Söû duïng dòch vuï khaùm chöõa beänh cuûa ngöôøi daân taïi CHILILAB naêm 2011:
Thöïc traïng vaø moät soá ñeà xuaát
Leâ Baûo Chaâu (*), Traàn Höõu Bích (*), Buøi Ngoïc Linh (*), Hoaøng Theá Kyû (*), Nguyeãn Phöông Thuøy (*)
Hieän nay, moâ hình tieáp caän vaø söû duïng dòch vuï khaùm chöõa beänh ñaõ coù nhieàu thay ñoåi so vôùi nhöõng naêm tröôùc ñaây. Nghieân cöùu naøy ñöôïc thöïc hieän ñeå böôùc ñaàu ñöa ra böùc tranh toaøn caûnh cuûa vieäc söû duïng dòch vuï khaùm chöõa beänh (DVKCB) trong phaïm vi caùc xaõ, phöôøng thuoäc cô sôû thöïc ñòa CHILILAB, Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng (thò xaõ Chí Linh, tænh Haûi Döông). Ñaây laø nghieân cöùu moâ taû caét ngang söû duïng phöông phaùp phoûng vaán tröïc tieáp theo boä caâu hoûi ñònh löôïng ñeå thu thaäp thoâng tin. Toång soá 1.370 hoä gia ñình (HGÑ) ñaõ ñöôïc tieáp caän vaø phoûng vaán ñeå tìm hieåu tình traïng oám/beänh trong 4 tuaàn tröôùc ñieàu tra vaø vieäc söû duïng dòch vuï KCB cuûa töøng caù nhaân trong HGÑ ñoù.
Keát quaû nghieân cöùu cho thaáy, khi bò oám/beänh chuû yeáu ngöôøi daân töï mua thuoác veà ñieàu trò (54%), tieáp ñeán laø ñi KCB ngoaïi truù (34,8%). Tyû leä löôït ngöôøi phaûi ñieàu trò noäi truù chæ chieám 5,2% vaø 8,4% môøi thaày thuoác veà nhaø KCB. Beänh vieän thò xaõ laø löïa choïn phoå bieán nhaát cuûa ngöôøi daân khi ñi KCB noäi truù/ngoaïi truù vôùi öu ñieåm ñi laïi thuaän tieän vaø ñöôïc thanh toaùn BHYT. Beân caïnh ñoù, lónh vöïc y teá tö nhaân cuõng ñöôïc löïa choïn nhieàu hôn khi ngöôøi daân töï ñi mua thuoác vaø KCB ngoaïi truù. Maëc duø tyû leä löôït ngöôøi söû duïng theû BHYT khi ñi KCB ngoaïi truù vaø noäi truù treân ñòa baøn nghieân cöùu chæ ñaït 41%
vaø 62% nhöng BHYT laø moät trong nhöõng yeáu toá quyeát ñònh ñoái vôùi vieäc söû duïng DVKCB. Nhöõng ngöôøi coù BHYT khaùm chöõa beänh ngoaïi truù vaø noäi truù nhieàu hôn vaø ít töï mua thuoác veà ñieàu trò hôn so vôùi nhoùm khoâng coù theû BHYT. Khu vöïc sinh soáng, trình ñoä hoïc vaán vaø tuoåi cuõng coù lieân quan ñeán vieäc löïa choïn dòch vuï vaø cô sôû KCB (p<0.05). Keát quaû nghieân cöùu cho thaáy vieäc taêng cöôøng chaát löôïng dòch vuï KCB ôû y teá cô sôû vaãn laø öu tieân haøng ñaàu ñeå thuùc ñaåy ngöôøi daân söû duïng DVKCB phuø hôïp khi bò oám/beänh thay cho vieäc töï mua thuoác ñieàu trò, caàn phaùt huy hieäu quaû vaø môû roäng ñoä bao phuû cuûa BHYT, giaûm tình traïng vöôït tuyeán vaø chi phí KCB khoâng caàn thieát. Beân caïnh ñoù, caàn chuù troïng quaûn lyù lónh vöïc dòch vuï KCB tö nhaân vaø thöïc hieän caùc khaûo saùt saâu hôn veà khaû naêng cung öùng dòch vuï KCB trong caû khu vöïc nhaø nöôùc vaø tö nhaân vaø hieäu quaû söû duïng dòch vuï ñeå xaây döïng keá hoaïch vaø chính saùch toaøn dieän nhaèm ñaùp öùng nhu caàu CSSK ña daïng ngöôøi daân treân ñòa baøn nghieân cöùu.
Töø khoùa: khaùm chöõa beänh, baûo hieåm y teá, ngoaïi truù, noäi truù
Utilization of health care services from household's perspective in CHILILAB 2011
Le Bao Chau (*), Tran Huu Bich (*), Bui Ngoc Linh (*), Hoang The Ky (*), Nguyen Phuong Thuy (*)
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |
1. Ñaët vaán ñeà vaø muïc tieâu nghieân cöùu Hieän nay, heä thoáng chaêm soùc söùc khoûe (CSSK) ôû nöôùc ta ñang phaùt trieån ña daïng vôùi söï tham gia cuûa nhieàu thaønh phaàn cuøng vôùi nhöõng thay ñoåi veà toå
chöùc heä thoáng y teá cô sôû, ñaëc bieät vieäc ra ñôøi cuûa luaät BHYT vôùi nhieàu thay ñoåi, boå sung trong vieäc thanh toaùn chi phí KCB baèng BHYT vaø môû roäng caùc cô sôû KCB thanh toaùn BHYT ñaõ khieán cho moâ hình Past years have seen changes in access to and utilization of health care services in Viet Nam. This study was conducted with the aim to preliminarily provide an overall situation of health examination and treatment service utilization in 7 CHILILAB communes (Chi Linh district, Hai Duong province).
This is a cross-sectional study employing the qualitative research method. Interviews were conducted with a total of 1.370 households to obtain information on illness/sickness status during 4 weeks before the interview and utilization of health care services by individuals in the households. Results show that self-medication was the most popular behavior (accounting for 54% of ill/sick cases), followed by 34.8% of cases visiting health facilities for out-patient services. In-patient care and home visit by physicians accounted for 5.2% and 8.4% respectively. District hospital was selected by most people for out-patient/in-patient care services thanks to its convenience of traveling and user's fee paid by health insurance. Besides, private health sector was chosen more by those who prefer self-medication and out-patient care services. Health insurance was found as a decisive factor for health care service seeking and utilization although only 41% and 62% of the health insurance card holders in the study site used the card for out-patient and in-patient care services respectively. Respondents covered by health insurance had more in-patient and out-patient care services and less self-medication than those who are without health insurance. Residence area (urban/rural), education levels and age were also found in relation to the selection of services and facilities for health care (p<0.05). Study findings confirmed that quality improvement for health services at the district and communal level is the top priority to promote effectiveness of health care service utilization. In addition, the management of private health services should be paid more attention to control the permission and quality of service provided. Further researches should be conducted to have more concrete evidence on effectiveness of health service utilization from perspective of both the user and the provider.
Key words: health care service, health examination and treatment, health insurance, in-patient, out- patient
Taùc giaû:
(*) - Ths. BS. Leâ Baûo Chaâu: Giaûng vieân Boä moân Quaûn lyù Heä thoáng Y teá, Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng.
Email: lbc@hsph.edu.vn. Ñieän thoaïi: 04 62662349
- TS. BS. Traàn Höõu Bích: Phoù hieäu tröôûng Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng, Giaùm ñoác cô sôû thöïc ñòa CHILILAB - Tröôøng Ñaïi hoïc YTCC. Email: thb@hsph.edu.vn. Ñieän thoaïi: 04 62662390
- CN. Buøi Ngoïc Linh: trôï giaûng Boä moân Kinh teá Y teá, Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng.
Email: bnl@hsph.edu.vn. Ñieän thoaïi: 04 62662336
- CN. Hoaøng Theá Kyû: hoïc vieân cao hoïc YTCC khoùa 14, Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng.
Email: hoangtheky@gmail.com
- CN. Nguyeãn Phöông Thuøy: trôï giaûng Boä moân Quaûn lyù Heä thoáng Y teá, Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng.
Email: npt@hsph.edu.vn. Ñieän thoaïi: 04 62662349
tieáp caän vaø söû duïng dòch vuï khaùm chöõa beänh (DVKCB) coù nhieàu thay ñoåi so vôùi nhöõng naêm tröôùc ñaây. Nghieân cöùu naøy ñöôïc tieán haønh vôùi muïc tieâu:
(1) moâ taû thöïc traïng söû duïng DVKCB cuûa ngöôøi daân taïi 7 xaõ/phöôøng trong heä thoáng CHILILAB cuûa thò xaõ Chí Linh vaø (2) Xaùc ñònh moät soá yeáu toá lieân quan ñeán vieäc löïa choïn vaø söû duïng DVKCB cuûa ngöôøi daân treân ñòa baøn CHILILAB nhö vieäc söû duïng theû BHYT, khoaûng caùch ñòa lyù, chi phí KCB, chaát löôïng dòch vuï... Döïa treân caùc keát quaû nghieân cöùu, caùc khuyeán nghò ñöôïc ñöa ra vôùi caùc nhaø quaûn lyù trong laäp keá hoaïch vaø xaây döïng chính saùch cung öùng DVKCB ñaùp öùng toát nhaát nhu caàu CSSK cuûa ngöôøi daân vaø phuø hôïp vôùi ñieàu kieän thöïc teá taïi ñòa phöông.
2. Phöông phaùp nghieân cöùu
Nghieân cöùu söû duïng phöông phaùp nghieân cöùu ñieàu tra caét ngang vôùi côõ maãu laø 1.380 hoä gia ñình ñöôïc choïn vaøo nghieân cöùu döïa treân danh saùch maãu hoä gia ñình cuûa CHILILAB (CHILILAB laø thaønh vieân cuûa Maïng löôùi caùc cô sôû thöïc ñòa quoác teá INDEPTH). Ñòa ñieåm nghieân cöùu goàm 7 xaõ/phöôøng (Vaên An, An Laïc, Leâ Lôïi, Hoaøng Tieán, Sao Ñoû, Phaû Laïi, Beán Taém) thuoäc thò xaõ Chí Linh - tænh Haûi Döông. Soá lieäu ñöôïc thu thaäp töø thaùng 08 ñeán thaùng 10 naêm 2011 theo boä caâu hoûi ñaõ thieát keá saün.
Phöông phaùp thu thaäp thoâng tin: Nghieân cöùu thu thaäp thoâng tin veà söû duïng DVKCB theo caù nhaân trong hoä gia ñình. Caùc HGÑ ñöôïc choïn vaøo nghieân cöùu theo phöông phaùp choïn ngaãu nhieân döïa treân danh saùch maãu, sau ñoù phoûng vaán tröïc tieáp chuû hoä gia ñình ñeå xaùc ñònh tình traïng oám/beänh cuûa töøng thaønh vieân trong 4 tuaàn qua vaø vieäc söû duïng DVKCB khi bò oám/beänh. Sau ñoù, moãi caù nhaân coù söï kieän söû duïng DVKCB trong khoaûng thôøi gian hoài cöùu 4 tuaàn ñöôïc phoûng vaán tröïc tieáp theo boä caâu hoûi phuø hôïp vôùi söï kieän söû duïng DV KCB cuûa hoï. Toaøn boä thoâng tin nghieân cöùu ñöôïc thu thaäp theo phöông phaùp ñònh löôïng, ñieàu tra vieân söû duïng baûng hoûi coù caáu truùc goàm phieáu saøng loïc söï kieän söû duïng DVKCB vaø caùc phieáu söû duïng dòch vuï A, B, C, D töông öùng vôùi 4 hình thöùc söû duïng DVKCB: (A) Töï mua thuoác veà ñieàu trò khoâng qua KCB; (B) Môøi thaày thuoác veà nhaø KCB; (C) KCB ngoaïi truù ; (D) KCB noäi truù ñeå phoûng vaán caùc ñoái töôïng coù söï kieän töông öùng.
Soá lieäu ñöôïc nhaäp baèng phaàn meàm Epi Data 3.1 vaø ñöôïc quaûn lyù vaø phaân tích baèng phaàn meàm SPSS 18.0. Soá lieäu ñöôïc phaân tích moâ taû rieâng theo töøng
loaïi hình dòch vuï KCB maø ñoái töôïng ñaõ söû duïng.
Kieåm ñònh t hai maãu ñöôïc söû duïng ñeå so saùnh caùc bieán lieân tuïc. Moái töông quan giöõa söû duïng DVKCB vôùi caùc yeáu toá khaùc ñöôïc xaùc ñònh ñôn bieán thoâng qua kieåm ñònh Khi bình phöông. Phaân tích hoài quy logistic ñöôïc aùp duïng ñeå xaùc ñònh caùc yeáu toá lieân quan tôùi vieäc söû duïng DVKCB cuûa ngöôøi daân trong nghieân cöùu. Möùc yù nghóa ñöôïc choïn laø 0.05 vaø tyû suaát cheânh OR ñöôïc trình baøy vôùi khoaûng tin caäy 95%.
3. Keát quaû
Nghieân cöùu ñaõ tieáp caän vaø phoûng vaán ñöôïc 1.370 hoä gia ñình treân toång soá 7 xaõ/phöôøng thuoäc CHILILAB, trong ñoù tyû leä HGÑ ôû vuøng thò traán vaø noâng thoân töông töï nhau (52,3% vaø 47,7%) vaø tyû leä hoä ngheøo (theo phaân loaïi cuûa ñòa phöông) laø 5,6%.
Tyû leä HGÑ coù ngöôøi oám/beänh trong voøng 4 tuaàn tröôùc ñieàu tra laø 53,9%, trong ñoù khoaûng 30% hoä coù hôn 1 ngöôøi oám.
3.1. Moâ hình söû duïng dòch vuï khaùm chöõa beänh khi oám/beänh
Trong toång soá 1.149 ngöôøi oám/beänh trong 4 tuaàn tröôùc ñieàu tra, chæ coù 8 ngöôøi khoâng mua thuoác hoaëc KCB (chieám 0,7%) vôùi lyù do chính laø beänh nheï neân khoâng caàn ñi khaùm chöõa beänh. Baûng 1 cho thaáy khi bò oám/beänh, ngöôøi daân chuû yeáu töï mua thuoác veà ñieàu trò hôn laø ñi khaùm chöõa beänh ôû caùc cô sôû y teá (chieám 54%). Tyû leä löôït ngöôøi khaùm, ñieàu trò ngoaïi truù chieám 34,8% vaø ñieàu trò noäi truù trong 4 tuaàn tröôùc ñieàu tra chæ chieám 5,2%.
Töï mua thuoác veà ñieàu trò khi bò oám/beänh: Trong toång soá 854 löôït ngöôøi oám töï mua thuoác ñieàu trò, haàu heát ngöôøi daân ñeàu löïa choïn hieäu thuoác/quaày thuoác tö nhaân ñeå mua thuoác khi bò oám/beänh (chieám khoaûng 90%), chæ coù 20 löôït ñeán traïm y teá ñeå mua thuoác trong 4 tuaàn qua (chieám 2,3%).
Lyù do chính khieán phaàn lôùn ngöôøi daân töï ñi mua Baûng 1. Söû duïng DVKCB khi oám/beänh cuûa ngöôøi
daân taïi Chililab naêm 2011
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |
thuoác veà ñieàu trò khi bò oám/beänh laø cho raèng beänh nheï, khoâng caàn ñi khaùm (60%), coøn soá khaùc thì mua theo ñôn thuoác cuõ (20%). Caùc raøo caûn khaùc nhö sôï maát thôøi gian chôø ñôïi khi ñi khaùm beänh vaø cô sôû y teá xa nhaø cuõng laø caùc lyù do ñöôïc moät soá ñoái töôïng neâu ra. Raát ít ngöôøi neâu lyù do veà taøi chính khieán hoï quyeát ñònh töï ñi mua thuoác maø khoâng qua KCB.
Môøi thaày thuoác veà nhaø khaùm/chöõa beänh khi bò oám/beänh: ñaây cuõng laø moät hình thöùc KCB khaù phoå bieán cuûa ngöôøi daân khi bò oám/beänh, ñaëc bieät ôû caùc vuøng noâng thoân. Maëc duø chæ coù 52 ngöôøi trong soá 1.141 ñoái töôïng söû duïng dòch vuï naøy khi bò oám/beänh nhöng trung bình 1 ngöôøi coù 4,33 löôït thaøy thuoác ñeán nhaø trong voøng 4 tuaàn ñeå khaùm chöõa beänh (baûng 1). Ngoaøi lyù do beänh nheï vaø sôï maát thôøi gian chôø ñôïi khi ñi khaùm, moät soá ñoái töôïng coøn cho bieát hoï löïa choïn dòch vuï naøy vì ít toán keùm hôn vaø do thoùi quen. Ñoái töôïng cung caáp dòch vuï naøy haàu heát laø CBYT thoân (41,3%) vaø thaày thuoác tö nhaân taây y (36,1%). ÔÛ ñaây, vieäc môøi thaày thuoác veà nhaø KCB thöôøng mang tính chaát "noäi boä" trong laøng, xoùm vaø caùn boä y teá thoân döôøng nhö ñöôïc tín nhieäm nhaát ñeå cung caáp loaïi hình dòch vuï naøy.
Khaùm chöõa beänh ngoaïi truù: ñaây laø haønh vi phoå bieán thöù hai sau töï mua thuoác khi bò oám/beänh cuûa ngöôøi daân treân ñòa baøn nghieân cöùu (34,8%) khi bò oám/beänh. Trong soá caùc cô sôû y teá coâng thì beänh vieän (BV) thò xaõ ñöôïc löïa choïn nhieàu hôn laø traïm y teá (TYT), sau ñoù ñeán beänh vieän trung öông (TW) vaø cuoái cuøng laø beänh vieän tuyeán tænh (27,1%, 16,9%, 14,6% vaø 5,8%) (hình 1). Beänh vieän TW ñöôïc löïa choïn vôùi lyù do coù CBYT coù chuyeân moân gioûi, beänh vieän coù uy tín vaø vì tình traïng beänh naëng trong khi lyù do phoå bieán khi löïa choïn y teá cô sôû (TYT vaø BV thò xaõ) laø gaàn nhaø (42%) vaø coù theû BHYT (47%).
Maëc duø hieän nay taát caû 7 xaõ, phöôøng trong nghieân cöùu ñaõ trieån khai KCB baèng BHYT nhöng döôøng nhö chöa thöïc söï thu huùt ñöôïc ngöôøi daân ñeán KCB.
Coù theå thaáy vai troø cuûa y teá tö nhaân chieám tyû troïng khaù lôùn trong vieäc cung caáp dòch vuï KCB ngoaïi truù cuûa ngöôøi daân ôû CHILILAB (chieám 35% löôït KCB ngoaïi truù), töông ñöông vôùi ñieàu tra möùc soáng hoä gia ñình naêm 2008 (38,4%) [2]. Lyù do nhieàu ngöôøi neâu ra khi löïa choïn dòch vuï KCB ngoaïi truù tö nhaân laø gaàn nhaø vaø khoâng maát thôøi gian chôø ñôïi (33,5% vaø 34%). Trong soá caùc dòch vuï KCB tö nhaân, hình thöùc KCB do caùc CBYT nhaø nöôùc laøm ngoaøi giôø haønh chính ñöôïc nhieàu ngöôøi löïa choïn nhaát, gaàn vaø chaát löôïng dòch vuï toát.
Khaùm chöõa beänh noäi truù: Tyû leä ñieàu trò noäi truù khi bò oám/beänh trong 4 tuaàn tröôùc ñieàu tra chæ chieám 5,2% trong toång soá 1.578 löôït söû duïng DVKCB. Soá lieäu trong hình 1 cho thaáy ngoaøi beänh vieän thò xaõ laø nôi ñöôïc löïa choïn nhieàu nhaát trong ñieàu trò noäi truù (43,9%), coù khaù nhieàu ngöôøi daân ñi KCB noäi truù taïi beänh vieän tænh vaø trung öông (TW) vôùi tyû leä töông öùng laø 24,4% vaø 20,7%. Lyù do ngöôøi daân löïa choïn BV thò xaõ laø vì gaàn nhaø vaø coù theå thanh toaùn BHYT, trong khi löïa choïn BV tænh phaàn lôùn vôùi lyù do ñöôïc thanh toaùn BHYT vaø beänh naëng (53% vaø 17%). BV TW cuõng thöôøng ñöôïc ngöôøi daân löïa choïn khi beänh naëng (55%) vaø ñöôïc ñaùnh giaù cao veà uy tín (50%) vaø trình ñoä chuyeân moân cuûa CBYT (45%). Soá lieäu cuõng cho thaáy heä thoáng y teá tö nhaân vaãn tham gia raát ít trong vieäc cung caáp DVKCB noäi truù taïi ñòa baøn nghieân cöùu.
3.2. Yeáu toá lieân quan tôùi söï löïa choïn vaø söû duïng dòch vuï KCB
Tình traïng BHYT: Coù tôùi 2/3 (65%) soá ñoái töôïng söû duïng dòch vuï KCB trong nghieân cöùu coù BHYT, trong ñoù loaïi BHYT baét buoäc chieám tyû leä cao nhaát (31,7%), sau ñoù laø BHYT töï nguyeän (16,6%). Tuy vaäy, tyû leä löôït KCB söû duïng theû BHYT chæ ñaït 62,2% khi KCB ngoaïi truù vaø 41% khi KCB noäi truù.
Keát quaû nghieân cöùu cho thaáy coù söï khaùc bieät veà söû duïng dòch vuï KCB giöõa nhöõng ngöôøi coù BHYT vaø khoâng coù BHYT (hình 2). Vôùi söï khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ (p<0,05), nhöõng ngöôøi coù BHYT thöôøng söû duïng dòch vuï KCB noäi truù vaø ngoaïi truù nhieàu hôn nhöõng ngöôøi khoâng coù BHYT. Trong khi ñoù, nhöõng ngöôøi coù theû BHYT laïi töï mua thuoác maø khoâng qua KCB ít hôn nhöõng ngöôøi khoâng coù theû (p<0,05). Ñoái vôùi dòch vuï môøi thaày thuoác veà nhaø KCB, coù quan saùt thaáy söï khaùc bieät giöõa 2 nhoùm nhöng söï khaùc bieät naøy khoâng coù yù nghóa thoáng keâ (p>0,05) (Baûng 2).
Tuoåi vaø trình ñoä hoïc vaán: Sau khi loïc caùc ñoái Hình 1. Tyû leä KCB noäi truù vaø ngoaïi truù theo cô sôû
cung caáp dòch vuï
töôïng döôùi 18 tuoåi do ñoái vôùi nhoùm tuoåi naøy, cha meï hoaëc ngöôøi chaêm soùc thöôøng laø ngöôøi quyeát ñònh söû duïng dòch vuï, phaân tích cho thaáy coù moái lieân quan coù yù nghóa thoáng keâ giöõa nhoùm tuoåi vaø trình ñoä hoïc vaán cuûa ngöôøi söû duïng dòch vuï vôùi haønh vi söû duïng dòch vuï KCB, cuï theå laø vieäc töï ñi mua thuoác veà ñieàu
trò, KCB noäi truù vaø ngoaïi truù (p<0,05) . Nhöõng ngöôøi coù trình ñoä hoïc vaán cao thì tyû leä töï ñieàu trò baèng caùch ñi mua thuoác thaáp vaø coù xu höôùng khaùm chöõa beänh
ngoaïi truù ôû caùc cô sôû y teá coâng laäp nhieàu hôn caùc cô sôû y teá tö nhaân. Nhöõng ngöôøi treân 60 tuoåi ñi khaùm chöõa beänh ngoaïi truù ít hôn nhöng laïi ñieàu trò noäi truù nhieàu hôn nhoùm döôùi 60 tuoåi (Baûng 2).
Khoâng tìm thaáy moái lieân quan coù yù nghóa thoáng keâ giöõa giôùi vaø tình traïng kinh teá (hoä ngheøo/khoâng ngheøo theo phaân loaïi cuûa ñòa phöông) vôùi vieäc söû duïng dòch vuï KCB cuûa ngöôøi daân khi söû duïng kieåm ñònh Khi bình phöông ñeå kieåm ñònh töøng bieán.
Khu vöïc sinh soáng: Nghieân cöùu cuõng cho thaáy coù moái lieân quan giöõa khu vöïc sinh soáng (noâng thoân hay thaønh thò) vôùi haønh vi söû duïng dòch vuï KCB.
Ngöôøi daân ôû khu vöïc noâng thoân thöôøng töï ñi mua thuoác maø khoâng qua KCB nhieàu hôn ngöôøi daân ôû khu vöïc thaønh thò. Ngöôïc laïi, ngöôøi daân soáng taïi caùc phöôøng thöôøng ñi khaùm beänh ngoaïi truù vaø noäi truù khi bò oám/beänh hôn ngöôøi daân ôû xaõ. Söï khaùc bieät naøy ñeàu coù yù nghóa thoáng keâ (p<0,05) (Baûng 2).
Baøn luaän
Tyû leä ngöôøi daân khoâng coù baát cöù haønh vi tìm kieám dòch vuï y teá naøo khi bò oám/beänh trong nghieân cöùu raát thaáp (0,7%) so vôùi 2,9% theo ñieàu tra taïi 5 tænh Taây Nguyeân tieán haønh naêm 2009 bôûi Vieän chieán löôïc vaø Chính saùch y teá) [2] cho thaáy ngöôøi daân taïi Chí Linh coù yù thöùc khaù toát trong vieäc tìm kieám caùc dòch vuï khaùm vaø ñieàu trò khi bò oám/beänh.
Keát quaû nghieân cöùu cho thaáy vieäc töï mua thuoác veà ñieàu trò khoâng qua KCB vaãn laø caùch xöû lyù phoå bieán nhaát cuûa ngöôøi daân khi coù vaán ñeà veà söùc khoûe, tuy nhieân, so vôùi ñieàu tra töông töï tieán haønh treân cuøng ñòa baøn, sau hôn 5 naêm, ñaõ coù söï chuyeån dòch trong moâ hình söû duïng dòch vuï KCB khi tyû leä töï mua thuoác ñaõ giaûm ñi vaø tyû leä khaùm chöõa beänh ngoaïi truù Hình 2.Tyû leä coù theû BHYT trong caùc ñoái töôïng söû
duïng DV KCB khi oám/beänh
Baûng 2. Moâ hình hoài quy logistics veà moái lieân quan giöõa töï mua thuoác khoâng qua KCB, KCB ngoaïi truù vaø noäi truù khi oám/beänh vaø moät soá yeáu toá daân soá hoïc vaø vieäc tham gia BHYT
Hình 3. So saùnh xu höôùng söû duïng DVKCB taïi CHILILAB naêm 2006 vaø 2011
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |
taêng leân, duø chöa nhieàu (hình 3). Ñaây laø moät thay ñoåi ñaùng khích leä khi ngöôøi daân ñaõ coù yù thöùc hôn trong vieäc ñi khaùm, chöõa beänh ñeå ñöôïc chaån ñoaùn vaø keâ ñôn phuø hôïp.
Veà ñòa ñieåm mua thuoác, nghieân cöùu cho thaáy tyû leä mua thuoác taïi TYT xaõ/phöôøng raát thaáp vaø chuû yeáu mua taïi quaày thuoác/hieäu thuoác tö nhaân (2,9%
vaø 90%). Keát quaû naøy khaùc bieät khaù lôùn so vôùi keát quaû nghieân cöùu cuûa Traàn Thò Bích Hoài naêm 2008 taïi Vónh Baûo, Haûi Phoøng trong ñoù tyû leä mua thuoác ôû traïm y teá xaõ leân tôùi 65,1% vaø quaày thuoác tö chæ coù 27,7% [5]. Coù leõ nhöõng öu ñieåm do gaàn nhaø, giôø môû cöûa thuaän tieän, ña daïng chuûng loaïi, giaù caû vaø hình thöùc thanh toaùn linh hoaït khieán cho caùc cô sôû döôïc tö nhaân chieám öu theá hôn haún quaày thuoác cuûa traïm y teá. Tuy nhieân, trong khuoân khoå nghieân cöùu cuõng chöa coù ñieàu kieän ñi saâu tìm hieåu veà caùc khía caïnh kinh doanh döôïc phaåm taïi ñòa baøn nghieân cöùu (chaát löôïng thuoác, coâng taùc quaûn lyù, giaáy pheùp haønh ngheà,…) ñeå coù theå ñöa ra caùc khuyeán nghò cuï theå hôn.
Hình thöùc môøi thaày thuoác veà nhaø KCB cuõng khaù ñöôïc öa thích bôûi tính thuaän tieän vaø thoaûi maùi cho ngöôøi oám/beänh maëc duø ngöôøi beänh phaûi chi traû hoaøn toaøn chi phí duø coù theû BHYT (tyû leä coù theû BHYT chieám tôùi 62%). Ñaëc bieät, caùn boä y teá thoân döôøng nhö raát ñöôïc tín nhieäm khi tyû leä ngöôøi daân môøi CBYT thoân veà KCB taïi nhaø taêng leân raát nhieàu (naêm 2005-2006 chæ coù 17,8% löôït KCB taïi nhaø ñeán naêm 2011 chieám 41,3%) trong khi caùn boä y teá nhaø nöôùc laïi ít ñöôïc löïa choïn hôn (giaûm töø 36,1% xuoáng coøn 18%) [3].
Ñoái vôùi KCB ngoaïi truù vaø noäi truù, beänh vieän thò xaõ laø löïa choïn phoå bieán nhaát cuûa ngöôøi daân trong ñoù tyû leä löôït ngöôøi söû duïng dòch vuï noäi truù taïi cô sôû naøy cao hôn ngoaïi truù (hình1). Trong khi ñoù, tyû leä löôït ngöôøi choïn beänh vieän tuyeán TW ñeå KCB ngoaïi truù ñaõ gia taêng gaáp ñoâi so vôùi khaûo saùt naêm 2005-2006 (14,6% so vôùi 7,3%) [3]. Beân caïnh ñoù, hôn 1/3 löôït ngöôøi laïi choïn KCB ngoaïi truù taïi cô sôû y teá tö nhaân, trong ñoù, hình thöùc KCB do caùc CBYT nhaø nöôùc laøm ngoaøi giôø haønh chính ñöôïc nhieàu ngöôøi löïa choïn hôn caû vì tính thuaän tieän (khoâng maát thôøi gian chôø ñôïi (40%), gaàn nhaø (34%) vaø chaát löôïng dòch vuï toát (thaùi ñoä nhieät tình (21%), trình ñoä chuyeân moân gioûi (21%). Tuy vaäy, hình thöùc KCB naøy thöôøng mang tính chaát "laøm theâm" neân cô sôû vaät chaát, trang thieát bò coøn nhieàu haïn cheá, thöôøng keát hôïp KCB vaø baùn thuoác, nhieàu cô sôû chöa coù giaáy pheùp haønh ngheà vaø vieäc quaûn lyù thôøi gian laøm ngoaøi giôø cuûa caùc CBYT
ñeå ñaûm baûo tuaân thuû quy ñònh cuûa Nhaø nöôùc haàu nhö chöa ñöôïc thöïc hieän. Trong khi ñoù, vieäc cung caáp dòch vuï KCB noäi truù taïi ñòa baøn nghieân cöùu haàu nhö vaãn do y teá coâng ñaûm nhieäm, khoâng coù söï thay ñoåi qua caùc naêm. Dòch vuï KCB theo taây y laø söï löïa choïn phoå bieán hôn raát nhieàu so vôùi dòch vuï KCB baèng y hoïc daân toäc/ñoâng y (Hình 1).
Keát quaû phaân tích veà moái lieân quan giöõa vieäc tham gia BHYT, tuoåi, trình ñoä hoïc vaán vaø nôi sinh soáng cuûa ñoái töôïng nghieân cöùu vôùi haønh vi söû duïng dòch vuï KCB khi oám/beänh khaù töông ñoàng vôùi phaùt hieän cuûa nhieàu nghieân cöùu khaùc [3,4,5,6,9,10]. Raát nhieàu ngöôøi choïn beänh vieän thò xaõ ñeå KCB vì lyù do ñöôïc thanh toaùn BHYT vaø gaàn nhaø. Tuy nhieân, ñieàu ñaùng quan taâm ôû ñaây laø coù moät tyû leä khoâng nhoû ngöôøi daân coù theû BHYT nhöng khoâng söû duïng ñeå ñöôïc mieãn giaûm chi phí (ñi KCB taïi caùc cô sôû y teá tö nhaân, töï ñi mua thuoác…) vaø tyû leä söû duïng theû BHYT khi KCB ngoaïi truù vaø noäi truù chæ ñaït 41% vaø 62,2%. Coù leõ beân caïnh yeáu toá kinh teá, chaát löôïng chuyeân moân cuûa cô sôû y teá ñang trôû neân quan troïng hôn trong löïa choïn cô sôû cung caáp dòch vuï vì maëc duø tyû leä söû duïng BHYT ôû tuyeán tænh vaø TW laø thaáp nhaát nhöng vaãn coù söï gia taêng vieäc söû duïng dòch vuï taïi tuyeán naøy. Lyù do "giaù reû" khoâng ñöôïc nhieàu ñoái töôïng nghieân cöùu choïn löïa ñeå giaûi thích cho vieäc löïa choïn cô sôû KCB, duø laø tuyeán cô sôû hay tuyeán cao hôn. Ngoaøi ra vieäc chôø ñôïi laâu, thieáu nhieät tình cuûa CBYT cuõng laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân khieán ngöôøi daân öa thích dòch vuï KCB tö nhaân hôn.
4. Keát luaän vaø khuyeán nghò Keát luaän
Keát quaû nghieân cöùu cho thaáy hieän nay treân ñòa baøn nghieân cöùu, chuû yeáu ngöôøi daân töï ñieàu trò baèng thuoác vaø khaùm chöõa beänh ngoaïi truù khi bò oám/beänh.
Tyû leä löôït ngöôøi ñieàu trò noäi truù vaø môøi thaày thuoác veà nhaø laø raát thaáp. Beänh vieän thò xaõ laø löïa choïn phoå bieán nhaát cuûa ngöôøi daân khi ñi KCB noäi truù/ngoaïi truù vôùi öu ñieåm ñi laïi thuaän tieän vaø ñöôïc thanh toaùn BHYT. Beân caïnh ñoù, lónh vöïc y teá tö nhaân cuõng ñöôïc löïa choïn nhieàu hôn khi ngöôøi daân töï ñi mua thuoác vaø KCB ngoaïi truù. Maëc duø tyû leä löôït ngöôøi söû duïng theû BHYT khi ñi KCB ngoaïi truù vaø noäi truù treân ñòa baøn nghieân cöùu chæ ñaït 41% vaø 62% nhöng BHYT laø moät trong nhöõng yeáu toá quyeát ñònh ñoái vôùi vieäc söû duïng DVKCB. Nhöõng ngöôøi coù BHYT khaùm chöõa beänh ngoaïi truù vaø noäi truù nhieàu hôn vaø ít töï mua thuoác veà ñieàu trò hôn so vôùi nhoùm khoâng
coù theû BHYT. Khu vöïc sinh soáng, trình ñoä hoïc vaán vaø tuoåi cuõng coù lieân quan ñeán vieäc löïa choïn dòch vuï vaø cô sôû KCB (p<0.05).
Khuyeán nghò
Vieäc taêng cöôøng chaát löôïng dòch vuï KCB taïi y teá cô sôû (traïm y teá vaø beänh vieän thò xaõ) vaãn laø öu tieân haøng ñaàu ñeå thu huùt hôn nöõa ngöôøi daân ñeán söû duïng dòch vuï KCB, giaûm tình traïng töï mua thuoác vaø KCB taïi caùc cô sôû khoâng hôïp phaùp, phaùt huy hieäu quaû cuûa BHYT, giaûm caùc chi phí khoâng caàn thieát do vieäc KCB vöôït tuyeán.
Beân caïnh ñoù, caàn taêng cöôøng quaûn lyù dòch vuï cuûa khu vöïc y teá tö nhaân, hoã trôï naâng cao trình ñoä chuyeân moân cuûa caùc cô sôû naøy vaø coù cô cheá quaûn lyù chaët cheõ ñeå ñaûm baûo chaát löôïng dòch vuï cung caáp
vaø ñaùp öùng nhu caàu KCB ña ñaïng cuûa ngöôøi daân.
Cuoái cuøng, caàn coù khaûo saùt saâu hôn ñeå xaùc ñònh naêng löïc cung caáp dòch vuï cuûa caùc cô sôû KCB treân ñòa baøn thuoäc caû lónh vöïc nhaø nöôùc vaø tö nhaân moät caùch ñaày ñuû cuõng nhö hieäu quaû söû duïng dòch vuï cuûa ngöôøi daân ñeå cung caáp caùc baèng chöùng ñaày ñuû hôn cho xaây döïng chieán löôïc/chính saùch KCB treân ñòa baøn nghieân cöùu.
Lôøi caûm ôn
Chuùng toâi xin chaân thaønh caûm ôn Chính quyeàn vaø nhaân daân thò xaõ Chí Linh, Vaên phoøng thöïc ñòa CHILILAB cuøng ñoäi nguõ ñieàu tra vieân, giaùm saùt vieân, nhaäp lieäu vieân ñaõ tham gia, thu thaäp, cung caáp soá lieäu vaø hoã trôï chuùng toâi thöïc hieän nghieân cöùu naøy.
Taøi lieäu tham khaûo
1. Boä Y teá - Toång cuïc Thoáng keâ (2003), Thöïc traïng caùc muïc tieâu y teá quoác gia, Ñieàu tra y teá quoác gia 2001-2002, Haø Noäi 2. Boä Y teá - Vieän chieán löôïc vaø chính saùch y teá (2009), Baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng noäi dung hoã trôï cho ngöôøi ngheøo cuûa döï aùn chaêm soùc söùc khoûe nhaân daân caùc tænh Taây Nguyeân, Haø Noäi.
3. Nguyeãn Thò Hoàng Haø (2006), Nghieân cöùu söû duïng dòch vuï y teá taïi Chí Linh, Haûi Döông, Baùo caùo nghieân cöùu, Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng
4. Nguyeãn Vaên Hoøa (2001), Nghieân cöùu thoùi quen tìm kieám vaø söû duïng DVKCB trong CSSK cuûa ngöôøi daân Soùc Sôn, Haø Noäi, Luaän vaên thaïc syõ y teá coâng coäng, Ñaïi hoïc Y Haø Noäi.
5. Traàn Thò Bích Hoài (2008), Nghieân cöùu tình hình söû duïng dòch vuï y teá cuûa nhaân daân huyeän Vónh Baûo, Haûi Phoøng, Ñaïi hoïc y Haûi Phoøng.
6. Leâ Thuïc Lan (2009), Nghieân cöùu tính coâng baèng trong söû duïng dòch vuï khaùm chöõa beänh cuûa ngöôøi daân xaõ Töù Cöôøng, huyeän Thanh Mieän, tænh Haûi Döông, Luaän vaên Thaïc syõ YTCC, Ñaïi hoïc YTCC
7. Nguyeãn Thò Thanh, Traàn Thò Mai Oanh, Khöông Anh Tuaán, Nguyeãn Phöông Haïnh (2006), Nhöõng yeáu toá chính aûnh höôûng tôùi vieäc söû duïng dòch vuï khaùm chöõa beänh taïi hai traïm y teá xaõ ôû moät huyeän cuûa Haûi Phoøng, Vieän chieán löôïc vaø chính saùch y teá, Haø Noäi.
8. Toång cuïc thoáng keâ (2008), Keát quaû khaûo saùt möùc soáng hoä gia ñình naêm 2008, Nhaø xuaát baûn thoáng keâ.
9. Chu Vaên Tuyeán (2004), Moâ taû thöïc traïng söû duïng dòch vuï khaùm chöõa beänh cuûa ngöôøi daân traïm y teá xaõ Taân Traøo, huyeän Thanh Mieän, tænh Haûi Döông, Luaän vaên Thaïc syõ YTCC, Ñaïi hoïc YTCC.
10. Ñinh Mai Vaân (2005), Thöïc traïng cung caáp vaø söû duïng dòch vuï khaùm chöõa beänh ôû traïm y teá xaõ taïi huyeän Tieân Du, tænh Baéc Ninh, Luaän vaên Thaïc syõ YTCC, Ñaïi hoïc YTCC.
