KÕt hîp t¨ng tr−ëng kinh tÕ víi tiÕn bé vµ c

(1)

KÕt hîp t¨ng tr−ëng kinh tÕ víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi trong tiÕn tr×nh ®æi míi ë viÖt nam

(tiÕp theo vµ hÕt)

Ph¹m Xu©n Nam^(*)

III

.

KiÕn nghÞ cô thÓ hãa hÖ quan ®iÓm

Tõ nh÷ng ®iÒu ®· tr×nh bµy ë trªn, mét vÊn ®Ò cã ý nghÜa võa c¬ b¶n võa cÊp b¸ch ®−îc ®Æt ra ®èi víi giíi nghiªn cøu lý luËn vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn ë n−íc ta hiÖn nay lµ cÇn ph¶i lµm g× vµ lµm nh− thÕ nµo ®Ó gãp phÇn ph¸t huy nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®−îc, kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ vµ yÕu kÐm cßn tån t¹i cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi thêi gian qua, trªn c¬ së ®ã thùc hiÖn tèt h¬n viÖc kÕt hîp gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi tõ nay

®Õn n¨m 2020?

ThËt ra, kh«ng cã c©u tr¶ lêi dÔ dµng, gi¶n ®¬n cho c©u hái ®−îc ®Æt ra trªn ®©y. Tuy vËy, c¨n cø vµo quan ®iÓm tæng qu¸t cña §¶ng, vµo nh÷ng kinh nghiÖm thùc tÕ - c¶ thµnh c«ng vµ kh«ng thµnh c«ng – trong tiÕn tr×nh ®æi míi ë n−íc ta h¬n 20 n¨m qua, ®ång thêi tham kh¶o kinh nghiÖm cña thÕ giíi, chóng t«i xin nªu mét sè kiÕn nghÞ nh− sau^(*):

Mét lµ, trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng

®Þnh h−íng XHCN, t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ thùc hiÖn tiÕn bé, c«ng b»ng x· héi cã

(*)Xem thªm Ph¹m Xu©n Nam (chñ biªn): Qu¶n lý sù ph¸t triÓn x· héi trªn nguyªn t¾c tiÕn bé vµ c«ng b»ng. H.: ChÝnh trÞ quèc gia, 2001, tr. 77-81

thÓ vµ cÇn ph¶i lµm tiÒn ®Ò vµ ®iÒu kiÖn cho nhau. T¨ng tr−ëng kinh tÕ t¹o ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®Ó thùc hiÖn tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi; ®Õn l−ît nã, thùc hiÖn tèt tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi l¹i trë thµnh ®éng lùc tinh thÇn thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ. Kh«ng thÓ cã tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi trªn c¬ së mét nÒn kinh tÕ kÐm hiÖu qu¶, chÊt l−îng thÊp, thËm chÝ cã lóc r¬i vµo tr× trÖ, suy tho¸i hoÆc khñng ho¶ng. Còng kh«ng thÓ cã mét nÒn kinh tÕ t¨ng tr−ëng nhanh, cã hiÖu qu¶ cao vµ bÒn v÷ng trong mét x· héi víi

®a sè lao ®éng chØ cã tr×nh ®é häc vÊn vµ tay nghÒ thÊp; mét tû lÖ ®¸ng kÓ d©n c−

cßn nghÌo do thÊt nghiÖp hoÆc thiÕu viÖc lµm...^(*)

Hai lµ, kÕt hîp t¨ng tr−ëng kinh tÕ víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi ph¶i ®−îc tiÕp tôc thùc hiÖn ngay trong tõng b−íc vµ tõng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn, nh− §¶ng ta ®· ®Ò ra. Kh«ng chê ®îi ®Õn khi kinh tÕ ®¹t ®Õn tr×nh ®é ph¸t triÓn cao råi míi thùc hiÖn tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi, cµng kh«ng hy sinh tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi ®Ó ch¹y theo t¨ng tr−ëng kinh tÕ

®¬n thuÇn v× lîi Ých cña mét thiÓu sè.

Muèn vËy, mçi chÝnh s¸ch kinh tÕ ®Òu

(*)GS., TS. ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam.

(2)

ph¶i h−íng tíi b¶o ®¶m tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi; mçi chÝnh s¸ch b¶o ®¶m tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi ®Òu ph¶i gãp phÇn thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ, dï trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp, tr−íc m¾t hoÆc l©u dµi. BÊt cø mét sai sãt, thiªn lÖch nµo trong thiÕt kÕ vµ thùc thi mét chÝnh s¸ch kinh tÕ hay mét chÝnh s¸ch x· héi nµo ®ã ®Òu sÏ g©y ¶nh h−ëng tiªu cùc

®Õn môc tiªu nµy hay môc tiªu kh¸c cña tiÕn tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, thËm chÝ cã khi g©y t¸c h¹i ®Õn c¶ hai lo¹i môc tiªu.

Ba lµ, kÕt hîp t¨ng tr−ëng kinh tÕ víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi kh«ng thÓ chØ dùa vµo viÖc ®iÒu tiÕt vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp cña çc tÇng líp d©n c−. KÕ thõa vµ ph¸t huy thµnh qu¶ cña tiÕn tr×nh ®æi míi h¬n 20 n¨m qua, giê ®©y chóng ta cã thªm tiÒn ®Ò vµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó b¶o ®¶m cho mäi ng−êi d©n, nhÊt lµ nh÷ng ng−êi thuéc çc nhãm yÕu thÕ vµ dÔ bÞ tæn th−¬ng, ®Òu cã c¬ héi tiÕp cËn c«ng b»ng çc dÞch vô x· héi c¬

b¶n vÒ gi¸o dôc, ®µo t¹o, y tÕ, viÖc lµm, tÝn dông, b¶o trî x· héi, t− vÊn ph¸p luËt... ®Ó hä cã thÓ lo liÖu vµ dÇn dÇn c¶i thiÖn cuéc sèng cña b¶n th©n vµ gia

®×nh, ®ång thêi gãp phÇn x©y dùng ®Êt n−íc.

Bèn lµ, thùc hiÖn tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng nhiÒu thµnh phÇn, ®a së h÷u, ph¶i triÖt ®Ó kh¾c phôc nh÷ng tµn d−

cña chÕ ®é ph©n phèi b×nh qu©n, chia

®Òu c¸c nguån lùc vµ cña c¶i lµm ra, bÊt chÊp chÊt l−îng hiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt, kinh doanh vµ sù ®ãng gãp c«ng søc, trÝ tuÖ, tµi s¶n cña mçi ng−êi cho sù ph¸t triÓn chung cña ®Êt n−íc, nh− sai lÇm trong thêi kú tr−íc ®æi míi. Còng kh«ng thÓ dån phÇn lín cña c¶i lµm ra ®Ó thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch b¶o ®¶m tiÕn bé vµ

c«ng b»ng x· héi v−ît qu¸ kh¶ n¨ng mµ nÒn kinh tÕ cho phÐp. Bëi nh− vËy th× sÏ lµm gi¶m nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ, khiÕn cho kinh tÕ tr× trÖ, suy tho¸i vµ rèt cuéc còng kh«ng thùc hiÖn ®−îc c¸c chÝnh s¸ch x·

héi theo h−íng tiÕn bé vµ c«ng b»ng. Do

®ã, trong mçi b−íc ®i, mçi chÝnh s¸ch cô thÓ cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®Êt n−íc ph¶i t×m ra ®óng c¸i "®é" hîp lý trong viÖc kÕt hîp gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi sao cho hai mÆt nµy kh«ng c¶n trë, thËm chÝ triÖt tiªu lÉn nhau mµ hç trî cho nhau cïng tiÕn tíi.

N¨m lµ, kÕt hîp t¨ng tr−ëng kinh tÕ víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi ngay trong tõng b−íc vµ tõng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ®ßi hái ph¶i hÕt søc quan t©m ®Õn ph¸t triÓn v¨n hãa. V¨n hãa, hiÓu theo nghÜa réng, bao gåm c¶ t− t−ëng, ®¹o

®øc, lèi sèng, gi¸o dôc, khoa häc, th«ng tin ®¹i chóng..., chø kh«ng chØ lµ v¨n häc, nghÖ thuËt. Theo nghÜa ®ã, mét nhiÖm vô quan träng cña qu¶n lý sù ph¸t triÓn x· héi lµ ph¶i lµm sao ®−a çc nh©n tè v¨n hãa, tinh thÇn nh©n v¨n thÊm s©u vµo toµn bé ®êi sèng x· héi vµ quan hÖ con ng−êi: tõ çch øng xö trong gia ®×nh, tr−êng häc, x· héi ®Õn çc ho¹t

®éng s¶n xuÊt, kinh doanh, giao tiÕp...

§Ó thùc hiÖn ®−îc ®iÒu nµy, §¶ng vµ Nhµ n−íc cÇn thùc sù coi gi¸o dôc - ®µo t¹o cïng víi khoa häc - c«ng nghÖ lµ quèc s¸ch hµng ®Çu, kh«ng ngõng n©ng cao d©n trÝ, båi d−ìng nh©n çch, träng dông hiÒn tµi, tõng b−íc x©y dùng mét x· héi tri thøc dùa trªn nÒn t¶ng kinh tÕ tri thøc, rÊt tiÕn bé vµ rÊt nh©n v¨n, võa ph¸t huy çc gi¸ trÞ tèt ®Ñp cña v¨n hãa d©n téc võa tiÕp thu tinh hoa v¨n hãa nh©n lo¹i, qua ®ã ng¨n chÆn vµ ®Èy lïi çc tÖ n¹n x· héi, b¶o ®¶m cho sù ph¸t

(3)

triÓn kinh tÕ - x· héi nhanh, lµnh m¹nh vµ bÒn v÷ng cña ®Êt n−íc.

S¸u lµ, ®Ó cã thÓ kÕt hîp tèt gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ víi thùc hiÖn tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN th× vai trß qu¶n lý vµ ®iÒu tiÕt vÜ m« cña Nhµ n−íc lµ hÕt søc quan träng. Do t¸c ®éng cña c¸c quy luËt gi¸ trÞ, c¹nh tranh, cung cÇu, kinh tÕ thÞ tr−êng cã mÆt m¹nh c¬

b¶n lµ lu«n kÝch thÝch viÖc c¶i tiÕn kü thuËt, hîp lý hãa quy tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. Nh−ng v× bÞ chi phèi bëi

®éng c¬ lîi nhuËn, kinh tÕ thÞ tr−êng kh«ng tr¸nh khái c¸c yÕu tè tù ph¸t v«

chÝnh phñ vµ nhÊt lµ kh«ng thÓ tù ®éng dÉn ®Õn tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi. Do

®ã, Nhµ n−íc XHCN ph¶i biÕt tËn dông mÆt m¹nh cña c¬ chÕ thÞ tr−êng ®Ó n¨ng

®éng hãa vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt, thóc

®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ, ®ång thêi ph¶i sö dông ®óng ®¾n c¸c c«ng cô ph¸p luËt, chÝnh s¸ch, kÕ ho¹ch vµ søc m¹nh vËt chÊt cña kinh tÕ nhµ n−íc ®Ó kh¾c phôc nh÷ng khuyÕt tËt cña thÞ tr−êng nh»m b¶o ®¶m tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi, b¶o vÖ lîi Ých chÝnh ®¸ng cña nh©n d©n.

IV. KiÕn nghÞ mét sè h−íng gi¶i ph¸p c¬ b¶n HÖ quan ®iÓm cô thÓ võa nªu ë trªn cÇn ®−îc vËn dông mét c¸ch nhuÇn nhuyÔn ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng h−íng gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m b¶o ®¶m tèt h¬n tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi trong qu¸ tr×nh n©ng cao chÊt l−îng t¨ng tr−ëng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN.

Mét lµ, trong thêi kú tõ nay ®Õn n¨m 2020 vµ cã thÓ c¶ thËp niªn tiÕp theo cña thÕ kû XI n÷a, Nhµ n−íc cÇn cã chiÕn l−îc, chÝnh s¸ch vµ lé tr×nh thÝch hîp ®Ó chuyÓn m¹nh tõ ph−¬ng thøc ph¸t triÓn theo chiÒu réng sang ph−¬ng thøc ph¸t triÓn theo chiÒu s©u dùa trªn c¬ së øng

dông thµnh tùu khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, víi ®a sè lao ®éng cã tr×nh ®é häc vÊn vµ kü n¨ng nghÒ nghiÖp cao, cã kh¶ n¨ng ®i vµo lÜnh vùc thiÕt kÕ, chÕ t¹o thuéc c¸c ngµnh c«ng nghÖ mòi nhän, lµm ra s¶n phÈm cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao, víi th−¬ng hiÖu uy tÝn trªn thÞ tr−êng trong n−íc vµ thÕ giíi. Nhê vËy mµ kinh tÕ n−íc nhµ sÏ t¨ng tr−ëng nhanh h¬n, víi chÊt l−îng cao h¬n, vµ do

®ã ng−êi lao ®éng còng cã thu nhËp xøng

®¸ng ®Ó kh«ng ngõng c¶i thiÖn ®êi sèng vËt chÊt vµ v¨n hãa cña chÝnh m×nh. VÒ thùc chÊt, ®©y chÝnh lµ c¸ch ®−a c¸c nh©n tè tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi, mµ trung t©m lµ sù ph¸t triÓn con ng−êi, chuyÓn nhËp vµo bªn trong ph−¬ng thøc ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng

®Þnh h−íng XHCN ë n−íc ta.

Hai lµ, c¸c chÝnh s¸ch qu¶n lý cô thÓ cña Nhµ n−íc còng cÇn ®−îc c¶i tiÕn nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho mäi thµnh phÇn kinh tÕ, mäi lo¹i h×nh doanh nghiÖp, mäi tÇng líp d©n c− ®Òu cã c¬ héi tiÕp cËn c«ng b»ng c¸c yÕu tè "®Çu vµo"

cña s¶n xuÊt kinh doanh. C¸c yÕu tè

"®Çu vµo" nµy bao gåm c¶ h÷u h×nh vµ v«

h×nh nh− ®Êt ®ai, tÝn dông, kü thuËt, m«i tr−êng kinh doanh, th«ng tin kinh tÕ...

TriÖt ®Ó xãa bá c¬ chÕ xin - cho vµ nh÷ng tµn d− cña kiÓu qu¶n lý hµnh chÝnh mÖnh lÖnh víi qu¸ nhiÒu thñ tôc phiÒn hµ, g©y khã kh¨n cho ho¹t ®éng b×nh th−êng cña c¸c doanh nghiÖp.

Ba lµ, ®èi víi c¸c kÕt qu¶ "®Çu ra"

cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, cÇn tiÕp tôc thùc hiÖn tèt h¬n nguyªn t¾c ph©n phèi chñ yÕu theo kÕt qu¶ lao

®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ, ®ång thêi ph©n phèi theo møc ®ãng gãp vèn vµ c¸c nguån lùc kh¸c vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kinh doanh.

(4)

ViÖc ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ ®−îc xem lµ chñ yÕu v× chÝnh lao ®éng cã n¨ng suÊt, chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ míi thùc sù lµ nguån gèc quan träng nhÊt t¹o ra mäi cña c¶i cho x· héi. Nh−ng trong ®iÒu kiÖn chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng nhiÒu thµnh phÇn, th× ngoµi ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®éng, viÖc ph©n phèi theo møc ®ãng gãp vèn vµ c¸c nguån lùc kh¸c vµo s¶n xuÊt, kinh doanh còng ph¶i c«ng b»ng.

DÜ nhiªn thõa nhËn ®iÒu nµy còng cã nghÜa lµ chÊp nhËn sù tån t¹i cña quan hÖ bãc lét gi¸ trÞ thÆng d− ë mét ph¹m vi nhÊt ®Þnh. Song ®©y lµ ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái, khi tr×nh ®é lùc l−îng s¶n xuÊt ë n−íc ta cßn thÊp, th× viÖc thu hót vèn, c«ng nghÖ cña c¸c c«ng ty t−

b¶n n−íc ngoµi còng nh− c¸c doanh nghiÖp t− nh©n trong n−íc ®Çu t− vµo c¸c lÜnh vùc n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp vµ dÞch vô ë n−íc ta, qua ®ã gãp phÇn thóc

®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ, t¹o thªm viÖc lµm, t¨ng thªm thu nhËp, c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n vÉn cßn lµ yªu cÇu kh¸ch quan tÊt yÕu.

C¸c nhµ s¸ng lËp CNXH khoa häc tõng chØ ra r»ng: biÖn chøng cña lÞch sö lµ ë chç, x· héi loµi ng−êi ph¶i ®i qua "v−¬ng quèc tÊt yÕu" míi ®Õn ®−îc

"v−¬ng quèc tù do". K. Marx viÕt:

"Ng−êi ta mçi lÇn ®Òu giµnh ®−îc tù do [ë ®©y lµ tù do tho¸t khái bãc lét - PXN]

chõng nµo viÖc ®ã kh«ng ph¶i do lý t−ëng vÒ con ng−êi mµ do lùc l−îng s¶n xuÊt hiÖn hµnh quyÕt ®Þnh vµ cho phÐp" (9, tr. 632-633).

ChØ cã ®iÒu Nhµ n−íc cÇn kÞp thêi bæ sung, söa ®æi nh÷ng ®iÒu kho¶n, nh÷ng quy ®Þnh kh«ng cßn phï hîp trong c¸c

®¹o luËt vµ chÝnh s¸ch cã liªn quan

nh»m thùc hiÖn hµi hßa lîi Ých gi÷a ng−êi sö dông lao ®éng vµ ng−êi lao

®éng, b¶o ®¶m cho ng−êi lao ®éng kh«ng bÞ chñ t− b¶n bãc lét qu¸ møc mµ cã thu nhËp xøng ®¸ng víi gi¸ trÞ hao phÝ søc lao ®éng ®· ®−îc x· héi thõa nhËn.

Bèn lµ, trong khi thùc hiÖn ®Çu t−

c¸c nguån lùc cña Nhµ n−íc cho ph¸t triÓn, cÇn cã quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch cô thÓ ®Ó c©n ®èi hîp lý møc ®Çu t− cho c¸c vïng l·nh thæ kh¸c nhau. ViÖc dµnh møc

®Çu t− cao h¬n cho c¸c vïng kinh tÕ ®éng lùc lµ rÊt cÇn thiÕt nh»m t¹o ra nh÷ng

"®Çu tµu" t¨ng tr−ëng ®Ó kÐo toµn bé

"®oµn tµu" kinh tÕ ViÖt Nam ®i lªn. Song kh«ng thÓ kh«ng chó ý ®Çu t− thÝch

®¸ng cho çc vïng kh¸c, nhÊt lµ vïng s©u, vïng xa, vïng ®ång bµo d©n téc thiÓu sè, nh»m gi¶m dÇn kho¶ng çch vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn gi÷a çc vïng, tõng b−íc kh¾c phôc t×nh tr¹ng "bÊt c«ng tù nhiªn" vµ "bÊt c«ng do lÞch sö ®Ó l¹i", gi÷ v÷ng æn ®Þnh chÝnh trÞ - x· héi, b¶o ®¶m cho sù ph¸t triÓn x· héi trªn nguyªn t¾c tiÕn bé vµ c«ng b»ng g¾n liÒn víi t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña tÊt c¶

c¸c vïng miÒn trong n−íc.

N¨m lµ, trong sè nh÷ng chÝnh s¸ch cã liªn quan ®Õn ph©n phèi l¹i tæng thu nhËp quèc d©n, kh«ng nªn chØ ®Æt vÊn ®Ò ph©n phèi th«ng qua phóc lîi x· héi. Bëi lÏ kh¸i niÖm phóc lîi x· héi chØ giíi h¹n trong ph¹m vi nh÷ng lîi Ých chung mµ mäi ng−êi d©n ®Òu ®−îc h−ëng nh−

nhau. Cßn trong hoµn c¶nh cô thÓ cña n−íc ta hiÖn nay, c¸c ®èi t−îng cña c¸c chÝnh s¸ch x· héi lµ rÊt ®a d¹ng, do ®ã cÇn më réng chÝnh s¸ch phóc lîi x· héi thµnh hÖ thèng chÝnh s¸ch an sinh x·

héi nhiÒu tÇng nÊc.

HÖ thèng ®ã bao gåm: i) ChÝnh s¸ch

−u ®·i x· héi nh»m b¶o ®¶m møc sèng Ýt

(5)

nhÊt trªn trung b×nh cho nh÷ng ng−êi cã c«ng trong qu¸ tr×nh c¸ch m¹ng vµ kh¸ng chiÕn tr−íc ®©y; ii) ChÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi nh»m huy ®éng sù tÝch gãp mét phÇn thu nhËp cña nh÷ng ng−êi lao ®éng lóc b×nh th−êng ®Ó dµnh chi tiªu cho nh÷ng lóc gÆp khã kh¨n (thÊt nghiÖp, bÖnh tËt, tuæi giµ...); iii) ChÝnh s¸ch trî cÊp x· héi ®Ó trî gióp nh÷ng ng−êi yÕu thÕ vµ dÔ bÞ tæn th−¬ng nh−

ng−êi tµn tËt, ng−êi giµ c« ®¬n, trÎ em må c«i lang thang c¬ nhì...; iv) ChÝnh s¸ch cøu tÕ x· héi ®Ó c−u mang nh÷ng ng−êi bÞ thiÖt h¹i nÆng do thiªn tai, ®Þch häa hoÆc rñi ro trong cuéc sèng; v) ChÝnh s¸ch t−¬ng trî x· héi nh»m ph¸t huy truyÒn thèng t−¬ng th©n t−¬ng ¸i, “l¸

lµnh ®ïm l¸ r¸ch” trong céng ®ång ®Ó gióp nhau v−ît qua khã kh¨n, xãa ®ãi gi¶m nghÌo, c¶i thiÖn ®êi sèng.

S¸u lµ, cÇn tiÕn hµnh mét cuéc ®Êu tranh kh«ng khoan nh−îng, cã sù chØ

®¹o s¸t sao tõ cÊp cao nhÊt, sö dông nhiÒu "binh chñng hîp thµnh", nhiÒu biÖn ph¸p kÕt hîp ®Ó ng¨n chÆn vµ ®Èy lïi cã hiÖu qu¶ nh÷ng hiÖn t−îng lµm giµu phi ph¸p, v× ®©y chÝnh lµ nh©n tè võa lµm tæn h¹i ®Õn t¨ng tr−ëng kinh tÕ chung võa c¶n trë tiÕn bé x· héi vµ t¹o ra bÊt c«ng x· héi lín nhÊt.

Nh÷ng kÎ lµm giµu phi ph¸p hiÖn nay chñ yÕu thuéc hai nhãm: nhãm thø nhÊt lµ bän bu«n gian, b¸n lËn, lõa ®¶o,

®Çu c¬ trªn th−¬ng tr−êng; nhãm thø hai lµ nh÷ng çn bé, ®¶ng viªn tho¸i hãa, biÕn chÊt chØ lo t×m çch lîi dông vÞ thÕ vµ quyÒn lùc ®−îc giao (nhÊt lµ trong çc lÜnh vùc ®Þa chÝnh - nhµ ®Êt, x©y dùng c¬

b¶n, tµi chÝnh doanh nghiÖp nhµ n−íc, thuÕ vô, h¶i quan...) ®Ó ®ôc khoÐt tµi s¶n cña Nhµ n−íc vµ cña nh©n d©n. H¬n n÷a, thùc tÕ nhiÒu vô ¸n kinh tÕ lín cßn

cho thÊy râ cã sù mãc ngoÆc tinh vi gi÷a hai nhãm trªn.

C¶ hai nhãm nµy ®Òu cã lîi Ých ®èi kh¸ng víi lîi Ých cña toµn x· héi. Chóng ph¶i bÞ ph¸p luËt trõng trÞ vµ xãa bá.

NÕu ®Ó cho chóng tiÕp tôc ph¸t triÓn vµ c©u kÕt chÆt chÏ víi nhau th× sím muén chóng sÏ ngang nhiªn ph¸ ho¹i sù nghiÖp ®æi míi ngay tõ bªn trong, biÕn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN thµnh nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng

"hoang d·", võa c¶n trë t¨ng tr−ëng kinh tÕ nhanh, lµnh m¹nh vµ bÒn v÷ng võa k×m h·m tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi, g©y bÊt b×nh trong qu¶ng ®¹i nh©n d©n, t¹o thµnh nguy c¬ lín ®e däa sù sèng cßn cña sù nghiÖp d©n giµu, n−íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh mµ toµn §¶ng, toµn d©n ta ®ang ra søc phÊn ®Êu ®Ó ®¹t tíi.

Tµi liÖu tham kh¶o

1. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn

§¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI. H.: Sù thËt, 1987.

§¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX. H.: ChÝnh trÞ quèc gia, 2001.

4. Tæng côc Thèng kª. Niªn gi¸m thèng kª n¨m 2008. H.: Thèng kª, 2009.

®ång bé c¸c gi¶i ph¸p thùc hiÖn th¾ng lîi chñ tr−¬ng cña §¶ng vÒ c¸c vÊn ®Ò x· héi. T¹p chÝ Céng s¶n, sè 4, n¨m 2008.

(6)

7. UNDP. Human development report 2009. New York, 2009.

§¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø X.

H.: ChÝnh trÞ quèc gia, 2006.

9. C. M¸c vµ Ph. ¡ngghen. Toµn tËp, tËp 3. H.: ChÝnh trÞ quèc gia, 1995.

(TiÕp theo trang 54)

Ch−¬ng IV, KÕ thõa vµ ph¸t huy gi¸

trÞ cña trß diÔn trong lÔ héi ®−¬ng ®¹i (tr.150 - 175)

Trß diÔn d©n gian n»m trong kho tµng tri thøc v¨n hãa d©n téc b¾t nguån tõ mét ý thøc tèt ®Ñp nh− nh¾c nhë nh©n d©n vÒ mét céi nguån. Trß diÔn d©n gian cã kh¶

n¨ng quy tô lßng ng−êi trong céng ®ång vÒ mét mèi - gi¸ trÞ g¾n kÕt céng ®ång cña trß diÔn nh− mét nhu cÇu tÊt yÕu cña x· héi n«ng nghiÖp khi ph¶i ®−¬ng ®Çu víi thiªn tai, víi kÎ thï x©m l−îc. Tham gia vµo c¸c trß diÔn, con ng−êi cã thÓ gi¶i táa ®−îc c¸c xóc c¶m, tháa m·n ®−îc nhu cÇu vui ch¬i gi¶i trÝ. §©y chÝnh lµ gi¸ trÞ h−ëng thô v¨n hãa cña trß diÔn d©n gian vµ nãi ®Õn trß diÔn, theo t¸c gi¶, kh«ng thÓ kh«ng nh¾c

®Õn gi¸ trÞ b¶o tån vµ lµm giµu b¶n s¾c cña lÔ héi. Cã thÓ nãi trß diÔn lµ mét trong nh÷ng h¹t nh©n c¬ b¶n, lµ linh hån ®Ó t¹o dùng nªn lÔ héi, chÝnh nã ®· t¹o nªn tÝnh

®a d¹ng hÊp dÉn cho lÔ héi. NÕu ®¸nh mÊt trß diÔn, cã lÏ lÔ héi sÏ trë nªn nh¹t nhÏo bëi sù gièng nhau ®ång lo¹t.

Ph©n tÝch lµm râ nh÷ng gi¸ trÞ cña trß diÔn trªn, t¸c gi¶ cho r»ng, vÊn ®Ò b¶o tån vµ g×n gi÷ kho tµng tri thøc d©n gian nãi chung vµ çc trß diÔn ®Æc s¾c trong çc lÔ héi nãi riªng lµ hÕt søc cÇn thiÕt vµ cÇn ph¶i cã sù kÕt hîp cña nhiÒu c¬ quan chøc n¨ng: tõ ChÝnh phñ víi vai trß l·nh ®¹o, tõ çc nhµ khoa häc víi nhiÖm vô ®¸nh gi¸

thÈm ®Þnh vµ tõ chÝnh nh÷ng ng−êi d©n, n¬i tæ chøc trß diÔn víi kh¶ n¨ng s¸ng t¹o, hoµn thiÖn, bæ sung vµ lµm giµu thªm kho tµng trß diÔn d©n gian. §Ó trß diÔn d©n gian tån t¹i vµ cã mét søc sèng bÒn bØ th×

vÖ trß diÔn trong mét chØnh thÓ, trong m«i tr−êng diÔn x−íng ®−îc g¾n kÕt trong lÔ héi, ph¶i sö dông khai th¸c trß diÔn ®Ó nã cã thÓ ph¸t triÓn bÒn v÷ng, vµ quan träng nhÊt chÝnh lµ ph¶i c¨n cø ®iÒu kiÖn thùc tÕ t¹i ®Þa ph−¬ng n¬i l−u gi÷ c¸c trß diÔn ®Ó

®−a ra nh÷ng gi¶i ph¸p b¶o tån phï hîp.

®ång d©n téc ViÖt. Dï tr¶i qua bao nhiªu cuéc h−ng vong trong tiÕn tr×nh lÞch sö, céng ®ång ng−êi ViÖt ®· t¹o ra trªn m¶nh

®Êt nµy mét kh«ng gian v¨n hãa ph¶n ¸nh c¸i phÇn cña tù nhiªn ®−îc hä c¶i biÕn vµ g¾n bã mét c¸ch h÷u c¬. Kh«ng gian ch©u thæ B¾c bé, víi nh÷ng biÕn ®æi vÒ mäi mÆt, dï thuËn lîi hay bÊt lîi, ®· lµm béc lé n¨ng lùc c¶i biÕn vµ thÝch øng víi nã cña ng−êi d©n n¬i ®©y. TÊt c¶ nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy ®Òu in vµo vµ ®Ó l¹i trong trß diÔn nãi riªng vµ lÔ héi d©n gian cña ng−êi ViÖt nãi chung ë vïng ch©u thæ nµy. Trong xu thÕ

"vÒ nguån", t×m l¹i tinh hoa trong di s¶n v¨n hãa d©n téc, nhiÒu ®Þa ph−¬ng thuéc vïng ch©u thæ B¾c bé ®· kh«i phôc l¹i trß diÔn trong viÖc tæ chøc lÔ héi, víi mong muèn g×n gi÷ kho tµng tri thøc d©n gian

®Ó trß diÔn vÉn gi÷ ®−îc søc sèng bÒn bØ vµ ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ tÝch cùc cña v¨n hãa cæ truyÒn trong ®iÒu kiÖn më cöa vµ héi nhËp cña ®Êt n−íc hiÖn nay.

LuËn ¸n ®· ®−îc b¶o vÖ thµnh c«ng t¹i Héi ®ång chÊm luËn ¸n cÊp Nhµ n−íc, häp t¹i ViÖn Nghiªn cøu V¨n hãa, ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam, th¸ng 8/ 2008.

Minh Hµ giíi thiÖu