Héi th¶o khoa häc

(1)

Héi th¶o khoa häc

“QUYÒN CON NG¦êI: TIÕP CËN LI£N NGµNH KHOA HäC X· HéI”

H¦NG THANH B×NH tæng thuËt uyÒn con ng−êi (human rights) lµ

mét kh¸i niÖm mang tÝnh chÝnh trÞ, ph¸p lý vµ ®· cã mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dµi trong lÞch sö t− t−ëng cña nh©n lo¹i. Nghiªn cøu vÒ quyÒn con ng−êi theo h−íng ®a ngµnh vµ liªn ngµnh khoa häc x· héi lµ mét h−íng tiÕp cËn ®· ®−îc h×nh thµnh vµ kh¼ng

®Þnh t¹i nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi trong

®ã cã ViÖt Nam. Nh»m môc tiªu c«ng bè kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ quyÒn con ng−êi cña c¸c nhµ khoa häc trÎ, t¹o diÔn ®µn cho c¸c nhµ khoa häc trÎ th¶o luËn, trao

®æi quan ®iÓm, trau dåi b¶n lÜnh khoa häc, Héi th¶o “QuyÒn con ng−êi: tiÕp cËn liªn ngµnh khoa häc x· héi” ®· ®−îc Dù

¸n DiÔn ®µn Gi¸o dôc QuyÒn con ng−êi vµ Ban chÊp hµnh §oµn TNCS Hå ChÝ Minh ViÖn KHXH ViÖt Nam phèi hîp tæ chøc vµo ngµy 01/08/2011. Sau ®©y lµ néi dung chÝnh cña mét sè tham luËn tham gia Héi th¶o.

I. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn

Tham luËn cña t¸c gi¶ NguyÔn Hång §øc nhËn ®Þnh, sù xuÊt hiÖn c¸c nhµ n−íc chiÕm h÷u n« lÖ víi m©u thuÉn giai cÊp lµ c¬ së ®Ó h×nh thµnh nh÷ng t− t−ëng vµ yªu s¸ch vÒ quyÒn con ng−êi; môc ®Ých lµ kh¼ng ®Þnh nh©n

phÈm, ®Þa vÞ cña ng−êi lao ®éng, quyÒn b×nh ®¼ng tù nhiªn, quyÒn ®−îc b¶o vÖ vµ quyÒn ®−îc tham gia vµo c¸c ho¹t

®éng chÝnh trÞ - x· héi. Nh÷ng t− t−ëng ban ®Çu vÒ quyÒn con ng−êi mang tÝnh chÊt phª ph¸n ®èi víi t×nh tr¹ng bÊt c«ng x· héi, ph¶n ¸nh nh÷ng nÊc thang ban ®Çu trong t− duy nh©n lo¹i vÒ phÈm gi¸ con ng−êi, ®−îc thÓ hiÖn trong nhiÒu lÜnh vùc nh− triÕt häc, t«n gi¸o, ph¸p luËt, chÝnh trÞ...

ë Trung Quèc, triÕt gia MÆc Tö (478-392 tr−íc C«ng nguyªn) ®· ®−a ra nh÷ng quan niÖm vÒ quyÒn tù nhiªn cña con ng−êi, quyÒn cña nh©n d©n tham gia c«ng viÖc qu¶n lý nhµ n−íc, quyÒn ®−îc ®øng lªn chèng l¹i sù ¸p bøc, bÊt c«ng.

ë ph−¬ng T©y thêi kú Hy L¹p vµ La M· cæ ®¹i, t− t−ëng vÒ quyÒn con ng−êi - g¾n liÒn víi c¸c häc thuyÕt cña tr−êng ph¸i Kh¾c kû (the Stoics) quan niÖm, nh©n phÈm con ng−êi cÇn ph¶i ®−îc xem xÐt vµ dùa vµo sù hßa hîp víi luËt tù nhiªn, coi nh÷ng quyÒn n¨ng tù nhiªn chÝnh lµ c¬ së cho c¸c quyÒn cßn l¹i.

Sau thêi kú Phôc h−ng, luËt tù nhiªn ®· ®−îc g¾n liÒn víi quyÒn tù nhiªn. Cïng víi sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn

Q

(2)

cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa cña T©y ¢u thÕ kû XVI-XVII, cuéc

®Êu tranh cña giai cÊp t− s¶n chèng l¹i chÕ ®é chuyªn chÕ phong kiÕn, tÇng líp quý téc vµ nhµ thê chÝnh lµ c¬ së ®Ó phôc h−ng vµ ph¸t triÓn c¸c gi¸ trÞ nh©n ®¹o vµ nh©n v¨n vÒ quyÒn con ng−êi, ®−îc thÓ hiÖn râ nÐt nhÊt trong LuËt tù nhiªn.

John Locke (1632-1704) - triÕt gia ng−êi Anh - ®−îc cho lµ ng−êi ®Çu tiªn

®· ph¸t triÓn mét lý thuyÕt toµn diÖn vÒ quyÒn con ng−êi. Locke cho r»ng, ng−êi d©n h×nh thµnh nªn c¸c x· héi, c¸c x·

héi h×nh thµnh nªn c¸c nhµ n−íc ®Ó

®¶m b¶o quyÒn ®−îc h−ëng çc quyÒn tù nhiªn. Chøc n¨ng vµ gi¸ trÞ ph¸p lý cña nhµ n−íc chÝnh lµ b¶o vÖ çc quyÒn tù nhiªn. Nãi çch kh¸c, tÝnh hîp ph¸p cña nhµ n−íc chØ cã ®−îc nÕu t«n träng vµ b¶o vÖ mét çch cã hÖ thèng çc quyÒn cña c«ng d©n. Locke còng quan niÖm, trong tr¹ng th¸i tù nhiªn, con ng−êi cã çc quyÒn: tù do, b×nh ®¼ng vµ t− h÷u - vèn tån t¹i ®éc lËp tr−íc quyÒn lùc chÝnh trÞ cña nhµ n−íc, lµ çc quyÒn bÈm sinh vµ bÊt biÕn cña con ng−êi vµ kh«ng ai cã thÓ thay ®æi ®−îc.

T− t−ëng vÒ quyÒn con ng−êi dùa trªn nÒn t¶ng quyÒn tù nhiªn ®· ®−îc çc nhµ Khai s¸ng Ph¸p nh− Voltaire, Montesquieu vµ Jean-Jacques Rousseau hoµn thiÖn. Trong quan niÖm cña Voltaire (1694-1778), nh÷ng quy luËt tù nhiªn biÓu hiÖn nh− lµ nguån gèc cña çc quyÒn, trao cho con ng−êi çc quyÒn tù nhiªn vÒ tù do vµ b×nh ®¼ng, trong ®ã tù do lµ quyÒn tù nhiªn quan träng nhÊt. Montesquieu (1689-1755) nhÊn m¹nh, tù do cã nghÜa lµ lµm nh÷ng ®iÒu ph¸p luËt cho phÐp vµ ®Ó cã ®−îc sù tù do ®ã ph¶i ph©n chia quyÒn lùc nhµ

n−íc thµnh quyÒn lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ t− ph¸p. J.J. Rousseau (1712-1778) quan niÖm b×nh ®¼ng xuÊt ph¸t tõ tr¹ng th¸i tù nhiªn, tõ yªu cÇu cña con ng−êi nãi chung; con ng−êi ph¶i cã tù do c«ng d©n vµ quyÒn t− h÷u vÒ tµi s¶n.

RÊt nhiÒu cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ lín trong hai thÕ kû qua cã liªn quan

®Õn viÖc më réng mét lo¹t quyÒn ®−îc b¶o vÖ: quyÒn bÇu cö cho mäi c«ng d©n, cho phÐp ng−êi lao ®éng ®−îc ®Êu tranh

®ßi t¨ng l−¬ng vµ c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn lµm viÖc, xãa bá t×nh tr¹ng ph©n biÖt ®èi xö v× giíi tÝnh vµ chñng téc. Ngµy 24/10/1945, b¶n HiÕn ch−¬ng mµ Liªn Hîp Quèc th«ng qua ®· yªu cÇu: TÊt c¶

c¸c quèc gia thµnh viªn Liªn Hîp Quèc ph¶i cam kÕt b»ng hµnh ®éng ®Ó thóc

®Èy sù tiÕn bé x· héi, t«n träng vµ tu©n thñ triÖt ®Ó c¸c quyÒn vµ tù do c¬ b¶n cña tÊt c¶ mäi ng−êi, kh«ng ph©n biÖt chñng téc, nam n÷, ng«n ng÷ hay t«n gi¸o. VÊn ®Ò nh©n quyÒn ®· thùc sù trë thµnh mèi quan t©m quèc tÕ réng lín.

Th¸ng 12/1948, Tuyªn ng«n toµn thÕ giíi vÒ nh©n quyÒn ra ®êi x¸c ®Þnh kh¸ toµn diÖn c¸c quyÒn vµ tù do c¬ b¶n cña con ng−êi. Tõ n¨m 1948 ®Õn 1965, Liªn Hîp Quèc ®· th«ng qua 14 hiÖp

−íc vµ nghÞ ®Þnh th− vÒ nh©n quyÒn.

N¨m 1966, hai c«ng −íc quèc tÕ quan träng nhÊt vÒ c¸c quyÒn d©n sù, chÝnh trÞ vµ c¸c quyÒn kinh tÕ - x· héi vµ v¨n hãa ®· ®−îc th«ng qua t¹i §¹i héi ®ång.

Cho ®Õn nay, Liªn Hîp Quèc vµ çc tæ chøc quèc tÕ ®· th«ng qua mét khèi l−îng lín çc v¨n b¶n ph¸p lý vÒ nh©n quyÒn. §iÒu nµy chøng tá hÇu hÕt çc n−íc trªn thÕ giíi ®· s½n sµng ®Èy m¹nh viÖc thùc hiÖn quyÒn con ng−êi vµ xem ®ã lµ ®ßi hái phæ biÕn cña mäi nhµ

(3)

n−íc vµ mäi d©n téc trong thêi ®¹i ngµy nay. Liªn Hîp Quèc kªu gäi “Céng ®ång quèc tÕ cÇn ñng hé viÖc t¨ng c−êng vµ

®Ò cao d©n chñ, ph¸t triÓn vµ t«n träng c¸c quyÒn con ng−êi vµ c¸c tù do c¬ b¶n trªn toµn thÕ giíi”.

II. TiÕp cËn liªn ngµnh khoa häc x· héi ®èi víi mét sè quyÒn c¬ b¶n

1. QuyÒn tù do lËp héi

QuyÒn tù do lËp héi lµ chñ ®Ò nghiªn cøu cña hai t¸c gi¶ Ph¹m Ngäc Th¹ch vµ Lª Th−¬ng HuyÒn. C¸c t¸c gi¶

cung cÊp th«ng tin cho biÕt, quyÒn tù do lËp héi - mét trong nh÷ng quyÒn chÝnh trÞ c¨n b¶n cña con ng−êi - ®· cã h¬n 800 n¨m lÞch sö, g¾n liÒn víi sù ra ®êi cña §¹i HiÕn ch−¬ng (Magna Carta) cña Anh vµo n¨m 1215. QuyÒn tù do lËp héi

®· ®−îc ghi nhËn trong nhiÒu v¨n kiÖn quèc tÕ nh−: Tuyªn ng«n quèc tÕ vÒ Nh©n quyÒn, NghÞ quyÕt cña Héi ®ång Nh©n quyÒn Liªn Hîp Quèc vÒ QuyÒn tù do héi häp vµ tù do lËp héi, HiÕn ch−¬ng cña Tæ chøc Lao ®éng quèc tÕ, C«ng −íc ch©u ¢u vÒ QuyÒn con ng−êi, Tuyªn bè chung Helsinki, Tuyªn ng«n cña ch©u Mü vÒ QuyÒn vµ nghÜa vô cña con ng−êi, HiÕn ch−¬ng ch©u Phi vÒ QuyÒn con ng−êi vµ quyÒn c¸c d©n téc, HiÕn ch−¬ng ASEAN, v.v...

ë ViÖt Nam, HiÕn ph¸p n¨m 1992 kh¼ng ®Þnh: “C«ng d©n cã quyÒn tù do ng«n luËn, tù do b¸o chÝ, cã quyÒn ®−îc th«ng tin, cã quyÒn héi häp, lËp héi, biÓu t×nh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt (§iÒu 69). Theo ®ã, quyÒn lËp héi ®−îc coi lµ mét trong nh÷ng quyÒn tù do c¬

b¶n cña c«ng d©n. Ph¸p luËt cô thÓ hãa quyÒn nµy b»ng nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ theo h−íng t¹o nªn m«i tr−êng ph¸p lý thuËn lîi nhÊt cho ho¹t ®éng cña héi.

X©y dùng ph¸p luËt vÒ héi, bªn c¹nh viÖc t¹o m«i tr−êng ph¸p lý cho sù ph¸t triÓn cña héi, ®Þnh h−íng cho héi ho¹t

®éng ®óng môc ®Ých, cã hiÖu qu¶ nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi cña héi vµ cña héi viªn, gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña

®Êt n−íc, cßn cÇn ph¶i gi÷ v÷ng an ninh chÝnh trÞ, trËt tù an toµn x· héi, tr¸nh viÖc lîi dông quyÒn tù do lËp héi ®Ó g©y mÊt æn ®Þnh x· héi.

2. QuyÒn ®−îc gi¸o dôc

QuyÒn ®−îc gi¸o dôc ®· ®−îc chÝnh thøc x¸c ®Þnh cïng víi c¸c quyÒn con ng−êi kh¸c c¸ch ®©y h¬n 60 n¨m. QuyÒn

®−îc gi¸o dôc cã thÓ ®−îc xem lµ sù thõa nhËn cña mäi ng−êi ®èi víi viÖc ng−êi kh¸c ®−îc häc tËp, tiÕp nhËn kiÕn thøc, bæ sung vµ hoµn thiÖn nh©n c¸ch cña b¶n th©n ®Ó trë thµnh thµnh viªn h÷u Ých cña x· héi. Liªn quan ®Õn quyÒn nµy, tham luËn cña t¸c gi¶

NguyÔn Anh TuÊn ®¸ng chó ý cã phÇn giíi thiÖu vÒ khung ph©n tÝch tiÕp cËn vµ h−ëng dông quyÒn ®−îc gi¸o dôc (4-A scheme) cña Katarina Tomasevski. 4-A

®ã chÝnh lµ:

- Available (s½n sµng): mét nÒn gi¸o dôc miÔn phÝ vµ ®−îc ®iÒu hµnh víi vai trß cña nhµ n−íc. TÝnh s½n sµng cña gi¸o dôc thÓ hiÖn ë chç häc phÝ hay c¸c g¸nh nÆng tµi chÝnh kh¸c ®Òu ph¶i ®−îc lo¹i trõ. Bëi thÕ, c«ng viÖc nµy ®ßi hái sù can thiÖp cña nhµ n−íc ë tÇm vÜ m«.

- Accessible (tiÕp cËn): mét nÒn gi¸o dôc cho mäi ng−êi kh«ng cã bÊt kÓ mét sù ph©n biÖt nµo vÒ giíi, téc ng−êi vµ gèc g¸c c«ng d©n.

- Acceptable (chÊp nhËn): mét nÒn gi¸o dôc cã chÊt l−îng, t¹o ®iÒu kiÖn cho ng−êi häc cã kh¶ n¨ng ph¸t huy hÕt n¨ng lùc cña b¶n th©n.

(4)

- Adaptable (thÝch øng): mét nÒn gi¸o dôc trong ®ã ng−êi häc thÓ hiÖn

®−îc tÝnh t−¬ng thÝch b¶n th©n ®èi víi nhµ tr−êng, víi ch−¬ng tr×nh häc nãi riªng vµ hÖ thèng gi¸o dôc nãi chung;

ng−îc l¹i nh÷ng thay ®æi, c¶i c¸ch tõ phÝa nhµ tr−êng vµ hÖ thèng gi¸o dôc còng cã kh¶ n¨ng thu hót ®−îc sù høng thó theo häc cña ng−êi häc.

§èi chiÕu lý t−ëng vµ thùc tÕ hiÖn thùc hãa quyÒn ®−îc gi¸o dôc ë c¸c n−íc trªn thÕ giíi, tham luËn cña L−¬ng Mü V©n cho r»ng, quyÒn ®−îc gi¸o dôc ®·

x¸c ®Þnh nh÷ng giíi h¹n thiÕt yÕu mµ nÕu thùc hiÖn nã, con ng−êi sÏ së h÷u

®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn toµn diÖn vµ trë thµnh con ng−êi ®Ých thùc. Nh−ng nh÷ng giíi h¹n thiÕt yÕu nµy ch−a ®−îc thùc hiÖn ®ång ®Òu trªn ph¹m vi thÕ giíi. Çc n−íc ph¸t triÓn ®· sím v−ît qua nh÷ng giíi h¹n nµy vµ h−íng tíi thùc hiÖn çc môc tiªu cao h¬n trong gi¸o dôc (ch¼ng h¹n nh− phæ cËp trung häc, ph¸t triÓn gi¸o dôc ®¹i häc). Cßn ë çc n−íc ®ang ph¸t triÓn, cã n¬i ®· thùc hiÖn tèt môc tiªu phæ cËp gi¸o dôc, nh−ng vÉn cßn nhiÒu n¬i ch−a thÓ thùc hiÖn môc tiªu xãa mï ch÷. Sè d©n mï ch÷ t¹i çc quèc gia kÐm ph¸t triÓn nh−

ë ch©u Phi th−êng chiÕm tû lÖ kho¶ng trªn 50%. §iÒu nµy gãp phÇn kh¼ng

®Þnh, quyÒn ®−îc gi¸o dôc lµ mét quyÒn x· héi, víi nghÜa viÖc thùc hiÖn, b¶o

®¶m vµ b¶o vÖ nã phô thuéc rÊt nhiÒu vµo c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi cô thÓ cña mçi quèc gia vµ khu vùc.

Sù chªnh lÖch gi÷a lý t−ëng gi¸o dôc vµ thùc tÕ gi¸o dôc cßn ®−îc thÓ hiÖn ë chç: trong C«ng −íc quèc tÕ vÒ c¸c quyÒn kinh tÕ - x· héi, §iÒu 13 nªu râ, “b¶o ®¶m gi¸o dôc vÒ t«n gi¸o vµ ®¹o

®øc cho con c¸i hä theo tÝn ng−ìng riªng

cña hä.” QuyÒn tù do tÝn ng−ìng vµ quyÒn ®−îc gi¸o dôc kh«ng x©m h¹i lÉn nhau mµ ph¶i ®−îc thùc hiÖn mét çch hµi hßa. Nh−ng thùc tÕ ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi, çc t«n gi¸o vÉn cã thÓ t¸c ®éng tiªu cùc mét çch trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp ®Õn viÖc thùc hiÖn quyÒn ®−îc gi¸o dôc. ThÝ dô, nh÷ng gi¸o lý bÊt b×nh

®¼ng ®èi víi phô n÷ cã thÓ ng¨n c¶n trÎ em g¸i vµ phô n÷ ®−îc tiÕp xóc víi tri thøc vµ ®−îc båi d−ìng vÒ mÆt trÝ tuÖ.

Th«ng qua viÖc ký kÕt çc v¨n b¶n cña Liªn Hîp Quèc, çc quèc gia ®Òu nhÊt trÝ xem tri thøc lµ tµi s¶n chung, tÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu cã quyÒn b×nh ®¼ng trong lÜnh vùc gi¸o dôc, ®−îc t¹o ®iÒu kiÖn nh− nhau trong qu¸ tr×nh tiÕp cËn víi tri thøc vµ trau dåi trÝ tuÖ, ph¸t triÓn nh©n çch. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ, t×nh tr¹ng bÊt b×nh ®¼ng vÉn cßn phæ biÕn. ë çc n−íc ph¸t triÓn, tri thøc trë thµnh hµng hãa. Ph¶i cã tiÒn, thËm chÝ nhiÒu tiÒn, míi cã thÓ mua ®−îc kiÕn thøc. Nh− vËy, gi¸o dôc kh«ng ph¶i

®−îc cung cÊp tïy thuéc vµo kh¶ n¨ng vÒ trÝ tuÖ vµ thiªn h−íng tù do lùa chän cña mçi ng−êi, mµ l¹i tïy thuéc vµo kh¶

n¨ng kinh tÕ.

3. QuyÒn ®−îc sèng trong m«i tr−êng trong lµnh

Tham luËn cña t¸c gi¶ Bïi §øc HiÓn nhËn ®Þnh, quyÒn ®−îc sèng trong m«i tr−êng trong lµnh lµ nh÷ng nhu cÇu, lîi Ých tù nhiªn, vèn cã vµ kh¸ch quan cña con ng−êi, ®−îc sèng trong m«i tr−êng s¹ch ®Ñp, thuÇn khiÕt, chÊt l−îng víi hÖ sinh th¸i c©n b»ng, kh«ng cã « nhiÔm, suy tho¸i hay sù cè m«i tr−êng ¶nh h−ëng ®Õn søc kháe, tÝnh m¹ng vµ ho¹t ®éng b×nh th−êng cña con ng−êi, ®−îc ph¸p luËt quèc gia còng nh−

ph¸p luËt quèc tÕ ghi nhËn vµ b¶o vÖ.

(5)

Trªn thÕ giíi, quyÒn ®−îc sèng trong m«i tr−êng trong lµnh ®· ®−îc ghi nhËn trong nhiÒu v¨n kiÖn, c«ng −íc quèc tÕ.

Trong ®ã Tuyªn bè cña Liªn Hîp Quèc vÒ M«i tr−êng vµ ph¸t triÓn (Rio de Janeiro, 1992) kh¼ng ®Þnh, “Con ng−êi lµ trung t©m cña c¸c mèi quan t©m vÒ sù ph¸t triÓn l©u dµi. Con ng−êi cã quyÒn ®−îc h−ëng mét cuéc sèng h÷u Ých, lµnh m¹nh vµ hµi hßa víi thiªn nhiªn.” Tiªu chÝ ®Ó ®¸nh gi¸ quyÒn ®−îc sèng trong m«i tr−êng trong lµnh dùa trªn sù ®¸p øng ®−îc nhu cÇu cña con ng−êi vÒ mét m«i tr−êng sèng trong s¹ch, thuÇn khiÕt, chÊt l−îng, hÖ sinh th¸i c©n b»ng, kh«ng cã « nhiÔm hay suy tho¸i m«i tr−êng, gióp con ng−êi sèng tho¶i m¸i, tr−êng thä vµ h÷u Ých…

ë ViÖt Nam, vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr−êng, b¶o ®¶m quyÒn ®−îc sèng trong m«i tr−êng trong lµnh ®· ®−îc §¶ng vµ Nhµ n−íc kh¼ng ®Þnh vµ ®Ò cËp trong c¸c ChØ thÞ, NghÞ quyÕt, KÕ ho¹ch quèc gia vÒ M«i tr−êng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng,... C¸c v¨n b¶n ph¸p lý gióp b¶o

®¶m quyÒn ®−îc sèng trong m«i tr−êng trong lµnh ë ViÖt Nam bao gåm LuËt B¶o vÖ m«i tr−êng n¨m 2005, LuËt §a d¹ng sinh häc n¨m 2008, LuËt B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng n¨m 2004, Ph¸p lÖnh An toµn vµ kiÓm so¸t bøc x¹ n¨m 1996, v.v...

Nh»m môc tiªu kh¾c phôc nh÷ng bÊt cËp trong b¶o vÖ m«i tr−êng, b¶o

®¶m vµ tiÕn tíi thùc thi cã hiÖu qu¶

quyÒn ®−îc sèng trong m«i tr−êng trong lµnh cña con ng−êi, tham luËn ®· nªu ra 8 kiÕn nghÞ, trong ®ã nhÊn m¹nh mét sè yÕu tè quan träng nh−:

- CÇn g¾n kÕt chÆt chÏ, h÷u c¬ c¸c chiÕn l−îc, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi víi c¸c chiÕn l−îc, chÝnh s¸ch

b¶o vÖ m«i tr−êng;

- CÇn ghi nhËn quyÒn ®−îc sèng trong m«i tr−êng trong lµnh lµ mét quyÒn c¬ b¶n trong HiÕn ph¸p vµ lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c chÝnh thøc

®−îc ghi nhËn trong LuËt B¶o vÖ m«i tr−êng.

- §Èy m¹nh hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc vÒ m«i tr−êng.

- T¨ng c−êng vai trß cña Tßa ¸n víi tÝnh c¸ch lµ mét c«ng cô ®Æc biÖt quan träng ®Ó ng−êi d©n thùc hiÖn quyÒn

®−îc sèng trong m«i tr−êng trong lµnh.

4. QuyÒn ®−îc chÕt

Theo t¸c gi¶ Tr−¬ng Hång Quang, ban ®Çu quyÒn ®−îc chÕt g¾n liÒn víi kh¸i niÖm “c¸i chÕt ªm ¶”. LÞch sö cña thuËt ng÷ euthanasia (tiÕng Anh), euthanasie (tiÕng Ph¸p) hay an tö (tiÕng Trung) b¾t nguån tõ mét tõ Hy L¹p lµ “euthanatos”. Trong ®ã, eu lµ tèt, thanatos lµ chÕt. Danh tõ c¸i chÕt ªm ¶

®−îc sö dông réng r·i h¬n vµo thÕ kû XVII, khuyÕn khÝch c¸c b¸c sÜ quan t©m

®Õn sù ®au ®ín mµ ng−êi bÖnh ph¶i tr¶i qua vµ gióp nh÷ng ng−êi “gÇn ®Êt xa trêi” tho¸t khái thÕ giíi nµy mét c¸ch nhÑ nhµng vµ dÔ dµng h¬n. QuyÒn ®−îc chÕt ®−îc ®Þnh nghÜa lµ “quyÒn nh©n th©n cña ng−êi ®· thµnh niªn ®ang ph¶i chÞu sù ®au ®ín vÒ thÓ chÊt hoÆc tinh thÇn kÐo dµi vµ kh«ng thÓ chÞu ®ùng

®−îc sau mét tai n¹n hoÆc mét bÖnh lý kh«ng thÓ cøu ch÷a, r¬i vµo t×nh huèng y tÕ kh«ng lèi tho¸t.”

Tæng quan nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n vÒ quyÒn ®−îc chÕt trªn thÕ giíi hiÖn nay, t¸c gi¶ chØ ra 8 quan ®iÓm ph¶n ®èi an tö: 1- Sù biÖn hé cho an tö tù nguyÖn (voluntary euthanasia) vµ tù tö ®−îc trî

(6)

gióp (assisted suicide) bao hµm c¶ sù chèi bá nh÷ng gi¸o lý c¬ b¶n ®Ó thèng nhÊt ph¸p luËt trong x· héi. 2- NÕu an tö tù nguyÖn ®−îc hîp ph¸p hãa th× sau

®ã nh÷ng lý do cã søc thuyÕt phôc nhÊt

®Ó chèng l¹i viÖc hîp ph¸p hãa an tö kh«ng tù nguyÖn (non-voluntary euthanasia) sÏ bÞ chèi bá. 3- ViÖc th«ng qua an tö tù nguyÖn sÏ khuyÕn khÝch nh÷ng hµnh ®éng dÉn ®Õn an tö kh«ng tù nguyÖn. 4- ChÊp nhËn an tö sÏ lµm suy yÕu dÇn nh÷ng thiªn chøc cña b¸c sÜ vµ v× thÕ cã thÓ ph¸ háng nh÷ng truyÒn thèng cña y khoa. 5- ChÊp nhËn an tö sÏ lµm suy yÕu ®¹o lý nh©n v¨n, h¹n chÕ sù tr¾c Èn, th−¬ng c¶m ®èi víi sù ®au khæ vµ c¸i chÕt. 6- ViÖc c«ng nhËn quyÒn ®−îc chÕt sÏ lµm xãi mßn quyÒn ®−îc sèng. 7- NÕu cã LuËt An tö, nhiÒu ng−êi bÖnh sÏ gi¶m ý chÝ, gi¶m niÒm tin vµo cuéc sèng, cho r»ng ®· cã LuËt nµy th× kh«ng cÇn ®iÒu trÞ v« Ých n÷a. 8- Thùc hiÖn an tö lµ giÕt ng−êi bëi chøc n¨ng cña b¸c sÜ ph¶i lµ cøu ng−êi.

1- ViÖc c«ng nhËn quyÒn ®−îc chÕt h−íng ®Õn môc ®Ých tèt ®Ñp lµ gióp gi¶i tho¸t ng−êi bÖnh ®ang trong t×nh tr¹ng

®au ®ín kÐo dµi, bÞ bÖnh nan y, v«

ph−¬ng cøu ch÷a, cµng kÐo dµi sù sèng cµng thªm ®au ®ín. §ã chÝnh lµ mét c¸i chÕt nh©n ®¹o. 2- LuËt An tö ra ®êi sÏ gióp gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng tiÕn tho¸i l−ìng nan cña ng−êi b¸c sÜ: bÖnh nh©n xin ®−îc chÕt nh−ng b¸c sÜ kh«ng thÓ

®−îc to¹i nguyÖn. §iÒu nµy sÏ tèt cho c¶

®−îc chÕt sÏ m·i ë trong vßng bÕ t¾c bëi nã liªn quan ®Õn nhiÒu lÜnh vùc nh−

chÝnh trÞ, t«n gi¸o... 4- ViÖc x©y dùng vµ th«ng qua LuËt An tö cÇn nhËn ®−îc sù quan t©m s©u s¾c vµ ph¶i ®¶m b¶o ®−îc nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt nhÊt ®Þnh nh−

chÊt l−îng cuéc sèng, an sinh x· héi cña quèc gia, c¬ chÕ thùc thi ph¸p luËt hiÖu qu¶, v.v... Trong mét chõng mùc nµo ®ã, c¸c yÕu tè nµy sÏ gãp phÇn gi¶m thiÓu nh÷ng lo ng¹i vÒ viÖc l¹m dông LuËt An tö vµo nh÷ng môc ®Ých xÊu còng nh−

gia t¨ng kh¶ n¨ng thùc thi cña LuËt trªn thùc tÕ.

ë ViÖt Nam, quyÒn ®−îc chÕt lµ mét vÊn ®Ò cßn kh¸ xa l¹, ch−a ®−îc nhiÒu ng−êi ®Ò cËp vµ bµn ®Þnh. Bªn c¹nh nh÷ng lý do ph¶n ®èi nªu trªn, t¸c gi¶

nªu ra bèn lý do ph¶n ®èi an tö mang tÝnh ®Æc tr−ng cña ViÖt Nam. Mét lµ, viÖc chÊp thuËn quyÒn ®−îc chÕt vµ ban hµnh LuËt An tö sÏ ®i ng−îc l¹i quan niÖm truyÒn thèng ph−¬ng §«ng: coi träng sù sèng. Hai lµ, hÖ thèng ph¸p luËt cña ViÖt Nam ch−a ®ång bé vµ cßn chång chÐo, kü thuËt lËp ph¸p cña ViÖt Nam cßn h¹n chÕ, kh«ng thÓ ®¶m b¶o viÖc kh«ng l¹m dông LuËt An tö vµ kh«ng g©y nguy h¹i g× ®èi víi an ninh x· héi. Ba lµ, ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi cña ViÖt Nam cßn tån t¹i nhiÒu khã kh¨n, kÐo theo chÊt l−îng ch¨m sãc, kh¸m ch÷a bÖnh cña c¸c c¬ quan y tÕ cßn thÊp. NÕu LuËt An tö ®−îc ban hµnh ë ViÖt Nam vµo thêi ®iÓm hiÖn t¹i th× kh¶ n¨ng LuËt bÞ lîi dông vµo môc

®Ých xÊu sÏ kh«ng chØ dõng l¹i ë nh÷ng bÖnh nh©n bÞ bÖnh nan y mµ cßn lan réng sang c¸c ®èi t−îng kh¸c nh− ng−êi giµ neo ®¬n, èm yÕu, ng−êi bÞ thiÓu n¨ng trÝ tuÖ hay m¾c bÖnh t©m thÇn.

(7)

chÕt ë ViÖt Nam cßn Ýt so víi thÕ giíi vµ quyÒn ®−îc chÕt còng ch−a phæ biÕn nªn LuËt An tö ch−a cÇn thiÕt ph¶i ban hµnh.

VÒ viÖc tiÕp cËn quyÒn ®−îc chÕt vµ vÊn ®Ò x©y dùng LuËt An tö ë ViÖt Nam, t¸c gi¶ ®−a ra mét sè ®Ò xuÊt, kiÕn nghÞ, trong ®ã nhÊn m¹nh viÖc xóc tiÕn phæ biÕn, tuyªn truyÒn kiÕn thøc vÒ quyÒn ®−îc chÕt th«ng qua s¸ch b¸o, çc ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng; tæ chøc çc cuéc th¨m dß lÊy ý kiÕn, gióp ng−êi d©n biÕt ®Õn vÊn ®Ò an tö, ®ång thêi n¾m b¾t nhu cÇu còng nh− quan ®iÓm cña ng−êi d©n vÒ vÊn ®Ò nµy; häc hái kinh nghiÖm n−íc ngoµi, ®Æc biÖt lµ çc n−íc

®· hîp ph¸p hãa vÊn ®Ò an tö ®Ó x©y dùng LuËt An tö phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam; ban hµnh song song c¸c v¨n b¶n h−íng dÉn thi hµnh LuËt An tö (nÕu cã) ë thêi ®iÓm luËt cã hiÖu lùc ®Ó tr¸nh nh÷ng hiÓu lÇm, ¸p dông sai kh«ng ®¸ng cã.

C¸C THAM LUËN THAM KH¶O 1. NguyÔn Hång §øc: QuyÒn con ng−êi

- kh¸i niÖm vµ lÞch sö t− t−ëng.

2. Ph¹m Ngäc Th¹ch: Kh¶o s¸t quy

®Þnh vÒ quyÒn tù do lËp héi trong mét sè ®iÒu −íc quèc tÕ ®a ph−¬ng.

4. NguyÔn Anh TuÊn: Quan ®iÓm quèc tÕ vµ khung ph©n tÝch tiÕp cËn vµ h−ëng dông quyÒn häc tËp dµnh cho trÎ em tõ gãc ®é quyÒn con ng−êi.

6. Bïi §øc HiÓn: Mét sè vÊn ®Ò ph¸p lý vÒ quyÒn ®−îc sèng trong m«i tr−êng trong lµnh ë ViÖt Nam hiÖn nay.

7. Tr−¬ng Hång Quang: B−íc ®Çu t×m hiÓu vÊn ®Ò quyÒn ®−îc chÕt trong bèi c¶nh hiÖn nay.

(TiÕp theo trang 54)

Nh− vËy, c¸c n−íc giµu cã thÓ thóc

®Èy nh÷ng thay ®æi trong c¬ chÕ viÖn trî

®Ó gi¶m nh÷ng ¶nh h−ëng xÊu, kÓ c¶

®ã, çc n−íc giµu cã thÓ më cöa çc thÞ tr−êng cña hä cho çc doanh nghiÖp tõ çc n−íc ®ang ph¸t triÓn. Thùc hiÖn ®iÒu

®ã sÏ ®em l¹i lîi Ých cho c¶ çc n−íc giµu vµ nghÌo. Çc doanh nghiÖp cña n−íc nghÌo sÏ t×m kiÕm thÞ tr−êng ë çc n−íc giµu vµ nh÷ng ng−êi tiªu dïng ë n−íc nghÌo sÏ cã ®−îc kh¶ n¨ng tiªu thô. §æi l¹i, nh÷ng nhµ s¶n xuÊt cña n−íc giµu cã thÓ t×m kiÕm thÞ tr−êng ë çc n−íc nghÌo vµ nh÷ng ng−êi tiªu dïng cña n−íc giµu cã thÓ thu lîi tõ çc møc gi¸ thÊp h¬n ®èi víi hµng ho¸ nhËp khÈu.

Çc nhµ t− t−ëng vµ çc nhµ doanh nghiÖp còng ®ãng mét vai trß nhÊt ®Þnh trong cuéc ch¬i nµy. Theo cïng çch thøc mµ thùc tÕ trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp míi ®· trao quyÒn cho çc chñ trang tr¹i nhá ë Hy L¹p cæ ®¹i, nh÷ng

®æi míi ®· më ra çc c¬ héi th−¬ng m¹i ë Anh thêi trung cæ. Ngµy nay, ®iÖn tho¹i di ®éng ®ang trao quyÒn vÒ kinh tÕ cho ng−êi d©n ë çc n−íc trªn kh¾p thÕ giíi. Çc nhµ khoa häc, kü s− vµ nhµ doanh nghiÖp tõ çc n−íc giµu vµ nghÌo

®Òu cïng cã thÓ nghÜ ra vµ cung cÊp nh÷ng c«ng cô t¨ng hiÖu suÊt míi nh»m më ra sù tiÕn bé trªn quy m« lín. §iÒu nµy sÏ ®Æt c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vµo h−íng ®i ®óng ®Ó ®¹t ®−îc sù chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh phñ lín h¬n vµ réng h¬n lµ cã c¸c chÝnh s¸ch phï hîp.