CƠ QUAN DINH DƯỠNG (Lá cây)

CƠ QUAN DINH DƯỠNG (Lá cây)

Trần Thị Thanh Hương

Khoa Khoa học

Ch ươ ng III

L L Á Á CÂY CÂY

„„

L L à à m m ộ ộ t t b b ộ ộ ph ph ậ ậ n n c c ủ ủ a a cơ cơ quan quan dinh dinh dư dư ỡ ỡ ng ng c c ủ ủ a a cây cây , , th th ự ự c c hi hi ệ ệ n n ch ch ứ ứ c c năng năng dinh dinh dư dư ỡ ỡ ng ng r r ấ ấ t t quan quan tr tr ọ ọ ng ng như như : : quang quang h h ợ ợ p p , , hô hô h h ấ ấ p p , , tho tho á á t t hơi hơi nư nư ớ ớ c c

„„

M M ộ ộ t t s s ố ố ch ch ứ ứ c c năng năng chuyên chuyên ho ho á á c c ủ ủ a a l l á á : :

¾¾ BBảảoo vvệệ

¾¾ BBẩẩyy bbắắtt ththứứcc ănăn

¾¾ SinhSinh ssảảnn

¾¾ NângNâng đđỡỡ

H H ì ì nh nh th th á á i i l l á á

„„

C C á á c c b b ộ ộ ph ph ậ ậ n n c c ủ ủ a a l l á á

„„

C C á á c c d d ạ ạ ng ng l l á á

„„

Gân Gân l l á á

„„

C C á á ch ch đ đ í í nh nh l l á á

„„

Bi Bi ế ế n n th th á á i i c c ủ ủ a a l l á á

Các bộ phận của lá

Hệ thân

Lóng

Hệ rễ

Rễ chính

Rễ bên

Thân chính

Phiến lá Cuống lá

Lá

Cành

Chồi nách

Mấu

Chồi ngọnHoa

Chồi của cành

Gốc thân Nách lá

Các bộ phận của lá

Đa số lá của cây hạt kín gồm 3 bộ phận chính:

phiến lá, cuống lá và lá kèm (= lá bẹ)

Cuống lá Lá kèm Cuống lá

Phiến lá

Gân chính Gân bên

Gân nhỏ mạng

lưới

C C á á c c b b ộ ộ ph ph ậ ậ n n c c ủ ủ a a l l á á

Đa số lá của cây hạt kín gồm 3 bộ phận chính: phiến lá, cuống lá và lá kèm (= lá bẹ)

„ Phiến lá: thường dẹt, mỏng, có màu xanh lục, trên phiến lá có gân lá là nơi mang các bó mạch.

„ Cuống lá: là phần nối phiến lá vào thân hoặc cành cây.

¾Góc họp bởi thân hoặc cành và cuống lá gọi là nách lá.

¾Ở nách lá mọc ra chồi. Chồi có thể cho ra hoa hoặc nhánh tùy hình dạng chồi.

¾Ở một số cây lá không có cuống nên gốc lá đính trực tiếp vào thân hoặc cành cây gọi là lá đính gốc hay lá không cuống. Ví dụ: Lá dứa

¾Có một số cây một phần gốc cuống lá phình to thành bẹ ôm lấy thân gọi là bẹ lá Ví dụ: Chuối mía lúa

C C á á c c b b ộ ộ ph ph ậ ậ n n c c ủ ủ a a l l á á

„

Lá kèm (lá bẹ): là những bộ phận nhỏ, mỏng, mọc ở gốc của cuống lá

¾ Hình dạng : hình vảy, hình tam giác, hình sợi…

¾ Lá kèm ở một số loài làm nhiệm vụ che

chở cho chồi non, chúng có thể rụng sớm để

lại vết sẹo (Ví dụ: lá cây thầu dầu, khoai

mì…). Sự có mặt của lá kèm cũng như hình

dạng của nó là đặc điểm quan trọng trong

phân loại

L L á á k k è è m m

Thìa lìa Bẹ chìa

Có hai loại lá kèm đặc biệt: Bẹ chìa và thìa lìa (lưỡi nhỏ)_¾Bẹ chìa: là lá kèm

đặc trưng của họ rau răm (Polynaceae)

¾Thìa lìa (lưỡi nhỏ): là lá kèm đặc trưng cho họ lúa (Poaceae)

C C á á c c d d ạ ạ ng ng l l á á

„„

L L á á đơn đơn

„„

L L á á k k é é p p

¾¾

L L á á k k é é p p lông lông chim chim

99LLáá kkéépp lônglông chimchim chchẵẵnn

99LLáá kkéépp lônglông chimchim llẽẽ

¾¾

L L á á k k é é p p chân chân v v ị ị t t

Lá đơn

„„ CuCuốốngng lláá khôngkhông phânphân nhnháánhnh, , chchỉỉ mangmang mmộộtt phiphiếếnn lláá

„„ NNááchch cuốcuốngng lláá ccóó 1 1 chchồồii

„„ KhiKhi lláá rụrụngng ththìì cucuốốngng vvàà phiphiếếnn lláá rrụụngng cùcùngng lúlúc, c, đđểể llạạii vvếếtt ssẹẹoo trêntrên thânthân hoặhoặcc ccàànhnh

Cuống lá

Cuống lá Chồi nách

C C á á c c d d ạ ạ ng ng l l á á

„ Dựa vào hình dạng của mép phiến lá người ta phân biệt các dạng sau:

¾ Lá nguyên. Ví dụ: Mít, xoài...

¾ Lá răng cưa. Ví dụ: Gai, dâu tằm, hoa hồng...

¾ Lá có thùy. Ví dụ: Ké hoa đào, mướp, …

¾ Lá phân thùy. Ví dụ: Đu đủ, thầu dầu, lá cà dại...

¾ Lá xẻ thùy (chẻ thùy). Ví dụ: Sao nhái, ngãi cứu, khoai mì...

Các loại lá đơn

1. Lá nguyên; 2a – 2b. Lá răng cưa; 3a-3b. Lá có thuỳ;

4a-4b. Lá phân thuỳ; 5a-5b. Lá chẻ thuỳ.

Lá kép

„ Lá có 1 cuống chính

„ Trên cuống lá mang nhiều lá nhỏ gồm có phiến lá và cuống nhỏ không có chồi gọi là lá chét.

„ Ở nách cuống chính có 1 chồi

„ Khi rụng thì lá chét rụng trước và cuống chính rụng sau.

Ngoại trừ lá cau, lá dừa là lá kép nhưng khi rụng thì rụng nguyên tàu lá

Lá chét

Cuống lá Chồi nách

Chồi nách Cuống lá Lá chét

C C á á c c lo lo ạ ạ i i l l á á k k é é p p

„ Lá kép lông chim: dọc theo cuống chính mang 2 hàng lá, gồm có:

¾ Lá kép lông chim chẵn: tận cùng bằng 2 lá chét. Ví dụ:

Lá muồng

Nếu lá chét đính trên cuống bậc 1 (thứ nhất) gọi là kép lông chim chẵn 1 lần. Ví dụ: Muồng xiêm...

Nếu lá chét đính trên cuống bậc 2 hay bậc 3 gọi là kép lông chim chẵn 2 lần, 3 lần. Ví dụ: Lá phượng, trinh nữ...

¾ Lá kép lông chim lẽ: tận cùng bằng 1 lá chét. Ví dụ: Lá khế, hoa hồng…

„ Lá kép chân vịt: các lá chét gắn cùng một điểm. Số lượng các lá chét có thể là 3, 5,7… Ví dụ: Lá cao su gồm 3 lá chét, Lá gòn gồm 5-7 lá chét…

Các loại lá kép

1. Lá kép lông chim lẽ; 2. Lá kép lông chim chẵn 1 lần;

3-4. Lá kép chân vịt; 5. Lá kép lông chim chẵn 2 lần

Gân lá

Là nơi tập trung các bó mạch và mô cơ của lá

Tuỳ theo cách xếp đặt của gân lá trên phiến lá ta có các kiểu gân lá sau:

„„ LLáá ccóó mộmộtt gângân lláá duyduy nhấnhấtt.. VVíí ddụụ: : LLáá thôngthông

„„ GânGân song song songsong: : đặđặcc trưng

trưng chocho lláá câycây mmộộtt lláá mầmầm. m. VVíí ddụụ: : LúLúaa, , MíMíaa, , Tre…Tre…

Gân Gân l l á á

„„ GânGân hhììnhnh mạmạngng: : đặđặcc trưngtrưng chocho lláá câycây haihai lláá mmầầmm

¾¾ MạMạngng lưlướớii lônglông chimchim:: chchỉỉ ccóó 1 1 gângân chchíínhnh. . VVíí ddụụ: : MMíítt, , ỔỔi…i…

¾¾ MạMạngng lưlướớii chânchân vvịịt:t: cócó nhiềnhiềuu gângân chíchínhnh pháphátt xuấxuấtt từtừ mộmộtt điểđiểmm, , ttừừ gângân chchíínhnh chocho rara ccáácc gângân bênbên. . VVíí dụdụ: : ThầThầuu ddầầuu, , đuđu đủđủ......

¾¾ MạMạngng lưlướớii ttỏỏaa tròntròn:: mộmộtt ssốố gângân lláá bbằằngng nhaunhau phpháátt xuxuấấtt ttừừ 1 1 điểđiểmm. . TừTừ đđầầuu cucuốốngng lláá chocho rara ccáácc gângân lláá. . VVíí ddụụ: : LLáá sensen

Mạng lưới lông chim Mạng lưới chân vịt Mạng lưới tỏa tròn

Cách đính lá

– Lá mọc cách: mỗi mấu có 1 lá. Ví dụ: Mít, sứ...

– Lá mọc đối: mỗi mấu có 2 lá mọc đối nhau. Ví dụ: Ổi, mận, cà phê...

Nếu đôi lá này mọc thẳng góc với đôi lá kế tiếp gọi là mọc đối chéo chữ thập. Ví dụ: Trang, húng chanh, tía tô, kinh giới...

– Lá mọc vòng: mỗi mấu có 3 lá trở lên. Ví dụ: Trúc đào, huỳnh anh, hoa sữa...

Mọc cách ^{Mọc đối} Mọc đối Mọc vòng chéo chữ

thập

Bi Bi ế ế n n th th á á i i c c ủ ủ a a l l á á

„„

Vả V ả y y

¾¾VVảảyy ccóó thểthể llàà nhnhữữngng lláá ởở dưdướớii đđấấtt, , thườthườngng mmỏỏngng vvàà daidai, , hhììnhnh ddạạngng vvàà mmààuu ssắắcc khkháácc hẳhẳnn lláá, , llààmm chứchứcc năngnăng bbảảoo vvệệ, , ggặặpp ởở ccáácc câycây ccóó thânthân rrễễ. . VVíí dụdụ: : CCủủ dong tadong ta, dong ri, dong riềềngng……

¾¾VVảảyy ccóó thểthể ddààyy lênlên vvàà mọmọngng nướnướcc, , llààmm chứchứcc năngnăng ddựự trtrữữ nhưnhư ởở cácácc câycây thânthân hhànhành. . VVíí ddụụ: : HHàànhnh, , ttỏỏii……

¾¾CCũũngng cócó câycây, , lálá tiêutiêu giảgiảmm hohoàànn totoànàn chchỉỉ còncòn llạạii nhnhữữngng vvảảyy nhnhỏỏ khôngkhông mmààuu, , mọmọcc xungxung quanhquanh càcànhnh. . VVíí dụdụ: Phi : Phi laolao……

Biến thái của lá

2

Lá vảy ở củ dong ta

Vảy ở củ hành

Lá vảy ở cây phi lao

Biến thái của lá

Bi Bi ế ế n n th th á á i i c c ủ ủ a a l l á á

„„ GaiGai

SSựự biếbiếnn đđổổii mmộộtt phphầầnn ccủủaa lláá hoặhoặcc totoàànn bbộộ lláá hoặhoặcc lláá kkèèmm ththàànhnh gaigai đđểể giảgiảmm bbớớtt ssựự thoáthoátt hơihơi nướnướcc

VVíí dụdụ: : GaiGai ccủủaa câycây xương

xương rrồồngng bbàà, , xương

xương rắrắnn

Biến thái của lá

–

Tua cuốn

Có thể được hình thành do một phần của lá biến đổi thành

Ví dụ: Đậu hà lan: phần ngọn của lá kép biến đổi thành tua cuốn

Tua cuốn

Bi Bi ế ế n n th th á á i i c c ủ ủ a a l l á á

„„

Cơ Cơ quan quan b b ắ ắ t t m m ồ ồ i i

MMộộtt ssốố câycây lláá biếbiếnn đđổổii hhììnhnh ddạạngng ththàànhnh cơcơ quanquan

chuyên

chuyên hhóóaa ddùùngng đđểể bbắắtt ccáácc loloààii sâusâu bbọọ nhnhỏỏ vvàà ccóó khkhảả năngnăng tiêutiêu hhóóaa chchúúngng. .

VVíí ddụụ: :

CâyCây bắbắtt ruruồồii ((DroseraDrosera) ) CâyCây nắnắpp ấấmm (Nepenthes)(Nepenthes)

C C Ấ Ấ U T U T Ạ Ạ O GI O GI Ả Ả I PH I PH Ẩ Ẩ U C U C Ủ Ủ A L A L Á Á

„„

L L á á cây cây 2 2 l l á á m m ầ ầ m m ( ( l l á á song song t t ử ử di di ệ ệ p p ) )

„„

L L á á cây cây 1 1 l l á á m m ầ ầ m m ( ( l l á á đơn đơn t t ử ử di di ệ ệ p p ) )

Lá cây 2 lá mầm (lá song tử diệp)

Phiến lá thường có vị trí nằm ngang nên có cấu tạo không đồng nhất thể hiện kiểu lưng bụng rõ rệt

Sơ đồ cấu tạo lá cây 2 lá mầm

Nhu mô

Biểu bì trên Hậu mô

Lục mô dậu

Bó mạch ở gân bên cắt ngang Bó mạch ở gân

bên cắt dọc Khí khổng

Lục mô khuyết Biểu bì dưới

Bó gỗ Bó libe

L L á á cây cây 2 2 l l á á m m ầ ầ m m ( ( l l á á song song t t ử ử di di ệ ệ p p ) )

„„

Bi Bi ể ể u u b b ì ì

¾¾BiBiểểuu bbìì trêntrên: : ccấấuu ttạạoo bbởởii llớớpp ttếế bbààoo bibiểểuu bbìì không

không ccóó lụlụcc llạạpp, , váváchch ngoàngoàii thưthườờngng ccóó cutincutin ddààyy, , ccóó íítt hohoặặcc khôngkhông ccóó khkhíí khkhổổngng..

¾¾BiểBiểuu bbìì dướdướii: : cutincutin mmỏỏngng, , ccóó nhiềnhiềuu khkhíí khkhổổngng LLáá nnổổii trêntrên mặmặtt nướnướcc ththìì khkhíí khổkhổngng phânphân bbốố ởở mặmặtt trêntrên lláá

„„

Mô Mô đồ đ ồ ng ng h h ó ó a a ( ( l l ụ ụ c c mô mô ) )

¾¾ LụLụcc mômô giậgiậuu

¾¾ LụLụcc mômô khuyếkhuyếtt

L L á á cây cây 2 2 l l á á m m ầ ầ m m ( ( l l á á song song t t ử ử di di ệ ệ p p ) )

„„

Mô Mô cơ cơ

¾¾HHậậuu mômô: : ởở dướdướii biểbiểuu bbìì ccủủaa gângân chchíínhnh

¾¾CươngCương mômô: : quanhquanh bbóó mmạạchch ccủủaa gângân chchíínhnh

„„

Mô Mô d d ự ự tr tr ữ ữ ( ( nhu nhu mô mô ) ) : :

„„

Mô Mô d d ẫ ẫ n n

¾¾GânGân chchíínhnh: : bbóó mạmạchch cắcắtt ngangngang

¾¾GânGân bênbên: : ggồồmm 2 2 loloạạii

99BBóó mạmạchch cắcắtt ngangngang

99BóBó mạmạchch cắcắtt dọdọcc

Lá cây 2 lá mầm (lá song tử diệp)

Cấu tạo một phần lá cây 2 lá mầm

Lá cây 1 lá mầm (lá đơn tử diệp)

Sơ đồ cấu tạo lá cây 1 lá mầm

Nhu mô Biểu bì trên

Tế bào trương nước

Vòng tế bào thu góp

Bó mạch ở gân bên cắt ngang

Lục mô khuyết Biểu bì dưới

Cương mô Bó mạch ở

gân chính cắt ngang Khí khổng

L L á á cây cây 1 1 l l á á m m ầ ầ m m ( ( l l á á đơn đơn t t ử ử di di ệ ệ p p ) )

„„ MôMô bìbì:: ggồồmm biểbiểuu bbìì trêntrên vàvà bibiểểuu bìbì dưdướớii đềđềuu ccóó lớlớpp cutincutin hohoặặcc ththấấmm thêmthêm chấchấtt sásápp, , silicsilic vàvà ccóó khkhíí khkhổổngng

ỞỞ bibiểểuu bbìì trêntrên củcủaa lálá họhọ llúúaa ((Poaceae) Poaceae) ccóó tếtế bàbàoo trươngtrương nưnướớcc toto

„„ MôMô đđồồngng hóhóaa:: thưthườờngng chỉchỉ ccóó 1 lo1 loạạii lụlụcc mômô khuyếkhuyếtt

„„ MôMô cơcơ: : chỉchỉ ccóó cươngcương mômô ởở gângân chchíínhnh vvàà xungxung quanhquanh ccáácc bbóó mmạạchch

„„ MôMô ddựự trữtrữ: : nhunhu mômô ởở gângân chchíínhnh

„„ MôMô ddẫẫnn: : chỉchỉ ccóó 1 1 loạloạii bbóó mạmạchch cắcắtt ngangngang

ỞỞ ccáácc bóbó mạmạchch thấthấyy rõrõ vòngvòng ttếế bàbàoo thuthu gógópp làlà nhnhữữngng ttếế bbààoo hhììnhnh đađa gigiáácc, , chứchứaa íítt lụlụcc lạlạpp hơnhơn ccáácc ttếế bbààoo khkháácc củcủaa mômô khuyếkhuyếtt..

Lá cây 1 lá mầm (lá đơn tử diệp)

Cấu tạo một phần lá cây 1 lá mầm

Biểu bì dưới Biểu bì trên

Lục mô khuyết

Bó libe Bó gỗ

Cương mô

Nhu mô Tế bào trương nước

Lá cây 1 lá mầm (lá đơn tử diệp)

Cấu tạo một phần lá cây 1 lá mầm

Bó gỗ

Bó libe

Biểu bì dưới Biểu bì trên

Vòng tế bào thu góp

Hi Hi ệ ệ n n tư tư ợ ợ ng ng r r ụ ụ ng ng l l á á

„„ ThThờờii giangian ssốốngng ccủủaa lálá thườthườngng ngngắắnn, , lláá ddầầnn ddầầnn ssẽẽ giàgià điđi vvàà rrụụngng xuxuốốngng

„„ SSựự rụrụngng lálá baobao gồgồmm cácácc ququáá trtrìnhình phânphân chiachia vvàà bibiếếnn đổđổii vvááchch ttếế bbààoo tạtạii mmộộtt vvùùngng trongtrong cucuốốngng lláá, , vvùùngng đđóó ggọọii llàà lớlớpp phânphân ccááchch

„„ LLụụcc llạạpp trongtrong lláá bịbị hủhủyy vvàà biếbiếnn ththàànhnh mmààuu vvààngng

„„ CCácác tếtế bàbàoo lớlớpp phânphân cácáchch hhóóaa bbầầnn, , váváchch trungtrung giangian hay hay ccảả vvááchch sơsơ cấcấpp củcủaa ccáácc ttếế bbààoo đđóó trươngtrương lênlên hhóóaa nhnhầầyy

„„ LLáá chỉchỉ còncòn đđínhính vvàoào thânthân nhờnhờ cácácc yyếếuu tốtố dẫdẫnn