4 Taïp chí Y teá Coâng coäng, 9.2013, Soá 29 (29)
Toång quan veà bieán ñoåi khí haäu vaø bình ñaúng giôùi
Leâ Thò Thöông Huyeàn1, Leâ Thò Thanh Höông1
Hieän nay, treân theá giôùi coù nhieàu baèng chöùng veà moái lieân heä giöõa bieán ñoåi khí haäu (BÑKH) vaø bình ñaúng giôùi (BÑG). Moät maët, BÑKH laøm nghieâm troïng nhöõng vaán ñeà baát bình ñaúng giôùi (BBÑG), laøm chaäm tieán trình ñaït ñöôïc BÑG. Maët khaùc, BBÑG coù theå laøm toài teä theâm nhöõng aûnh höôûng cuûa BÑKH.
Baøi baùo söû duïng nhöõng döõ lieäu saün coù treân caùc trang web ñeå toång hôïp, phaân tích thoâng tin veà BÑG döôùi caùc taùc ñoäng tröïc tieáp cuûa BÑKH vaø vaán ñeà loàng gheùp giôùi trong caùc chính saùch, haønh ñoäng lieân quan ñeán BÑKH, töø ñoù ñöa ra moät soá khuyeán nghò nhaèm caûi thieän vaán ñeà BÑG trong boái caûnh BÑKH, ñoàng thôøi laøm cho caùc haønh ñoäng vaø chính saùch BÑKH ñöôïc hieäu quaû hôn.
Töø khoùa: Bieán ñoåi khí haäu, bình ñaúng giôùi, bieán ñoåi khí haäu vaø bình ñaúng giôùi.
A review of climate change and gender equality
Le Thi Thuong Huyen1, Le Thi Thanh Huong1
Existing literatures show that there are linkages between climate change and gender equality. On the one hand, climate change is likely to exacerbate existing gender inequalities and prohibit the progress towards gender equality. On the other hand, gender inequality can further worsen the effects of climate change. Using data available in the internet, this review aims at analyzing on information about gender equality under the direct impacts of climate change and gender mainstreaming in policy, action on climate change. Based on the results found, recommendations to improve gender equality in the context of climate change are made in order to contribute for more effective policies and actions on climate change.
Key words: climate change, gender equality, climate change and gender equality.
Taùc giaû:
1: Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng
1. Ñaët vaán ñeà
"Bieán ñoåi khí haäu" (BÑKH) ñaõ ñöôïc coi laø moät vaán ñeà an ninh nhaân loaïi trong theá kæ naøy. Trong hieän taïi vaø töông lai, noù ñaõ, ñang vaø seõ aûnh höôûng ñeán nhieàu lónh vöïc nhö noâng nghieäp, an ninh löông thöïc, naêng löôïng, taøi nguyeân nöôùc, ña daïng sinh hoïc vaø caùc heä sinh thaùi, söùc khoûe con ngöôøi, cuõng nhö caùc khu ñònh cö vaø moâ hình di cö [33]. Döôùi nhöõng taùc ñoäng ñoù, phuï nöõ ñaëc bieät deã bò toån thöông so vôùi nam giôùi vì vai troø xaõ hoäi cuûa hoï, söï phaân bieät ñoái xöû vaø ngheøo ñoùi. Hôn nöõa, hoï ít ñöôïc tham gia vaøo quaù trình ra quyeát ñònh trong nhöõng chieán löôïc thích öùng vaø giaûm thieåu BÑKH ôû taát caû caùc caáp quoác teá, quoác gia vaø ñòa phöông [32]. Phuï nöõ laø moät nhaân toá quan troïng trong caû thích öùng vaø giaûm thieåu BÑKH [32]. Loàng gheùp vaán ñeà giôùi laø nhaân toá quan troïng trong chính saùch BÑKH; ñöôïc cho laø giaûi phaùp ñeå ñaït ñöôïc BÑG vaø cuõng laø ñaûm baûo thaønh coâng cuûa döï aùn vaø caùc chính saùch BÑKH [25]. Baøi vieát naøy nhaèm trình baøy nhöõng thoâng tin toång quan veà taùc ñoäng cuûa BÑKH ñeán BÑG vaø vaán ñeà loàng gheùp giôùi trong caùc haønh ñoäng, chính saùch veà BÑKH.
2. Phöông phaùp thu thaäp thoâng tin
Taøi lieäu y vaên ñöôïc tìm kieám treân caùc trang web cuûa nhöõng cô quan, toå chöùc veà lónh vöïc BÑKH vaø/hoaëc BÑG taïi Vieät Nam (VN) vaø treân theá giôùi;
cuøng 2 heä thoáng cô sôû döõ lieäu khoa hoïc laø Pubmed vaø Sciences Direct. Vôùi töø khoùa chính ñöôïc söû duïng baèng tieáng Vieät "bieán ñoåi khí haäu", "bình ñaúng giôùi", "bieán ñoåi khí haäu vaø bình ñaúng giôùi" - töông öùng vôùi caùc töø khoùa tieáng Anh "climate change"
"gender equality" vaø "climate change and gender equality" cuøng vôùi caùc tieâu chí löïa choïn: tìm kieám naâng cao, khoâng giôùi haïn veà theå loaïi taøi lieäu, söû duïng caû baûn toùm taét vaø toaøn vaên, thôøi gian coâng boá/xuaát baûn töø naêm 2002 trôû laïi ñaây. Döïa vaøo tieâu ñeà vaø phaàn toùm taét/muïc luïc cuûa baøi vieát, 36 taøi lieäu ñaõ ñöôïc söû duïng cho baøi baùo naøy; trong ñoù coù 5 taøi lieäu tieáng Vieät, 31 taøi lieäu tieáng Anh, bao goàm: 9 quyeån saùch, 17 baùo caùo, 6 baøi baùo töø taïp chí chuyeân ngaønh, 4 baøi baùo treân internet.
3. Noäi dung toång hôïp
3.1. Bình ñaúng giôùi döôùi caùc taùc ñoäng tröïc tieáp cuûa bieán ñoåi khí haäu
3.1.1. Noâng nghieäp, an ninh löông thöïc
Noâng nghieäp vaø saûn xuaát löông thöïc ñöôïc ghi
nhaän laø moät trong nhöõng ngaønh nhaïy caûm vôùi söï thay ñoåi cuûa khí haäu [26]. Öôùc tính vaøo naêm 2100, saûn löôïng cuûa haàu heát caùc loaïi caây troàng seõ giaûm töø 10 - 40%, vaø seõ coù ít nhaát 3 tyû ngöôøi rôi vaøo caûnh thieáu löông thöïc do aûnh höôûng cuûa BÑKH [35]. Phuï nöõ phaûi ñoái maët vôùi nhöõng ruûi ro maát muøa do haïn haùn vaø luõ luït nhieàu hôn nam giôùi vôùi tæ leä 48% ôû Burkina - Faso, 73% ôû Congo, 64% ôû Vieät Nam[3], [20]. Beân caïnh ñoù, phuï nöõ cuõng tham gia vaøo haàu heát caùc coâng vieäc nhö caøy cuoác, laøm coû, thu hoaïch, chuaån bò ñaát, ñaäp luùa, vaän chuyeån vaø söû duïng [28].
Nghieân cöùu ñöôïc thöïc hieän bôûi Quyõ Quoác teá veà Phaùt trieån Noâng nghieäp (IFAD) ôû moät soá khu vöïc mieàn nuùi AÁn Ñoä cho thaáy, phuï nöõ ñaûm nhieäm coâng vieäc trong noâng nghieäp nhieàu hôn nam giôùi töø 4,6 ñeán 5,7 laàn, vaø ôû Nepal laø töø 6,3 ñeán 6,6 laàn [24]. Luõ luït vaø haïn haùn khoâng chæ laøm maát ñi nguoàn sinh keá chuû yeáu cuûa hoï maø coøn laøm taêng gaùnh naëng trong coâng vieäc ñoàng aùng. Hoï phaûi boû nhieàu thôøi gian vaø coâng söùc ñeå chuaån bò ñaát, laáy nöôùc, töôùi nöôùc, baûo veä muøa maøng khoûi saâu beänh [3], [31]. Moät soá nghieân cöùu cho thaáy, baát bình ñaúng lan roäng vaø saâu saéc laøm cho phuï nöõ vaø treû em gaùi bò aûnh höôûng nghieâm troïng hôn vaø cheát nhieàu hôn nam giôùi trong boái caûnh maát an ninh löông thöïc do taùc ñoäng cuûa BÑKH [31], [34].
3.1.2. Khan hieám nguoàn nöôùc vaø naêng löôïng Öôùc tính vaøo naêm 2050, theá giôùi seõ caàn nhieàu hôn 30% nöôùc vaø 50% naêng löôïng [31]. Haäu quaû cuûa taêng taàn suaát luõ luït vaø haïn haùn laø vieäc khoù tieáp caän vôùi nguoàn nöôùc vaø naêng löôïng, ñaëc bieät laø nhoùm deã bò toån thöông, bao goàm phuï nöõ [34]. Trong haàu heát caùc quoác gia keùm vaø ñang phaùt trieån, gaùnh naëng cuûa vieäc thu thaäp nöôùc cho giaët giuõ, naáu aên, uoáng, veä sinh, töôùi tieâu vaø thu thaäp nhieân lieäu cho naêng löôïng hoä gia ñình (HGÑ) ñeàu ñeø naëng leân vai cuûa ngöôøi phuï nöõ vaø treû em, ñaëc bieät laø treû em gaùi [22], [26]. Ngöôøi ta öôùc tính raèng, phuï nöõ vaø treû em gaùi ôû caùc nöôùc keùm vaø ñang phaùt trieån daønh trung bình 40 tæ giôø moãi naêm cho vieäc tìm kieám vaø chuyeân chôû nöôùc vôùi khoái löôïng 40kg nöôùc moãi ngaøy treân ñaàu hoaëc hoâng treân quaõng ñöôøng 10 ñeán 15 km moãi ngaøy [31]. Nghieân cöùu ôû khu vöïc noâng thoân caän Sahara ôû chaâu Phi, vaø AÁn Ñoä cho thaáy, phuï nöõ daønh töø 2 - 7h ñeå thu thaäp nhieân lieäu cuûi vôùi khoái löôïng 20kg trung bình 5km moãi ngaøy [31]. Trong thôøi gian khuûng hoaûng nöôùc vaø naêng löôïng do aûnh höôûng cuûa BÑKH, traùch nhieäm naøy laø cöïc nhoïc nhaát do taêng khoái löôïng vaø thôøi gian thu thaäp nöôùc/naêng löôïng - hoï phaûi ñi boä moät khoaûng caùch xa hôn ñeå tìm kieám
nöôùc/naêng löôïng [12], [28]. Nam giôùi thöôøng khoâng laøm nhöõng nhieäm vuï naøy, hoaëc chæ laøm khi coù phöông tieän giao thoâng thuaän lôïi - caùi maø khoâng saün coù trong thôøi gian coù nhöõng hieän töôïng lieân quan ñeán BÑKH xaûy ra [26]. Ngoaøi ra, khi nguoàn nöôùc vaø naêng löôïng trôû neân khan hieám trong boái caûnh BÑKH, nhöõng treû em gaùi ñöôïc kì voïng seõ trôï giuùp caùc baø meï trong coâng vieäc thu thaäp vaø vaän chuyeån chuùng cuõng nhö caùc coâng vieäc khaùc trong nhaø. Do ñoù, caùc em seõ khoâng ñöôïc ñeán tröôøng vaø ñöôïc höôûng neàn giaùo duïc ñaùng coù [35].
3.1.3. Ña daïng sinh hoïc vaø caùc heä sinh thaùi Theo ñaùnh giaù heä sinh thaùi thieân nhieân kæ, BÑKH coù theå seõ trôû thaønh ñoäng löïc chuû ñaïo cho söï maát maùt cuûa caùc heä sinh thaùi vaø ña daïng sinh hoïc vaøo cuoái theá kæ naøy [17]. Ñieàu naøy aûnh höôûng nhieàu nhaát ñeán ngöôøi ngheøo, phuï nöõ - nhöõng ngöôøi phuï thuoäc nhieàu nhaát vaøo caùc taøi nguyeân thieân nhieân ñoù [4]. Trong ñoù, hieän töôïng caïn kieät saûn löôïng caù do caùc taùc ñoäng cuûa BÑKH laø coù taùc ñoäng naëng neà nhaát. ÔÛ Okavango Delta, Botswana, ñoái vôùi phuï nöõ, caâu caù laø moät hoaït ñoäng sinh hoaït thöôøng ngaøy, ñöôïc thöïc hieän cho tieâu duøng HGÑ. Do aûnh höôûng cuûa BÑKH, phuï nöõ chæ caâu caù ñöôïc khi nöôùc soâng/luõ luït xuoáng thaáp bôûi vì hoï khoâng theå tham gia vaøo nhöõng con taøu vaø tieáp caän vôùi nguoàn caù ôû döôùi saâu, nôi coù nhöõng loaøi caù coù giaù trò thöông maïi [26]. ÔÛ VN vaø moät soá nöôùc khaùc ôû Ñoâng Nam AÙ, suy giaûm nguoàn taøi nguyeân thuûy haûi saûn coù taùc ñoäng nghieâm troïng nhaát ñoái vôùi nhöõng HGÑ ngheøo, ñaëc bieät laø phuï nöõ do caùc vai troø trong haàu heát caùc coâng vieäc nhö baùn caù, löu tröõ, cheá bieán vaø tieáp thò saûn phaåm töø caù [33].
3.1.4. Caùc ñieàu kieän thôøi tieát cöïc ñoan
Nghieân cöùu theå hieän raèng tính thöôøng xuyeân vaø cöôøng ñoä cuûa nhöõng hieän töôïng cöïc ñoan taêng nhanh trong boái caûnh BÑKH [31]. Ñieàu naøy ñöôïc bieåu hieän trong thôøi gian gaàn ñaây nhö: 344 trieäu ngöôøi chòu baõo nhieät ñôùi, 521 trieäu ngöôøi chòu luõ luït, 130 trieäu ngöôøi chòu haïn haùn, 2,3 trieäu ngöôøi chòu saït lôû ñaát [4]. Trong ñoù, phuï nöõ ñöôïc cho laø coù ít nguoàn löïc ñeå ñoái maët vôùi nhöõng khoù khaên trong nhöõng ñieàu kieän thôøi tieát cöïc ñoan; nhaát laø nhöõng phuï nöõ coù hoaøn caûnh ñaëc bieät [25]. Phaân tích thaûm hoïa trong 141 nöôùc cho thaáy, trong nhöõng xaõ hoäi toàn taïi BBÑG, phuï nöõ thöôøng bò töû vong nhieàu hôn vaø ôû ñoä tuoåi sôùm hôn nam giôùi [35], [13]. Thoáng keâ ñöôïc raèng soá phuï nöõ vaø treû em töû vong bôûi caùc thaûm hoïa thieân nhieân cao hôn 14 laàn so vôùi nam giôùi [31].
Naêm 1991, côn loác xoaùy vaø baõo ôû Bangladesh ñaõ laøm hôn 140.000 ngöôøi töû vong, trong ñoù 90% naïn nhaân laø phuï nöõ, tæ leä töû vong ôû phuï nöõ ñoä tuoåi 20 - 44 cao gaáp 5 laàn so vôùi nam giôùi cuøng ñoä tuoåi [20], [25]. Maëc duø vaäy, nam giôùi cuõng coù theå caûm thaáy aùp löïc vôùi nhöõng haønh ñoäng "anh huøng", ñaët hoï vaøo ruûi ro cao hôn phuï nöõ trong caùc thaûm hoïa thieân nhieân. Ví duï, sau khi côn baõo taán coâng vaøo trung taâm Myõ thaùng 10 naêm 2000, tæ leä nam giôùi bò cheát do nhöõng haønh vi nguy cô cao hôn phuï nöõ [31].
3.1.5. Söùc khoûe con ngöôøi
BÑKH coù theå aûnh höôûng ñeán söùc khoûe cuûa con ngöôøi moät caùch tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp qua söï thay ñoåi trong veùc-tô truyeàn beänh, nguoàn beänh truyeàn qua nöôùc, chaát löôïng nöôùc, chaát löôïng khoâng khí vaø tính saün coù cuûa thöïc phaåm [36]. Theo nghieân cöùu, BÑKH seõ taêng theâm gaùnh naëng gaáp 3 laàn leân söùc khoûe cuûa ngöôøi phuï nöõ do sinh lí, vai troø chaêm soùc gia ñình vaø caùc coâng vieäc khaùc do söï suy giaûm cuûa caùc ñieàu kieän moâi tröôøng [30]. Baùo caùo ñaùnh giaù laàn thöù tö cuûa IPCC nhaán maïnh raèng, treû em vaø phuï nöõ, ñaëc bieät laø phuï nöõ mang thai ñaëc bieät deã bò toån thöông bôûi caùc beänh truyeàn qua veùc-tô vaø truyeàn qua nöôùc, ví duï, beänh soát reùt laø nguyeân nhaân cuûa
¼
tæ leä töû vong meï [8], [20]. Beân caïnh ñoù, phuï nöõ cuõng gaëp phaûi nhöõng vaán ñeà söùc khoûe lieân quan ñeán veä sinh. Nghieân cöùu ôû Vieät Nam cho thaáy, tæ leä phuï nöõ bò aûnh höôûng bôûi caùc loaïi beänh phuï khoa taêng töø 3 ñeán 4% chæ trong 2 naêm ôû nhöõng khu vöïc bò aûnh höôûng bôûi BÑKH [33]. Ngoaøi ra, phuï nöõ vaø treû em cuõng chieám tæ leä lôùn nhöõng ngöôøi bò suy dinh döôõng (SDD) treân toaøn theá giôùi bôûi nhöõng chuaån möïc vaên hoùa xaõ hoäi ñoái vôùi ngöôøi ñöôïc daønh öu tieân trong HGÑ, ñaëc bieät trong thôøi gian khan hieám löông thöïc do taùc ñoäng cuûa BÑKH [36]. Hôn nöõa, khi nhöõng ngöôøi trong HGÑ bò oám, phuï nöõ seõ theâm gaùnh naëng bôûi traùch nhieäm chaêm soùc maø hoï phaûi ñaûm nhieäm, ñaëc bieät trong thôøi gian coù thieân tai [10]. Cuøng vôùi caùc coâng vieäc nhö thu thaäp cuûi vaø nöôùc laøm cho phuï nöõ deã bò kieät söùc vaø maéc caùc beänh lieân quan ñeán xöông soáng vaø nhöõng bieán chöùng trong thôøi kì mang thai vaø tæ leä cheát meï [10].
3.1.6. Di cö
Trong moät baùo caùo naêm 2008, Toå chöùc Quoác teá cho caùc quoác gia di cö döï baùo raèng vôùi söï noùng leân 4oC, seõ coù 200 trieäu ngöôøi phaûi di cö. AÛnh höôûng cuûa BÑKH leân söï dòch chuyeån daân soá coù taùc ñoäng nghieâm troïng vaø khoâng caân xöùng leân nhöõng nhoùm ngöôøi ngheøo vaø deã bò toån thöông, ñaëc bieät laø phuï nöõ
[12]. Ñeå ñoái phoù vôùi söï thay ñoåi thôøi tieát daøi haïn, thöôøng chæ coù nam giôùi di cö ñeå tìm sinh keá thay theá, phuï nöõ ôû laïi vôùi traùch nhieäm quaûn lí gia ñình. Söï vaéng maët cuûa caùc thaønh vieân nam trong gia ñình laøm taêng gaùnh naëng cuûa phuï nöõ trong lao ñoäng noâng nghieäp, baét buoäc hoï ñaûm ñöông nhieàu coâng vieäc hôn, keå caû nhöõng coâng vieäc tröôùc ñaây laø cuûa nam giôùi [15]. Trong moät vaøi tröôøng hôïp, nam giôùi di cö coù theå coù taùc ñoäng trao quyeàn, taêng söï ñieàu haønh cuûa phuï nöõ trong HGÑ. Nhöng phuï nöõ laøm chuû hoä thöôøng khoâng ñöôïc coâng nhaän bôûi caùc toå chöùc coäng ñoàng chính thöùc, hoï khoâng ñöôïc tieáp caän coâng baèng vôùi nguoàn taøi chính, coâng ngheä vaø xaõ hoäi [27].
Trong tröôøng hôïp caû nam giôùi vaø phuï nöõ di cö, phuï nöõ thöôøng coù thu nhaäp thaáp hôn, cô hoäi tieáp caän vôùi caùc dòch vuï cô baûn thaáp hôn, tæ leä töû vong cao hôn vaø hay gaëp phaûi nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán baïo löïc tình duïc [33].
3.1.7. Xung ñoät vaø baïo löïc
BÑKH laøm taêng khaû naêng ruûi ro cuûa tình traïng baïo löïc khoâng chæ trong nöôùc maø coøn giöõa caùc nöôùc [31]. Nguoàn xung ñoät tieàm naêng bao goàm nöôùc, thöïc phaåm vaø nhieân lieäu, ñaát noâng nghieäp, nhaø ôû, vaø xung ñoät veà cöùu trôï vaø vieän trôï sau nhöõng thaûm hoïa thieân nhieân, chaêm soùc söùc khoûe vaø di cö [30]. Nhöõng xung ñoät lieân quan ñeán BÑKH aûnh höôûng ñeán phuï nöõ tröôùc vaø nhieàu hôn nam giôùi, keå caû ôû trong gia ñình vaø coäng ñoàng [7]. Trong moät soá tröôøng hôïp, khi coù nhöõng xung ñoät veà caùc nguoàn taøi nguyeân, nam giôùi ñöôïc kì voïng seõ chieán ñaáu, phuï nöõ coù vai troø duy trì gia ñình trong söï vaéng maët cuûa hoï [10]. Töø ñoù daãn ñeán moät soá phuï nöõ bò maát choàng, laøm taêng gaùnh naëng cuûa hoï trong moïi coâng vieäc [23]. BÑKH vaø nhöõng taùc ñoäng cuûa noù leân an ninh thu nhaäp HGÑ laøm taêng khaû naêng cuûa baïo löïc gia ñình, nhaát laø ñoái vôùi phuï nöõ, bôûi nam giôùi thöôøng mang noãi thaát voïng cuûa hoï truùt leân phuï nöõ [9], [16]. Nghieân cöùu cho thaáy, 95% phuï nöõ vaø caùc coâ gaùi ñöôïc khaûo saùt cho bieát 77% baïo löïc gia ñình gaây ra bôûi caùc thaønh vieân nam [24].
3.2. Loàng gheùp giôùi vaøo caùc haønh ñoäng, chính saùch BÑKH
3.2.1. Bình ñaúng giôùi trong vieäc ra quyeát ñònh lieân quan ñeán BÑKH
Cuõng nhö caùc taùc ñoäng tröïc tieáp cuûa BÑKH treân ñôøi soáng con ngöôøi vaø quan heä giôùi tính, moät vaán ñeà cuõng caàn phaûi xem xeùt laø keát quaû cuûa caùc taùc ñoäng töø caùc chính saùch, chöông trình haønh ñoäng cuûa chính
phuû, toå chöùc phi chính phuû hoaëc khu vöïc tö nhaân ñeå öùng phoù vôùi BÑKH [31]. Noùi chung, ôû caùc nöôùc keùm vaø ñang phaùt trieån, phuï nöõ ngheøo soáng taïi caû khu vöïc thaønh thò vaø noâng thoân ñeàu coù ít quyeàn quyeát ñònh trong caùc coâng vieäc cuûa gia ñình. ÔÛ Vieät Nam, nghieân cöùu cho thaáy phuï nöõ coù xu höôùng chæ tham döï caùc cuoäc hoïp chung veà BÑKH taïi coäng ñoàng khi nam giôùi baän hoaëc vaéng maët [3]. ÔÛ caáp ñòa phöông, nam giôùi cuõng giöõ vai troø laõnh ñaïo trong haàu heát caùc hoaït ñoäng quaûn lí ruûi ro thieân tai, phaàn lôùn laø môû roäng töø caùc hoaït ñoäng thöôøng ngaøy cuûa hoï.
Phuï nöõ ít coù cô hoäi tham gia, cuõng nhö ít ñöôïc taïo nhieàu cô hoäi ñeå noùi ra caùc yù kieán cuûa hoï [33]. ÔÛ caáp khu vöïc vaø quoác teá, phuï nöõ cuõng ít ñöôïc goùp maët trong caùc cuoäc ñaøm phaùn vaø thaûo luaän veà BÑKH.
Taïi UNFCC COP 16 naêm 2010, phuï nöõ chæ chieám 30% cuûa taát caû caùc phaùi ñoaøn vaø chæ coù 12 - 15%
ngöôøi ñöùng ñaàu caùc ñoaøn ñaïi bieåu laø phuï nöõ [32].
Söï vaéng maët cuûa phuï nöõ trong vieäc ra quyeát ñònh laøm taêng tính deã bò toån thöông cuûa hoï vôùi BÑKH, vì nhu caàu vaø moái quan taâm cuûa hoï khoâng ñöôïc giaûi quyeát ñaày ñuû. Vì vaäy, quyeàn phuï nöõ tham gia trong quaù trình ra quyeát ñònh ôû caùc caáp khaùc nhau phaûi ñöôïc ñaûm baûo trong nhöõng chính saùch vaø chöông trình lieân quan ñeán BÑKH.
3.2.2. Nhìn nhaän vai troø cuûa phuï nöõ trong thích öùng vaø giaûm thieåu BÑKH
Thích öùng: Nhöõng kieán thöùc vaø kinh nghieäm saâu roäng cuûa phuï nöõ trong quaûn lí taøi nguyeân (nöôùc, röøng, ña daïng sinh hoïc, ñaát troàng) ñaõ trang bò cho hoï nhöõng kó naêng ñoäc ñaùo, coù lôïi cho nhöõng hoaït ñoäng thích öùng ôû taát caû caùc caáp [15]. Chieán löôïc Quoác teá veà Giaûm thieåu Thieân tai cuûa Lieân Hôïp Quoác (LHQ) ñaõ ghi nhaän raèng phuï nöõ vaø treû em gaùi laø nhöõng ngöôøi ñaàu tieân chuaån bò cho gia ñình tröôùc nguy cô xaûy ra thieân tai vaø cuõng laø ngöôøi ñaàu tieân ñöa cuoäc soáng cuûa coäng ñoàng trôû laïi oån ñònh sau khi thieân tai [5]. Ví duï, phuï nöõ noâng thoân löu vöïc soâng Haèng ôû Bangladesh, AÁn Ñoä vaø Nepal moâ taû caùc chieán löôïc thích öùng khaùc nhau nhö: thay ñoåi canh taùc luõ luït vaø caùc caây troàng chòu haïn, hoaëc loaïi caây troàng coù theå thu hoaïch tröôùc muøa möa luõ, hoaëc gioáng luùa taêng tröôûng ñuû cao ñeå coù theå moïc leân treân maët nöôùc tröôùc khi luõ ñeán [21]. Taïi VN, phuï nöõ coù nhöõng theá maïnh rieâng trong vieäc quan saùt töï nhieân ñeå ñoaùn ñònh thôøi tieát - hoï laø nhöõng ngöôøi laøm nhöõng coâng vieäc trong gia ñình nhö tích tröõ löông thöïc, nöôùc uoáng, tham gia thu hoaïch noâng saûn sôùm, goùi gheùm ñoà ñaïc, tìm nôi caát giöõ taøi saûn, leân keá hoaïch
sô taùn khi caàn thieát ñeå giaûm nheï ruûi ro thieân tai khi muøa möa baõo ñeán [5]. Ngoaøi ra, söï hieåu bieát veà ñaëc tính sinh hoïc cuûa caùc loaïi cuû/quaû daïi/rau röøng vaø coân truøng, phuï nöõ coù theå giuùp gia ñình khoâng bò ñöùt böõa chæ baèng moät môù cuû/quaû hay rau röøng [2].
Giaûm thieåu: Giaûm thieåu BÑKH, phuï nöõ ñöa ra nhieàu phöông phaùp toaøn dieän hôn nam giôùi, phuï nöõ coù xu höôùng nhaán maïnh hôn veà thay ñoåi phong caùch soáng vaø haønh vi ñeå giaûm thieåu söï phaùt thaûi GHGs [19]. Baèng chöùng cho thaáy ôû caùc nöôùc phaùt trieån phuï nöõ söû duïng ít hôn nam giôùi trong phöông tieän giao thoâng phaùt thaûi nhieàu CO2. Beân caïnh ñoù, tæ leä phuï nöõ coâng nhaän BÑKH laø moät vaán ñeà nghieâm troïng cao hôn so vôùi nam giôùi [30]. Theo Toå chöùc Hôïp taùc vaø Phaùt trieån Kinh teá (OECD), ôû ñoä tuoåi 15, treû em gaùi thöôøng coù moái quan taâm cao hôn tôùi moâi tröôøng vaø coù yù thöùc hôn veà traùch nhieäm cho phaùt trieån beàn vöõng hôn caùc treû trai cuøng löùa tuoåi [19]. Beân caïnh ñoù, trong haàu heát caùc xaõ hoäi, phuï nöõ coù traùch nhieäm lôùn hôn trong vieäc phaùt thaûi GHGs töø caùc nhieân lieäu sinh khoái ñöôïc söû duïng trong HGÑ. Vì vaäy, hoï coù vai troø quan troïng trong nhöõng bieän phaùp caûi thieän, giaûm nheï phaùt thaûi CO2 töø caùc loaïi nhieân lieäu naøy nhö: Thöïc haønh hieäu quaû naêng löôïng HGÑ vaø coâng nghieäp coäng ñoàng, khoâi phuïc laïi naêng löôïng, troàng caây gaây röøng vaø taùi troàng röøng, giaûm löôïng chaát thaûi vaø taùi cheá laïi chaát thaûi [10].
Maëc duø coù nhieàu baèng chöùng hieän coù theå hieän vai troø cuûa phuï nöõ trong thích öùng vaø giaûm nheï BÑKH, vai troø ñoù vaãn bò ñaùnh giaù thaáp vaø chöa ñöôïc nhaän thöùc ñaày ñuû bôûi caùc chuyeân gia, caùc nhaø laäp saùch BÑKH [15], [36]. Caàn nhaän ra raèng, phuï nöõ laø cuõng moät trong nhöõng beân lieân quan trong caùc hoaït ñoäng öùng phoù vôùi BÑKH. ÖÙng phoù vôùi BÑKH, coù theå hieäu quaû hôn neáu khaû naêng vaø söùc maïnh cuûa phuï nöõ vaø nam giôùi ñöôïc keát hôïp [24].
3.2.3. Taàm quan troïng cuûa loàng gheùp giôùi vaøo caùc chính saùch bieán ñoåi khí haäu
Caøng ngaøy ngöôøi ta caøng coâng nhaän BÑKH laø moät cuoäc khuûng hoaûng toaøn caàu, nhöng cho ñeán nay nhöõng haønh ñoäng ñeå ñaùp traû laïi vaãn coøn quaù chuù troïng ñeán caùc giaûi phaùp kinh teá vaø khoa hoïc kó thuaät, maø chöa coù caùc giaûi phaùp veà maët con ngöôøi [31].
BÑG laø thieát yeáu cho söï thaønh coâng cuûa vieäc chæ ñaïo, thöïc hieän vaø ñaùnh giaù caùc chính saùch BÑKH.
Nhöõng saùng kieán thích öùng vaø giaûm nheï maø khoâng ñöa quan ñieåm giôùi vaøo khoâng chæ laøm cho caùc chính saùch vaø haønh ñoäng ñoù khoâng ñöôïc hieäu quaû maø coøn
khoâng giaûi quyeát ñöôïc caùc nhu caàu cuûa moät nöûa daân soá, coù theå taùi taïo vaø keùo daøi nhöõng BBÑG hieän coù [32]. Vì vaäy, loàng gheùp giôùi phaûi ñöôïc coi laø moät phaàn quan troïng trong caùc chính saùch BÑKH cuûa nhöõng chöông trình haønh ñoäng quoác gia vaø quoác teá ñeå ñaït ñöôïc thaønh coâng vaø söï beàn vöõng [25].
Coù raát nhieàu nhöõng cuoäc ñaøm phaùn, tieán trình ñoái thoaïi chính saùch dieãn ra treân theá giôùi thöøa nhaän söï caàn thieát vaø taàm quan troïng cuûa loàng gheùp giôùi vaø nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán tính deã bò toån thöông, thích öùng vaø giaûm thieåu BÑKH [4]. Song UNFCCC vaø Nghò ñònh thö Kyoto, laïi khoâng thöøa nhaän caùc khía caïnh giôùi cuûa BÑKH vaø boû soùt caùc vaán ñeà BÑG cuõng nhö söï tham gia cuûa phuï nöõ. Beân caïnh ñoù, phaàn lôùn caùc chuyeân gia khí haäu chöa ñoàng yù vôùi quan ñieåm raèng loàng gheùp giôùi vaøo caùc chính saùch BÑKH seõ laøm cho caùc chính saùch naøy hieäu quaû hôn [32]. Do vaäy, caàn cung caáp theâm nhöõng baèng chöùng (ñònh tính vaø ñònh löôïng) veà nhaïy caûm giôùi trong BÑKH.
4. Keát luaän vaø khuyeán nghò
Döôùi caùc taùc ñoäng cuûa BÑKH, phuï nöõ ñaëc bieät deã bò toån thöông hôn so vôùi nam giôùi vì caáu truùc xaõ hoäi qui ñònh veà giôùi: vai troø saûn xuaát trong caùc loaïi hình lao ñoäng, khaû naêng tieáp caän vaø kieåm soaùt caùc nguoàn thoâng tin vaø nguoàn löïc, vai troø trong gia ñình.
Beân caïnh ñoù, tieáng noùi cuûa phuï nöõ thöôøng khoâng ñöôïc chuù yù, hoï coù xu höôùng thieáu ñaïi dieän, vaø trong nhieàu tröôøng hôïp bò loaïi tröø trong caùc quaù trình ra quyeát ñònh, chính saùch BÑKH, töø caáp ñòa phöông ñeán caáp ñoä quoác teá. Nhöng, vôùi nhöõng kieán thöùc vaø kinh nghieäm cuûa mình, phuï nöõ coù vai troø vaø ñoùng goùp ñaëc bieät quan troïng trong öùng phoù vôùi BÑKH.
Loàng gheùp giôùi vaøo caùc chính saùch seõ laøm taêng cao hieäu quaû cuûa nhöõng noã löïc thích öùng vaø giaûm thieåu ôû taát caû caùc caáp; ñoàng thôøi cuõng laø cô hoäi cho vieäc ñaït ñöôïc BÑG.
Moät soá khuyeán nghò döôùi ñaây ñöôïc ñöa ra nhaèm ñaët ra nhöõng ñieàu kieän giuùp cho coâng taùc öùng phoù vôùi BÑKH ñöôïc hieäu quaû vaø cuõng laø caùc cô hoäi cho vieäc ñaït ñöôïc BÑG.
Caùc nhaø laäp saùch ôû taát caû caùc caáp caàn ñaûm baûo giôùi laø moät vaán ñeà ñan xen trong taát caû caùc keá hoaïch vaø chöông trình coù lieân quan ñeán BÑKH. Beân caïnh ñoù, caàn taêng cöôøng söï quan taâm ñeán tình traïng thieáu ñaïi dieän moät caùch heä thoáng cuûa phuï nöõ trong caùc cô caáu chính saùch BÑKH.
Caùc nhaø taøi trôï, toå chöùc phi chính phuû, caùc nhaø nghieân cöùu caàn taêng cöôøng nghieân cöùu veà moái lieân heä giôùi - BÑKH phaân boå ñuû nguoàn löïc ñeå thu thaäp döõ lieäu ñònh tính vaø ñònh löôïng roõ raøng vaø hoã trôï phaùt trieån caùc boä chæ soá nhaïy caûm giôùi roõ raøng trong vieäc giaùm saùt vaø ñaùnh giaù caùc chính saùch öùng phoù vôùi BÑKH.
Naâng cao nhaän thöùc caû veà BÑKH vaø BÑG: Hoã trôï ñaøo taïo nhaän thöùc toaøn dieän veà giôùi vaø BÑKH cho caùc nhaø chuyeân moân vaø hoaïch ñònh chính saùch veà moâi tröôøng vaø BÑKH, taát caû caùc thaønh vieân trong HGÑ taïi taát caû caùc ñòa phöông. Loàng gheùp caùc vaán ñeà BÑKH vaø BÑG vaøo giaùo trình hoïc ôû caùc tröôøng phoå thoâng, tröôøng ñaïi hoïc.
Taøi lieäu tham khaûo Tieáng Vieät
1. Mai Thanh Sôn, Leâ Ñình Phuøng, Leâ Ñöùc Thònh (2011), Bieán ñoåi khí haäu: Taùc ñoäng, khaû naêng öùng phoù vaø moät soá vaán ñeà veà chính saùch (Nghieân cöùu tröôøng hôïp ñoàng baøo caùc daân toäc thieåu soá vuøng nuùi phía Baéc), saün coù taïi:
http://www.ngocentre.org.vn/webfm_send/2954, truy caäp ngaøy 20/4/2013.
2. Oxfam, Toå chöùc Lieân hôïp quoác taïi Vieät Nam (2009), ÖÙng phoù vôùi Bieán ñoåi khí haäu ôû Vieät Nam: Caùc cô hoäi caûi thieän Bình ñaúng giôùi.
3. Toå chöùc Lieân hôïp quoác taïi Vieät Nam (2012), Baûn toùm löôïc gôïi yù ñònh höôùng chính saùch: Bình ñaúng giôùi trong coâng taùc giaûm nheï ruûi ro thaûm hoïa vaø taêng tröôûng khaû naêng thích öùng vôùi bieán ñoåi khí haäu, saün coù taïi:
http://www.undp.org.vn/detail/publications/publication- details/?contentId=4364&languageId=4&print=ok, truy caäp ngaøy 20/4/2013.
4. UNDP (2007/ 2008), Baùo caùo phaùt trieån con ngöôøi, Chaán ñoäng khí haäu: nguy cô vaø toån thöông trong moät theá giôùi baát bình ñaúng, saün coù taïi:
http://www.undp.org.vn/detail/publications/publication- details/?contentId=2487&languageId=4&print=ok, truy caäp ngaøy 20/4/2013.
5. Vieän khoa hoïc Khí töôïng thuûy vaên vaø Moâi tröôøng, Döï aùn Taêng cöôøng naêng löïc öùng phoù vôùi Bieán ñoåi khí haäu taïi Vieät Nam, giaûm nheï taùc ñoäng vaø kieåm soaùt phaùt thaûi khí nhaø kính (2012), Caàn hoã trôï phuï nöõ, treû em gaùi ñoái phoù thieân tai. Saün coù taïi: http://www.cbcc.org.vn/hoat-dong-du- an/can-ho-tro-phu-nu-tre-em-gai-111oi-pho-thien- tai/?searchterm=b%C3%ACnh%20%C4%91%E1%BA%B 3ng%20gi%E1%BB%9Bi, truy caäp ngaøy 20/4/2013.
Tieáng Anh
6. Amelia H.X. Goh, (2012), A Literature Review of the Gender - Differentiated Impacts of Climate Change on Women's and Men's Assests and Well - Being in Development Countries, University of Maryland, CAPRi Working, Washington, Paper No. 106.
7. Angula, M., (2010), Gender and Climate Change:
Namibia Case Study, Heinrich B#ll Foundation Southern Africa, 123 Hope Street, Gardens 8001, Cape Town.
8. Babugura, A., (2010), Gender and Climate Change: South Africa Case Study, Heinrich B#ll Foundation Southern Africa, 123 Hope Street, Gardens 8001, Cape Town.
9. Bathge, S., (2010), Climate change and Gender:
Economic Empowerment of Women through Climate Mitigation and Adaptation? Available at:
http://www.gsdrc.org/go/display&type=Document&id=427 5, accessed at: 21/4/2013.
10. Brody, A., Demetriades, J., Esplen, E., (2008), Gender and Climate Change: Mapping the Linkages - A Scoping Study on Knowledge and Gaps, Institute of Development Studies, UK.
11. Carvajal, Y., Quintero, M., and García, M., (2008),
"Women's role in adapting to climate change and variability", Advances in Geosciences, 14, 277 - 280.
12. Chindarkar, N., (2012), "Gender and climate change- induced migration: proposing a framework for analysis", Environmental Research Letters, 7 (2012) 025601.
13. Dankelman, I., Bashar Ahmed, W., Alam, K., Diagne, Y., Fatema, N., Mensah - Kutin, R., Gender, Climate Change and Human Security, WEDO.
14. Denton, F., (2002), "Climate Change Vulnerability, Impacts, and Adaptation: Why does gender matter?", Gender and Development , Vol.10, No. 2, July 2002, 10 - 20.
15. Djoudi, H., Brockaus, M., (2011), "Is adaptation to climate change gender neutral? Lessons from communities
dependent on livestock and forests in Northern Mali", International Forestry Review, Vol. 13 (2), 123 - 135.
16. Dolores Bernabe, Ma., Estrella Penunia, Ma., Gender Links in Agriculture and Climate Change. Available at:
http://www.isiswomen.org/index.php?option=com_phocad ownload&view=category&id=16:2009-2-women-in-a- weary-world&download=246:gender-links-in-agriculture- and-climate-change&Itemid=243, accessed at:
21/04/2013.
17. EIGE (2012), Review of the Implementation in the EU of area K of the Beijing Platform for Action: Women and the Environment Gender Equality and Climate Change, European Institute for Gender Equality, Švitrigailos g. 11M , LT-03228 Vilnius, Lithuania.
18. Habtezion, Z., (2012), Gender and Adaptation, UNDP, One United Nations Plaza, New York USA.
19. ILO (2008), Green jobs: Improving the climate for gender equality too! Available at:
http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/@dgreports/@ge nder/documents/publication/wcms_101505.pdf.
20. IUCN, Linking Gender and Climate Change. Available at:
http://pcw.gov.ph/sites/default/files/documents/efiles/web master/linking-gender-climate-change.pdf.
21. Karat, K., Climate Change: Women in developing countries, the hardest hit. Available at:
http://www.karat.org/wp-content/uploads/2012/02/Brief- on-Gender-and-climate-change.pdf.
22. Mainlay, J., and Fei Tan, S., (2012), Mainstreaming gender and climate change in Nepal, International Institute for Environment and Development, 80-86 Gray's Inn Road, London WC1X 8NH, UK.
23. Nancy, A., (2010), "Gender and climate change-induced conflict in pastoral communities: Case study of Turkana in north - western Kenya", 81 - 102, African Journal on Conflict Resolution, Volume 10 No.2, 2010.
24. Nellemann, C., Verma, R.,and Hislop, L. (2011), Women at the frontline of Climate Change: Gender risks and Hopes, United Nations Environment Programme, P.O.
Box 30552 - 00100 Nairobi, Kenya.
25. Olawoye, J., Okoye, O., Eleri, A., (2010), Gender and Climate Change Toolkit For Policymakers and Programme
Developers, International Centre for Energy, Environment and Development.
26. Omari, K., (2010), Gender and Climate change:
Botswana Case Study, Heinrich B#ll Foundation Southern Africa, 123 Hope Street, Gardens 8001, Cape Town.
27. Oxfam GB (2009), Climate Change and Gender Justice, Schumacher Center for Technology and Development, Bourton on Dunsmore, Rugby, Warwickshire, CV23 9QZ, UK.
28. Parikh, J., (2007), Gender and Climate Change Framework for Analysis, Policy and Action. Available at:
http://www.undp.org/content/dam/india/docs/gnder_cc.pdf.
29. Robinson, M., (2012), The gender dimensions of food and nutrition security in the context of climate change in Uganda, Trinity College, 6 South Leinster Street, Dublin 2, Ireland.
30. R#hr, U., Hemmati, M., Lambrou, Y. (2008), Towards Gender Equality in Climate Change Policy: Challenges and Perspectives for the Future, Section 3, Chap. 21.
31. Skinner, E., (2011), Gender and Climate Change Overview Report, the Institute of Development Studies, UK.
32. Thomas K. Wanner (2009), "Climate Change Policies in Australia: Gender Equality, Power and Knowledge", World Academy of Science, Engineering and Technolog, Volume 30, 2009.
33. UN Viet Nam (2008), Gender and Climate Change in Viet Nam - A Desk Review.
34. UN WomenWatch (2009), Women, Gender Equality and Climate Change. This fact sheet is available for download at
http://www.un.org/womenwatch/feature/climate_change/.
35. Vincent, K., Cull, K., K. Aggarwal, P., Kristjanson, C., P., Phartiyal, P., Parvin, G., (2011), Gender, Climate Change, Agriculture, and Food Security - A CCAFS Training of Trainers Manual to prepare South Asian rural women to adapt to climate change
36. WHO (2005), Gender, Climate Change and Health.
Available at:
http://www.who.int/globalchange/publications/reports/gen der_climate_change/en/, accessed at: 21/4/2013.
