Nang lac chinh sach vdi kiem scat Iqm phat 6 Viet Nam
TRINH THI AI HOA
^P^dng liic chinh sdch cua cdc nhd qudn ly diiu hdnh vl mo co dnh hudng gian tiep nhUng j^z/b' het siic quan trgng tdi mUc dp thdnh cong cua kiem sodt lam phdt trong nin kinh te. Bdi viet ddnh gid nhiing mat hgn che trong ndng liic chinh sdch dot vdi viec kiem sodt lam phdt d Viet Nam thdi gian qua vd di xudt mpt so'khuyen nghi ve cong tdc dii bdo, xay diing he thdng thong tin, cd che phdi hdp chinh sdch, ndng cao chdt lUdng dpi ngu cdn bp... nhdm tdng cUdng ndng lUc chinh sdch vi mo trong kiem sodt lam phdt d Viet Nam thdi gian tdi.
'hi ban ve lam phat, cac nha kinh te da chi ra nhieu nguyen nhan. Tren thUc te va xet den cung, nguyen nhan sau xa cua lam phat trong nen kinh te la do chinh sach kinh te vi mo. Chinh sach co the gay ra lam phat, hoac co the chan dflng dUdc lam phat va chinh sach co the lam cho lam phat bung len dfl doi hdn. Chinh sach kinh te vi mo la san pham cua chu the xay dUng, dieu hanh chinh sach. Do do, nang lUc chinh sach cua cac nha hoach dinh chinh sach c6 the dUdc coi la nguyen nhan sau xa, quan trong nhat anh hudng tdi lam phat va kiem soat lam phat cua mot qudc gia. Bai viet nay se di vao phan tich nang lUc chinh sach da anh hudng nhU the nao tdi kiem soat lam phat b Viet Nam trong thdi ky tfl nam 2002 tdi nay. Nang Iflc chinh sach d day dUdc hieu la kha nang kiem soat cac qua trinh kinh te vi mo cua nhflng ngUdi xay dUng va dieu hanh chinh sach kinh te vi mo. Ho la cac nha khoa hoc, cac chuyen gia xay dUng chinh sach va cac nha chinh tri.
1. Han che trong ndng lUc chinh sdch dd dnh hudng tdi kiem sodt lam phdt d Viet Nam nhU thendo?
Do anh hUdng cua cuoc khung hoang tai chinh - tien te khu vUc Chau A (1997-1998), to'c do tang trudng kinh te nam 1999 chi dat 4,74%, mflc thap nhat trong thdi ky khiing hoang va thap nhat ke tfl nam 1990. Nen
kinh te rdi vao tinh trang suy thoai va thieu phat, vdi chi so' tang gia tieu dung nam 1999 la 0,1% va - 0,6% trong nam 2000. Bang nhflng no Iflc kich ciu cua Chinh phii, thong qua cac chinh sach kinh te vi mo, dUdc thUc hien tfl nam 1999, da dUa nen kinh te Viet Nam nhanh chong thoat khdi anh hudng cua cuoc khiing hoang tai chinh tien te khu vUc Chau A. Nam 2002, to'c do tang trUdng kinh te dat 7,08%, eao so vdi mflc 6,79% cua nam 2000 va 6,84% cua nam 2001. Vdi mflc tang trudng kinh te nay, nen kinh te c6 the dUdc coi la da bat dau phuc hdi, mac dfl ty le lam phat con d mflc 4% trong nam 2002. Nen kinh te tiep tuc duy tri dUdc da tang trUdng lien tuc cho-tdi nam 2007, vdi mUc tang trUdng binh quan 7,89% trong thdi ky 2002-2007. Day co the coi la thanh cong quan trong trong chinh sach kich thich kinh te, thUc hien muc tieu tang trudng kinh te ciia Chinh phii. Tuy nhien, tinh hinh lam phat da khong dien ra thuan ldi nhU vay. Nam 2004, chi so'lam phat bat ngd tang len 9,5% tfl mflc 3% cua nam 2003. Chi sd lam phat nam 2007 cung da vot len mflc 12,63% so vdi mflc 6,6% cua nam 2006 (xem hinh 1), mflc cao nhat ke tfl nam 1993.
Trinh Thi Ai Hoa, TS., Hoc vien Chinh tri - Hanh chinh qudc gia Hd Chi Minh.
20
Nang life chinh sdch
HINH 1: T a n g trifdng va lam phat d Viet Nam (thdri ky 1999- 2009)
2 5 - 2 0 - 1 5 - 10- 5 -
—•—Toe do tang GDP (%)
• Chi so lam phat (%)
•— •— • — - ^
TV
^
^
• —''^
1999 4,74 0,1
•
2000 6,79 -0,6
2001 6,84 0,8
2002 7,08 4
2003 7,34 3
2004 7,79 9,5
2005 8,84 8,4
2006 8,23 6,6
2007 8,48 12,63
2008 7,63 19,89
2009 5,32 6,52
Nguon: Sd lidu ciia Tdng cue Thdng ke va Bao cao thudng nien cua Ngto hang Nha nude Viet Nam cac nam tilf 1999-2(X)8.
Mac dfl lam phat da dfldc khdng che thanh cong sau khi da len nhiing dinh diem vao nam 2004 va 2007, nhUng van de dat ra la lieu lam phat CO the dUdc kiem soat tot hdn khong, theo do, nen kinh te se tranh dUdc nhflng bat dn khong dang co, neu cac cac quyet dinh chinh sach va dieu hanh chinh sach dfldc thUe hien kip thdi va phu hdp hdn?
0 day CO the thay rang, cac quyet dinh chinh sach kinh te vT mo va va dieu hanh chinh sach nham kiem soat lam phat d Viet Nam trong thdi gian tfl nam 2002 de nam 2009 CO mot so'van de ban che can ban them.
• Thd nhdt, nhiing hgn che khi xdc dinh nguyen nhan vd gidi phdp khdc phuc lam phdt d Viet Nam.
Viec xac dinh nguyen nhan gay lam phat, trong mot sd trUdng hdp, chUa that trung va kip thdi. Theo d6, cac giai phap dUdc lUa chon chUa that phu hdp va lam phat cham dUdc giai quyet.
Khi ban ve nguyen nhan gay ra lam p h i t nam 2004 - 2005, h i u het cac nha quan ly chinh sach tien te Viet Nam deu cho rang nguyen nhan la do dich cum ga, gia dau tang, bien dong gia cua mot so' mat hang theo mua vu... Khi tra ldi phdng van cac nha bao ve diin
bien thi trUdng tien te, lam phat nam 2004, Tho'ng doc Ngan hang Nha nUdc Le DUc Thuy khang dinh: "Ngan hang Nha nUdc cho rang nguyen nhan cua lam phat chii yeu khong bat ngudn tfl tien te va Ngan hang The gidi cflng Quy Tien te quoc te cflng da c6 nhin nhan dung nhu vay. Nguyen nhan chinh khong phai tfl chinh sach tien te thi bien phap chu yeu cflng khong phai tfl chinh sich tien te"^
Vdi each ly giai nay, cac nha quan ly cho rang van de chi so' CPI tang trong nam la binh thUdng, chUa co gi dang lo ngai. Bdi le, tat ca dudng nhu den tfl nguyen nhan khach quan chfl khong phai la hau qua cua mot chinh sach sai l i m nao. Vi the, cac chinh sach cin phai CO la giam nhe cac cu so'c nay bang cac cong cu phi tien te chfl khong phai bang chinh sach tien te.
Tuy nhien, nhieu chuyen gia kinh te Viet Nam lai cho rang lam phat d Viet Nam bat ngudn tfl tien te, tfle la do sU tang cung tien qua cao va lien tuc trong mot thdi gian.
Chuyen gia kinh te Nguyin Hoai Bao cflng cflng quan diem nay va ong da dUa ra bang chflng ve t i c dong tang cung tien Ma va lUdng tin dung bdm ra cho nen kinh te hang nam la
1. Ngan hang Nha nude khdng b^t luc trudc gia ca, Vietnamnet, ngay 14-1-2005.
Nghian ciiu Kinh tis6388 - Thing 9/2010
m:
Nang lire chinh sdch ...
qua cao va dUdc thUc hien trong mot thdi gian thdi ky khung hoang tai chinh tien te khu vUc dai de kich thich tang trUdng kinh te trong cac nam 1997 - 1998.
BANG 1: Mot so chi tieu kinh te cor ban cua Viet Nam (thcri ky 1998 - 2004)
Thay ddi hdng ndm, ddn vi %
Tang trudng Lam phat M2 M2/GDP Tin dung/GDP Tin dung
1998 5,8 7,8 12 37 12 17
1999 4,8 4,1 19 83 29 178
2000 6,8 -1,7 24 37 35 34
2001 6,8 0,8 29 31 40 23
2002 7,0 1,5 30 15 45 25
2003 7,3 3,0 36 39 52 32
2004 7,6 9,5
42
Nguon: Sd lidu tang tnrdng va lam phat la cua Tdng cue Thdng ke; M2 va tin dung la cua IMF; sd heu nam 2(X)4 la sd Ueu ciia dai dien IMF tai Viet Nam.
Ong cdn bao ve nhan dinh nay khi so sanh lam phat cua Viet Nam vdi Thai Lan, Trung Qudc, nhflng nfldc co hoan canh tfldng tfl. Ho cung chiu anh hudng gia d i u tang va nen kinh te cua ho tieu dflng nhieu xang d i u hdn ca Viet Nam, nhflng lam phat khong vUdt qua 3%.
0 day CO the thay rang, dudng nhU cac nha quan ly b i t benh nguyen nhan chu yeu gay ra lam phat d Viet Nam ehUa tning va chUa kip thdi, do d6 cac bien phap dUa ra chUa phfl hdp va hi cham tre. Trong cac thang diu nam 2004, chi so' gia tieu dflng co xu hudng tang cao va nguyen nhan dUde Ngan hang Nha nUdc nhan dinh la do tac dong tfl ben cung va khong phai do nguyen nhan tien te, theo do Chinh phu da khong sh dung cac bien phap chinh sach tien te. Tuy nhien, phai den thang 7-2004, khi chi so' gia tieu dflng van tiep tuc tang cao, Ngan hang Nha nUdc mdi quyet dinh nang ty le dU trfl bat buoc do'i vdi tien gfli VND khong ky ban va c6 ky ban den dUdi 12 thang tfl 2% len 5%.
Ngay 5-8-2004, Thu tfldng Chinh phu ra Chi thi sd30/2004/CT-TTg ve cac bien phap kiem che tdc do tang gia thi trfldng trong thdi gian trUdc mat. TrUdc do, cac quyet dinh chinh sach cua Chinh phii tfl dau nam 2004, chu yeu tie dong lam giam chi phi d i u vao de tang cung ngan ban nhU: nghi dinh ve quan ly gia thudc, phong chfla benh cho ngUdi
ngheo, quyet dinh giam thue thep nhap khau va phoi thep nhap khau, giam thue nhap kh&u clinke,...
Dieu tUdng tU cung diin ra trong nam 2007 va 2008. Tren thUc te, lam phat da co dau hieu gia tang tfl nam 2004, tiep tuc trong cac nam 2005, 2006 va bat d i u tang tdc ke tfl cudi nam 2007. Da co nhieu y kien canh bao ve tinh hinh lam phat gia tang xuat hien tren bao chi va nhieu cuoc hoi thao ca trong va ngoai nUdc. Tuy nhien, nhan thflc ban diu ve lam phat chfla that sfl dfldc danh gia dung.
Muc tieu tang trfldng cao v i n dUdc dat len hang diu. Chinh phu cd^ gang "gifl ty le lam phat thap hdn tdc do tang trfldng kinh te".
Tinh trang gia tang lam phat d thdi diem nay dUdc quy cho nhflng nguyen nhan ben ngoai nen kinh te, ma cu the do lam phat the gidi bat d i u tang cao hdn. Gia nhieu mat hang la nguyen lieu dau vao tang cao. Do d6, Viet Nam nhap khau nhieu hang hoa va nhap khau luon "lam phat". Lam phat d Viet Nam dfldc cho la lam phat chi phi day. Chinh vi vay, cung nhU nam 2004, nhflng giai phap ban d i u ma Chinh phu dUa ra nham vao phia cung nhu giam thue va trd gia vdi muc dich lam tang cung ngan ban. Tuy nhien, nhflng bien phap nay to ra khong higu qua va ket qua la lam phat v i n tiep tuc tang manh. Chi sd gia tieu dflng la 3,56% trong t h i n g 2-2008 va 2,99% trong thang 3-2008.
22 Nghiin ciiu Kinh t^s6388 - Thing 9/2010
Nang lUc chinh sdch ...
Van de dat ra: Viet Nam la nfldc xuit khau gao va d i u tho, ddng thdi nhap khau xang diu. Kim ngach xuat nhap khau xang diu dUde gifl d mflc can bang. Trong dieu kien nhfl vay, le ra Viet Nam phai kiem che lam phat tdt hdn nhiing nfldc phai phu thuoc nhieu vao gia lUdng thUc, nhien Heu the gidi, nhung thUc te didn ra ngUdc lai. Chi den luc do, van de lam phat mdi dUdc danh gia lai va ngan chan lam phat mdi dUdc Uu tien dat len hang diu.
Trong phien hop thudng ky cudi thang 3- 2008, Chinh phu mdi dUa ra 7 bien phap de ngan chan lam phat trong do chinh sich tien te t h i t chat dUdc Uu tien sfl dung hang diu.
Nhu v^y ro rang la, lam phat d Viet Nam trong thdi ky tfl nam 2004 den nam 2008 co ca nguyen nhan chi phi dau vao tang cao, tdng ciu tang manh va co ca nguyen nhan do mflc cung tien tang. Trong do, chung toi cho rang, nguyen.nhan tien te la nguyen nhan chu yeu.
Dieu nay l i mot minh chflng cho quan diem cua cac nha kinh te thuoc trfldng phai tien te.
Chinh vi vay, chi khi co cac bien phap t h i t chat tien te cua Ngan hang Nha nUdc, tinh hinh lam phat mdi dUdc kiem che. Tuy nhien, dieu do da khong dUde nhin nhan diy du sdm hdn de co nhflng bien phap "diem trung huyet" mot each kip thdi cbdng lam phat.
• Thd hai, quan diem chUa tri lam phdt chUa thong nhdt, mpt sdgidi phdp chUa mang lgi hieu qud cao.
NhiJng phan tich ly thuyet kinh te hoc vi mo cho thay, trong trfldng hdp lam phat do chi phi day, viec Chinh phu t i c dong lam cho cung ngin ban tang bang each giam thue nhap khau, trd gia xang diu... co the lam cho nen kinh te dat mflc san lUdng tiem nang nhanh hdn, nhUng ddng thdi cung day lam phat tang d mflc cao hdn. Dieu nay cung da xay ra d Viet Nam trong nhflng thdi ky nen kinh te co lam phat cao.
Nam 2007, lam phat cua Viet Nam cling c6 nguyen nhan chi phi nguyen lieu diu vao tang cao, trong d6 c6 gia xang d i u nhap khau tang manh. De khac phuc lam phat do chi phi xang diu tang cao. Bo Tai chinh chi 27.000 ty ddng de trd gia (thflc chat la bfl Id) cho Tdng
Cong ty xang diu. Chinh sach nay da ha dfldc gia xang trong nfldc, giam chi phi san xuat cua nhieu mat hang. Tuy nhien, chinh sach nay lai co nhflng bat ldi khac. Mpt Id, gia xang trong nUdc dUdc trd gia nen t h i p hdn gia xang ciia cac nUdc lang gieng khong dUdc bu gia.
Dieu nay d i n den tinh trang budn l^u xang qua bien gidi va ngUdi tieu dflng nfldc ngoai dfldc hudng ldi tfl viec trd gii nay. Hai Id, viec Nha nfldc chi tfl ngan sach ra 27.000 ty ddng de trd gia xang se dan tdi lam tdng ciu tang them va lam gia tang them lam phat.
Cung vdi viec trd gia xang diu, Chinh phu con i p dung cac bien phap ha thue nhap k h i u nham giam chi phi san xuat, tang cung ngan ban va lam giam lam phat. Tuy nhien chinh sach nay da khong dat dfldc muc tieu mong ddi.
Cuoi thang 8, d i u thang 9 nam 2007, Chinh phu da ap dung chinh sach giam manh thue s u i t thue nhap khau mot loat nhdm hang, ddng thdi thUc thi nhieu giai phap khac.
Vdi chinh sach nay, mot dai dien Bo Tai chinh da noi nhU dinh dong cot rang, khong co ly do gi ma gia ca cac mat hang tren thi trUdng khong "ha nhiet". NTiUng tren thUc te, dieu nay da khong xay ra.
Chi sd gia tieu dung thang 9-2007 v i n tiep tuc tang va tang cao so vdi cic thang trUdc. Cu the la chi sd gia tieu dung so vdi thing trUdc cua t h i n g 7-2007 la 0,50%, thang 7-2007 tang 0,24% va thing 9-2009 tang len 0,62%.
Mat khac, chinh sach giam thue nhap khau n h i m tang cung hang hoa nay da dUa tdi he qua lam nhap khau tang vot va d i n den tinh trang nhap sieu d mflc ky luc diu nam 2008, day lam phat bflng len vao nhflng thang diu nam 2008. Chi trong 6 thang diu nam 2008, tham hut thUdng mai da d mflc bao dong, len den 15 ty USD, cao gin gip 3 lin mflc nhap sieu cua cac nam 2004, 2005, 2006.
Chi sd lam phat trong cac thang diu nam da tang vdi mflc do cao: t h i n g 1-2008 tang 2,38%
(so vdi t h i n g trUdc); t h i n g 2 tang 3,56%, thing 3 tang 2,99%, t h i n g 4 tang 2,2%, thang 5 tang 3,91%. Chi trong vdng 6 thang diu nam 2008, chi sd gia tieu dung CPI da tang
NghiSn ciiu Kinh tis6388 - Thing 9/2010 23
Ndng itfc chinh sdch ...
26,8% so vdi cung ky 2007, mot con sd cao vao loai nhat tren the gidi d tai thdi diem d6.
• ThvC ba, hgn che trong dii bdo xay dUng chinh sdch dd khien cho cdc cd quan diiu hdnh chinh sdch bi dgng, lung tung.
Viec du bio cua mot so' cd quan chflc nang con nhieu ban che, mang tinh chu quan, thieu chinh xac, da anh hudng den chat lUdng, tinh dung dan cua cic quyet dinh chinh sich dUdc dUa ra. Trong mot so' trUdng hdp, chinh sach dUdc xay dUng tren cd sd nhflng ket qua dfl bao thieu chinh xic, thieu khoa hoc, khien cho Chinh phu, Ngan hang Nha nfldc, Bo Tai chinh bi dong, lung tung. Chang ban, thing 2 - 2008, Bg Ke hoach va D i u tU da cong bo' tdng vo'n diu tU nUdc ngoai (FDI) giai ngan trong nam 2007 Udc dat 4,6 ty USD. Con sd nay da dUdc dUa vao bang can do'i can can thanh toan cua Ngin hang Nha nUdc de can do'i cac chinh sach vi mo. Tuy nhien, sau do.
Bo nay lai cong bd^ tdng vo'n FDI giai ngan nam 2007 da dat hdn 8 ty USD. Sai biet den 4 ty USD da gay bat ngd, lung tung cho cac nha hoach dinh chinh sach vi mo.
Nhflng dfl bao cua To dieu hanh thi trUdng, cd quan giup viec cac bo va Chinh phu, dUa ra hang thing, hang quy ve tdc do tang gia tieu dung thudng thap hdn rat nhieu so vdi thUc te diin ra. Chi sd gia thUc te thudng cao gap doi gap ba, tham chi gap nhieu l i n con sd ma To dua ra^.
Nam 2008, Qudc hoi dat muc tieu to'c do tang gii thap hdn tdc do tang GDP (8,5% - 9%). NhUng CO nhieu cd quan chflc nang da dfl bao tdc do tang gii ca nam chi 7% - 8%. Tren thuc te, lam phat ca nam 2008 len tdi 19,89%.
• Thii tu, hgn che trong phoi hdp chinh sdch.
Han che trong pho'i hdp chinh sach the hien trong viec xay dflng, dieu hanh chinh sach gifla cac cd quan chflc nang.
Diu nam 2004, lam phat co dau hieu gia tang, Ngan hang Nha nfldc thUc hien chinh sach tien te that chat nham kiem soat lam phat nhu: tang dU trfl b i t buoc, tang lai s u i t tai chiet khau, tang cic lai s u i t chi dao khac.
Trong khi do, chinh sach tai khoa lai dfldc ndi long de thflc hien muc tieu tang trfldng, khien lam phat v i n cao va lai s u i t cung cao. Day la cai gia ma nen kinh te phai tra cho sfl khong tho'ng n h i t trong muc tieu hUdng tdi cua hai chinh sach nay.
Tinh trang nay mot lan nfla tai xay ra vao nam 2007. Vao gifla nam nay, chinh sach tien te co xu hfldng dfldc that chat de kiem che lam phat, thi chinh sach tai kbda lai tiep tuc dfldc md rong, dac biet la trong thdi gian cudi nam 2007. Cu the la, nhieu ddt phat hanh tin phieu kho bac, trai phieu chinh phu dfldc thflc hien vdi muc tieu kich c i u d i u tu nha nudc. Viec giai ngan nhanh, giai ngan het sd vdn da huy dong dUdc, tham chi vo'n con dUdc flng trUde cho cac dU i n chUa dii thu tuc theo quy dinh cua phap luat da lam tang nhanh tdng c i u cua nen kinh te. Mac du viec tang tdng c i u nay giup dat dfldc tang trfldng kinh te cao, nhflng lai gay them ap Iflc lam phat, ban che t i c dong kiem che lam phat cua chinh sach tien te that chat, ddng thdi con lam t r i m trong them tham h u t ngan sach va tham hut can can thUdng mai.
Hang nam, Ngan hang Nha nUdc phai cung Ung mot lUdng tien khong nhd cho ngan sich nha nUdc, ma theo quy dinh, "khoan tam flng nay phai hoan tra trong nam ngan sach".
Tuy nhien, tren thflc te, n6 da khong dfldc hoan tra dung ban. Viec cho vay nhU vay da d i n tdi lUdng tien cd sd tang va ket qua gay ap lUc tang lam phat. Day cung la mot chi phi khong dang co ma viec phdi hdp chinh sach gay ra.
• Thd ndm, hgn che trong liia chgn muc tieu.
Sau khi vUdt qua thdi ky khung hoang kinh te - xa hoi, Viet Nam da co ke hoach tang to'c nham dudi kip cac nUdc trong khu vUc, tranh nguy cd bi tut hau. Trong ca mot thdi gian dai, Viet Nam da lUa chon va theo dudi muc tieu tang trUdng kinh te'cao. Dieu do khien
2. Ngoc Minh, Lai phai ndi ve tu duy diiu hanh gia ca!, Thanhrienonline, 16-2-2008.
Nghian ciiu Kinh tSs6388 - Thing 9/2010
Ndng Itfc chinh sdch ...
cho phai co nhiing ap lUc chinh sach, phai ndi long chinh sach thi khoa va chinh sach tien tg.
Viec thUc hien chinh sach tien te va ehinh sach tai khda Idng trong nhieu nam de thUc hien muc tieu tang trUdng cao, ddng thdi muc tieu dn dinh kinh te vi mo chUa dUdc quan tam dung mflc, da tao ra nhflng van de tich dong, an chfla ben trong n i n kinh te. Khi xuit hien nhflng tinh huo'ng kho khan, no boc lo thanh nhiing tac dong x i u ma chiing ta kho CO the kiem soat dfldc chic chan, chu dong do chung ta chUa du kinh nghiem, kien thflc va kha nang quan ly he tho'ng do. Nguyen Tho'ng ddc Ngan hang Nha nfldc, Le Dflc Thuy, ciing xac nhan: "Vfla qua, chung ta co nhieu nd Iflc song Cling c6 sai s6t"^.
Trong khoang thdi gian tfl nam 2003 trd di, sau khi kinh te Viet Nam dfldc phuc hdi vUdt qua anh hudng cua cuoc khung hoang, Chinh phu da thUc hien cac chinh sich kich thich kinh te, nham thUe hien muc tieu tang trUdng cao. Dac biet, chinh sach do dUdc day len d mflc do rat cao trong nam 2006 va nam 2007 vdi muc tieu dfla Viet Nam trd thanh nfldc c6 thu nhap trung binh sdm hdn vao nam 2008, thay vi muc tieu ban d i u la nam 2010. Do t i e dong cua do t r i chinh sach tfl cac nam trfldc va chinh sach tien te - tai khoa ndi long trong nam 2007, lam p h i t da len 12,63% vao thdi diem ket thuc nam 2007. Mot ty le cao n h i t va bat ngd ke tfl 1993. Tuy nhien, muc tieu tang trfldng cao v i n dfldc dat len hang d i u cho nam 2008. Chi den khi lam phat bflng len vao nhiing thing d i u nam 2008, Chinh phu mdi dat muc tieu kiem che lam phat, dn dinh kinh te'vi mo lam flu tien hang dau.
Nhfl vay, c6 the thay rang, viec xac dinh muc tieu flu tien trong quan ly, dieu hanh nen kinh te cua cic nha quan ly la chfla phu hdp.
Dieu do da khien cho nen kinh te rdi vao tinh trang b i t dn. Bat dn do ban che ve quan ly, b i t dn do t i c dong tfl ben ngoai ma nang Iflc quan ly cua cac nha quan ly khong kiem soat ndi. Chinh sU bat dn nay se lam cham lai sU p h i t trien cua nen kinh te. Theo do, muc tieu tang tdc ma nhflng ngfldi lam chinh sach khong dat dfldc nhu mong ddi.
Viec theo dudi muc tieu tang trudng cao de tao ra sU tang tdc, bflt p h i trong tang trfldng kinh te, chfla quan tam dung mflc den dn dinh kinh te vi mo the hien sfl non nong cua Viet Nam.
Thd sdu, hgn che trong diiu hdnh chinh sdch.
Nhflng ban che tren diy dfldc the hien qua dieu hanh chinh sach cua cac nha quan ly.
Nam 2007, nam d i u tien Viet Nam gia nhap WTO, ludng vdn ngoai te dd vao Viet Nam rat Idn. Tuy nhien, cic bien phap trung boa tien te cua Ngan hang Nha nfldc da khong miy thanh cong. Ngan hang Nha nfldc da bdm noi te de mua ngoai te, tang dU trfl ngoai hoi song lai khong co bien phap hut tien ve kip thdi, gay i p Iflc gia tang lam phat vao cudi nam 2007, d i u nam 2008.
Do xac dinh muc tieu Uu tien chUa phfl hdp, nhfl da phan tich d tren, khi tinh hinh lam phat dien ra den mflc nguy hiem thi chinh sach mdi dfldc thay ddi. Do vay, cac bien phap ma Chinh phu dfla ra d i u nam 2008 mac dfl la cin thiet, song dfldc coi la rat manh va dot ngot. Dieu do khien cho nen kinh te phai trai qua nhflng bat dn khong dang co.
Neu nhfl Chinh phu c6 nhflng quyet sach sdm hdn, chac rang da khong phai co nhflng bien phap manh nhfl vay.
Viec dieu hanh chinh sach ty gia trong nam 2009 ciing cho thay con thieu sU mem deo, linh hoat cin thiet. Nhflng quyet dinh ve ndi long bien do hay co hep Men do ty gia dfldc dfla ra mot each b i t ngd va manh, gay ra hieu ling tam ly khong tich cflc ve ty gii trong doanh nghiep va dan chung. Theo do, tinh trang cang t h i n g tren thi trfldng ngoai" te do yeu td tam ly va chfla dfldc giai tda vao cuoi nam 2009 diu nam 2010.
Nhflng p h i n tich tren day cho t h i y han che trong nang Iflc chinh sich ciia Chinh phu la mot trong nhflng ly do gay ra lam phat va
3. "Chung ta ttag sai sdt", Bao didn tCr VnExpress, 28- 8-2009.
NghiSn ciiu Kinh t4s6388 - Thing 9/2010
2 t
Nang luc chinh sdch ...
lam phat cham dfldc khac phuc d Viet Nam trong thdi ky vfla qua.
2. Mot so k h u y e n n g h i
• Ndng cao chdt lUdng dU bdo trong hoach dinh chinh sdch kinh te'vi mo.
De nang t i m dfl bao va canh bio qudc gia trong xay dflng chinh sach kinh te'vi mo trong thdi ky tdi, Nha nfldc nen thUc hien mot sd giai phap sau:
-I- Thd nhdt, dU bao kinh te can phai dUdc quy dinh la mot khau bat buoc trong quy trinh xay dUng chien lUdc, quy hoach, ke hoach phat trien kinh te - xa hoi noi chung va xay dUng chinh sach kinh te vi mo noi rieng.
C6 mot nghich ly la cac ket qua dU bio thudng khong chuan xac, nhUng ngUdi ta v i n can du bao cho nhflng quyet dinh cua minh.
Viec xay dflng chinh sach khong the khong c6 dfl bao. Ket qua dfl bao la cd sd cho cic quyet dinh chinh sich, la mot trong nhiing yeu to' diu vao cua qua trinh thiet ke chinh sach.
Neu ket qua dfl bao sai it thi chinh sach se it bi sai lam. Van de la lam sao de nanng cao chat lUdng dfl bao, nghia la lam sao de cac ket qua du bao sai it.
Trong thdi gian tdi, Nha nUdc cin quy dinh chinh thflc viec dfl bao va phan tich kinh te la mot khau b i t buoc trong quy trinh xay dflng cac chinh sich kinh te vi mo. Nhflng dfl bao cua cd quan dfl bao quoc gia phai dfldc coi la du bao chinh thflc cua Nha nfldc va dUdc tho'ng nhat sfl dung trong xay dUng chinh sach kinh te vi mo cua cac cd quan hoach dinh chinh sach. Ngoai cac phUdng phap dU bao mang tinh dinh tinh, dUa tren kinh nghiem, cac cd..quan hoach dinh chinh sich kinh te vi mo phai sfl dung cac ket qua dU bao cua cd quan dU bao quoc gia. Nhflng quy dinh nay, mot mat, se buoc cd quan dfl bao quo'c gia co trach nhiem cao hdn vdi chat Ifldng nhflng dfl bao, phan tich kinh te ma minh cong bo' va cung cap cho cd quan hoach dinh chinh sach.
Mat khac, viec cac cd quan hoach dinh chinh sach tho'ng nhat sfl dung mot ket qua dfl bao se tranh dfldc nhflng mau t h u i n co the co trong cac chinh sach dfldc ban hanh, neu s i
dung cac ket qua du bao khac nhau. Cac dU bao khac ciia cac cd quan khic dUdc coi la nhflng dfl bao tham khao.
-f- Thd hai, Nha nfldc cin xay dflng he tho'ng thong tin va cd sd dfl lieu phuc vu dfl bid tho'ng nhat, hoan chinh.
De xay dflng chinh sach kinh te vi mo cin CO hai loai thong tin dfl lieu cd ban: thong tin dfl lieu thuoc tai khoan quo'c gia va cac thong tin chuyen nganh. Cac thong tin xay dflng chinh sach kinh te vi mo khong chi la cac thong tin dinh lUdng ma con bao gdm ca cac thong tin dinh tinh (nhU long tin cua ngUdi tieu dung, doanh nghiep; ky vong cua doanh nghiep; quan diem kinh doanh cua doanh nghhiep, cua cac ngan hang thUdng mai,..).
Cac loai thong tin nay can phai dUdc xay dUng mot each diy du, chinh xac, co he tho'ng, cap nhat, dap flng yeu ciu xay dflng chinh sich va quyet dinh chinh sich. De lam dfldc dieu nay, Nha nfldc cin xay dflng cd che dieu tra, thu thap thong tin va chia se thong tin gifla cd quan dfl bio quo'c gia va cac cd quan dfl bao chuyen nganh d cac bo.
Chang han, de c6 cac so' lieu ngoai he tho'ng tai khoan quo'c gia, can cho dfl bao chuyen nganh, cd quan dfl bao chuyen nganh co the pho'i hdp vdi cd quan tho'ng ke, cd quan dfl bao quo'c gia, cac trfldng dai hoc (dat hang hoac thue nhflng ddn vi nay) va ho la ngfldi chu tri cic cuoc dieu tra khao sit, thu thap thong tin so' lieu cin thiet. Viec tho'ng ke dfl bao phai dUdc thUc hien trUdc mot budc va dUdc thUc hien deu dan, thudng xuyen.
-I- Thi^ ba, Nha nUdc cin tang cUdng diu tU cho boat dong dU bao.
D i u tu cho boat dong dU bao ve ky thuat nhu d i u tU xay dUng cd sd dfl lieu tho'ng ke dfl bio. Nhiing d i u tfl nay co the dfldc long ghep trong ke hoach xay dUng Chinh phu dien tfl.
Tang cUdng dau tU cho boat dong du bao, Nha nUdc c6 the day manh xuc tien viec mdi, thue chuyen gia qudc te hoac khuyen khich cic cd quan dU bio hdp tac vdi cac td chflc qudc te, vdi cd quan dfl bio nfldc ngoai trong viec hd trd ky thuat, dao tao can bo lam dfl
26 Nghien ciiu Kinh te sdi 388 - Thing 9/2010
Ndng [Uc chinh sdch ...
bao kinh te. Trong thdi ky hien nay, cong tac dfl bao cua Viet Nam rat cin sfl hd trd ky thuat cua nfldc ngoai, cua quo'c te.
+ Thd tu, de boat dong dfl bao kinh te co hieu qua hdn ve lau dai, he thdng cac cd quan dfl bao cua Chinh phu va cac bo cin dfldc sap xep lai.
Hien nay, tai Bo Ke hoach va D i u tfl, co tdi hai cd quan thflc hien viec dfl bio kinh te vi mo la Trung tam Thong tin va dfl bao kinh te - xa hoi quo'c gia va Vien Nghien cflu quan ly kinh te trung fldng. Ngoai ra, viec dfl bao phuc vu xay dflng chinh sach kinh te vi mo con dfldc thUc hien d Ngan hang Nha nUdc, Bo Tai chinh. Bo Cong thUdng... Su phdi hdp trong du bao cua cac cd quan nay la han che.
Do vay, ket qua dU bio cua cac cd quan nay dUa ra, trong nhieu trUdng hdp co the rat khic nhau, tham chi trai ngUdc nhau. Dieu do gay kho khan cho viec xay dUng, dieu hanh chinh sach kinh te vi mo, ddng thdi co the gay tic dong khong tich cUc tdi tam ly ngUdi dan, han che hieu qua t i c dong cua chinh sich.
Chinh vi vay, Chinh phu cin sap xep lai eac cd quan dU bao kinh te vi mo d Viet Nam.
Tren cd sd cac cd quan dU bao kinh te hien tai d Bo Ke hoach va Diu tU va cac bo khac, Chinh phu co the thanh lap mot trung tam phan tich chinh sach va dU bio quo'c gia.
Trung tam nay co nhiem vu phan tich, danh gia chinh sach va dU bao kinh te phuc vu xay dung cac chinh sich kinh te vi mo. Dieu nay se tap trung dUdc ngudn lUc cho boat dong phan tich va dU bao kinh te vi mo, nang cao tiem lUc cua cac cd quan dU bao, giam thieu nhflng ban che do sfl thieu phoi hdp, gin ket hien nay cua cac cd quan nay trong phan tich va dfl bao. Theo do, chit Ifldng cua cac dfl bao kinh te vi mo cua cd quan dfl bao kinh te qudc gia se CO the co dieu kien dfldc nang cao. Trfldc mat, trong thdi gian tdi, Chinh phu cin tap trung dau tfl tai chinh, nhan Iflc va ky thuat cho Trung tam Thong tin va dfl bao kinh te - xa hoi quo'c gia.
+ ThU ndm, nang cao chit Ifldng doi ngu can bo lam cong tac phan tich danh gia, dU bao kinh te.
• Xay dUng cd che phoi hdp cdc chinh sdch kinh te'vi mo
Viec pho'i hdp cac chinh sach kinh te vi mo phai dUdc thUc hien trong toan bo cac khau cua chu trinh chinh sach.
-1- Thd nhdt, trfldc mit, Chinh phu cin sdm quy dinh ngudn vdn tam thdi nhan roi cua Kho bac N h i nUdc (chinh la tien ngan sach nha nUdc) phai dUde gud tai Ngan hang Nha nUdc. Dieu do cho phep Ngan hang Nha nUdc chu dong kiem soat lUdng tien cung Ung cho nen kinh te, vong quay tien te, kha nang tao tien cua he tho'ng ngan hang thUdng mai va to'c do tang trudng tin dung. Ddng thdi, chi tieu ngan sach nha nUdc van dUdc bao dam, tiet kiem chi phi va tang thu cho ngan sach nha nUdc. Theo d6, chinh sach tien te se dUdc dieu h i n h mot each chu dong va phu hdp hdn.
Them vao do, Chinh phu cin c6 quy dinh khong cho cac tap doan kinh te va tdng cong ty nha nUdc md rong boat dong sang mot so' linh vUc CO the gay bat dn cho nen kinh te, gay kho khan cho viec thUc hien chinh sich kinh te vi mo nham kiem soat lam phat. Viec mot so' tdng cong ty nha nUdc md rong boat dong vao Knh vUc ngan hang, bat dong san, ban le va giai tri thi khong c6 mot chinh sach tien te nao CO the ngan chan dUdc lam phat gay ra tfl ngudn thanh khoan nay.
+ ThU hai, Chinh phu can xay dflng cd che pho'i hdp gifla cic bo phan chflc nang trong xay dflng va thflc thi chinh sach. Cic bo cung phai thflc hien cong viec do. De c6 the co cd che phoi hdp trong xay dflng va thflc thi chinh sach tot, theo chung toi, Chinh phu, cic bo cin CO quy dinh ro vai tro chu tri cua mot bo phan nhat dinh trong cac boat dong phoi hdp chinh sach. Chang ban, ve viec pho'i hdp chinh sich thue quan - ban ngach nhap khau gifla Bo Tai chinh va Bo Cong thUdng. Bo Tai chinh cin dUdc chu dong trong boat dong phdi hdp vdi Bo Cong thUdng thUc hien chinh sach thue quan - ban ngach nhap khau. Chinh phu c6 the quy dinh Bo Tai chinh gifl vai tro chu tri, dieu phdi, cho dfl ddn vi thflc hien phdi hdp hai chinh sich nay d hai bo c6 ciing cap tfldng dfldng. Trfldng hdp khong co sfl tho'ng
Nghien ciiu Kinh tes6388 - Thing 9/2010
27
Ndng life chinh sdch ...
n h i t ve phfldng thflc phoi hdp gifla hai bo. Bo Tai chinh (ngfldi chu tri) phai trinh Thu tfldng Chinh phu xem xet va quyet dinh. Bo Tai chinh la cd quan xay dflng va thflc thi chinh sich tai khoa va cflng vdi Ngan hang Nha nfldc phdi hdp thflc hien chinh sach tai khoa va chinh sich tien te. De Bo Tai chinh co the phoi hdp dfldc tot vdi Ngin hang Nha nfldc, Chinh phu cin trao cho Ngan hang Nha nfldc vai tro chinh trong dieu pho'i, pho'i hdp xay dflng va thflc thi hai chinh sach niy.
+ Thd ba, vai trd chii tri ciia cac bo trong phdi hdp khi xay dflng chinh sach (da de xuat d tren) cung v i n dfldc duy tri trong q u i trinh phdi hdp thflc thi chinh sach. Trong phdi hdp thuc thi chinh sich chi thudng xuyen va chi diu tu, Bo Tai chinh la cd quan chu tri. Khi phoi hdp chinh sach tien te va chinh sach tai khoa, Ngan hang Nha nUdc cin dUdc chu tri trong ban bac vdi Bo Tai chinh ve thUc thi hai chinh sach nay. Chinh phu la ngUdi quyet dinh phUdng an phdi hdp thUc thi hai chinh sach do Ngan hang Nha nUde va Bo Tai chinh ban bac. Bdi le, khi dieu tiet nen kinh te nham thUc hien muc tieu kinh te vi mo, Ngan hang Nha nUdc la cd quan cuoi cflng tinh toan va xac dinh dfldc lUdng tien cung flng cho nen kinh te la bao nhieu tren cd sd thu ngan sach nha nfldc, nhu ciu chi tieu cua Chinh phu,...
H9 CO the tinh toan, ban bac vdi Bo Tai chinh nen tang hoac giam thue nhfl the nao, tang chi hay giam chi (chu yeu la chi diu tU phat trien) nhu the nao... de co the dat muc tieu tang trudng hay Idem che lam phat.
-1- Thu tu, Chinh phu can thiet lap mot cd che do'i thoai va lam viec chung gifla Bo Ke hoach va Diu tfl vdi Bo Tai chinh trong viec phdi hdp xay dflng va thflc thi chinh sach chi thfldng xuyen va chi d i u tU d day, Bo Tai chinh cin dUdc gifl vai tro chu tri trong viec phdi hdp thflc hien chinh sach chi thfldng xuyen va chi diu tfl. Bdi le, Bo Tai chinh la ngfldi xay dflng va thflc thi chinh sach tai khoa (chinh sach thu chi ngan sach nha nfldc), ddng thdi Bo tai chinh con phai phdi hdp vdi Ngan hang Nha nfldc trong xay dUng va thUc thi chinh sach tai khoa va chinh sach tien te.
+ Thd ndm, Chinh phu can tang cUdng boat dong phan tich chinh sach trong q u i trinh thuc thi nham xac dinh dUdc hieu qua t i c dong cua cic chinh sach tdi viec thUc hien muc tieu nhu the nao, lam cd sd dieu ehinh chinh sach va xay dung chinh sach mdi trong chu trinh chinh sich tiep theo. Viec phan tich danh gia chinh sach cin dUdc tien hanh deu dan, thudng xuyen. Cic ket qua phan tich d i n h gii chinh sach cin dUdc lUu gifl, tao thanh mot he thdng dfl lieu day du hoan chinh, lam cd sd cho boat dong dfl bao va phan tich xay dflng chinh sach mdi.
-I- Thd sdu, Chinh phu cin ddi mdi boat dong kiem tra giam sat thflc thi chinh sach kinh te vi mo dfla tren ket qua diu ra thay vi each kiem tra tinh tuan thu cac quy dinh theo tflng muc chi eua cac cd quan kho bac, tai chinh nhfl hien nay.
+ ThU bay, ve lau dai, Chinh phu cin ddi mdi quy trinh lam chinh sach va td chflc bo miy lam chinh sach.
Doi mdi quy trinh lam chinh sach kinh te vi mo, trong do, co sfl tach bach cac bo phan thflc hien cac khau khic nhau trong chu trinh chinh sich kinh te vi mo nhflng vin bao dam sU gin bo chat che gifla cac bo phan nay. Cu the la, trong he thdng bo may quan ly kinh te vi mo, ba bo phan hoach dinh chinh sach, thflc thi chinh sich, kiem tra thflc thi chinh sich phai g i n b6 chat che vdi nhau; ddng thdi, bo phan xay dflng chinh sach cin doc lap vdi bo phan thflc thi chinh sach, bo phan kiem tra thflc hien chinh sich doc lap vdi bo phan xay dflng va thflc thi chinh sach.
Vdi quy trinh xay dflng chinh sach nay, to chflc bo may xay dflng va thflc thi chinh sach cin dfldc ddi mdi cho phfl hdp. Theo do, bo phan lam chinh sach n i m ngoai cac bo chflc nang va dfldc dat trflc tiep dUdi quyen Thu tudng. Bo phan nay tap trung nhflng can bo, chuyen gia that xuat sic trong linh vflc quan ly kinh te vi mo va xay dflng chinh sach kinh te vi mo. Cic bo chflc nang chi lam chflc nang td chflc thflc thi chinh sach va kiem tra noi bo viec thflc thi chinh sach.
28 Nghien ciiu Kinh te so 388 - Thing 9/2010
Ndng lire chinh sdch ...
Chinh phu nen xem xet viec thanh lap mot bo phan tfl van doc lap, theo doi viec thflc hien chinh sich, dfla ra nhflng canh bao ve mau t h u i n trong cac chinh sach dfldc thUc hien, canh bio nguy cd co the khong thUc hien dUdc hoac bi sai lech muc tieu... Bo phan nay co the nam trong cd quan phan tich chinh sich va du bao kinh te qudc gia. Chinh phu cung co the dat hang cho cac cac chuyen gia kinh te, cac nha nghien cflu kinh te, dfldc tap hdp tfl cac vien nghien cflu, cac trfldng dai hoc va cac chuyen gia chinh sich doc lap,..., yeu ciu ho tu van, phan bien cac chinh sach trUdc khi xay dUng va ban hanh.
• Ndng cao chdt lUdng dpi ngu cdn bp lam chinh sdch.
Nha nUdc cin bao dam cong khai, minh bach trong lUa chon, bo' tri svi dung can bo trong cac cd quan hoach dinh chinh sach kinh te vi mo. Nha nUdc co the thUc hien cd che canh tranh trong lUa chon va bo' tri can bo, nhim bao dam bao lUa ebon khach quan, chinh xac nhflng ngfldi thflc tai vao lam viec tai cd quan lam chinh sach. Chang ban, Nha nfldc CO the thue chuyen gia (chuyen gia co trinh do va kinh nghiem nfldc ngoai va trong nUdc) vao tuyen chon ngUdi. Nhiing ca nhan dUdc tuyen nay se phai trai qua thdi ky thfl thich, lam viec d nhflng vi tri dfl kien bd^ tri, bd nhiem, trong khoang mot thdi gian nhat dinh trfldc khi bd nhiem chinh thflc. Sau khi da bd nhiem, cin tiep tuc thflc hien cd che sang loc chat che de co dfldc mot doi ngu nhflng can bo lam chinh sach that sfl xuat sac.
Ddng thdi vdi viec phai qua tuyen chon chat che nhfl vay, nhiing ngfldi nay phai dUdc hudng mot che do Uu dai dac biet ve lUdng, thu nhap, dam bao cho ho va gia dinh ho co cuoc song d mflc cao.
Nha nfldc cin co ke hoach dao tao, bdi dfldng cho can bo cac cap, cac the he mot each thiet thflc bai ban, co quy trinh va lo trinh ro rang. Ddi vdi nhflng can bo, cong chflc dfldc dao tao tfl thdi ke hoach boa tap trung va hien
dang lam viec tai cac cd quan xay dflng va thflc thi chinh sach kinh te vi mo cua Nha nfldc, cin tiep tuc bdi dfldng bo sung kien thflc kinh te hien dai va kien thflc ve khoa hoc chinh sich, ky nang xay dflng va td chflc thflc thi chinh sach, phfldng p h i p phan tich chinh sich va dfl bio kinh te, xay dflng chien Ifldc, quy hoach,... theo xu hfldng quan ly hien dai.
Trong thdi gian trfldc mit, Chinh phu can tap trung manh d i u tfl dao tao bdi dfldng nhan Iflc cho cong tac dfl b i a kinh te, xay dflng chien lUdc, quy hoach; hdp t i e vdi chinh phu cic nUdc trong viec ho trd dao tao, bdi dudng cin bo dU bao kinh te, xay dUng chien lUdc, quy hoach.
Nha nUdc cin sdm co ke hoach xay dUng, dao tao bdi dudng doi ngu can bo ke tiep, tranh tinh trang hang hut ve can bo xay dUng va thUc thi chinh sach kinh te vi mo nhU thdi gian qua. Nha nUdc cin xay dUng ke hoach dUa sinh vien gidi di dao tao d nUdc ngoai ve quan ly kinh te vi mo, chinh sach kinh te vi mo, khoa hoc chinh sach,... Day co the coi la giai phap to'i quan trong, co tinh chat mau chdt n h i m nang cao chat Ifldng chinh sach dfldc ban hanh, nang cao hieu qua thflc thi va dieu hanh chinh sach, bao dam sfl on dinh va tang trfldng cua nen kinh te trong ngan va dai ban./.
TAI LIEU THAM KHAO
1. Nguyen Hoai Bao, Cau chuyen lam phat d Viet Nam:
2004-2005, 6-1-2005, http://www.viet- snidies.info/hoithao/2005_NHBao.pdf.
2. Quyet dinh sd 796/QD-NHNN, ngay 25-6-2004.
3. Nguyin Dinh Bich, Han che' lam phat bang giam thue' nhap kh^u vSn la giai phap ma'u chdt, Bao Didn dan doanh n ^ e p , ngay 11-9-2007.
4. Ngoc Minh, Lai phai ndi ve tu duy dieu hanh gia ca!, Thanhnienonline, ngay 16-2-2008.
5. TS. Le Xuan NghTa trong cuoc hpi thao "Tang cudng hieu qua phdi hop giua Chinh sach tien te va chinh sach tai khda d Viet Nam" duac td chiic tai Ha Ndi, thang 11-2005 va Chinh sach tai khda "cai" Chinh sach tiin te?, Vietnamnet, 17-11-2005.
Nghien ciiu Kinh teso388 - Thing 9/2010 •' ^-mmf
