Nghi§n cOfu Gia d i n h v^ Gidi
s g 6 -2012
Chuan mirc xa hoi ve gia ffinh Huyen thdng va tka can vM tinh yeu va hon nhan cua nguin hhuyet tat
Nguyen Thj Vjnh, Hoang Tu Anh
Tmng tam Sang ki^n SCrc kh6e vd DSn sfi
Tom tat: Dua tren so" lieu cua nghien cflu "Quyen sinh san va tinh due cua thanh nien khuyet tat Viet Nam" do Trung tam Sang kien Sflc khoe va Dan so' (CCIHP) thuc hien tai Ha Npi va Thai Binh n^m 2010-2011, bai vie't phan tich cac rao can vdi tinh yeu va hon nhan ciia Ngfldi khuye't tdt tfl cac chu^n mUc xa hoi ve gia dinh truyen tho'ng, Ket qua nghien cflu chi ra rdng ngUcii khuyfi't tat gap rat nhilu sfl phan doi tfl phia gia dinh trong tinh yeu va hon nhan ma nguyen nhan chinh xud't phat tvi cac chuan muc xa hoi ve mpt gia dinh truyen thong, ve vai tro va trach nhiem ciaa ngUdi phu nfl va ngUcli nam gidi trong gia dinh, dac biet la nghTa vu phai tao ra m6t gia dinh "khoe manh" cho dong tpc, Quan niem xa hpi hien tai cho r^ng anh hucing cua khuyet tat Idm ngfldi khuyet tdt kho c6 thfi' hoan thanh dupe nhflng vai tro va trach nhifim truyen thc'ng do, va do vdy hp khong the yeu va tie'n tdi hon nhdn. Ddc biet, cac quan niem truyen thong vl vai tro cua phu nfl trong cham soc gia dinh va sinh san da khiS^n ngudi phu nil ngUcfi khuyet tat bi anh hu6ng nhilu hdn so vdi nam gidi ngu6i khuylt tdt trong viec cd dUdc tinh yeu va hon nhan nhU mong muo'n.
Ttt khoa: Hon nhan; Gia dinh; Tinh yeu v^ Hon nhan ngucii khuylt tat; Chu^n mUc xa hoi; NgUcli khuyet tat.
78 Nghlin ciyu Gla dinh v i GI6I. Quy^n 22, so 6, tr. 77-87
1. Dat van de
NguM khuya lat (NKT) ]k nhdm lhil*u stf 1*1 nhat Irtn Ih^giiSi. chiSm 10% dan sfl', lucfng duong viSi 650 triSu ngirM vk c6 mat 6 mgi cOng dflng dan or (UN, 2006; WHO and UNFPA, 2009). d Vicl Nam, ly I? NKT dao dflng trong khoang 6-15% tuy theo cac djnh nghta mk nghiSn cthi sCr dttng.
Tinh y4u v^ hfln nhan lu nguyen \k quy^n co ban cua ta't ca moi nguM.
irong dfl bao gflm NKT QuySn nay da dirge di cap trong nhiiu t^i lieu v4 cflng udc quflc 16'. Cu Ihi, cflng irflc vl* quydn ciia NKT dugc Ihflng qua trong ky hgp 61 nam 2006 ciia Dai hfli dflng Lien hgp quflc quy dinh ring
"Cdng nhdn Idl cd NKT Add liiiii lifin nhdn i d qnvcn kel Hon vd lao lip gia dinh, li-en ay sd lit dn vd ddng llmdii cua i dp va clwng lifimg lai". O Viet Nam, quydn kdt hfln ciia NKT cung da dugc quy dinh lai Didu 14 trgng Luat Ngucii khuyet lai nam 2010. Luat quy djnh rang nghiem cSim viec can tro quydn hfln nhan, quydn nuOi con cua NKT (Qufie hfli Viet Nam, 2010). Tuy nhidn. Irong khi nhidu va'n dd cua NKT nhu giao due, cflng an viec lam, hO Irg kinh td, phuc hfli chiie nang vk cham s6c slJc khoe nfli chung da dirge thd ehd hoa trong cic qui dinh phap luat v4 cu thd hod trong cac chirong Irinh danh cho NKT thi quydn duge yeu, duge kdl hfln.
sinh con va co mfll ddi sfl'ng tinh due an toan, cfl khodi cam. va thoa man vin chua dugc quan tam mfll each thieh ddng. tham ehi trong nhidu trudng hgp khflng duge Ihira nhan.
Mfll sfl nghidn eiJu hid'm hoi vd van dd tinh yeu va hfln nhan cua NK'r da ehi ra rang nhung NKT ddu mong mufl'n duge ydu. duge kdt hfln nhu nhimg ngirdi khflng khuydt tai kh.ic Irong xa hfli. luy nhidn. eo hfli dd c6 tinh ydu va hfln nhan ciia hg nil han ehd (Vien nghidn eiili phat tridn \a hfli. 2006; Dfl Thi Thanh Toin va cflng su. 2011). Ngluen cihi cua Vidn nghien eilu Phat tridn xa hfli nam 2006 eho lh."iy phin Idn NKT tCr 15 tufli trd Idn ndi rang ly do chua kdt hfln vi khuydt tat ISn lugt la S1 .e^"; o Thai Binh. 68.5?; a Quang Nam - Dk Na"ng va 65.1''* d Dflng Nai. Nhung ly do chi'nh khidn eho NKT han ehd trong co hfli hfln nhan chii yd'u la ho khflng cd hoac ed rat ft co hdi tidp .\uc xa hfli. cflng ddng khdng thdng earn vdi tinh irang khuydt lat. va NKT tu ky thi vdi khuydt tat eua minh. Bdn canh eSc ly do nay. ty le NKT khflng duge gia dinh img hfl trong viec hfln nhan cung chie'm ty le kha cao. 21,4%. Dae biet, eac nghidn ciiu cung cho iha'y rang khuydt tat da gay nhidu khd khan cho phu nu khuydt tat hon nam gidi khuyet lai trong viee lap gia dinh. Ty le nam gidi khuydt tat da ket hfln cao hon gan gap 3 ISn so vdi phu nil khuydt tat (Vien nghien ciJu phat trie'n xa
Nguyin Thi Vinh va Hoang Tu Anh 79 hdi, 2006) vk hg phai chju dung ba ISn ki thi vi ho la phu nO, ho cd khuye't tai va la phu ntt khuydt tat (Do Thanh Toan va cflng sir, 2011).
Nham gitip xay dung nhiing chugng trinh van dflng xa hfli va van dflng chfnh sach hieu qua hon dd'i vdi quydn ciia NKT, bii viet tim hidu nhimg rao can dd'i vdi tinh ydu vh hfln nhan ciia NKT. Trong bai viet nay, chiing 16i lap luan rang khflng phai sir han chdvd mat thd chat ciia cae khuye't tat, ma chi'nh la cac khufln mSu x.i hfli vd gia dinh truydn ihflng, vd vai tro eiia ngudi phu ntt vk nam gidi irong gia dinh \'a vd tinh due trong hfln nhan la nhitng rao can chi'nh khidn cho eSc gia dinh phan dd'i tinh yeu va hfln nhan cua NKT
2, Phtiong phap nghien cilu
Nghien ciiu iSp dung cac ki Ihuat nghidn ciru dinh li'nh bao gflm phong vin sau (PVS) va thao luan nhdm (TLN). Dfll lugng ciia nghidn cilu la NKT Ihuflc ba dang khuyei tat (KT): van dflng, nhin va nghe ndi, la ngudi cd dd ludi tit 18 dd'n 30 lai hai tinh Ha Nfli va Thai Binh. Cac dd'i tugng Iham gia nghidn ciiu duge lua chgn co chu dfeh Iheo hai each chfnh: 1) thdng qua cio hfli NKT d Ha Ndi va Hfli chir thap dd d Thai Binh va 2) Iheo phuong phap trai tuydl lan. Ddi lirgng dugc lua chgn dtra trdn sir da dang vd tinh trang khuydl lai, hdn nhan, hgc van, nghe nghidp va dia ban sinh sfl'ng, Tdng sd cd 24 NKT dugc phong van sau va 49 NKT Iham gia Irong 9 Ihao luan nhdm. Ngoai ra, nghien ciiu ciing phdng va'n 9 bo/me cua NKT phu hgp vdi cac tidu chf lira chgn d Iren. Hai phien dich vign ngdn ngQ ngir ki hidu cfl kinh nghiem tai hai tinh da tham gia hfl Irg khi thue hidn phdng vlfn va thao luan nhdm vdi NKT nghe ndi. Cac tac gia sir dung ten gia cho ta't ca nhiing ngudi tham gia tra Idi phdng van.
3. Phat hien chinh
Suphdn ddi cua gia dinh vdi tinh yeu vd hdn nhdn cua ngudi khuyet tdt Trong eac cudc phong van va thao luan nhdm, nhfmg NKT tham gia ddu khang dinh rang viec NKT gap sir phan dd'i tinh yeu tir phfa gia dinh minh va gia dinh ngudi yeu didn ra 6 miic dd rflng nhu chia se cOa mdt ngudi khuye't lai nhin trong cae phdng van sau va thao luan nhdm. Hg khang dinh didu nay dtra trdn trai nghidm ciia chfnh hg, ban be ho va cua nhiing NKT ma hg bidt. Hg eho rang ndu hai NKT ydu nhau thi ed the ea hai gia dinh ddu phan dd'i. tuy nhidn. viec phan dfll nay chit yeu xuat phai tir gia dinh nam gidi. bdi vi co hdi tinh yeu cua nam gidi vdi ngudi khflng khuydl tat nhidu hon so vdi nii gidi. Gia dinh cua phu nii khuye't tat Ihirdng
60 Nghidn cOv Gia dinh vk Gidi. Quy^n 22, sd' 6, tr. 77-87
it ph^n di5i ban bdi vi ca hfli tinh yfiu vk h6n nhan ciJa ho \h rSft ihSp. C6n trong ii-irdng hap n^u NKT yfiu ngirdi khflng khuydt tat thi viec phan dtfi Ihudng x^y ra d gia dinh ngudi khflng khuydt tat.
NhSc d^n chuy$n ngan c^n minh thSy Id t^t c& cSc ddi khuydt tat trong xa hfii nay yfiu nhau thi 99% bl gia dinh phiin dtfi. D5y la minh n6i chira ra mflt chut 66 l^y danh dy cCia nhOng NKT cdn thi/c ra thi c5m h6t. Khi hai ngudl khi^m thj yfiu nhau thi sfi x^y ra tinh Irang gia dinh nhfi trai phin dfll. Cfln khi ngudi khi^m thi yfiu ngudi m5t sdng thi xSy ra tinh trang nha gai phSn dfll Ly do la nhu thd nay H3U nhu nhCrng ngudi Ithifim thi ia nam thi dfiu cfl th^ l5y duoc vo la ngufli mSt s6ng Nhung bfl m? thi lufln mong difiu tflt cho con. khflng dflng y cho con )5y nhiJng ngudi mSt kfim nhu minh, L^ do thU hai ia ngudl ta cOng so sau nay con cai m3t kfim, H3U nhu ktii hai ngudi m^t k^m yfiu nhau thi gla dinh nha nam phin dfll, gia dinh nha gai lufln Ong hO bdi vi 70% ngudl con gai khflng iSy dupe chflng cho nfin ma con ck\ ho cfl ngufli yfiu, hp r^t ia mimg, ho ung h$. Khi ngudl nam yfiu ngudi con gfii binh thudng thi xdy ra tinh trang nguoc lai, gla dinh nha gai phSn dfll. (TLN ngudi khuyfit tat).
Trong nghifln ciJu, 16 ngudi tham gia PVS da titng yflu vk gia dinh c6 bie't ve tinh yfiu ciia hp thi 11 ngudi da tiltng bi gia dinh phan ddi tinh yflu.
Tham chi cd mflt sfl' ngudi iCmg bj phan ddi trong hai hoac ba mdi linh. ca khi hp ygu ngudi khdng khuyfi't tat va NKT. Anh Th. 30 ludi. la NKT nhin b^m sinh la mfll trong s6 cac trudng hpp nhu vay.
Tinh yfiu d3u ciia anh Th. vfli mflt NKT nhu anh da gap phll su phan dfll cila gia dinh nha gai, bdi ho khflng mufln c3 hai ck\ khd cflng lai vfli nhau vl ca hai dfiu ia ngudl khuydt tat nhin, con gai ho khflng th^ dua dSm cuflc sflng sau nay vdo anh duoc. Su phdn dfli ciia gia dinh qua Idn khifin cho ban gai cua anh khflng vupt qua dupe va hai ngudl phSi chia tay. Dfin tinh yfiu thU hai vdi mflt ngudi sang m^t, mflt \kn nffa anh iai gap phSl su phan dfli. Tuy nhifin, i3n nSy quyfit tam aia hai ngucrt rat manh me vfi ban gai anh quyfit tam kfit hfln vdi anh ma khflng c5n cfl su chSp thuan cOa gia dinh Dam cudi cOa anh ehj chi cfl gia dinh nha trai ma khflng cfl gia dinh bfin nha gai. Dfin gid, sau hai nam kfit hfln, gia dinh bfin ngoai van chua nhin nhan ngudi con r^ la anh,
S If phdn ddi dudi cai ten "kho" hay kien tgo xd hgi ve mgt gia dinh Ihdnh cong
CSu chuyen cOa bdc l: Bac T 61 tu6i cfl con trai ten la D. 28 tu6i, la NKT nghe nfli b^m sinh. D, da hpc 5 nam d tnrdng Xa Dan la tn;dng danh cho ngirdi khigm thinh va hifin tai dang hpc nghfi may d tnrdng Hoa Sffa, Trong gia dinh D chl cfl t h i giao tifip dupe vdl ehj gdi b&ng ngfln ngff ky hifiu ma bac T goi la "danh chff tay", cdn bac thi khflng giao tifip dupe vdi con trai cila minh, chi cfl nfli va ra
N g u y e n Thi V i n h va H o a n g T u Anh ( hifiu khflng theo hfi thflng ngfln ngff ky hifiu, D, da tUng cfl ban gai cOng ia NKT nghe ndi va dua ban gai vfi gidi thifiu nhung bac T phin dfl'i mfl'i quan hfi nay, Bac clio bi^t ban gSi cOa D, khflng nfli dupe, khflng tri IPi dupe ngay c i cau hii don giin la bfl me d dSu nfin bic lo sp rSng sau nay khflng nufli day dupe con cai, Bac n6i rang "lay ngudi cfim difie thg thi chfit. Hii bfl me d dau tlii chang biet, thi dgn lOc con cii thi iim sao? Nfl thich cam difie nhung bie khflng cho." Bac da bio D, rang "Con khflng dupe yfiu ngudi cfim bdi vi hai ngudi efim thi sau bfl me gii khflng phyc vu duoe thi kh6. Con la'y ngudi nfli duoe nhung ngudi ta cfl idng thuong ngucfi. vfi sau bfl me gia mat di cfln trflng chfl vao vp dupe". Cufli cung, bic T da quyfi't djnh tim hi^u va ifiy cho D. mflt ngudi va theo y bac, Vp eua D, d mflt tinh mifin nui each nha D. 130 km vi d gan thi khflng ngudi nao mufln lay ngudi cam difie e i , ehf efl nhffng ngudi d xa, ngheo thi mdi dflng y lay NKT nghe noi, chir eon bie thi khflng bao gid tu tim dupe mflt ngudi khflng khuyfit tat nghe noi d l lay ca, Sau khi kel hfln, D. thudng xuyfin ehe vp xa'u va qufi d xa Bac T bio B. rang 'May thi ching duoc bing ai m i iai edn chfi". VpO, nhieu luc cung tui than va budn nfin bac phai dflng vifin la phai thuong chflng. chap nhan chong va co gang efl l3y dffa eon de sau nay eon nuong tua. Bae T lufln lufln mong muon cd mpt ngudi chiu de gan kfit dupe hai vo chong va d^ vp chflng 0, cfl noi nuong tua sau nay Vp eia D, da tUng xiy thai mflt lan, khi do D. cOng khong quan tam cham soc, thinh thoang eon dam vp khi anh khiing len,
Cau chuyen cOa C: C. 28 tuoi, khuye't tat nhin tU nam 12 tuoi do thoai hoa giac mac. Mat cua C. edn nhin Id md dupe nhffng vat thi Idn va cfl the phan biet dupe sang toi C hpe het cap 2 cung vdi cae ban khong khuyet tat, TU khi bi khuyet tat C. nghi hpc d nhi va sau mflt vai nam va lam xoa bop d mflt hfli NKT Khi tham gia hpi. C. duac tao dieu kien cho dt hpe cae Idp xoa b6p bam huyet d mpt Tnjng tam day nghe. Trong thdi gian nay, C, da quen va yfiu R, mflt NKT nhin giong nhu C. Tinh yfiu cua hp dupe eac thay cfl va ban be trong Trung tam danh gia ia rat dep va hp sfi cudi nhau. Hai ngudi yfiu nhau dupe hai nam va P, muon dua C. ve gidi thieu v * gla dinh, Tardc dfl. P. cung da bao vdi gia dinh anh efl ngudi yfiu va gia dinh rat vui vi mat cua ngudi yfiu P, vin cfln cd the nhin tha'y chut it Me eia P. thudng xuyfin gpi difin va giuc C, den choi. Khi C, den, gia dinh P. thay dfli mit cfla C, tay do va khflng nhin duoc thi hp to thai dfl lanh nhat vdi ngudi yfiu ciia con minh. Sau lan do. bo me P, goi difin eho C. va ndi thing quan diem eCia hp la P.
va C. khflng nfin tiep tue tinh yfiu, C i hai deu cfl ging thuyfit phuc gia dinh bang vific dua mflt sfl din chUng vfi nhOng ngudi kfim mat lay nhau dang song hanh phijc va dpng vifin bo me yfin tfim vi hp cfl nghe trong tay va cfl the sflng dupe, Tuy nhifin, gia dinh bao hp rang; Ngudi ta sang mat di lam dau ma edn vat va chir kem mat thi lam sao lo dupe nhffng cflng vific gia dinh roi doi npi, doi ngoai. roi hai ngudi sinh con de cai, mat mul cung gidng nhu hp thi iai khd con cai, neu lay mflt ngudi sang mat thi kha nang [sinh eon khuyet tat] se it di nhung nfiu lay mpt
SS Nghl6n curu Gia dinh vii GI6I. Quy^n 22, sd'6, tr. 77-87
ngudi mit kfim thi khi nang s6 eao hon „ Tu bin than khflng thuygt phyc dupe, P. cOng nhd dfin Hpi, noi P. dang lim vific tic dflng dfin gla dinh Hfli cOng da dfin khuyfin bio bfl m§ P, chfip nhin linh c i m cua hai nguiiri, tuy nhifin, gia dinh P. v5n kich iifit phin dfll, Cufll cung. C da quyfit dinh chia tay, ban dSu P. cOng khflng chSp nhan nhung din din do gia dinh tie dflng qui manh mfi nfin cufll cung anh cOng dinh ch^ip nhfin chia tay, Hifin tai C. vin dang sflng mflt minh vd nghi ring cfl rit khfl d l bit diu mpt tinh yfiu khfie vl nhffng trii nghifim vfi su phin dfli vin cfln fin sau trong suy nghT eua cfl.
Diflp khuc "l£fy nhiiu rdi kh6" dii dupe di^n ta theo nhi^u cich khic nhau ludn hiln hiCn trong cic lap luBn cua gia dinh khi phan ddi tinh yfiu vi hdn nhan ciia ci nam gldl khuytft tat vi phu niJ khuytft tat.
"Khd" - NKT hi coi Id khdng ddp ung mong dgi ctia xd hdi ve con cai d Viet Nam, con cii cd ^ nghia ra'l quan irong vi cd g i i tri rifl cao trong cic gii tri cua gia dinh (Khuat Thu Hdng. 1996). Ngudi Vifli Nam coi hdn nhin m i khdng cd con li n6i dau khd \ a khdng loan ven (Offlerhoff P el al.. 2008). Dac biflt. gia dinh nio cung mong mudn cd con irai d l ndi ddi, thd Cling td lifin va d l dua dim khi v^ gii bdi bd me ihudng sdng vdi ngudi con trai. Viflc cd con cung chung td ring gia dinh dd an d tir t€, c6 phiic ddc. Ngudi con dilu nfi'u khdng sinh dirpc con trai thi k l ca ngudi dd cd nhilu diJc ti'nh td't cung dupe coi Ii khflng hoin ihinh irich nhifim va bdn phan vdi gia dinh nhi chdng (Khufi't Thu Hdng. 1996).
Nhu da ndi d trfin, diia con cd vai tro r&l quan trong trong gia dinh, vdi gia dinh ciia NKT ihi bd me hp cing ky vong vl dffa con cua NTCT sinh ra d l hd trp cho NKT uong cudc sd'ng sau niy. Vi \';\\'. viflc cd ihl sinh nhQng dita con "khoe manh" dupe hay khdng ludn l i ciu hoi diu lifin dupe dai ra cho cic gia dinh NKT khi hp dua ngudi yfiu vl gidi ihiflu vdi gia dinh.
Diu tifin bfl me minh bao la, eon lay nfl, chan tay no khuyfit tit nhu thfi thi mai sau d i eon nhu thfi nao? Nfl kh6 con ra, cfln eon quyfit dinh thi kfi thfli, vi khd nhu thfi nao thi con phii chiu, chff cfln luc day bfl me khflng cd trach nhifim gi (TLN ngudi khuyfit tit).
Trong nghifin cthi nay, nhilu gia dinh phan dd'i tinh yfiu ciia NKT vi lo ling ring NKT se khdng sinh dupe con, hoac con cii sinh ra se cd khuyfi'i lat gid'ng bd me chiing dac biet l i trong irudng hpp ca hai ngudi cCing khuydt tit gid'ng nhu trudng hpp ciia C. da din d u-fin.
Gia dinh t i c dflng vio tinh yfiu cua NKT rat nhifiu. Anh nio m i dim lay mflt efl khuyfit tat, chi nghT l i phai cue ky cffng ran v i manh me, Hp nghT la lay mflt cfl vp khuyfit tai lieu ngudi ta cd mang bau dupe khflng, ngudi ta cfl t h i sinh con duoc
Nguyen Thi Vinh va Hoang Tu Anh 83 khflng (Nff khuyflt tit van dflng, 30 tuli).
Ban T, mflt NKT da dfi'n dupe vdi ngudi minh yflu sau khi vupt qua su phan dfl'i manh me ciia gia dinh da chia se ring khi bifi't tin ban cfl biu ca bfl me va anh ehj em bfin chflng nhi chi a'y da thd phao nhe nhdm vi cho bie't hp thuc su lo ling chi a'y khdng thi mang biu.
Bpn ehi liy nhau 3 thing sau, thuc ra trong qui trinh m i 3 thing tff liic chi cudi thi mpi ngudi khflng nfli ra dfiu, bfl me, anh ehj minh khflng nfli ra dau nhung ma khi minh thflng bio l i minh ed biu thi mpi ngudi mdi thd phao vfi bio la ff.
ngiy tn/de mpi ngudi khflng noi ra nhung sp minh khfl khin cfl bau (Nff khuyet tat van ddng, 30 tuli).
Bfin canh dd, gia dinh ctia NKT nghe noi lo ling ring nfi'u hai bd me li NKT nghe ndi liy nhau thi sau nay con cai co thi bi tu ky do khflng the hoac khfl giao lifi'p dupe vdi bd me. cho du con cai ho khdng co khuyfi't tat nghe ndi gid'ng bd me.
Thdi gian diu thi gia dinh minh cung cam bdi vi sp la khi ma sinh ra thi eon iai khflng nghe thay bfl me nfli gi, so con trong hoan canh cua bd me c i nam, ca thing co khi c i ddi khflng nfli cfiu nfli nio thi ed khi con lai bi tu ki hoac la song tram cam (TLN ngudi khuyet tat).
"Kho" - NKT nam bi cho Id khdng phu hgp vdi mdu hinh ngudi ddn ong trong gia dinh
Vifit Nam la mdt da't nudc theo che'dd php quyen va chiu anh hudng sau sic cua Nho giio. Theo do, nam gioi dupe coi la ngudi tru cflt va phu nii dupe eoi la thff yfi'u. Nam gidi la ngudi ra quye't djnh chi'nh eho nhihig viec Idn trong gia dinh va phu nu phii phuc tiing va chi cd quyen tham gia hoac dupe quyfi't dinh nhiing cdng \'iec nho nhu na'u nudtig, ndi trp. Vai tro cua ngucri nam gidi vi phu nii trong gia dinh cung duac phan chia cu thi.
Nam gioi la ngudi di lam va kifi'm liln ehinh irong gia dinh, trong khi do trach nhiem ciia phu nQ la cham lo cac cflng vific nfli trp trong gia dinh, sinh con va cham soc con cai (MOCST va eac co quan khac, 2008).
Trong nghifin cffu nay, cic gia dinh phan dd'i tinh yfiu va hfln nhan ciia NKT vi ho nghi ring phu nu liy chflng thi phai dua vao ngudi chflng, trong khi ngudi yfiu cua con ho lai la ngudi "yeu dl" va it co khi nang co thu nhap eao.
Gia dinh ban minh phin doi bdi vi gia dinh ban minh thi cung ehi ed hai ehj em gii thfli. Biy gid bfl me ban ay cung gia roi, d^ lay ngudi khifim thi vio thi sau nay khflng dua dam vao dupe, Hp phan doi ehi efl mfli ly do minh la ngudi khiem thi thfli (Nam khuyet tat nhin, 27 tuoi).
84 NghlStI curu Gla dlnli v i Gldl. Quycfn 22, sS 6, tr. 77-87
Tdi cOng khOng nghT iSSn Vl Wft la cSi linh cinh em nd y6u dl nhu IhS, rdi iJ^n quSn ko me cdn ph3i phuc vy thi sau ndy va Ihl Idm sao md bio dim di/pc ehj. DO cd thi/ong d^n miy chdng nOa nhung md bad gid m^t ngutf phu nO di liy chdng cOng phii nuong lua vdo chdng (NO cd cdn l<huy^l tdi vdn ddng, 68 ludi).
NgliiOii cilu cho Ihdy m6t stfgia dinh khOng phan 6(i\ l i n h ydu cua N K T khi hp nhan Ihfl'y ban Irai cua con m i n h c6 kha nang l u c h u Irong tuong lai.
Diou nily c6 nghTa r i n g ho U< Ihd trcr thdnh m 6 i ngu5i ch6ng iir c h u duoc ve kinh W Vii cDii giii cua ho c6 tiii nuong tua (UroL
Nhung duoc cii mdt may Id em iai d gdn ddy Ngudi ta bio: con g i chdng xa khd, vdt v i hon. Em thi v5n idm duoc, khdng phii dua dim vdo ai c i , minh vin tiJ kidm sdng duijc, nudi bin thdn minh trudc, thd Id moi ngudi nghi lai (Nam khuydl tdt vdn ddng. 28 ludi).
Tuy nhidn ho nhin vdo minh Ihi ho cOng thiy minh dang Id ndm cudi sinh vidn cho ndn tuong lai t i l nhidn l i ddi vdi mdi ngudi binh thudng khi md kdt thuc giing dudng dai hoc thi cd thd Id cung cd nhieu edi bip bdnh tuy nhidn Id ddi vdi mmh thi so vdi nhOng NKT khde thi It nhit ho cung nhin thiy a minh cd mdt chut tuong lai, it nhat thi minh van cd thd chii ddng dudc tuong lai cho ndn Id hp khdng phan ddi (Nam khuydt t i l nhin, 28 tudi).
"Khd" - i\KT nu bi cho Id khdng phit hap vdi mdu hinh nguoi phu iiH trong gia dinh
D o dinh kidn vd g i d i , khi ve lam dau. ngudi phu n u sc la ngudi chiu trach nhidm cho cac ci5ng vide ndi tro. cham s6c c o n edi v4 dOi n d i . ddi ngoai trong gia dinh. Trong m d hinh gia d i n h truydn thdng. m p i thanh vidn trong gia dinh ddu ddn nhan va thij hudng sir hi sinh cua ngudi phu n i i (Dang V u Canh L i n h va cdng su. 2006). T m n g c i u ehuydn eiia M c T. eung nhu ciia C . lo ngiii \'<! vide ngudi phu nO khuydt tat k h d n g Ihd' thue hidn duoc chiie nang cua ngudi con dau, ngirdi vp trong gia d i n h la l y do khidn c i e Ihanh vidn Irong gia d i n h phan ddi tinh ydu va hdn nhan ciia N K T .
Cdi nay ngudi ta ddnh gid vai trd ciJa ngudi phij nff. Vdi ngudi binh thudng vai trd cua ngudi phu nO luy khdng phii gdnh vdc nhiing trpng trdch to Idn nhu con trai nhung md ndi Irp, cdc quan hd ddi xir ddi ndi ddi ngoai thi ngudi ta lai ddnh gii vdo vai trb day Chlnh vl nhffng cdi ddy ndn nhffng ngudi con gdi khuydt t i t bao gid cOng gip sir phin iSt, cho ndn id rat ia khd (TLN ngudi khuyet tat).
Me minh khdng ddng -j tai vi . theo cdi quan nidm bd me mudn con cdi nd cOng phai cd ch6 Id, gpi l i sau nay ngudi vp nd gdnh vdc dupe gia dinh (Nam khuydt tit nhin, 29 tudi).
Chinh vi thd, khac vdi nam gidi khuyei tat, ndu ed kha nang ve kinh td'
N g u y e n Thi Vinh va H o a n g T u A n h 8 5 ho CO thfi' cd nhifiu co hdi cd ngudi yfiu vi kfit hdn ma it gap can trd tijr phia gia dinh, nhung vdi phu nu NKT ki ca khi ho cd kha nang kifi'm duoc ti^n va cfl khufln mat xinh xin van kho dugc gia dinh ngudi yfiu cha'p nhan.
Em nghiia do khi lay mflt ngudi nO thi ngudi niJ ia ngudi nfli trp ngudi io nheng cflng vific hang ngay trong gia dinh day (Via bay gid li'y mflt ngudi khifim thj vao thi hp khflng quin xuyfin dupe nhUng eflng vific dfl. Em nghi ehi do cai day thfli, Vi cung cfl rat nhifiu ngudi khifim thi hp dupe hpc dai hoc, rdi ho cung di iim ra tiin, rfli ti't ca, rdi hinh ding hp eung nhin, chic ia rat ifi dupe nhung hp van bj phan dfli (NU khuyfit tat nhin, 27 tufl'i),
NhOng ngudi khuyfi't tat khic trong nghifin eiJu eung nhu C d^u hi^u ring bd me phan dd'i chi vi bd me "mud'n tfl'l cho minh", vi "khflng mud'n minh khd". Nhimg phan ti'eh d trfin cho thiy nhimg quan ngai cua gia dinh v^ eii "khd" dupe xay dung va cDng cd bdi chi'nh quan nifim eiia xa hfli
"gia dinh". Trong cau chuyfin ciia bae T eung nhu trong nhieu cau chuyen khac u-ong nghien cihi nay, gia dinh dugc nhin nhin chu ye'u la moi quan he hfln phdi dugc thijfa nhan giira ngudi phu ni? va nam gidi, trong do ngudi phu nfl va nam gidi phii cd kha nang thuc hifin nhiJng trach nhiem gidi va sin ph&i dugc mong dgi nhat chi'nh la nhflng dfla eon de' nuong tua trong cuflc sfl'ng, hay ndi each khac la ed nhiJng diia con "khflng khuyet tat".
Tinh yeu va hanh phuc dudng nhu la nhirng khai niem xa xi trong Idiai nifim ve "gia dinh" nay.
Cach nhin vfi gia dinh va cac vai trd gidi trong gia dinh nhu vay vfl hinh chung da loai trtr NKT ra khoi mdi quan hfi hon nhan, do hg khdng phii hpp vdi eac khudn miu gidi truyen tho'ng trong gia dinh. Vific thifi'u cac dich vu xa hfli va cuflc sd'ng khd khan va thudng phii phu thuge vao gia dinh cua NKT ndi chung chi'nh la nhixng yeu td quan trong eung cd each nhin cua gia dinh vfi NKT. Trong khi dd, cac phan dd'i ciia gia dinh dfl'i vdi tinh yeu va hon nhan cua NKT lai li yfi'u td cung ed quan mem cua NKT ve su han ehe trong nang luc ctia minh. hay ndi each khac li eung cd y nifim vfi su "khuyfi't tit" nai hg va do vay lam tang su lu ki thi.
Dai ioai van tuong tu nhu l i , dat dja vj nhu em chang han, sau nay em cfl con ching han thi dat tam Iy binh thuPng ra em eOng muon eon em ed the xay dung gia dinh vdi mot ngudi hoan hao de tao ra mflt gia dinh vOng chic (Nam khuyet tit nhin, 30 tuoi),
4. Ket luan
Phat hifin tfl nghifin edu cho tha'y, mac dCi Viet Nam da cd nhifiu thay d6i trong chi'nh sach va v5n ban phap luat nhim dam bio quyfin va Igi ich
86 Nghian cUu Gia dinh vk Gidi. QuyS'n 22, so 6, tr. 77-87
ciJa NKT, cung nhu thay ddi trong thuai ngfl tfl "tin tat" sang "khuydl lai", nhung nhflng then niy chua din ddn su thay ddi sau sic Irong nhin Ihflc xa hfli vfi vific nhin nhan NKT li ngtrdi "cd kha nang", nhiit la nd th^ hifin trong cich nhin vfi "khi nang" cua NKT Irong vific xiy dung mdt gia dinh.
Dij yfiu nhau, cd nghfi nghifip, cd thd ddc lap vfi lii chi'nh - l i nhung difiu kifin dugc coi ii co sd quan trgng ciia hdn nhin vdi ngudi khflng khuydl ifii. thi vdi NKT vin bj ngin cin trong tinh yfiu vi hdn nhin. Difiu niy xuSft phat tfl ly do cho ring NKT khdng the' thuc hifin dugc cic vai trd gidi trong gia dinh vi gia dinh tuong lai cua hg cd thfi' se khdng thuc hifin dugc chflc nang xa hdi quan trong cua gia dinh nhu chflc nang sinh sin va kinh tfi*.
Nhu vay, "kha nang" ciia NKT dugc xic dinh bdi cich nhin cua gia dinh chfl khdng dugc danh gia tfl chfnh nang luc thuc .su ciia hg, vi chi'nh cich nhin hifin nay dang tao ra su "miit kha nang" cua NKT irong vice thifi't lap mfl'i quan hfi hdn nhin, ddng thdi nd cting cd tam 1^ mac cam v6 linh trang
"khuyfi't tit" d NKT
TCr cac kfi'l qua nghifin cflu d trfin, bai vifii niy khuyfi'n nghi ring cic chuong trinh truyfin thdng vi can ihifip hifin nay d Vifit Nam v^ va'n dfi linh yfiu, hdn nhan va gia dinh cin chu ^ khflng nhi'n manh thfim cac chuin muc xa hdi lifin quan dfi^n vai ird eua ngudi vg - ngudi chflng trong gia dinh, khdng nha'n manh vice cac cap vg chdng bit budc phai sinh con. Bfin canh dd, chi'nh phu va cac tfl chflc xa hdi can cd cac chuong trinh va lii lifiu iruyfin thdng cho gia dinh vi cflng ddng dfi' hg hifiu biei hon ve tinh yfiu vi hdn nhin cua NKT, vfi quyfin dugc yfiu vi kfi't hdn tu nguyfin cua NKT. Ngoai ra, cin cd cac trung tam tu vflin tinh yfiu va hdn nhin dinh cho ca NKT vi gia dinh hg mdt cich chuyfin siu dfi' giup giai loa dugc nhihig lo ling lifin quan dfi'n cudc sd'ng cua NKT sau hdn nhan va sinh con. Cin cd cic chucmg irinh hd trg vfi hgc tip vi vice lam dfi' giup cho NKT dip ung dugc vdi khudn miu xa hdi vfi gia dinh, ddng thdi xoi bo cic dinh kifi'n gidi, cung nhu thay dfli quan nifim vfi hdn nhan va gia dinh dfi' NKT cd ih^ dam bao dugc quyfin dugc yfiu va kc\ hdn irfin co sd tu nguyfin vi dflng thuan.•
Tai lieu tham khau
Ding VO Canh Linh va Cong su. 2006. Nghien citii dgc thii cua gia dinh Viet Nam tl nycn thdng de xdy dung gia dinh \ iet Nam trong giai doan cdng nghiep hod. hien dgi hod. Bao cao nghien cflu.
Dfl Thanh Toan, Nguyfin Hong Ha, Tine Gammetolf. 2011. "Co hfli dfi' co linh yfiu, linh due tir gflc nhin ciia nhiing phu nfl khuyfi't tat". Chuyen san Gidi,
Nguyen Thi Vinh va Hoang Tu Anh 87 Tinh due vd Sire khoe. sd 21/2011. Ha Nfli. Nxb. The'gidi.
Khua't Thu Hflng. 1996. Gia dinh tmven thdng: Mgt sd tu lieu nghien cim xa hdi hoc. Ha Nfli. Nxb, Khoa hoc Xa hfli.
Ministry of Culture. Sports and Tourism (MOCST). General stalislic office.
Institute for Family and Gender studies and UNICEF 2008. Resuh of nation wide survey on the family in Vietnam 2006: Key findings.
Offterhoff P. Anh NT Hanh NT Yen PN. Wright P Hardon A. 2008. "Holding the line: family responses to pregnancy and Ihe desire for a child in the context of HIV in Vietnam". Cultiue Health Se.\iiality 2008 May. 0 (4):403-I6, Quoc hfli Viet Nam. 2010. Lugt Nguifi khuyet tdt sfl 51/20I0/QH12 ban hanh
ngay 29/06/2010.
UN. 2006. Some Fads about Persons with Disabilities. International Convention on the Rights of Persons with Disabilities. New York.
Vo, H. Y. 2007. Bdo cdo hogt dgng cliUOng trinh khuyet tgt vd phdi trien. Dai hoc Mo thanh pho Ho Chi Minh.
Vien Nghien cflu phat trien Xa hoi. 2006. Ngudi khuyet tgt dViet Nam: ket qud dieu tra xa hgi tgi Thdi Binh. Quang Nam. Dd Ndng vd Dong Nai. Ha Noi, Nxb. Chinh tri quflc gia.
WHO and UNFPA 2009. Promoting sexual and reproductive health for persons with disabilities.
