C¤NG GI¸O NHËT B¶N GI÷A THÕ KØ XVI Vµ Sù XUÊT HIÖN CñA C¸C GI¸O SÜ DßNG T£N

C¤NG GI¸O NHËT B¶N GI÷A THÕ KØ XVI Vµ Sù XUÊT HIÖN CñA C¸C GI¸O SÜ DßNG T£N

ë Xø §µNG TRONG

µo nh÷ng n¨m 1549 - 1550, ®Êt n­íc NhËt B¶n ®ang ë trong mét thêi k×

®Çy x¸o trén víi nh÷ng cuéc néi chiÕn ®­îc gäi lµ Sengoku jidai. M­êi hai vÞ l·nh chóa tËp hîp c¸c lùc l­îng chèng ®èi lùc l­îng cña Thiªn hoµng. Vµ còng chÝnh trong thêi k× hçn ®én ®ã, Phanxic« Xaviª - mét gi¸o sÜ Dßng Tªn ng­êi T©y Ban Nha ®· ®Æt ch©n

®Õn víi ®Êt n­íc ®­îc mÖnh danh lµ xø së MÆt Trêi mäc. VÞ gi¸o sÜ Dßng Tªn nµy

®­îc xem lµ mét trong nh÷ng linh môc

®Çu tiªn cÇm th¸nh gi¸ ®Õn NhËn B¶n. §ã lµ ngµy 15 th¸ng 8 n¨m 1549, t¹i bÕn Kagoshima, vïng cùc nam cña ®¶o Kyusu, NhËt B¶n. Mét sù trïng hîp lµ ngµy 15 th¸ng 8 chÝnh lµ ngµy LÔ §øc MÑ vµ còng lµ ngµy thµnh lËp cña Dßng Tªn, n¬i ®·

“t«i luyÖn” nªn Phanxic« Xaviª - ng­êi

®­îc gäi lµ bËc “Th¸nh” sau nµy.

Sau khi ®­îc mét ng­êi b¶n xø lµ Anjir« h­íng dÉn häc tiÕng NhËt, Phanxic« ®· cã thÓ b­íc ®Çu gi¶ng ®¹o cho ng­êi NhËt. ¤ng ®­îc Hßa th­îng Nanriji mêi d¹y c¸c kinh s¸ch C«ng gi¸o trong chÝnh ThiÒn ViÖn cña m×nh víi sù tham dù cña h¬n 100 thiÒn s­ kh¸c. §· cã mét sè ng­êi ®ãn nhËn ®øc tin míi, trong ®ã phÇn lín thuéc tÇng líp quý téc.

§©y chÝnh lµ nh÷ng tÝn ®å C«ng gi¸o ®Çu tiªn cña NhËt B¶n. C«ng cuéc truyÒn b¸

mét ®øc tin míi ®Õn xø së Hoa Anh §µo chÝnh thøc ®­îc khai më tõ ®ã.

§oµn TriÖu Long^(*) Sau Phanxic« Xaviª, lÇn l­ît cã nhiÒu gi¸o sÜ kh¸c nh­ De Torres, Fernandez, Bernardor,… còng theo nh÷ng ®oµn tµu bu«n cña Bå §µo Nha, T©y Ban Nha t×m

®Õn truyÒn gi¸o ë NhËt B¶n. Tõ ®ã, qua c¸c thêi k×, dï cã gÆp nhiÒu khã kh¨n, nh­ng tõng b­íc C«ng gi¸o ®· dÇn thiÕt lËp nªn mét céng ®oµn ®«ng ®¶o trªn ®Êt n­íc NhËt B¶n. Trong b¶n b¸o c¸o cña gi¸o sÜ Vilela vµo th¸ng 10 n¨m 1571, sè ng­êi theo C«ng gi¸o t¹i NhËt B¶n tÝnh

®Õn n¨m 1570 lµ kho¶ng 30.000 ng­êi, trong ®ã, Hirado cã 5.000 ng­êi, Omura:

2.500 ng­êi; Nagasaki: 1.500 ng­êi;

Fukuda: 1.200 ng­êi; Kabashima: 400 ng­êi; Goto: 2.000 ng­êi; Shiki: 2000 ng­êi; Kawoachinora lµ 40 ng­êi;

Kochinotsu lµ 3.000 ng­êi; Shimabara:

800 ng­êi; Bungo: 5.000 ng­êi; Satsuma:

300 ng­êi, v.v… Nh­ vËy, trong vßng 20 n¨m ®Çu truyÒn gi¸o ®Õn mét ®Êt n­íc Ch©u ¸, n¬i mµ ThÇn ®¹o vµ PhËt gi¸o

®­îc ®Ò cao trong ®êi sèng tÝn ng­ìng cña mäi tÇng líp d©n chóng, th× kÕt qu¶

trªn cã thÓ xem lµ mét tÝn hiÖu tèt cho nh÷ng nhµ truyÒn gi¸o Dßng Tªn ®Õn tõ Ph­¬ng T©y.

Tuy nhiªn, “ngµy vui ng¾n ch¼ng tµy gang”, nhiÒu vÊn ®Ò ®· n¶y sinh, t¹o ra

*. TS., Häc viÖn ChÝnh trÞ - Hµnh chÝnh khu vùc III,

§µ N½ng.

V

nh÷ng khã kh¨n, trë ng¹i cho c¸c nhµ truyÒn gi¸o. Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò quan träng mµ C«ng gi¸o t¹i NhËt B¶n thêi bÊy giê ph¶i ®­¬ng ®Çu lµ nh÷ng xung ch¹m gi÷a t«n gi¸o nµy víi c¸c t«n gi¸o, tÝn ng­ìng b¶n ®Þa. Do quan niÖm kh¸ cøng nh¾c cña c¸c gi¸o sÜ Dßng Tªn buæi ®Çu ®Õn NhËt B¶n, hä cùc lùc bµi xÝch nh÷ng t«n gi¸o ®· tån t¹i bÒn l©u trªn xø së Phï Tang nh­ ThÇn gi¸o vµ PhËt gi¸o. Kh«ng nh÷ng thÕ, mét sè gi¸o sÜ cßn cã chñ tr­¬ng kªu gäi c¸c tÝn ®å ph¸ bá c¸c chïa chiÒn PhËt gi¸o nªn ®·

dÉn ®Õn nh÷ng ph¶n øng m¹nh mÏ, quyÕt liÖt tõ d©n chóng vµ c¶ c¸c quan l¹i triÒu ®×nh.

Nh÷ng vô viÖc x¶y ra ë vïng Hirado lµ mét minh chøng. Vµo n¨m 1555, Hirado lµ mét h¶i c¶ng cã nhiÒu tµu thuyÒn cña Bå §µo Nha ®Õn giao th­¬ng.

C¸c gi¸o sÜ ®· theo tµu cã mÆt ë ®©y ®Ó thùc hiÖn c«ng cuéc truyÒn gi¸o vµ thu

®­îc nhiÒu kÕt qu¶ kh¶ quan: trong mét thêi gian ng¾n ®· cã h¬n 600 ng­êi d©n

®Þa ph­¬ng tin ®¹o vµ chÞu lµm lÔ röa téi. Tuy nhiªn, n¨m 1557, hai gi¸o sÜ phô tr¸ch viÖc truyÒn gi¸o ë Hirado lóc nµy lµ Vilela vµ Koteda ®· kªu gäi c¸c tÝn ®å cña m×nh ph¸ hñy c¸c chïa chiÒn ë ®©y.

Mét cuéc xung ch¹m ®· diÔn ra kh¸

quyÕt liÖt vµ kÕt qu¶ lµ chÝnh ng«i nhµ thê C«ng gi¸o ë ®©y bÞ san ph¼ng, gi¸o sÜ Vilela ph¶i lÆng lÏ ra ®i vµ kh«ng bao giê quay trë l¹i.

Nh÷ng vô viÖc nh­ trªn kh«ng ph¶i lµ hiÕm, vµ nã ®· cã mét t¸c ®éng kh«ng nhá - theo h­íng tiªu cùc ®èi víi ng­êi d©n NhËt B¶n khi nghÜ vÒ C«ng gi¸o vµ c¸c vÞ l·nh ®¹o cña t«n gi¸o nµy. Ngay chÝnh linh môc ng­êi Italia lµ Valignano, khi ®­îc BÒ trªn Tæng quyÒn Evrard Mercurian sai lµm Tæng kinh l­îc Ph­¬ng §«ng vµ ®Õn NhËt B¶n th¸ng 6 n¨m 1579, sau khi ®i kinh l­îc nhiÒu ®iÓm truyÒn gi¸o t¹i n­íc NhËt ®·

ngao ng¸n thë dµi råi ®­a ra lêi c¶nh b¸o r»ng: “Ng­êi NhËt th­êng nãi r»ng, hä sÏ chiÕu cè cho c¸c tÝnh c¸ch lËp dÞ cña ng­êi ngo¹i quèc trong vßng hai n¨m; nh­ng nÕu sau ®ã c¸c thõa sai Dßng Tªn vÉn kh«ng thÓ hay kh«ng muèn tù ®iÒu chØnh ®Ó hîp víi c¸c chuÈn cña NhËt B¶n, th× c¸c ngµi sÏ bÞ khinh th­êng “nh­ nh÷ng kÎ th« lç ngu ngèc”⁽¹⁾. RÊt tiÕc lµ lêi c¸nh b¸o kh«ng ®­îc chó ý ®óng møc; nh÷ng ®iÒu tiªn ®o¸n cña vÞ Tæng kinh l­îc Valignano ®· dÇn trë thµnh hiÖn thùc. Kh«ng nh÷ng thÕ, nã cßn ë møc ®é trÇm träng h¬n. Nh÷ng bÊt æn vÒ chÝnh trÞ trong x· héi NhËt B¶n, nh÷ng xu h­íng tù t«n mét ®êi sèng t©m linh truyÒn thèng cïng nh÷ng xung ch¹m dai d¼ng xuÊt ph¸t tõ sù nãng véi, thiÕu s¸ng suèt cña c¸c gi¸o sÜ truyÒn gi¸o ®· khiÕn cho mèi quan hÖ gi÷a céng ®oµn Kit« víi chÝnh quyÒn vµ nh©n d©n NhËt ngµy cµng trë nªn xÊu ®i.

Vµ hÖ qu¶ tÊt yÕu cña ®iÒu nµy chÝnh lµ nh÷ng s¾c lÖnh “CÊm ®¹o” cña triÒu ®×nh

®èi víi mét t«n gi¸o cßn non trÎ trªn xø së cña m×nh.

S¾c lÖnh trôc xuÊt ®¸ng chó ý ®­îc

®­a ra vµo th¸ng 7 n¨m 1587, trong ®ã cã

®o¹n viÕt: “ViÖc c¸c linh môc ®Õn NhËt B¶n vµ lµm cho ng­êi d©n c¶i ®¹o theo tÝn ng­ìng cña m×nh, ph¸ hñy c¸c ®Õn chïa cña ThÇn ®¹o vµ PhËt gi¸o lµ mét

®iÒu mµ cho ®Õn nay kh«ng ai biÕt ®­îc.

…Nh÷ng viÖc kÝch ®éng bän tiÖn d©n vi ph¹m tr¾ng trîn ®iÒu nµy lµ mét hµnh

®éng ®¸ng bÞ trõng trÞ nÆng nÒ. … V×

hµnh ®éng nh­ thÕ lµ kh«ng thÓ dung thø nªn ta quyÕt ®Þnh c¸c linh môc kh«ng nªn ë l¹i trªn ®Êt cña NhËt B¶n n÷a…”⁽²⁾. §Æc biÖt, S¾c lÖnh ngµy 27 th¸ng

1. C. R. Boxer. The Christian Century in Japan 1509 - 1650, Lon Don, 1951, p. 83.

2. Joseph Jennes, Cicm. LÞch sö Gi¸o héi C«ng gi¸o

NhËt B¶n, Nxb. Tokyo 1973, tr. 97.

1 n¨m 1614 ®­îc xem nh­ ®Ønh ®iÓm sù næi giËn cña triÒu ®×nh NhËt B¶n: “§©y lµ mÇm mèng cña mét ®¹i häa cÇn ph¶i ®¹p tan. …Nh÷ng kÎ nµy cÇn ph¶i bÞ quÐt s¹ch ngay lËp tøc, ®Ó kh«ng mét tÊc ®Êt nµo trªn ®Êt n­íc NhËt B¶n cßn cho chóng ®Æt ch©n lªn…”⁽³⁾

§©y lµ S¾c lÖnh cÊm ®¹o thø 3 cña NhËt hoµng (sau S¾c lÖnh ngµy 25/7/

1587, cßn cã mét S¾c lÖnh vµo ngµy 19/10/1596), vµ còng lµ lÇn cÊm ®¹o gay g¾t, d÷ déi nhÊt. S¾c lÖnh th¸ng 1 n¨m 1614 kh«ng chØ lµ mét th«ng ®iÖp bµy tá sù ®o¹n tuyÖt ®èi víi C«ng gi¸o mµ quan träng h¬n, cã thÓ xem ®©y lµ ph¸t ®¹i b¸c b¾n th¼ng vµo céng ®oµn Kit« t¹i NhËt.

Tõ ph¸t sóng lÖnh ®ã, viÖc th¼ng tay trõng ph¹t ®èi víi Gi¸o héi C«ng gi¸o NhËt B¶n ®­îc triÓn khai rÇm ré vµ quy m« kh¾p n­íc. TÊt c¶ c¸c linh môc Thõa sai lÉn linh môc ng­êi NhËt B¶n ®Òu bÞ dån vÒ Nagasaki råi trôc xuÊt khái l·nh thæ. Gi¸o d©n buéc ph¶i c¶i ®¹o ®Ó trë vÒ víi c¸c t«n gi¸o truyÒn thèng. C¸c nhµ thê C«ng gi¸o còng lËp tøc bÞ ph¸ hñy: ë Kyoto vµ Fushimi vµo cuèi th¸ng 2 n¨m 1614; ë Arima tõ th¸ng 8 n¨m 1614; ë Nagasaki b¾t ®Çu tõ th¸ng 11 n¨m 1614…

®Ó råi “cho ®Õn cuèi n¨m 1614, hÇu nh­

tÊt c¶ c¸c nhµ thê Kit« gi¸o cña NhËt B¶n ®Òu bÞ ®ãng cöa hoÆc ph¸ hñy hoµn toµn”⁽⁴⁾.

§Æc biÖt, tuy S¾c lÖnh kh«ng nh¾c ®Õn vÊn ®Ò xö tö, nh­ng trªn thùc tÕ th× viÖc c¸c ®Þa ph­¬ng ë NhËt B¶n ®· cã nhiÒu cuéc hµnh h×nh c¸c tÝn ®å C«ng gi¸o, dÉn

®Õn mét thêi k× cùc k× ¶m ®¹m trong lÞch sö Gi¸o héi C«ng gi¸o NhËt B¶n.

Tr­íc t×nh h×nh nªu trªn, kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c, Gi¸o héi C«ng gi¸o NhËt B¶n buéc ph¶i cã nh÷ng cuéc di c­ l¸nh n¹n tr¸nh ®æ m¸u. §ã kh«ng chØ lµ c¸c gi¸o sÜ Thõa sai hay NhËt B¶n mµ cßn cã rÊt nhiÒu c¸c tÝn ®å C«ng gi¸o cña xø së

MÆt Trêi mäc ®µnh ®o¹n li h­¬ng ®Ó gi÷

lßng tin víi t«n gi¸o mµ hä ®ang theo.

Nh÷ng ®iÓm ®Õn chÝnh mµ céng ®oµn C«ng gi¸o NhËt B¶n l¸nh n¹n ®ã lµ Macao vµ Manila. Lóc bÊy giê, Macao lµ mét thuéc ®Þa cña Bå §µo Nha t¹i §«ng Nam ¸. Ngay tõ n¨m 1564, t¹i ®©y ®·

thiÕt lËp mét trung t©m truyÒn gi¸o kh¸

lín (®Õn n¨m 1576, Macao ®· thµnh lËp

®­îc mét ®Þa phËn C«ng gi¸o). T­¬ng tù nh­ vËy, t¹i Philippines, c«ng cuéc truyÒn gi¸o quy m« ®· ®­îc khëi x­íng tõ n¨m 1564. §©y lµ thuéc ®Þa cña T©y Ban Nha nªn c¸c ho¹t ®éng cña Gi¸o héi

®Òu chÞu sù ®iÒu khiÓn cña hä suèt thêi k× tõ 1521 ®Õn 1898. C«ng gi¸o t¹i ®Êt n­íc nµy tõ lóc bÊy giê ®· rÊt m¹nh mÏ (hiÖn nay, hai phÇn ba ng­êi C«ng gi¸o Ch©u ¸ sèng ë Philippines vµ C«ng gi¸o chiÕm 83% d©n sè cña ®Êt n­íc gåm 7.000 ®¶o nµy). Tuy hai trung t©m ë Macao vµ Manila kh¸ ph¸t triÓn, nh­ng c¸c trô së ë hai n¬i nµy nhÊt thêi kh«ng thÓ dung n¹p hÕt nh÷ng nhµ truyÒn gi¸o cïng víi céng ®ång c¸c tÝn ®å C«ng gi¸o ng­êi NhËt rêi bá quª h­¬ng. ChÝnh v×

vËy, nh÷ng gi¸o sÜ vµ tÝn ®å tõ NhËt B¶n l¹i ph¶i chia nhau ra, t×m ®Õn l¸nh n¹n ë nh÷ng n¬i gäi lµ Nihon-machi t¹i §µng Trong ViÖt Nam, Campuchia hay vïng

®¶o Luzon cña Philippines… Nihon- machi lµ tªn gäi cña mét d¹ng “®« thÞ NhËt B¶n” cã mÆt ë §«ng Nam ¸. Thêi bÊy giê, c¸c th­¬ng gia vµ c­ d©n nhËp c­ ng­êi NhËt B¶n ®Õn c¸c n­íc §«ng Nam ¸ giao l­u bu«n b¸n vµ sèng trong nh÷ng khu ®Þnh c­ ®Æc biÖt mµ chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng dµnh cho hä. T¹i Nihon-machi, céng ®ång NhËt kiÒu ®­îc h­ëng mét ®Æc quyÒn lµ ®­îc tù chän ra mét ng­êi cña m×nh ®Ó l·nh ®¹o vµ qu¶n lÝ céng ®ång NhËt kiÒu. ë ®©y, hä

3. S®d, tr.181.

4. S®d, tr.185.

cßn ®­îc ­u ¸i cho gi÷ nguyªn c¸c phong tôc, lèi sèng riªng cña d©n téc m×nh.

Nihon-machi ®­îc thiÕt lËp t¹i xø

§µng Trong cña ViÖt Nam chÝnh lµ vïng H¶i Phè - Héi An. Vµo thêi ®iÓm nªu trªn, Héi An lµ n¬i bu«n b¸n sÇm uÊt cña

§µng Trong vµ ®· cã s½n mét céng ®ång NhËt kiÒu lµ tÝn ®å C«ng gi¸o ®ang sinh sèng vµ bu«n b¸n. C¸c gi¸o sÜ ®Õn ®©y sÏ rÊt thuËn lîi khi cã mét ®éi ngò th«ng ng«n vµ am hiÓu vÒ vïng ®Êt míi nµy trî søc, gióp l¸nh n¹n. Kh«ng nh÷ng thÕ,

®Õn Héi An, hä cã thÓ t×m c¬ héi thuËn lîi ®Ó tiÕn hµnh truyÒn gi¸o; bëi lÏ, c¸c gi¸o sÜ cña Dßng Tªn ë Macao tr­íc ®ã

®· ®­îc mét th­¬ng nh©n Bå §µo Nha lµ Ferdinand da Costa, ng­êi th­êng xuyªn bu«n b¸n ë §µng Trong, cho biÕt vÒ mét triÓn väng tèt ®Ñp cña viÖc c¶i gi¸o cho v­¬ng quèc nµy⁽⁵⁾.

Vïng ®Êt Héi An, Qu¶ng Nam cßn lµ n¬i cã vÞ trÝ thuËn lîi, lµ c¶ng biÓn tèt nhÊt ë n­íc ta vµ kh¸ lÝ t­ëng cho nh÷ng con tµu v­ît ®¹i d­¬ng cËp bÕn. C.

Borri, mét gi¸o sÜ Italia ®Õn truyÒn gi¸o t¹i §µng Trong tõ n¨m 1618 ®Õn n¨m 1621

®· nhËn xÐt: “H¶i c¶ng ®Ñp nhÊt, n¬i tÊt c¶ ng­êi ngo¹i quèc ®Òu tíi vµ còng lµ n¬i cã héi chî danh tiÕng chÝnh lµ h¶i c¶ng thuéc tØnh Qu¶ng Nam. Ng­êi ta cã thÓ vµo c¶ng Êy th«ng qua hai cöa biÓn:

mét cöa cã tªn gäi lµ Touron, vµ mét cöa tªn gäi lµ Pulliciampello (Héi An)”^(6)”. Kh«ng nh÷ng thÕ, Qu¶ng Nam lµ vïng

®Êt n»m ë khu vùc trung ®é cña ViÖt Nam vµ kh«ng xa dinh trÊn ®Çu n·o cña

§µng Trong. Víi vÞ trÝ thuËn lîi nµy, c¸c nhµ truyÒn gi¸o sÏ dÔ cã c¬ héi tiÕp xóc víi c¸c chóa NguyÔn, c¾m rÔ truyÒn gi¸o råi táa ra c¸c vïng l©n cËn.

Tõ nh÷ng lîi thÕ nªu trªn, Qu¶ng Nam - §µ N½ng trë thµnh ®iÓm ®Õn lÝ t­ëng cho nh÷ng nhµ truyÒn gi¸o lóc bÊy giê. Vµ võa ®Ó “gi¶m t¶i” cho c¸c

trung t©m Macao, Manila, võa t×m c¸ch

“gieo nh÷ng h¹t mÇm” trªn ®Êt míi, nh÷ng BÒ trªn cña Dßng Tªn ®ãng t¹i Macao ®· ph¸i c¸c linh môc F. Buzomi (Italia), J. Carvalho (Bå §µo Nha) cïng hai trî sÜ (NhËt B¶n) lµ Giuse vµ Phaol«

t×m ®Õn.

Sau 12 ngµy v­ît ®¹i d­¬ng, chuyÕn tµu chë c¸c vÞ truyÒn gi¸o ®· tíi Héi An.

“Ngµy 18/01/1615, vµo håi gÇn TÕt Annam, mét chiÕc tµu bu«n cña ng­êi Bå §µo Nha vµo bÕn Tourane. Tµu võa cËp bÕn, c¸c quan ta ë h¶i c¶ng ch­a kÞp lªn tµu kh¸m xÐt, th× ®· thÊy mét sè ®«ng ng­êi hiÕu k× kÐo nhau ra ®øng trªn bê, gi­¬ng

®«i m¾t tß mß nh×n chiÕc tµu buåm vµ nh÷ng ng­êi ngo¹i quèc ®øng trªn cÇu tµu tr«ng xuèng... Trªn chuyÕn tµu nµy, ngoµi viªn thuyÒn tr­ëng vµ c¸c thñy thñ l¹i cã hai nhµ truyÒn gi¸o lµ gi¸o sÜ Francesco Buzomi vµ gi¸o sÜ Diego Carvalho vµ ba ng­êi nhµ thÇy, trong ®ã th× mét ng­êi Bå §µo Nha lµ Antonio Diaz vµ hai ng­êi NhËt lµ Joseph vµ Paul”⁽⁷⁾. Trªn ®©y lµ ®o¹n v¨n t¶ l¹i c¶nh nh÷ng vÞ gi¸o sÜ Dßng Tªn ®Çu tiªn mang th¸nh gi¸, ®Æt ch©n ®Õn m¶nh ®Êt Qu¶ng Nam - §µ N½ng, ®¸nh dÊu sù cã mÆt chÝnh thøc vµ l©u dµi cña C«ng gi¸o trªn vïng ®Êt §µng Trong.

§Õn Qu¶ng Nam - §µ N½ng, nh÷ng nhµ truyÒn gi¸o nµy hÇu nh­ kh«ng gÆp trë ng¹i nµo tõ phÝa chÝnh quyÒn §µng Trong do S·i V­¬ng ®øng ®Çu. Nguyªn nh©n cña ®iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ cuéc chiÕn tranh TrÞnh - NguyÔn kÐo dµi triÒn miªn ë n­íc ta. V× m¶i lo cñng cè binh lùc nªn vÞ chóa NguyÔn lóc bÊy giê lµ

5. Tßa Gi¸m môc §µ n½ng. TËp tin môc vô, sè 16, tµi liÖu l­u hµnh néi bé, 2009, tr. 51.

6. Cristophoro Borri. Xø §µng Trong 1621, Nxb.

TPHCM, Tp. HCM, 1998, tr. 91.

7. Hång Lam. C¸c gi¸o sÜ Dßng Tªn ë n­íc ViÖt Nam,

Nxb. §¹i ViÖt, HuÕ, 1944, tr. 18

S·i V­¬ng kh«ng cßn thêi gian ®Ó ý ®Õn vÊn ®Ò t«n gi¸o. Kh«ng nh÷ng thÕ, c¸c chóa NguyÔn còng muèn th«ng qua c¸c vÞ gi¸o sÜ nµy ®Ó giao th­¬ng víi n­íc ngoµi, nhÊt lµ ®Ó mua c¸c vò khÝ trang bÞ cho qu©n ®éi. Häc gi¶ “Mét gi¸o s­ sö häc” nhËn ®Þnh: “®èi víi Chóa NguyÔn, sù cã mÆt cña c¸c nhµ truyÒn gi¸o trong n­íc, lµ b¶o ®¶m cho sù trë l¹i cña tµu bu«n ng­êi Bå, vµ nÕu cÇn, nhµ Chóa rÊt cã thÓ nhê c¸c ngµi lµm trung gian ®iÒu

®×nh...”⁽⁸⁾. ChÝnh ®iÒu nµy ®· t¹o nªn mét c¬ héi lÝ t­ëng cho c¸c gi¸o sÜ ®Ó ®­îc tù do truyÒn ®¹o.

C¸nh cöa truyÒn gi¸o xem nh­ ®· më.

Sau khi ®Õn Héi An, Buzomi cïng víi c¸c

®ång sù dùng t¹m mét nhµ nguyÖn cho gi¸o d©n NhËt kiÒu vµ Bå §µo Nha ®ang bu«n b¸n ë ®©y. Nhµ nguyÖn nµy còng lµ trô së truyÒn gi¸o ®Çu tiªn cho c¸c tÝn ®å ng­êi ViÖt míi nhËp ®¹o. Cã tµi liÖu cßn cho r»ng, Buzomi cßn lËp mét nhµ thê n÷a t¹i mét n¬i cã tªn lµ Kean (®Þa danh nµy vÒ sau còng ®­îc ghi l¹i trªn tÊm b¶n ®å cña Alexandre de Rhodes vÏ n¨m 1650, n»m ë vÞ trÝ ch©n ®Ìo H¶i V©n.

Kean cã nghÜa lµ KÎ Hµn - §µ N½ng).

Trong cuèn LÞch sö Gi¸o héi C«ng gi¸o NhËt B¶n, Joseph Jenes còng x¸c nhËn

®iÒu nµy r»ng, “Buzomi cã mét c¬ së ë t¹i Tourane, n¬i Ngµi x©y ®­îc mét ng«i nhµ thê. Khi ng«i nhµ thê bÞ ng­êi b¶n xø thiªu rôi vµi th¸ng sau ®ã, Ngµi t×m

®­îc n¬i tró ngô trong nhµ cña mét Kit«

h÷u NhËt B¶n t¹i Faifo”⁽⁹⁾.

Buzomi trë thµnh mét trong nh÷ng gi¸o sÜ Dßng Tªn ®Çu tiªn ®Õn §µng Trong víi ®iÓm khëi ph¸t ®Çu tiªn t¹i Qu¶ng Nam - §µ N½ng. Vµ ngµy 18/01/1615

®­îc xem lµ mèc cña sù xuÊt hiÖn C«ng gi¸o trªn vïng ®Êt mµ chóng t«i ®ang ®Ò

cËp. Còng ph¶i nãi thªm, tr­íc thêi ®iÓm ngµy 18/01/1615, ë §µng Trong ®· chøng kiÕn sù cã mÆt cña mét sè nhµ truyÒn gi¸o hoÆc lµ ngÉu nhiªn, hoÆc chØ cã tÝnh chÊt th¨m dß mµ ch­a ®¹t ®­îc kÕt qu¶ g×

®¸ng kÓ⁽¹⁰⁾ (vÊn ®Ò nµy, chóng t«i xin ®Ò cËp ë mét bµi viÕt kh¸c).

Nh­ vËy, tõ viÖc c¸c thõa sai C«ng gi¸o ë NhËt B¶n t×m ®­êng l¸nh n¹n ®·

më thªm mét con ®­êng míi cho qu¸

tr×nh truyÒn gi¸o ë Ch©u ¸ vµ còng chÝnh tõ sù kiÖn nµy ®· thóc ®Èy viÖc truyÒn b¸ C«ng gi¸o t¹i §µng Trong ë ViÖt Nam cã c¬ héi ph¸t triÓn h¬n so víi C«ng gi¸o ë §µng Ngoµi. §¸nh gi¸ sù kiÖn nµy, Cao ThÕ Dung cho r»ng: “C¸c gi¸o sÜ ®Ó l¹i phÝa sau mét gi¸o héi NhËt hµo hïng bÞ thiªu hñy cïng víi c«ng tr×nh v¨n hãa vµ ng«n ng÷. Thay vµo sù mÊt m¸t lín lao Êy, Dßng Tªn l¹i t×m

®­îc mét miÒn ®Êt høa l¹ lïng, diÔm tuyÖt víi xø ThuËn Qu¶ng tõ thêi NguyÔn Hoµng vµo lµm trÊn thñ”⁽¹¹⁾.

H¼n nhiªn, ®ã chØ lµ lÝ do ®Ó Gi¸o héi C«ng gi¸o ®Æt nh÷ng b­íc ch©n ®Çu tiªn t¹i vïng ®Êt §µng Trong. ViÖc t×m ®­îc mét chç ®øng v÷ng ch¾c vÒ ®øc tin cho mét bé phËn ng­êi d©n ViÖt Nam th× l¹i lµ mét hµnh tr×nh dµi, ®Çy ch«ng gai, tr¾c trë víi rÊt nhiÒu nh÷ng bµi häc mµ ®Õn tËn b©y giê vÉn cßn nguyªn ý nghÜa./.

8. Mét gi¸o s­ Sö häc. Gi¸o héi C«ng gi¸o ë ViÖt Nam, quyÓn 1, in lÇn thø hai, nhµ in Veritas Edition Calgary Canada 1998, tr. 90.

9. Cicm Joseph Jennes. LÞch sö Gi¸o héi C«ng gi¸o NhËt B¶n, Nxb. Tokyo, 1973, tr. 235.

10. NguyÔn V¨n KiÖm. Sù du nhËp cña Thiªn Chóa gi¸o vµo ViÖt Nam tõ thÕ kØ XVII ®Õn thÕ kØ XIX, Héi Khoa häc LÞch sö ViÖt Nam, Trung t©m UNESCO, 2001, tr. 50.

11. Cao ThÕ Dung. ViÖt Nam C«ng gi¸o sö, quyÓn 2,

tr. 341 - 342.