Baøi 4: NUOÂI CAÙ CH M - SEABASS CULTURE.
Lates calcarifer 1. Giôùi thieäu veà sinh hoïc
Caù chẽm laø loaøi caù döõ, ñaëc tröng cuûa loaøi aên thòt. Cá có khả năng sống trong môi trường từ mặn đến ngọt. Cá chẽm có thân hình thon dài và dẹp bên, đầu nhọn và hơi lõm phía trên. Thân cá có màu xám bạc, hơi tối phần lưng còn bụng thì sáng trắng hơn (hình 1)
Hình 1. Hình thái bên ngoài của cá chẽm
1.1.1 Vuøng phaân boá ñòa lyù
Caù chẽm phaân boá roäng ôû vuøng nhieät ñôùi vaø caän nhieät ñôùi. Töø phía taây Thaùi bình döông vaø Aán ñoä döông. Trải daøi töø 50o kinh ñoâng ñeán 160o kinh taây vaø töø 24o vó baéc ñeán 25o vó nam. Chuùng coù maët ôû baéc AÙ, phía nam ñeán Queensland (Australia), phía taây ñeán ñoâng chaâu Phi.
23
Hình 3: Phaân boá ñòa lyù cuûa caù cheûm biểu thị qua các vạch tô đen (theo FAO, 1974)
1.1.2 Phaân boá theo vuøng sinh thaùi
Caù chẽm laø loaøi roäng muoái, coù taäp tính di cö xuoâi doøng (catadromous) ñeå sinh saûn. Ngöôøi ta tìm thaáy caù thaønh thuïc sinh duïc ôû caùc cöûa soâng hoaëc caùc ñaàm phaù, nôi coù ñoä maën khoaûng 30-32%o vaø ñoä saâu khoaûng 10-15 m. Aáu truøng (môùi nôû, 15-20 ngaøy tuoåi hoaëc 0,4-0,7 cm) phaân boá doïc theo caùc cöûa soâng nöôùc lôï. Trong khi ñoù, caù1 cm coù theå ôû trong vuøng nöôùc ngoït nhö ruoäng luùa, hoà v.v. Trong ñieàu kieän töï nhieân, chuùng sinh tröôûng ôû nöôùc ngoït vaø di cö ñeán vuøng nöôùc maën ñeå sinh saûn.
1.1Voøng ñôøi
Caù chẽm traõi qua haàu heát thôøi gian sinh tröôûng cuûa noù (2-3 naêm) ôû vuøng nöôùc ngoït nhö soâng hoà tieáp giaùp vôùi bieån. Caù nhanh lôùn, noù coù theå ñaït 3-5 kg trong 2-3 naêm ñaàu. Caù tröôûng thaønh (3-4 naêm) di cö töø cöûa soâng ra bieån, nôi coù ñoä maën 30- 32 %o ñeå thaønh thuïc sinh duïc vaø sinh saûn.
Caù sinh saûn theo tuaàn traêng (thoâng thöôøng laø luùc baét ñaàu cuûa traêng troøn hoaëc traêng 30) suoát ñeâm (18-20h) truøng vôùi luùc trieàu leân. Ñieàu naøy cho pheùp tröùng vaø caù môùi nôû troâi daït vaøo cöûa soâng. ÔÛ ñaây aáu truøng phaùt trieån vaø sau ñoù chuùng di cö ngöôïc doøng ñeå sinh tröôûng.
Baõi ñeû 30-32%o
Di cö xuoâi doøng Tröùng troâi daït
Aáu truøng phaùt trieån Baõi sinh tröôûng
Nöôùc lôï hay ngoït Baõi öông
Di cö ngöôïc doøng 25-30%o ven bôø Sô ñoà 1: Voøng ñôøi caù chẽm (Lates calcarifer)
1.2Taäp tính dinh döôõng
Caù haùu aên nhöng khoâng ñuoåi moài nhö caù loùc. Maëc duø caù chẽm tröôûng thaønh ñöôïc xem laø loaøi caù aên thòt, trong giai ñoaïn aáu nieân (juvenile) chuùng vaãn aên taïp.
Nhöõng phaân tích thaønh phaàn thöùc aên trong daï daøy cuûa caùc maãu caù trong töï nhieân, cho thaáy:
• Côõ 1-10 cm: 20% phieâu sinh, taûo khueâ, caùc loaïi rong taûo khaùc vaø phaàn coøn laïi laø toâm caù nhoû.
• Côõ hôn 20 cm: 100% moài ñoäng vaät, trong ñoù coù 70% giaùp xaùc (toâm cua nhoû) vaø 30% caù nhoû.
Ngöôøi ta ghi nhaän caù coù theåø aên moài khaù lôùn so vôùi cô theå cuûa chuùng, thaäm chí coù chieàu daøi baèng nöûa cô theå cuûa chuùng.
1.3Xaùc ñònh giôùi tính
Söï xaùc ñònh giôùi tính raát khoù tröø phi ñang muøa sinh saûn. Tuy nhieân coù vaøi ñaëc ñieåm ñeå phaân bieät nhö sau:
• Moõm caù ñöïc hôi cong trong khi caù caùi thì thaúng.
• Cô theå caù ñöïc thon hôn caù caùi.
• Cuøng côõ (löùa tuoåi) thì troïng löôïng caù caùi naëng hôn.
• Vaåy gaàn haäu moân cuûa caù ñöïc daøy hôn caùcaùi trong muøa sinh saûn.
• Trong muøa sinh saûn, phaàn buïng döôùi caù caùi goà leân hôn caù ñöïc.
Tuy nhieân, ñeå chaéc chaén thì phaûi thaêm tröùng hoaëc vuoát seï.
25
Hình 4 : Söï khaùc bieät veà giôùi tính ôû caù chẽûm qua hình dạng ngoài 1.4Söï thaønh thuïc sinh duïc
Trong giai ñoaïn ñaàu (1,5-2,5 kg) ña soá caù chẽûm laø caù ñöïc nhöng khi ñaït troïng löôïng 4-6 kg thì haàu heát trôû thaønh caù caùi. ÔÛ moät caù caùi thaønh thuïc hoaøn toaøn, ñöôøng kính cuûa nang tröùng ño ñöôïc töø 0,4-0,5 mm. Ngöôøi ta nhaän thaáy khi caù tröôûng thaønh, baét ñaàu di chuyeån khoûi khu vöïc sinh tröôûng thì noù chæ môùi tích luõy dinh döôõng maø chöa phaùt trieån tuyeán sinh duïc. Khi di chuyeån ñeán baõi ñeû thì caù môùi thaønh thuïc sinh duïc. Ñoù laø luùc baét ñaàu muøa möa, cuõng laø luùc trieàu cöôøng vaø caù coù theå ñeû ñöôïc.
2. Sinh saûn nhaân taïo caù chẽm 2.1 Choïn caù boá meï
Neân choïn caù boá meï töø ñaøn caù döï bò nhieàu thaùng tröôùc muøa vuï sinh saûn töï nhieân. Nhö vaäy caù seõ coù nhieàu thôøi gian laøm quen vôùi ñieàu kieän moâi tröôøng vaø nhöõng ñieàu khieån veà khaåu phaàn thöùc aên. Thoâng thöôøng ñeå choïn caù ñeû, döïa treân nhöõng chæ tieâu sau:
• Caù linh hoaït
• Vaây vaø vaåy ñaày ñuû
• Khoâng bò beänh vaø kí sinh truøng
• Khoâng bò xaây xaùt hay toån thöông
• Caù ñöïc vaø caùi neân ñoàng cỡ
• Neân choïn caù ít nhaát laø 4-5 kg, khoâng neân choïn caù döôùi 3 tuoåi
Sau ñoù chuyeån caù ñaõ choïn vaøo beå chuaån bò ñeû vôùi tæ leä ñöïc:caùi = 1:1
2.2 Chaêm soùc caù boá meï trong beå chuaån bò
ÔÛ trong beå chuaån bò, giaûm löôïng thöùc aên vaø chæ cho aên 1% troïng löôïng caù/ngaøy. Moãi ngaøy cho aên moät laàn. Ñieàu naøy ngaên ngöøa caù khoûi tích môõ, laøm tuyeán sinh duïc phaùt trieån keùm. Neân duøng thöùc aên laø caù töôi, nhö caù trích, laøm thöùc aên cho caù boá meï. Neân duy trì nöôùc trong beå ôû traïng thaùi toát baèng caùch thay nöôùc moãi ngaøy khoaûng 50-60%.
2.3 Cho ñeû
Hieän nay coù 2 phöông phaùp chính trong saûn xuaát ñaïi traø caù chẽm boät ôû caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙ. Ñoù laø kích thích baèng kích duïc toá (injection) vaø ñieàu khieån moâi tröôøng (manipulation) ñeå kích thích sinh saûn.
2.3.1 Baét caù ñaõ thaønh thuïc trong töï nhieân
Nhieàu tröôøng hôïp caù boá meï ñöôïc baét ôû caùc baõi ñeû töï nhieân, gaàn cöûa soâng hay hoà nöôùc maën, nôi coù ñoä saâu 10-20 m. Thöôøng ngöôøi ta duøng löôùi beùn hoaëc löôùi keùo ñeå baét caù. Ngö daân thöôøng ñaùnh baét caù suoát thôøi gian thuûy trieàu leân cao, khoaûng 2-3 ngaøy tröôùc traêng 30 hay traêng troøn. Neân kieåm tra ngay ñoä thaønh thuïc cuûa caù ñaõ thu gom. Neáu nhö caù caù coù tröùng chín vaø caù ñöïc tieát seï, coù theå tieán haønh thuï tinh ngay. Sau ñoù tröùng ñaõ thuï tinh ñöôïc chuyeån ñeán beå aáp.
Trong tröôøng hôïp chæ baét ñöôïc caù ñöïc, coù theå thu seï baèng caùch vuoát vaøo moät hoäp thuûy tinh khoâ raùo. Seï ñöôïc baûo quaûn trong ñieàu kieän laïnh 5-15oC. Baèng caùch baûo quaûn naøy, seï trong moät tuaàn cuõng coù theå söï duïng thuï tinh toát. Ngöôøi ta cuõng khuyeân laø neân coù seï döï phoøng ñeå söû suïng ngay trong tröôøng hôïp baét ñöôïc caù caùi coù tröùng chín. Phöông phaùp thuï tinh khoâ thöôøng ñöôïc aùp duïng.
27
Hình 5: Vuoát seï taïi ngö tröôøng
2.3.2 Kích thích sinh saûn
ÔÛ caû hai phöông phaùp phaùp tieâm hormon vaø kích thích baèng ñieàu khieån moâi tröôøng ñeàu coù theå cho caù thuï tinh töï nhieân trong beå.
a.Kích thích sinh saûn baèng tieâm hormone
Sau khi nuoâi caù boá meï trong beå chuaån bò ñöôïc 2 thaùng, kieåm tra caù 2 laàn moãi thaùng trong nhöõng kyø trieàu cöôøng. Duøng oáng thaêm tröùng (φ = 1,2 mm) ñöa vaøo oáng daãn tröùng khoaûng 6-7 cm, töø loã sinh duïc roài laáy tröùng ra vaø ño ñöôøng kính tröùng. Neáu tröùng caù cheûm ñaït ñeán giai ñoaïn 3 tích luõy noaõn hoaøng hoaëc coù ñöôøng kính tröùng töø 0,4-0,5 mm thì caù caùi coù theå ñöôïc chích hormon cho sinh saûn. Ñoái vôùi caù ñöïc, chæ caàn choïn caù tieát seï.
Nhöõng hormon thöôøng ñöôïc söû duïng kích thích caù cheûm sinh saûn, coù keát quaû toát trong saûn xuaát laø:
• Puberogen: goàm 63% FSH (Follicle Stimulating Hormon) vaø 34% LH (Leutinizing Hormon). Lieàu duøng laø 50-200 IU (Puberogen)/kg caùi vaø 20-50 IU/kg ñöïc. Thôøi gian hieäu öùng laø 36 giôø. Löu yù: trong tröôøng hôïp caù khoâng ñeû sau 48 giôø, tieâm lieàu thöù hai gaáp ñoâi laàn tröôùc. Ñeå theâm 24 giôø nöõa. Tuy nhieân thoâng thöôøng caù seõ ñeû sau 15 giôø.
• Hoaëc HCG pha vôùi naõo thuøy caù meø, cheùp.Lieàu duøng laø 2-3 mg naõo + 250-1000 IU (HCG)/kg caùi. Thôøi gian hieäu öùng vaø ñeû cuõng gioáng nhö khi duøng Puberogen.
Neân tieâm caù ôû goác vaây ngöïc. Sau khi tieâm, chuyeån caù sang beå ñeû. Sau khi tieâm laàn moät 24 giôø, phaûn öùng cuûa caù ñoái vôùi vieäc xöû lyù hormon thöôøng bieåu hieän baèng söï phoàng leân cuûa maët buïng. Neáu caù ñeû trong voøng 12-15 giôø, moät maøng môõ traéng xuaát hieän ôû beà maët nöôùc. Neáu caù khoâng ñeû, neân tieâm laàn thöù hai.
Hình 6: Tieâm hormon cho caù caùi
Caù chẽm ñöôïc kích thích sinh saûn baèng xöû lyù hormon seõ luoân ñeû trong voøng 12 giôø sau khi tieâm laàn thöù 2. Thôøi gian chích cho laàn sau phaûi truøng vôùi thôøi gian sinh saûn töï nhieân cuûa caù vaø neân thöïc hieän luùc chieàu toái.
b. Kích thích caù sinh saûn baèng ñieàu khieån moâi tröôøng
Döïa vaøo nhöõng quan saùt vaø phaân tích hieän töôïng töï nhieân xaûy ra trong quaù trình caù chẽm ñeû, ngöôøi ta ñaõ phaùt trieån nhöõng kyõ thuaät ñeå kích thích caù ñeû trong ñieàu kieän nuoâi. Sau ñaây laø nhöõng böôùc caàn laøm:
• Thay ñoåi ñoä maën cuûa nöôùc ñeå kích thích (moâ phoûng söï thay ñoåi ñoä maën trong quaù trình caù di löu.
• Giaûm nhieät ñoä nöôùc töông töï hieän töôïng thöôøng thaáy trong côn möa.
• Haï möùc nöôùc sau ñoù cho theâm nöôùc bieån saïch vaøo beå ñeå kích thích nhö thuûy trieàu leân cao vaø cuõng theo chu kyø traêng.
Ban ñaàu, pha nöôùc trong beå döôõng ñeán khoaûng 20-25%o tröôùc khi döôõng caù boá meï ñaõ choïn ñöôïc. Sau khi döôõng caù, haøng ngaøy thay 50-60% nöôùc cho ñeán khi
29
ñaït 30-32%o. Maát chöøng 2 tuaàn ñeå laøm ñieàu naøy. Noù seõ kích thích söï di löu cuûa caù töø vuøng sinh tröôûng ñeán baõi ñeû.
Tröôùc khi cho sinh saûn 1 tuaàn, caù caùi ñöôïc taùch khoûi baày vaø ngöøng cho aên.
Hai hoaëc 3 ngaøy tröôùc ngaøy raèm hoaëc 30 (aâm lòch), do caù ñaõ chín sinh duïc neân chuùng naêng ñoäng hôn. Caù ñöïc vaø caùi chín sinh duïc bôi loäi vôùi nhau thöôøng xuyeân hôn. Thöôøng chuùng ôû gaàn maët nöôùc ñeán luùc sinh saûn.
Luùc baét ñaàu traêng troøn hoaëc traêng 30, nhieät ñoä nöôùc trong beå ñeû ñöôïc ñieàu khieån baèng caùch haï möïc nöôùc xuoáng coøn 30 cm luùc tröa vaø phôi döôùi naéng 2-3 giôø.
Phöông phaùp naøy laøm nhieät ñoä nöôùc trong beå leân ñeán 31-32oC. Sau ñoù theâm nhanh nöôùc bieån ñaõ loïc vaøo beå ñeû ñeå kích thích nhö trieàu leân vaø thaät söï nhieät ñoä nöôùc cuõng seõ giaûm nhanh xuoáng 27-28oC.
Caù ñeû ngay trong ñeâm sau khi ñieàu khieån moâi tröôøng (18h00-20h00). Neáu caù khoâng ñeû, laäp laïi nhö vaäy 2-3 ngaøy nöõa, ñeán khi caù ñeû.
Neáu caù ñöôïc kích thích baèng xöû lyù hormon hoaëc ñieàu khieån moâi tröôøng ñeå sinh saûn, chuùng seõ ñeû lieân tuïc trong voøng 3-5 ngaøy vôùi söï hoå trôï cuûa vieäc ñieàu khieån caùc yeáu toá moâi tröôøng. Nhöõng caù boá meï ñaõ tham gia sinh saûn naøy coù theå cho sinh saûn sau 5-6 thaùng.
2.3.3 Aáp tröùng
Tröùng caù chẽm ñaõ thuï tinh coù kích thöôùc 0,8-1 mm, chuùng noåi lô löõng ở taàng nöôùc maët vaø trong suoát. Thu gom tröùng vaø chuyeån töø beå ñeû sang beå aáp baèng moät trong 2 caùch sau ñaây:
Caáp nöôùc cho beå ñeû baèng doøng nöôùc bieån chaûy lieân tuïc. Nöôùc chaûy traøn seõ mang theo tröùng vaøo moät beå nhoû coù chöùa löôùi phieâu sinh (maét löôùi 200µ). Vôùt tröùng vaøo buoåi saùng hoâm sau khi caù ñeû.
Gom tröùng töø trong beå ñeû baèng caùch duøng löôùi keùo (maét löôùi 200µ) ñeå vôùt vaøo buoåi saùng sau khi caù ñeû.
Hình 8: Duøng löôùi keùo ñeå gom tröùng
Sau khi thu tröùng, neân röûa nhieàu laàn qua haøng loaït maøng loïc ñeå taùch nhöõng maûnh vuïn (muøn baû höõu cô, phieâu sinh v.v) ñaõ dính vaøo tröùng. Cho tröùng vaøo bình phaân ñoä ñeå ñònh löôïng. Thoâng thöôøng tröùng thuï tinh noåi trong khi tröùng khoâng thuï tinh chìm xuoáng ñaùy cuûa duïng cuï chöùa. Huùt tröùng khoâng thuï tinh ra baèng caùch siphon.
Sau ñoù chuyeån tröùng thuï tinh sang beå aáp vôùi maät ñoä 100 tröùng/L. Tröùng seõ nôû trong voøng 17-18 giôø ôû 26-28oC. Tröùng cheát seõ chìm xuoáng ñaùy vaø ñöôïc siphon ra. Thu gom aáu truøng môùi nôû caån thaän vaøo saùng hoâm sau, baèng caùch duøng cheùn lôùn ñeå muùc vaø chuyeån ngay sang beå öông aáu truøng.
2.3.4 Öông aáu truøng
Beå öông coù theå baèng nhöïa, thuûy tinh, goã hay cement. Moät beå öông ñieån hình thöôøng hình chöõ nhaät vaø ñöôïc ñaët ngoaøi trôøi. Theå tích 8-10 m3. Beå ñöôïc che naéng maïnh vaø möa lôùn baèng maùi ngoùi. Maät ñoä nuoâi thoâng thöôøng laø 30-100 con/L.
2.3.5 Moâi tröôøng öông
Nöôùc bieån chaát löôïng toát (30-31%o) laø nhu caàu cuûa beå öông. Nhieät ñoä nöôùc cuõng raát quan troïng vaø caàn ôû 26-28oC ñeå kích thích söï phaùt trieån cuûa aáu truøng nhanh choùng.
31
Beå aáu truøng ñöôïc chuaån bò 1-2 ngaøy tröôùc khi vaän chuyeån aáu truøng môùi nôû sang. Theâm nöôùc ñaõ loïc vaøo beå vaø suïc khí. Sau ñoù cung caáp vaøo beå taûo ñôn baøo (Tetraselmis sp. hoaëc Chlorella spp.) vaø duy trì ôû maät ñoä 8-10x103 teá baøo/mL ñoái vôùi Tetraselmis vaø 3-4x104 teá baøo treân mL cho Chlorella. Nhöõng taûo naøy giöõ 2 vai troø: laøm thöùc aên tröïc tieáp cho aáu truøng vaø rotifer vaø ñieàu hoøa cho moâi tröôøng nöôùc cho beå öông.
Haøng ngaøy neân laøm saïch ñaùy beå öông. Huùt tröùng khoâng thuï tinh, chaát caën baû, aáu truøng cheát vaø thöùc aên thöøa tích luõy ôû ñaùy beå. Trong 25 ngaøy öông ñaàu, haøng ngaøy thay 20% nöôùc, sau ñoù taêng ñeán 40-60% cho moãi ngaøy coøn laïi. Vì caù chẽm coù theå soáng trong nöôùc ngoït, ngöôøi ta khuyeân neân giaûm ñoä maën nöôùc öông khi aáu truøng coøn ñang ôû traïi gioáng, tröôùc khi chuyeån chuùng sang moâi tröôøng nöôùc ngoït.
Baét ñaàu töø ngaøy thöù 20, coù theå giaûm daàn ñoä maën ñeán khi ñaït nöôùc ngoït ôû ngaøy thöù 50.
2.3.6 Thöùc aên vaø dinh döôõng
Ba ngaøy ñaàu sau khi nôû, khoâng cho aáu truøng aên, vì chuùng vaãn haáp thu chaát sinh döôõng töø noaõn hoaøng. Tuy nhieân, cho taûo ñôn baøo vaøo ôû ngaøy ñaàu tieân ñeå duy trì chaát löôïng nöôùc toát cuõng nhö laø thöùc aên cho brachionus.
Sau 3 ngaøy, khi noaõn hoaøng ñöôïc haáp thu heát vaø mieäng aáu truøng ñaõ ñöôïc phaùt trieån ñaày ñuû, coù theå cho aên rotifer (Brachionus plicatilis). Giöõ maät ñoä 3-5 retifer/mL. Cho aên rotifer 3 laàn moãi ngaøy khoaûng 1 tuaàn.
Sau khi ñaõ cho aên Brachionus, neân cho theâm taûo Tetraselmis sp. vaø Chlorella sp. ñeå giöõ maät ñoä theo yeâu caàu 8-10x1013 vaø 3-4x104 tb/mL. Moät tuaàn sau khi aáu truøng baét ñaàu aên, giaûm maät ñoä aáu truøng xuoáng coøn 20-40 con/L. Khaåu phaàn ñöôïc chuyeån sang Nauplii cuûa artemia trong voøng 10 ngaøy. Sau ñoù cho caù boät aên artemia (daïng chöa tröôûng thaønh roài tröôûng thaønh) trong 20-30 ngaøy hoaëc ñeán khi caù ñaït 50 ngaøy tuoåi. Sau khi caù boät ñaït chieàu daøi 12-15 mm (khoaûng 30 ngaøy tuoåi) coù theå cho caù boät aên thòt caù baêm nhoû.
Löu yù: Moät trong nhöõng yeáu toá chuû choát ñeå chaéc chaén thaønh coâng trong hoaït ñoäng saûn xuaát gioáng caù chẽm laø saûn xuaát ñuùng luùc caùc sinh vaät laøm thöùc aên caàn thieát vôùi soá löôïng ñaày ñuû.
3. Kyõ thuaät nuoâi caù cheûm
Moät trong nhöõng vaán ñeà quan troïng nhaát trong nuoâi caù cheûm laø söï aên laãn nhau. Tæ leä cheát cao thöôøng xaûy ra khi nuoâi caù khoâng ñoàng côõ. Ñieàu naøy xaûy ra haàu heát ôû caù raát nhoû (1-20 cm), 2 thaùng nuoâi ñaàu tieân. Ñeå haïn cheá vaán ñeà naøy, neân nuoâi caù chẽm thaønh 2 giai ñoaïn, ñoù laø giai ñoaïn öông vaø giai ñoaïn nuoâi thòt.
3.1 Öông
Muïc ñích chính cuûa öông laø nuoâi caù boät töø traïi saûn xuaát (côõ 1-2,5 cm) ñeán giai ñoaïn aáu nieân (8-10 cm). Ñieàu naøy coù theå giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà caïnh tranh khoâng gian trong beå öông. Sau thôøi gian öông, coù theå phaân haïn caù thaønh nhöõng nhoùm côõ khaùc nhau vaø nuoâi trong caùc ao rieâng bieät. Ngöôøi ta thaáy raèng, caù höông töø ao öông toát hôn caù nuoâi tröïc tieáp trong ao nuoâi thòt veà maët sinh tröôûng vaø tæ leä soáng.
Ngöôøi ta khuyeán caùo khoâng neân öông caù boät trong beå cement vì khoâng traùnh ñöôïc söï tích tuï thöùc aên thöøa trong ñaùy beå. Söï tích tuï nhö theá coù theå gaây beänh do vi khuaån. Ngoaøi ra, söï va chaïm nhaát ñònh vôùi beå cement laøm cho caù bò ton thöông vaø sau ñoù bò nhieåm khuaån.
3.1.1 Öông trong ao
Chuaån bò ao chu ñaùo. Ao öông caàn ñöôïc xeû raûnh xeùo saâu ñeå thaùo nöôùc doàn caù. Muïc ñích laø ñeå deã löïa caù khi thu hoaïch.
Maät ñoä thaû laø 20-50 con/m2. Gaây nuoâi thöùc aên töï nhieân trong ao ñeå cung caáp cho caù tröôùc khi thaû. Thay nöôùc haøng ngaøy khoaûng 30%.
Cho aên boå sung baèng caùch duøng caù taïp baêm nhoû cho aên 2 laàn moãi ngaøy, khoaûng 100% sinh khoái caù nuoâi trong tuaàn ñaàu (luùc 9-17 giôø). Giaûm coøn 60% ôû tuaàn thöù 2 vaø 40% ôû tuaàn thöù 3.
Maëc duø caù chẽm thích aên thöùc aên soáng nhöng chuùng ta coù theå taäp cho noù aên ñoäng vaät cheát. Tröôùc khi cho aên neân taäp cho chuùng coù phaûn xaï baèng caùch voã vaøo maët nöôùc, caù seõ taäp trung thaønh baày, cho aên töøng chuùt moät. Neân nhôù raèng, caù chẽm khoâng thích aên thöùc aên ñaõ chìm xuoáng ñaùy, do ñoù neân cho aên töø töø. Khi caù ñaõ no chuùng boû ñi, vì theá neân döøng cho aên.
Thôøi gian öông keùo daøi 30-45 ngaøy ñeán giai ñoaïn caù gioáng (5-10 cm). Ñeán giai ñoaïn naøy, coù theå chuyeån caù ra ao nuoâi thòt.
3.1.2 Öông trong loàng löôùi
Uông trong loàng raát deã quaûn lyù vaø khoâng ñoøi hoûi voán ñaàu tö lôùn. Coù 2 kieåu loàng, laø loàng noåi vaø loàng coá ñònh. Loàng coù theå ñöôïc ñaët ôû soâng, bôø bieån hay trong ao. Neân traùnh ñaët loàng ôû nhöõng nôi coù nhieàu chaát baån, vì noù coù theå laøm bít maët löôùi vaø huõy hoaïi loàng. Nôi coù doøng nöôùc maïnh cuõng coù theå phaù hö loàng.
Thaû caù boät (1-2,5 cm) nuoâi loàng vôùi soá löôïng 80-100 con/m2. Hoaït ñoäng nuoâi vaø cho aên cuõng gioáng nhö öông trong ao.
33
Kieåm tra loàng haøng ngaøy ñeå chaéc chaén loàng khoâng bò sinh vaät (nhö cua) taøn phaù hoaëc bò bít kín do caùc sinh vaät laøm baån. Haøng ngaøy phaûi duøng baøn chaûi chaø röûa maët löôùi ñeå nöôùc thoâng qua deã daøng.
Neân löu yù veà chaát löôïng caù gioáng khi choïn mua:
• Caù phaûi coù maøu nhaït ñieån hình (neáu khoâng laø do ñoä maën quaù cao chöa thuaàn hoaù).
• Caù ñoàng côõ luùc coøn öông.
• Khoeû maïnh, bôi nhanh nheïn ôû ñaùy beå hoaëc men theo thaønh.
Sau khi öông ñöôïc 30-40 ngaøy (trong ao hay loàng) hoaëc khi caù ñaït kích thöôùc 5-10 cm, coù theå ñöa caù ra ao nuoâi thòt. Neân phaân caù thaønh nhieàu côõ khaùc nhau ñeå nuoâi trong caùc ao rieâng. Nhö vaäy seõ ngaên ngöøa söï aên nhau toát nhaát.
3.2 Nuoâi caù thòt:
Kích thöôùc thöông phaåm ñoøi hoûi khaùc nhau ôû caùc quoác gia khaùc nhau. Ví duï: Malaysia, Thailand, Hongkong vaø Singapore côõ caù thöông phaåm ñöôïc chaáp nhaän töø 700-1200 g. Trong khi ôû Philippines, 300-400 g. Thôøi gian nuoâi cuõng thay ñoåi töø 3-4 thaùng (300-400 g) ñeán 8-12 thaùng.
3.2.1 Thöùc aên vaø dinh döôõng
Thöùc aên laø trôû ngaïi lôùn trong coâng ngheä nuoâi caù cheûm. Hieän taïi, ngöôøi ta chæ söû duïng caù taïp laøm thöùc aên cho caù nuoâi. Duøng caù taïp xay nhoû cho aên ngaøy 2 laàn vaøo buoåi saùng (8 giôø) vaø buoåi chieàu (17 giôø), vôùi tæ leä toång coäng baèng 10% toång sinh khoái caù nuoâi cho suoát 2 thaùng ñaàu tieân. Sau 2 thaùng giaûm cho aên, moãi ngaøy cho aên moät laàn vaøo buoåi chieàu vôùi tæ leä 5% sinh khoái. Chæ cho aên khi caù bôi gaàn maët nöôùc.
3.2.2 Nuoâi trong ao
Coù 2 kieåu nuoâi trong ao.
• Nuoâi rieâng: Heä thoáng nuoâi naøy chæ coù moät gioáng caù nuoâi, noù phuï thuoäc hoaøn toaøn vaøo vieäc cho aên. Vieäc cho aên laøm giaûm lôïi nhuaän ñeán möùc toái thieåu, ñaëc bieät nguoàn caù töôi bò giôùi haïn vaø giaù cao.
• Nuoâi gheùp: Trong heä thoáng naøy caàn phaûi choïn moät loaøi caù laøm moài ñeå nuoâi gheùp vôùi caù chẽm, vôùi ñieàu kieän loaøi caù ñoù phaûi coù khaû naêng sinh saûn lieân tuïc ñeå ñuû cung caáp cho söï sinh tröôûng cuûa caù cheûm trong suoát thôøi gian nuoâi. Caù laøm moài phaûi laø loaïi caù söû duïng thöùc aên töï nhieân trong ao vaø khoâng caïnh tranh
gheùp vôùi caù cheûm.
3.2.3 Caáu truùc ao
Ao caù chẽm thöôøng hình chöõ nhaät kích thöôùc khoaûng 0,2-2 ha
vaø saâu 1,2-1,5 m. Moãi ao coù coáng caáp vaø coáng thoaùt rieâng bieät ñeå söï thay ñoåi nöôùc thuaän tieän. Ñaùy ao phaúng, nghieâng veà phía coáng kieät.
3.2.4 Chuaån bò ao
Söï chuaån bò ao töông töï vôùi caùch sau ñaây trong heä thoáng ao:
• Neáu nuoâi taùch bieät, sau khi boùn voâi ñeå trung hoøa ñaát ao, coù theå thaû caù ngay.
Cho nöôùc ñaày ao ngay sau khi chuaån bò ao.
• Trong nuoâi gheùp, sau khi trung hoøa ñaát ao, boùn phaân höõu cô (phaân gaø) tæ leä 1 taán/ha. Sau ñoù nöôùc ao ñöôïc taêng daàn ñeå phaùt trieån thöùc aên töï nhieân. Khi quan saùt thaáy thöùc aên töï nhieân ñaõ phong phuù, thaû caù roâ phi boá meï ñaõ choïn vaøo ao vôùi tæ leä 5-10 ngaøn con/ha. Tæ leä ñöïc:caùi = 1:3. Nuoâi caù roâ phi trong ao ñöôïc moät ñeán hai thaùng hoaëc ñeán khi thaáy caù boät xuaát hieän vôùi soá löôïng ñuû, sau ñoù thaû caù chẽm vaøo nuoâi.
• Caù chẽm côõ 8-10 cm töø khu öông ñöôïc nuoâi trong ao nuoâi thòt vôùi tæ leä 10-20 ngaøn con/ha ñoái vôùi heä thoáng nuoâi rieâng vaø 3-5 ngaøn con/ha vôùi heä thoáng nuoâi gheùp. Tröôùc khi nuoâi, taäp cho caù quen daàn vôùi ñieàu kieän nuoâi vaø ñoä maën. Toát nhaát neân thaû caù ñoàng côõ vaøo luùc maùt trôøi.
3.2.5 Quaûn lyù ao nuoâi
Do phaûi duy trì löôïng thöùc aên töï nhieân trong ao neân haïn cheá boå sung nöôùc cho ao. Ba ngaøy thay nöôùc moät laàn khoaûng 50% nöôùc ao. Tuy nhieân, trong heä thoáng nuoâi rieâng ngöôøi ta phaûi cho aên haøng ngaøy neân caàn boå sung nöôùc haøng ngaøy.
Caâu hoûi gôïi yù:
1. Haõy laäp sô ñoà veà nhöõng phöông phaùp cho caù chẽm sinh saûn nhaân taïo.
2. Nhöõng trôû ngaïi lôùn nhaát trong coâng taùc saûn xuaát gioáng caù chẽm laø gì?
3. Ñeå phaùt trieån ngheà nuoâi caù chẽm coâng nghieäp, caàn quan taâm caùc vaán ñeà gì?
