Baøi 1: TOÅNG QUAN VEÀ NGHEÀ NUOÂI CAÙ BIEÅN 1. Giôùi thieäu
Trong phaïm vi taøi lieäu naøy, caù bieån bao goàm nhöõng loaøi caù coù theå soáng trong moâi tröôøng nöôùc maën hoaøn toaøn vaø nhöõng loaøi caù coù taäp quaùn di cö coù theå soáng ôû nöôùc maën laãn nöôùc lôï, thaäm chí coù vaøi loaøi soáng ñöôïc trong nöôùc ngoït. Tuy nhieân noäi dung moân hoïc naøy chæ ñeà caäp ñeán nhöõng moâi tröôøng nuoâi coù aûnh höôûng cuûa nöôùc maën.
Trong tình hình nguoàn caù bieån khai thaùc ngaøy caøng giaûm, theâm vaøo ñoù nhu caàu thò tröôøng ñoái vôùi nhieàu loaøi caù bieån ngaøy moät gia taêng nhö caù cheûm, caù muù, caù cam, v.v, ngheà nuoâi caùc loaøi caù naøy buoäc phaûi phaùt trieån ñeå ñaùp öùng nhu caàu thò tröôøng trong nöôùc vaø xuaát khaåu.
Treân thò tröôøng hieän nay, nhieàu loaøi caù coù giaù trò raát cao, voâ cuøng haáp daãn ñoái vôùi ngöôøi saûn xuaát. Chaúng haïn caù muù, coù nhieàu loaøi khaùc nhau, coù giaù khoaûng 80.000 ñeán 400.000 ñ/kg. Lòch cuû ñöôïc baùn vôùi giaù hôn traêm ngaøn ñoàng/kg. Ñaây laø yeáu toá quan troïng giuùp kích thích saûn xuaát. Ngoaøi ra nhaø nöôùc ñang khuyeán khích ngö daân nuoâi caù bieån vôùi caùc chính saùch hoã trôï nhö mieãn thueá, cho vay voán laõi suaát thaáp, goùp phaàn thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa ngheà nuoâi caù bieån.
Tuy vaäy, ngheà nuoâi caù bieån ôû Vieät Nam hieän nay gaëp khoâng ít khoù khaên caûn trôû. Moät trong nhöõng vaán ñeà noåi baät laø thieáu con gioáng. Gioáng cuûa moät soá loaøi ñang ñöôïc cung caáp nhôø nguoàn töï nhieân. Vaøi loaøi khaùc phaûi nhaäp töø nöôùc ngoaøi. Beân caïnh ñoù söï phaùt trieån töï phaùt, naïn oâ nhieãm moâi tröôøng, tình hình thieân tai, v.v. laø nhuõng thaùch thöùc lôùn ñoái vôùi ngheà nuoâi naøy.
Toùm laïi, ngheà nuoâi caù bieån taïi Vieät Nam coù nhieàu trieån voïng nhöng khoâng ít khoù khaên, ñoøi hoûi phaûi coù chieán löôïc ñuùng ñeå phaùt trieån, goùp phaàn naâng cao ñôøi soáng cuûa nhaân daân.
2. Trieån voïng cuûa ngheà nuoâi caù bieån
Ngheà nuoâi caù bieån, ñaët bieät laø nuoâi caù loàng, ñang phaùt trieån maïnh meõ treân khaép theá giôùi. Trong khi ôû vuøng oân ñôùi vieäc nuoâi coù hoài (Salmon) ñaït ñöôïc möùc ñoä taêng tröôûng cao thì ôû vuøng nhieät ñôùi nhieàu loaøi caù ñang ñöôïc nuoâi phoå bieán nhö caù cheûm, caù muù vaø caù hoàng, v.v. Ñoäng löïc cho söï phaùt trieån naøy laø keát quaû cuûa nhieàu yeáu toá taùc ñoäng nhö söï can thieäp cuûa nhaø nöôùc baèng caùc chính saùch hoã trôï, tieán boä kyõ thuaät vaø ñaëc bieät laø lôïi töùc lôùn cho ngaønh saûn xuaát naøy. Lôïi nhuaän coù ñöôïc chuû yeáu tuøy thuoäc vaøo caùc yeáu toá sau:
• Chi phí ñaàu vaøo
• Giaù caû thò tröôøng
• Nhöõng ñaëc ñieåm cuûa kyõ thuaät saûn xuaát
• Hieäu quaû cuûa quaù trình saûn xuaát veà maët kyõ thuaät vaø quaûn lyù.
• Söï phuø hôïp cuûa vuøng saûn xuaát (coù öu theá caïnh tranh)
Chuùng ta seõ phaân tích moät vaøi vaán ñeà coù lieân quan ñeán trieån voïng cuûa ngheà saûn xuaát naøy.
2.1 Xu höôùng saûn xuaát
Trong khoaûng thôøi gian 10 naêm töø 1988 ñeán 1997, saûn phaåm nuoâi caù bieån vaø caù nöôùc lôï ñaõ taêng hôn 10% vaø ñaït giaù trò saûn löôïng gaàn 8 tæ USD vaøo ñaàu naêm 1997 (FAO statistics). Trong khi vieäc nuoâi nhöõng loaøi caù nöôùc laïnh phaùt trieån raát nhanh, chuû yeáu laø caù hoài Ñaïi Taây Döông (ÑTD), thì nhöõng loaøi caù vuøng nöôùc aám cuõng ñöôïc nuoâi nhieàu nhö caù cheûm chaâu Aâu vaø chaâu AÙ, caù hanh (seabream) caù muù (grouper), caù hoàng (snapper). Nhöõng loaøi caù nhieät ñôùi vaø caän nhieät ñôùi khaùc cuõng ñöôïc chuù troïng nhöng möùc ñoä phaùt trieån ít hôn.
Caùc nöôùc ñöùng ñaàu trong ngaønh saûn xuaát naøy laø Trung Quoác vôùi caùc loaøi chính nhö caù cheûm, caù hanh (seabream), caù muù (grouper), v.v. Chuùng ñöôïc nuoâi trong caû ao laãn loàng. Nhaät baûn noåi tieáng vôùi ngheà nuoâi caù cam (yellowtail). Philippine coù ngheà nuoâi caù maêng (milk fish) truyeàn thoáng cuõng mang laïi lôïi nhuaän to lôùn cho noâng daân.
2.2 Giaù caû thò tröôøng theá giôùi
Giaù baùn taïi traïi cuûa caùc loaøi caù nuoâi thay ñoåi tuøy theo loaøi. Töø thaáp hôn 2 USD/kg nhö caù maêng, caù ñoái vaø caù roâ phi ñeán hôn 20 USD/kg ñoái vôùi vaøi loaøi caù muù.
Nhieàu loaøi coù giaù taêng nhanh vaøo cuoái thaäp nieân 1980, chuû yeáu do söï taêng tröôûng kinh teá cuûa caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ, vaø ñaït ñænh vaøo ñaàu thaäp nieân 1990, sau ñoù thì giaûm daàn. Chuùng ta coù theå thaáy xu theá naøy qua ñoà thò döôùi ñaây.
Ñoà thò 1 cho thaáy giaù caù öôùp ñaù xuaát khaåu trung bình trong voøng 10 naêm ñoái vôùi 1 soá loaøi caù. Qua ñoù chuùng ta thaáy giaù caû khaùc nhau tuøy theo loaøi caù nhöng taát caû ñeàu bieán ñoäng theo baûn chaát thò tröôøng quoác teá, ñoù laø taêng vaøo nhöõng naêm cuoái thaäp nieân 80 – ñaàu thaäp nieân 90, sau ñoù chuùng ñeàu giaûm. Caùc loaøi caù noùi treân coù giaù trong khoaûng 4-6 USD/kg vôùi maët haøng caù töôi öôùp ñaù.
Ngoaøi ra bieán ñoäng giaù caû coøn tuøy thuoäc vaøo tình hình saûn xuaát vaø nhu caàu thò tröôøng. Caùc ñoà thò 2,3,4 sau ñaây cho thaáy roõ vaán ñeà naøy ôû moät vaøi loaøi caù.
Ñoà thò 1: Xu höôùng giaù caù töôi öôùp ñaù treân thò tröôøng theá giôùi (FAO)
ÔÛ ñoà thò 2, caù hoài ÑTD ñang laø ñoái löôïng ñang ñöôïc môû roäng ra thò tröôøng quoác teá vaøo thaäp nieân 90, do ñoù vieäc saûn xuaát gia taêng nhanh choùng keøm theo ñoù laø giaù coù chieàu höôùng giaûm. Ñaây laø xu höôùng chung cho nhieàu quoác gia saûn xuaát caù naøy.
Ñoà thò 2: Saûn löôïng vaø giaù baùn (taïi traïi) cuûa caù hoài ÑTD (FAO)
Ñoà thò 3 vaø 4, phaûn aùnh tröôøng hôïp cuûa caù cheûm ñöôïc saûn xuaát ôû 2 quoác gia khaùc nhau. ÔÛ Ñaøi loan, giaù giaûm raát nhanh trong nhöõng naêm gaàn ñaây, do söï baûi hoøa cuûa thò tröôøng noäi ñòa vaø xuaát khaåu cho phaùt trieån. Tröôøng hôïp cuûa Thaùi lan, giaù caû vaø saûn löôïng cuøng gia taêng do nhu caàu thò tröôøng noäi ñòa taêng nhanh vaøo thaäp nieân 90.
0 2 4 6 8 10 12
1988 1989
1990 1991
1992 1993
1994 1995
1996 1997
Hoi DTD
Chem Hanh Tuyet
ÔÛ Vieät Nam vieäc nuoâi caù bieån ñaõ baét ñaàu töø thaäp nieân 1960 (Son, 1997) vaø baét ñaàu phaùt trieån maïnh vaøo ñaàu thaäp nieân 1990 vôùi caùc moâ hình nuoâi loàng beø ôû bieån. Moâ hình nuoâi trong ao ít phaùt trieån hôn. Ñoái töôïng nuoâi chuû yeáu laø caù muù, caù hoàng, caù cam, caù cheûm, caù hanh, v.v. Caùc loaøi coù giaù trò thaáp nhö caù maêng, caù ñoái chöa ñöôïc phoå bieán ôû Vieät Nam. Giaù caû raát ña daïng tuøy theo chaát löôïng, loaøi, tính chaát muøa vuï, v.v.
Ñoà thò 3: Saûn löôïng vaø giaù caù cheûm (Lates calcarifer) taïi Ñaøi loan (FAO)
Ñoà thò 4: Saûn löôïng vaø giaù caù cheûm (Lates calcarifer) taïi Thaùi lan (FAO)
Baûng sau ñaây ñöa ra vaøi soá lieäu veà saûn xuaát vaø xu höôùng giaù cuûa vaøi loaøi caù bieån.
Baûng 1: Saûn löôïng vaø giaù cuûa vaøi loaøi caù bieån (theo Hambrey, 2000)
Loaøi
Saûn löôïng TG,1997
(taán)
Giaù 1997 (USD/kg)
Tæ leä bieán ñoäng giaù töø 88-97
(%)
Toác ñoä phaùt trieån
(88-97) (% )
Caùc nöôùc saûn xuaát chính
Caù hoài ÑTD (Salmo sp.)
640.000 3.3 -52 19.1 Nauy, Chile, Anh, Canada, Myõ,
Ireland, Uùc Caù cam
(Seriola )
138.536 8.6 +38 -1.3 Nhaät, Trieàu tieân
Caù hanh Nhaät
(Pagrus major) 81.426 7.7 -27 7.2 Nhaät, Ñaøi loan, Haøn quoác,
Trung quoác Caù hanh chaâu Aâu
(Sparus auratus) 40.779 7.0 -59 41.5 Hy laïp, Thoå nhó kyø, Taây ban nha, YÙ, Ai caäp, Phaùp, Boà ñaøo
nha…
Caù cheûm chaâu Aâu (Dicentrarchus labrax)
27.180 7.4 -45 37.2 Hy laïp, YÙ, Ai caäp, Phaùp…
Caù cheûm chaâu AÙ (Lates calcarifer)
16.094 4.7 +67 12.8 Indenesia, Thaùi lan, Malaysia,
Ñaøi loan, Uùc, Singapore, Trung quoác,…
Caù muù
(Epinephelus spp.)
5.901 9.7-20.2 +111 10-20 Ñaøi loan, Hong kong, Thaùi lan, Malaysia, Philippine,
Singapore…
Caù Hoàng
(Lutjanus sp.) 1.954 5.4 +17 33 Malaysia, Hong kong, Ñaøi loan
3. Ñoäng löïc phaùt trieån vaø nhöõng trôû ngaïi
Söï gia taêng nhanh veà saûn löôïng phaàn lôùn do nhu caàu thò tröôøng cao vaø ñoâi khi cuõng do tieán boä kyõ thuaät. Nhu caàu thò tröôøng maïnh nhôø caùc yeáu toá:
• Söï taêng tröôûng daân soá
• Phaåm chaát cuûa haøng hoùa toát
• Thò tröôøng quoác teá ñöôïc giao löu deã daøng
• Söï gia giaûm cuûa caù ñaùnh baét trong töï nhieân
Thoâng thöôøng ñôøi soáng kinh teá gia taêng seõ laøm cho nhu caàu thò tröôøng taêng vaø ngöôïc laïi. Do ñoù, trong nhöõng naêm qua khi neàn kinh teá ôû chaâu AÙ bò khuûng hoaûng, cuï theå laø ôû Nhaät baûn-thò tröôøng tieâu thuï lôùn, ñaõ aûnh höôûng nghieâm troïng ñeán giaù cuûa nhieàu loaøi caù, ñaët bieät laø nhöõng loaøi coù giaù trò cao. Ngoaøi ra, ña soá nhöõng tröôøng hôïp khi saûn löôïng gia taêng seõ laøm cho giaù giaûm. Maëc duø vaäy, ngaønh coâng nghieäp saûn xuaát caù bieån ôû chaâu Aâu vaãn phaùt trieån cuøng vôùi söï gia taêng saûn phaåm laøm ra. Ñeàu naøy lieân quan ñeán vaán ñeà khaùc, ñoù laø do giaù thaønh haï neân vaãn coù möùc tieâu thuï saûn phaåm cao.
Nhöõng trôû ngaïi ñieån hình cho söï phaùt trieån ngheà nuoâi caù bieån coù theå keå ñeán nhö:
• Söï leä thuoäc vaøo nguoàn gioáng töï nhieân voán haïn cheá vaø giaù bieán ñoäng thaát thöôøng
• Thieáu nhöõng vò trí toát ñeå nuoâi. Nhöõng vuøng bò aûnh höôûng baõo, nôi thieáu che chaén, vuøng quaù caïn hay bò buøn, vuøng coù ñoä maën bieán ñoåi nhieàu ñeàu laø nhöõng trôû ngaïi ñaùng keå cho vieäc nuoâi loàng ôû gaàn bôø.
• Thieáu nhöõng loaïi thöùc aên coâng nhgieäp chaát löôïng cao seõ khoù ñeå phaùt trieån ngheà nuoâi ôû qui moâ lôùn. Ñoâi khi ngöôøi ta söû duïng thöùc aên toâm hay thöùc aên gia suùc ñeå nuoâi caù, ñoù laø söï laõng phí khoâng ñaùng coù.
• Maët duø caùc chöông trình hoã trôï voán nuoâi caù nhaèm xoùa ñoùi giaûm ngheøo coù yù nghóa veà maët xaõ hoäi nhöng muoán phaùt trieån kinh teá phaûi ñaàu tö cho ngaønh nuoâi caù coâng nghieäp. Voán ñaàu tö cô baûn, hieäu quaû quaûn lyù saûn xuaát, keânh phaân phoái saûn phaåm toát laø nhöõng vaán ñeà quan troïng caàn cho ngaønh saûn xuaát coâng nghieäp thaønh coâng.
Ngaøy nay, nhöõng trôû ngaïi neâu treân daàn ñöôïc giaûi quyeát ñeå môû ñöôøng cho ngheà nuoâi caù bieån ngaøy caøng phaùt trieån. Nhöõng vaán ñeà coøn laïi laø vaán ñeà caïnh tranh thò tröôøng.
4. Cô hoäi thò tröôøng 4.1 Thò tröôøng caù soáng
Thò tröôøng tieâu thuï caù soáng vôùi nhieàu loaøi coù giaù trò cao chuû yeáu laø ôû Hong kong vaø Trung quoác. Duø cho nhieàu loaøi coù giaù raát cao ôû thò tröôøng naøy nhöng ñoù cuõng chæ laø thò tröôøng haïn cheá ñoái vôùi nhaø saûn xuaát, vì caùc lyù do sau:
• Thò tröôøng caù soáng khoâng phaûi laø thò tröôøng lôùn. Chaúng haïn vaøo naêm 1998, Hong kong nhaäp 19.000 taán caù soáng trong ñoù coù 7.000 taán laø caù raïn san hoâ, maø haàu heát laø caù muù. Trong khi ñoù vieäc saûn xuaát caù muù gaëp nhieàu khoù khaên khi con gioáng bò thieáu traàm troïng.
• Chi phí vaän chuyeån vaø tæ leä cheát khaù cao, taïo söï cheânh leäch lôùn giaù giöõa nhaø saûn xuaát vaø thò tröôøng, ñaët bieät laø nhöõng nôi xa thò tröôøng.
4.2 Thò tröôøng caù ñoâng laïnh
Khi thò tröôøng caù bieån löu thoâng toaøn caàu, giaù caùc loaøi caù coù xu höôùng qui tuï.
Chaúng haïn caù hoài ÑTD coù saûn löôïng lôùn vaø thò tröôøng oån ñònh, coù giaù töø 3-4USD/kg.
Trong khi ñoù giaù caù cheûm (Aâu vaø AÙ) vaø caù hanh (seabream) coù phaàn cao hôn, khoaûng
4-6 USD/kg (giaù taïi traïi 3-5 USD/kg) nhöng saûn löôïng caùc loaøi naøy ngaøy caøng taêng, nhö theá giaù cuûa chuùng seõ giaûm ñeán khoaûng 3-4 USD/kg.
4.3 Thò tröôøng caù fillet ñoâng laïnh
Caù fillet ñoâng laïnh coù thò tröôøng tieâu thuï raát lôùn. Tuy nhieân coù söï caïnh tranh gay gaét cuûa nhöõng loaøi caù coù giaù trò thaáp hôn (caû caù nöôùc ngoït laãn caù bieån) nhö caù roâ phi vaø caù basa & caù tra. Öu theá saûn xuaát nhöõng loaøi naøy laø chi phí saûn xuaát thaáp hôn nhöng ñieàu baát lôïi laø chuùng coù muøi laï neáu ñöôïc nuoâi trong ao (nhaát laø caù roâ phi). Ñeå coù theå thaâm nhaäp thò tröôøng quoác teá, phaûi coù bieän phaùp nuoâi thích hôïp nhaèm loaïi boû muøi vò laï ñoù.
Toùm laïi, muoán saûn phaåm caù bieån thaâm nhaäp thò tröôøng theá giôùi, ñieàu coát yeáu laø phaûi laøm cho noù coù giaù thaønh caïnh tranh. Muoán vaäy caàn phaûi caûi tieán kyõ thuaät nuoâi vaø thöïc hieän quaûn lyù toát ñeå giaûm toái ña chi phí saûn xuaát.
5. Chi phí saûn xuaát
Ñoái vôùi vieäc nuoâi caù bieån, ñaëc bieät laø nuoâi loàng, hai loaïi chi phí chieám tæ troïng lôùn trong chi phí saûn xuaát laø chi phí thöùc aên vaø con gioáng.
5.1 Chi phí thöùc aên
Chi phí thöùc aên thöôøng chieám töø 30-60% chi phí saûn xuaát trong caùc heä thoáng nuoâi caù bieån, nhaát laø nuoâi loàng. ÔÛ nhöõng heä thoáng nuoâi coù naêng suaát caøng cao thì tæ leä chi phí thöùc aên caøng cao.
ÔÛ haàu heát caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙ, ngöôøi ta söû duïng caù taïp laøm thöùc aên nuoâi caù bieån. Maëc duø giaù caù taïp reû (2-5000 ñoàng/kg) nhöng coù nhieàu haïn cheá coù theå caûn trôû ngaønh nuoâi caù bieån coâng nghieäp. Ví duï tình traïng cung caáp caù taïp khoâng oån ñònh, giaù coù theå ngaøy caøng taêng do söï caïnh tranh cuûa nhieàu ngaønh saûn xuaát khaùc nhö nöôùc maém hay thöùc aên gia suùc, hoaëc vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng khi söû duïng caù taïp.
Ngöôøi ta döï baùo, thöùc aên vieân coâng nghieäp seõ thay theá daàn caù taïp ñeå nuoâi caù bieån trong töông lai. Tuy nhieân, ñieàu ngöôøi ta quan taâm laø noù phaûi coù chaát löôïng toát vaø giaù caû phaûi chaêng. Söï toå hôïp caân ñoái caùc thaønh phaàn seõ laøm cho thöùc aên coù chaát löôïng cao. Ngaøy nay ñeå giaûm giaù thaønh, bieän phaùp laø thay theá thaønh phaàn ñaïm ñoäng vaät baèng ñaïm thöïc vaät nhö ñaäu naønh.
5.2 Chi phí con gioáng
Nguoàn cung caáp gioáng cho ngheà nuoâi caù bieån tuøy thuoäc vaøo töøng loaøi. Ñoái vôùi caù hoài, kyõ thuaät saûn xuaát gioáng ñaõ trôû neân thuaàn thuïc. ÔÛ caù cheûm vaø caù hanh, cuõng coù nhöõng tieán boä ñaùng keå nhöng cuõng caàn phaûi naâng cao kyõ thuaät hôn vì chuùng coù aáu truøng nhoû vaø ñoøi hoûi nuoâi caáy thöùc aên töï nhieân phöùc taïp.
Moät soá loaøi khaùc nhö caù cam (Seriola) vaø caù muù, vieäc saûn xuaát gioáng gaëp raát nhieàu khoù khaên vì chuùng caàn coù nhieàu loaïi thöùc aên soáng coù kích thöôùc raát nhoû ôû giai ñoaïn ñaàu. Ngoaøi ra coøn nhieàu vaán ñeà khaùc nhö söï aên nhau, söï toån thöông trong caùc giai ñoaïn bieán thaùi aáu truøng, ñaët bieät laø tröôøng hôïp caù muù. Maëc duø Ñaøi loan coù nhöõng thaønh coâng nhaát ñònh trong vieäc saûn xuaát gioáng caù muù nhöng tæ leä soáng coøn thaáp vaø giaù thaønh quaù cao. Nhìn chung nhieàu quoác gia ñaõ saûn xuaát ñöôïc nhieàu loaøi caù bieån, chaúng haïn nhö Nhaät baûn, Ñaøi loan, Trung quoác vaø Haøn quoác.
Giaù caù gioáng, caû nhaân taïo laãn töï nhieân, bieán ñoäng raát nhieàu (baûng 2). Tuy nhieân khi kyõ thuaät saûn xuaát ñöôïc caûi tieán vaø saûn xuaát ñaõ oån ñònh thì giaù coù xu höôùng giaûm ñaùng keå. Vaø taát nhieân laø chi phí gioáng chæ coøn laø phaàn nhoû trong chi phí saûn xuaát.
Baûng 2: Chi phí saûn xuaát moät loaøi caù gioáng (theo Hambrey, 2000)
Loaøi Côõ caù Quoác gia Chi phí saûn xuaát
USD/con
Caù hoài gioáng Chaâu Aâu 1.6
Caù cheûm (AÙ) 15 ngaøy Thaùi lan 0.003-0.01
Caù muù 40 ngaøy Thaùi lan 0.3-0.6
Caù muù töï nhieân 3-4 cm Thaùi lan 0.2
Caù muù 3 cm Ñaøi loan 0.5-3
Baûng 3 giôùi thieäu moät soá loaøi caù thích hôïp ñeå nuoâi caù loàng ôû bieån.
Baûng 3: Nhöõng ñaëc tính kyõ thuaät nuoâi moät soá loaøi caù bieån baèng loàng
Loaøi/
nhoùm loaøi
Thöùc aên söû duïng
Nguoàn gioáng Yeâu caàu chaát löôïng nöôùc
Taäp tính vaø maät ñoä
nuoâi
Toác ñoä sinh tröôûng Caù hoài
ÑTD Vieân khoâ
(chaát löôïng cao)
Nhaân taïo (deã saûn
xuaát) Chaát löôïng toát, ñoä maën
cao (giai ñoaïn thòt) Chòu ñöïng toát ôû maät ñoä cao
Töø tröùng ñeán caù thöông phaåm (2- 3kg) hôn 2 naêm Caù hanh Vieân khoâ
hoaëc öôùt Nhaân taïo (sx khoù
hôn caù hoài) Chaát löôïng toát, ñoä maën
cao Chòu ñöïng
toát ôû maät ñoä cao
Töø tröùng ñeán caù thöông phaåm (400g) 1 naêm Caù cheûm
chaâu Aâu
Vieân khoâ Nhaân taïo Chòu ñöôïc bieán ñoäng ñoä maën
Chòu ñöïng toát ôû maät ñoä cao
Töø tröùng ñeán caù thöông phaåm (500g) 1 naêm Caù cheûm
chaâu AÙ
Caù taïp;
Vieân
Nhaân taïo vaø töï nhieân
Chaát löôïng trung bình;
Chòu ñöôïc bieán ñoäng ñoä
Chòu ñöïng toát ôû maät ñoä
Töø tröùng ñeán caù thöông phaåm
maën; cao (800g) 1 naêm Caù cam
(Seriola spp)
Caù taïp;
Vieân
Töï nhieân, gioáng nhaân taïo chöa nhieàu
Chaát löôïng toát, ñoä maën cao
Chòu ñöïng toát ôû maät ñoä cao Caù muù vaø
caù hoàng
Caù taïp;
Vieân
Töï nhieân vaø nhaân taïo
Khoù sx vaø giaù thaønh cao
Nhoùm san hoâ: ñoä maën cao vaø chaát löôïng toát Nhoùm cöûa soâng: ñoä maën tb, chaát löôïng tb cao
Thích truù aån; sôï aùnh saùng
Töø tröùng ñeán caù thöông phaåm (800g) 1 naêm
6. Naêng suaát vaø chaát löôïng saûn phaåm
Trong saûn xuaát noâng nghieäp, caùc nhaø saûn xuaát phaûi caân nhaéc ñeå choïn giöõa naêng suaát cao vaø chaát löôïng toát. Trong caùc heä thoáng nuoâi coâng nghieäp noùi chung, ngöôøi ta thöôøng söû duïng caùc chaát kích thích sinh tröôûng trong thöùc aên ñeå giuùp vaät nuoâi lôùn nhanh vaø ñaït naêng suaát cao, nhöng cuõng ñoàng nghóa vôùi chaát löôïng saûn phaåm giaûm suùt (ôû haàu heát caùc loaøi vaät nuoâi vaø caây troàng).
Caùc nhaø saûn xuaát caù chaâu AÂu thöôøng nhaém vaøo thò tröôøng xuaát khaåu coù möùc tieâu thuï lôùn vôùi nhöõng saûn phaåm coù giaù trò khoâng cao. Trong khi ñoù nhöõng nhaø saûn xuaát chaâu AÙ laïi chuù troïng thò tröôøng noäi ñòa nhoû beù vôùi saûn phaåm coù giaù trò cao.
Gaàn ñaây neàn coâng nghieäp nuoâi caù bieån khu vöïc chaâu AÙ ñang phaùt trieån nhanh, tuy nhieân muoán ñaït ñöôïc toác ñoä phaùt trieån nhö ôû chaâu Aâu nhöõng naêm gaàn ñaây thì caàn coù nhöõng muïc tieâu ñuùng vôùi caùc hình thöùc toå chöùc saûn xuaát toát hôn, söû duïng loàng beø vaø thöùc aên hieäu quaû hôn, naâng cao naêng suaát lao ñoäng. Ñoàng thôøi cuõng caàn phaûi môû roäng xuaát khaåu saûn phaåm treân thò tröôøng quoác teá.
Baûng 4 ñöa ra caùc soá lieäu so saùnh hoaït ñoäng saûn xuaát cuûa heä thoáng saûn xuaát khaùc nhau ôû nhieàu nôi treân theá giôùi, nhaèm ñaùnh giaù nhöõng cô hoäi ñoái vôùi vieäc nuoâi caù bieån ôû caùc khu vöïc khaùc nhau.
Baûng 4: Caùc soá lieäu so saùnh caùc heä thoáng saûn xuaát khaùc nhau ôû caùc khu vöïc khaùc nhau
Saûn löôïng (taán)
Caù hoài (Chaâu Aáu)
Caù cheûm (Thaùi lan)
Caù muù (vieät nam)
Thôøi gian nuoâi (naêm) 1 1
Löôïng nhaân coâng (ngaøy coâng/taán) 5 40 600
Chi phí nhaân coâng (USD/taán) 405 500 600
Löôïng thöùc aên (kg/taán) 1200 6500 5900
Chi phí thöùc aên (USD/kg) 1300 1600 1800
Ñaàu tö (USD/taán/naêm) <100 160 1000
Chi phí gioáng (USD/taán) 600 500 1000
Toång chi phí saûn xuaát (USD/kg) 2.4 2.5-3.1 4.4+
Giaù baùn taïi traïi (USD/kg) 3.3 (1997) 4.3 (1997) 5-10
7. Nhöõng thuaän lôïi trong saûn xuaát caù bieån
Khu vöïc Nam vaø Ñoâng Nam AÙ, ñieån hình laø Thaùi lan, coù nhieàu thuaän lôïi trong vieäc nuoâi caù bieån, ñaëc bieät laø nuoâi loàng, nhö:
• Khí haäu nhieät ñôùi thuaän lôïi cho söï sinh tröôûng cuûa caù. Thöôøng thôøi gian nuoâi chæ döôùi 1 naêm ñeå ñaït kích thöôùc thöông phaåm.
• Thaùi lan coù heä thoáng saûn xuaát gioáng caù cheûm phaùt trieån maïnh, cung caáp con gioáng giaù thaáp cho saûn xuaát. Ñoù cuõng laø neàn taûng ñeå phaùt trieån cho nhöõng ñoái töôïng khaùc
• Nhaân coâng coù nhieàu kinh nghieäm trong nuoâi troàng thuûy saûn vaø giaù thueâ möôùn thaáp
• Vò trí ñòa lyù thích hôïp ñeå tieáp caän caùc thò tröôøng lôùn ôû chaâu AÙ vaø thò tröôøng tieâu thuï noäi ñòa cuõng ñang gia taêng.
• Heä thoáng cheá bieán thuûy saûn maïnh
• Coù nhieàu khu vöïc thích hôïp ñeå nuoâi
Nhöõng quoác gia khaùc nhö Vieät nam, Trung quoác, Hong kong, Ñaøi loan vaø Haøn quoác cuõng ñaõ saün saøng ñeå ñöa saûn phaåm vaøo thò tröôøng caù bieån soáng.
8. Keát luaän & chieán löôïc phaùt trieån
Khu vöïc chaâu AÙ coù tieàm naêng roõ reät trong vieäc phaùt trieån ngheà nuoâi caù bieån.
Vuøng Nam vaø Ñoâng Nam AÙ raát thuaän lôïi ñeå nuoâi caù bieån trong loàng. Cuï theå laø noù coù nhieàu loaøi thích hôïp, coù nhieät ñoä cao (sinh tröôûng nhanh), coù nhaân coâng tay ngheà cao, coù truyeàn thoáng nuoâi thuûy saûn.
Roõ raøng laø coù cô hoäi ñeå caù bieån giaù trò cao ñöôïc saûn xuaát ôû khu vöïc chaâu AÙ thaâm nhaäp thò tröôøng chaâu Aâu vaø Myõ do söï cheânh leäch giaù. Trôû ngaïi lôùn nhaát laø thieáu thöùc aên chaát löôïng cao nhöng giaù phaûi chaêng, thieáu con gioáng cuõng nhö thieáu nhöõng kyõ thuaät saûn xuaát tieân tieán. Ngöôøi ta tin laø nhöõng trôû ngaïi naøy seõ ñöôïc giaûi quyeát trong thaäp nieân tôùi ñaây. Moät soá vaán ñeà khaùc nhö naêng suaát thaáp (do thieáu ñaàu tö), qui moâ saûn xuaát nhoû vaø toå chöùc saûn xuaát chöa phuø hôïp, keânh phaân phoái saûn phaåm chöa hieäu quaû seõ daàn ñöôïc giaûi quyeát vôùi thöù töï öu tieân tuøy thuoäc vaøo nhu caàu thò tröôøng.
Ñoái vôùi ngöôøi nuoâi loàng caù bieån, coù 4 thò tröôøng tieâu thuï chính maø hoï caàn quan taâm:
• Thò tröôøng caù soáng coù giaù trò cao. Thò tröôøng naøy coù söùc tieâu thuï ít nhöng giaù trò saûn phaåm cao, chuû yeáu ôû chaâu AÙ.
• Thò tröôøng noäi ñòa, coù söùc tieâu thuï thaáp vôùi nhöõng loaøi coù giaù trò trung bình cao
• Thò tröôøng caù ñoâng laïnh quoác teá, coù söùc tieâu thuï cao, goàm nhöõng loaøi caù coù giaù trò trung bình (nhö caù cheûm, caù hanh)
• Thò tröôøng caù fillet quoác teá, coù söùc tieâu thuï raát cao, goàm caù coù giaù trò thaáp
Vieäc saûn xuaát caù soáng coù giaù trò cao khoù ñöôïc phaùt trieån roäng do tieàm naêng thò tröôøng giôùi haïn, theâm vaøo ñoù laø chi phí vaän chuyeån cao neân chæ coù nhöõng nhaø saûn xuaát ôû gaàn thò tröôøng (chuû yeáu laø thò tröôøng Hong kong) môùi coù khaû naêng thaønh coâng. Tuy vaäy thò tröôøng naøy coù theå ñöôïc môû roäng neáu ngöôøi ta saûn xuaát nhieàu loaøi caù hôn.
Vieäc saûn xuaát caù cung caáp cho thò tröôøng noäi ñòa ñaõ thöïc söï thaønh coâng ôû vaøi quoác gia Ñoâng Nam AÙ vaø ngheà saûn xuaát naøy phuø hôïp vôùi qui moâ saûn xuaát nhoû. Ñoái töôïng saûn xuaát laø nhöõng loaøi caù ñòa phöông coù kyõ thuaät nuoâi ñôn giaûn.
Thò tröôøng caù bieån ñoâng laïnh vaø caù töôi coù möùc tieâu thuï lôùn vôùi nhöõng loaøi coù giaù trò trung bình môùi laø tieàm naêng lôùn nhaát cho ngheà nuoâi loàng caù bieån, ñaëc bieät ôû nhöõng quoác gia Ñoâng Nam AÙ, nôi coù lôïi theá veà ñieàu kieän khí haäu vaø chi phí nhaân coâng. Tuy nhieân ñeå caïnh tranh treân thò tröôøng naøy, caàn phaûi coù naêng suaát cao vaø chaát löôïng saûn phaåm toát.
Caâu hoûi gôïi yù:
1. Bieån ñoäng giaù caù bieån nuoâi nhö theá naøo?
2. Nhöõng loaïi saûn phaåm naøo coù tieàm naêng tieâu thuï cao?
3. Caàn chieán löôïc naøo ñeå phaùt trieån ngheà nuoâi caù bieån ôû Vieät nam?
