongoààii trơntrơn nhnhẵẵnn 99 MMààngng trongtrong llồồi, i, gồgồmm nhữnhữngng đđĩĩaa xếxếpp chchồồngng lênlên nhaunhau ttạạoo ththàànhnh chồchồngng đĩđĩaa gọgọii llàà hạhạtt granagrana ((chchứứaa didiệệpp lụlụcc tốtố))
99 GiGiữữaa ccáácc hhạạtt granagrana llàà chấchấtt nềnềnn stromastroma khôngkhông mmààuu..
S S ắ ắ c c l l ạ ạ p p
LLàà loloạạii llạạpp ththểể ccóó mmààuu sắsắcc nhưnhư cam, cam, đđỏỏ, , vvààngng…… do do ccóó chchứứaa ccáácc ssắắcc ttốố thuthuộộcc nhnhóómm
carotinoid
carotinoid nhưnhư carotene (C
carotene (C4040HH5656) ) ccóó mmààuu dada cam, cam,
xanthophyl xanthophyl
(C(C4040HH5656OO22) ) thưthườờngng ccóó mmààuu vvààngng. .
lycopin
lycopin (C(C4040HH5656) ) thưthườờngng ccóó mmààuu đđỏỏ
Vô Vô s s ắ ắ c c l l ạ ạ p p
LLàà llạạpp khôngkhông màmàuu, , ccóó vaivai tròtrò títíchch luỹluỹ ccácác chấchấtt ddựự trữtrữ ccủủaa ttếế bbààoo, , ggồồmm 3 3 loạloạii::
BBộộtt lạlạpp ((hhạạtt tinhtinh bbộộtt):): cócó vaivai tròtrò ddựự trtrữữ tinhtinh bộbộtt chocho tếtế bbààoo, , thườthườngng ggặặpp nhiềnhiềuu ởở ccáácc cơcơ quanquan dựdự trữtrữ nhưnhư củcủ, qu, quảả, h, hạạt…t…
Hạt tinh bột khoai tây Hạt tinh bột đậu xanh
ĐĐạạmm lạlạpp (h(hạạtt Aleuron
Aleuron):): ddựự trữtrữ protidprotid dưdướớii ddạạngng cácácc hhạạtt
aleuron aleuron
DuDu llạạpp (h(hạạtt ddầầuu)) ddữữ trữtrữ lipid
lipid dưdướớii dạdạngng ccáácc hhạạtt ddầầuu. . CCóó nhiềnhiềuu ởở hhạạtt mmè, è, hhạạtt đđậậuu phụphụngng, , hạhạtt ththầầuu ddầầuu……
Vô Vô s s ắ ắ c c l l ạ ạ p p
3 lo3 loạạii llạạpp thểthể trêntrên (l(lụụcc lạlạpp, , ssắắcc lạlạp, p, vôvô ssắắcc lạlạpp) ) cócó thểthể chuyểchuyểnn hohoáá lẫlẫnn nhaunhau
KHÔNG BÀO
¾Là những túi lớn, nhỏ nằm trong tế bào chất, chứa đầy chất dịch (gồm nước và các chất hoà tan) gọi là dịch tế bào
Không bào
Th Th à à nh nh ph ph ầ ầ n n c c ủ ủ a a d d ị ị ch ch t t ế ế b b à à o o
99 NưNướớcc chichiếếmm 7070--95%95%
99 MuMuốốii vôvô cơcơ: : phphầầnn lớlớnn do do câycây hhúútt từtừ đđấấtt lênlên
99 CCáácc chchấấtt protein protein đơnđơn gigiảảnn: : khikhi hhạạtt chchíínn, , ccáácc khôngkhông bbààoo bịbị mmấấtt nướnước, c, khôkhô điđi vvàà cácácc chấchấtt protein protein trongtrong đđóó ttạạoo ththàànhnh hhạạtt aleuronaleuron. . KhiKhi hạhạtt nnảảyy mầmầmm, , ccáácc hhạạtt
aleuron
aleuron lạlạii húhútt nướnướcc vvàoào rrồồii biếbiếnn ththànhành khôngkhông bàbàoo..
99 CCáácc đưđườờngng đơnđơn giảgiảnn hohoàà tantan: glucose, fructose, : glucose, fructose, saccharose
saccharose
99 Acid Acid hữhữuu cơcơ: : sinhsinh rara do do ssựự oxy oxy hohoáá khôngkhông hohoàànn totoàànn ccáácc chấchấtt đưđườờngng trongtrong ququáá trtrììnhnh hôhô hấhấpp
99 TaninTanin: : llàà hhợợpp chchấấtt hhữữuu cơcơ khôngkhông chchứứaa nitrogen,
nitrogen, llàà nhnhữữngng chchấấtt ccóó vvịị chcháátt
99 AlcaloidAlcaloid: : llàà nhnhữữngng hhợợpp chchấấtt hhữữuu cơcơ phphứứcc ttạạpp ccóó chchứứaa nitrogen nitrogen nhưnhư theinthein ((trtràà), ), cafeincafein ((lláá chchèè, , hhạạtt ccàà phêphê), ), nicotinnicotin ((thuthuốốcc lláá), ), morphinmorphin ((câycây thuthuốốcc phiphiệệnn), quinine (), quinine (vvỏỏ câycây canhcanh kina)kina)……
99 SSắắcc ttốố hòahòa tantan: : llààmm chocho khôngkhông bbààoo ccóó mmààuu, , ssắắcc ttốố thưthườờngng ththấấyy nhnhấấtt đđóó llàà anthocyananthocyan
99 CCáácc vitaminvitamin: : vitvit A, BA, B11, B, B22, B, B66, B, B1212, C, D, E, C, D, E
Th Th à à nh nh ph ph ầ ầ n n c c ủ ủ a a d d ị ị ch ch t t ế ế b b à à o o
Vai Vai trò trò c c ủ ủ a a d d ị ị ch ch t t ế ế b b à à o o
99 TTạạoo rara hhììnhnh ddạạngng ccủủaa ttếế bbààoo
99 ChChứứaa ccáácc ssảảnn phphẩẩmm dưdư ththừừaa, , ddựự trtrữữ vvàà quyquy đđịịnhnh áápp susuấấtt ththẩẩmm ththấấuu ccủủaa ttếế bbààoo
