Tµi liÖu tham kh¶o

(1)

Tr−êng ®¹i häc V¨n ho¸ Hµ Néi KHoa V¨n ho¸ d©n téc thiÓu sè

Tôc lÖ c−íi xin cña ng−êi m−êng ë xãm §a, x∙ t©n mü, huyÖn l¹c s¬n, tØnh hoμ b×nh

KhãA LUËN TèT NGHIÖP Cö NH¢N V¡N HãA CHUY£N NGμNH : V¡N HãA D¢N TéC THIÓU Sè

M∙ Sè : 608

NguyÔn thÈm thu hμ

H−íng dÉn khoa häc: pgs.ts phan v¨n tó

(2)

Lêi c¶m ¬n

Trong thêi gian nghiªn cøu vµ kh¶o s¸t thùc ®Þa, ®Ò tµi tôc lÖ c−íi xin cæ truyÒn cña ng−êi M−êng ë xãm §a, x∙ T©n Mü, huyÖn L¹c S¬n, tØnh Hoµ B×nh ®∙ ®−îc hoµn thµnh d−íi sù h−íng dÉn tËn t×nh cña PGS.TS Phan V¨n Tó còng nh− sù trî gióp cña c¸c thÇy c« khoa v¨n ho¸

d©n téc, ViÖn d©n téc häc vµ nhiÒu phÝa kh¸c ®Ó ®Ò tµi thùc hiÖn mét c¸ch tèt nhÊt.

Nh©n dÞp nµy, t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c vµ lêi c¶m ¬n ch©n thµnh nhÊt tíi gi¶ng viªn h−íng dÉn, c¸c thÇy c« trong khoa VHDT, ViÖn d©n téc häc.

Xin tr©n träng c¶m ¬n UBND x∙ T©n Mü vµ mét sè b¶n lµng ®ång bµo, n¬i t«i nghiªn cøu kh¶o s¸t vÒ ®¸m c−íi cæ truyÒn.

Tuy nhiªn do ®iÒu kiÖn vµ tr×nh ®é cã h¹n nªn ®Ò tµi cßn nhiÒu h¹n chÕ, kÝnh mong héi ®ång gi¸m kh¶o, thÇy c«, b¹n bÌ ®ãng gãp ý kiÕn quý b¸u ®Ó ®Ò tµi ®−îc hoµn chØnh h¬n.

Mét lÇn n÷a xin tr©n träng c¶m ¬n.

Sinh viªn

NguyÔn ThÈm Thu Hµ

(3)

MôC LôC Mở đầu

1.Lý do chän đề tài………4

2. Tình hình nghiên cứu ………...4

3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu ………...6

4.Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ………6

5. Phương pháp nghiên cứu ………..6

6. Đóng góp của kho¸ luËn………7

7. Néi dung vµ bố cục của kho¸ luËn………7

Ch−¬ng 1: kh¸i qu¸t vÒ tù nhiªn, x∙ héi vµ ng−êi m−êng ë xãm §a, x∙ T©n mü, huyÖn L¹c S¬n, tØnh Hoµ b×nh 1.1 Kh¸i qu¸t vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn………8

1.2 D©n c−, d©n sè………..9

1.3 NghÒ nghiÖp vµ ®êi sèng………..9

1.4 Vµi nÐt vÒ v¨n ho¸………...11

1.4.1 V¨n ho¸ vËt chÊt………...11

1.4.2 V¨n ho¸ tinh thÇn……….15

Ch−¬ng 2: tôc lÖ c−íi xin cña ng−êi m−êng ë xãm §a, huyÖn l¹c s¬n, tØnh hoµ b×nh 2.1 Quan niệm về cưới xin………19

2.2 Một số nguyên tắc cơ bản trong cưới xin………19

2.3 Tiêu chí chọn vợ, chọn chồng……….22

2.4 Tục lệ trước khi cưới………..24

2.5 Tục lệ khi cưới………30

2.6 Tục lệ sau khi cưới………..39

2.7 Các trường hợp hôn nhân ngoại lệ………..39

(4)

Ch−¬ng 3: KÕ thõa vµ ph¸t huy nÐt ®Ñp trong c−íi xin cña ng−êi M−êng ë xãm §a, x∙ T©n Mü, huyÖn L¹c S¬n, tØnh Hoµ B×nh

3.1 Quan ®iÓm chØ ®¹o chung cña §¶ng, Nhµ n−íc vÒ vÊn ®Ò h«n

nh©n………..52

3.2 Nh÷ng biÕn ®æi trong tËp qu¸n c−íi xin cña ng−êi M−êng……….53

3.2.1 Những biến đổi theo chiều hướng tích cực ………53

3.2.2 Những biến đổi theo chiều hướng tiêu cực……….54

3.3 Một vài nhận xét về tập tục cưới của người Mường ………..55

3.3.1 NhËn xÐt vÒ tôc c−íi xin truyÒn thèng………..55

3.3.2 NhËn xÐt vÒ tôc c−íi xin ngµy nay………56

3.3.3Nh÷ng tôc lÖ cÇn tiÕp thu, kÕ thõa……….56

3.3.4 Mét sè kiÕn nghÞ vÒ nghi thøc ®¸m c−íi míi cña ng−êi M−êng……….57

3.4 Một số giải pháp……….58

Kết luận………...63

Tài liệu tham khảo………..65

Phụ lục……….67

(5)

MỞ ĐÇu

1. Lý do chän ®Ò tµi

D©n téc M−êng lµ téc ng−êi cã nÒn v¨n ho¸ tõ l©u ®êi, trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn b¶n s¾c v¨n hãa téc ng−êi ®−îc sµng läc, tÝch tô hµng ngµn n¨m lÞch sö víi nhiÒu gi¸ trÞ tèt ®Ñp. Ngµy nay, tr−íc t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc, c¸c yÕu tè v¨n ho¸ truyÒn thèng ®ang cã nguy c¬ bÞ mai mét dÇn.

T×m hiÓu c¸c gi¸ trÞ cña v¨n hãa M−êng cæ truyÒn, trong ®ã cã tôc c−íi xin vµ xu h−íng biÕn ®æi cña nã trong ®iÒu kiÖn x· héi hiÖn nay ®Ó t×m nh÷ng gi¶i ph¸p thiÕt thùc nh»m b¶o tån, ph¸t huy lµ mét yªu cÇu cÊp thiÕt, cã ý nghÜa khoa häc vµ ý nghÜa thùc tiÔn ®èi víi sù ph¸t triÓn chung cña ng−êi M−êng ë ViÖt Nam.

Tôc c−íi xin cña ng−êi M−êng (xãm §a, x· T©n Mü, huyÖn L¹c S¬n, tØnh Hoµ B×nh) cã ¶nh h−ëng rÊt lín vµ s©u s¾c ®Õn sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn gia ®×nh, dßng hä, trong ®ã chøa ®ùng rÊt nhiÒu phong tôc, luËt tôc, nh÷ng chuÈn mùc, nh÷ng quy ®Þnh vÒ h«n nh©n cña téc ng−êi nµy.

§Ó thùc hiÖn chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n−íc vÒ "X©y dùng, thùc hiÖn viÖc c−íi theo nÕp sèng v¨n ho¸, v¨n minh", ®ång thêi gi÷

g×n, ph¸t huy nh÷ng luËt tôc, nghi thøc, quan niÖm vÒ c−íi xin truyÒn thèng tèt ®Ñp cña d©n téc vµ l−îc bá, hoÆc ®æi míi dÇn c¸c quan niÖm, luËt tôc, nghi thøc l¹c hËu, kh«ng phï hîp víi cuéc sèng míi hiÖn nay, t«i ®· chän ®Ò tµi:

“Tôc lÖ c−íi xin cña ng−êi M−êng ë xãm §a, x· T©n Mü, huyÖn L¹c S¬n, tØnh Hoµ B×nh ” nh»m gãp mét phÇn nhá bÐ trong viÖc b¶o tån vµ ph¸t huy vèn di s¶n v¨n ho¸ phi vËt thÓ cña ng−êi M−êng ë L¹c S¬n, Hoµ B×nh.

(6)

D−íi thêi phong kiÕn, ng−êi M−êng ®−îc biÕt ®Õn qua c¸c ghi chÐp cña Ng« Sü Liªn víi §¹i ViÖt sö ký toµn th−, NguyÔn Tr·i víi D− ®Þa chÝ, Lª Quý

§«n víi KiÕu v¨n tiÓu lôc….C¸c nguån t− liÖu trªn cho biÕt vÒ vïng c− d©n vµ ®«i nÐt vÒ tæ chøc x· héi vïng M−êng, vÝ dô trong KiÕu v¨n tiÓu lôc khi ®Ò cËp ®Õn huyÖn Mü L−¬ng cã nãi ®Õn x· tr−ëng, th«n tr−ëng gäi lµ lang ®¹o.⁽¹⁾

D−íi thêi Ph¸p, do yªu cÇu muèn hiÓu biÕt vÒ ng−êi M−êng ®Ó phôc vô cho môc ®Ých cai trÞ, c¸c cha cè, sÜ quan Ph¸p ®· ghi chÐp vÒ ng−êi M−êng vµ xuÊt b¶n thµnh s¸ch. Mét sè t¸c phÈm cã gi¸ trÞ nh− ng−êi M−êng ë tØnh Hoµ B×nh (P. Grossin), c− d©n §«ng S¬n vµ nh÷ng ng−êi M−êng (Gouloubew), Ng−êi M−êng (J. Cuisinier) - ®©y lµ cuèn miªu t¶ vÒ ng−êi M−êng kh¸ chi tiÕt.

Tuy nhiªn, nghiªn cøu vÒ c−íi xin cña ng−êi M−êng trong giai ®o¹n nµy cßn t¶n m¹n, Ýt ái.

Tõ n¨m 1954 ®Õn nay, phôc vô cho viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch d©n téc cña §¶ng, Nhµ n−íc vµ môc ®Ých hiÓu s©u vÒ d©n téc M−êng, çc c¬ quan cã tr¸ch nhiÖm ®· bá nhiÒu c«ng søc nghiªn cøu ng−êi M−êng thÓ hiÖn ë çc bé s¸ch, nh÷ng bµi viÕt ®¨ng trªn çc t¹p chÝ nghiªn cøu lÞch sö, kh¶o cæ häc, d©n téc häc, ng«n ng÷ häc…nh− “Ng−êi M−êng ë Hoµ B×nh” cña TrÇn Tõ;

“Ng−êi M−êng ë T©n L¹c, Hoµ B×nh” cña NguyÔn Ngäc Thanh, NguyÔn ThÞ Thanh Nga (chñ biªn); “V¨n ho¸ d©n téc M−êng” cña Së V¨n ho¸ Th«ng tin, Héi v¨n ho¸ c¸c d©n téc Hoµ B×nh, liªn quan trùc tiÕp ®Õn ®Ò tµi lµ c«ng tr×nh

“Gia ®×nh vµ h«n nh©n cña d©n téc M−êng ë tØnh Phó Thä” cña NguyÔn Ngäc Thanh. §©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu chuyªn s©u vÒ lÜnh vùc h«n nh©n vµ gia

®×nh. T¸c gi¶ ®· lµm râ c¸c nguyªn t¾c, h×nh thøc h«n nh©n, cÊu tróc, quy m«, chøc n¨ng c¬ b¶n vµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh. Tuy nhiªn, c«ng tr×nh nµy chñ yÕu tËp trung ph©n tÝch vÒ h«n nh©n, gia ®×nh cña ng−êi M−êng ë tØnh Phó Thä. V× vËy, viÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò c−íi xin cña ng−êi M−êng nhÊt lµ trong giai ®o¹n x©y dùng n«ng th«n míi hiÖn nay.

(1). NguyÔn Ngäc Thanh (1999), Gia ®×nh vµ h«n nh©n cña d©n téc M−êng ë Phó Thä, luËn ¸n tiÕn sÜ sö häc

(7)

3. Môc ®Ých, nhiÖm vô nghiªn cøu

Môc ®Ých: - T×m hiÓu phong tôc c−íi xin cæ truyÒn ng−êi M−êng, chØ ra nh÷ng khuynh h−íng biÕn ®æi.

- KiÕn nghÞ nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m b¶o tån, ph¸t triÓn b¶n s¾c v¨n hãa M−êng phï hîp víi sù ph¸t huy cña ®Êt n−íc.

NhiÖm vô: - Ph¸c th¶o diÖn m¹o vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, x· héi vµ m« t¶

mét lÔ c−íi cæ truyÒn cña ng−êi M−êng ë xãm §a, x· T©n Mü, huyÖn L¹c S¬n, tØnh Hoµ B×nh.

4. §èi t−îng, ph¹m vi nghiªn cøu

§èi t−îng nghiªn cøu lµ nghi lÔ c−íi xin cña ng−êi M−êng ë xãm §a, x· T©n Mü, huyÖn L¹c S¬n, tØnh Hoµ B×nh.

Ph¹m vi nghiªn cøu: §Ò tµi nghiªn cøu ®¸m c−íi truyÒn thèng vµ biÕn

®æi hiÖn nay.

5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu

5.1. Lùa chän ®Þa bµn nghiªn cøu:

- Lùa chän ®Þa bµn kh¶o s¸t lµ xãm §a, x· T©n Mü, huyÖn L¹c S¬n v×

®©y lµ ®Þa bµn tËp trung ®«ng ng−êi M−êng ë tØnh Hßa B×nh.

- Xãm §a lµ n¬i ng−êi M−êng c− tró tõ l©u ®êi. HiÖn nay, ®¸m c−íi cña ng−êi M−êng cßn nhiÒu yÕu tè truyÒn thèng.

5.2. Ph−¬ng ph¸p thu thËp th«ng tin:

§Ó thùc hiÖn ®Ò tµi, t«i sö dông hai nguån t− liÖu chÝnh:

- Thø nhÊt, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®· cã, s¸ch, b¸o, t¹p chÝ…liªn quan ®Õn néi dung cña kho¸ luËn.

®Þa, t«i ®· sö dông h×nh thøc:

(8)

+ Quan s¸t trùc tiÕp c¸c b−íc tæ chøc c¸c nghi lÔ cña mét ®¸m c−íi.

+ Chôp ¶nh.

6. §ãng gãp cña kho¸ luËn

- M« t¶ chi tiÕt mét ®¸m c−íi cña ng−êi M−êng ë mét lµng cô thÓ.

- ChØ ra nh÷ng biÕn ®æi tÝch cùc, tiªu cùc cña nghi lÔ c−íi xin ë ng−êi M−êng hiÖn nay; dù b¸o xu h−íng biÕn ®æi cña nã trong t−¬ng lai.

- §Ò xuÊt nh÷ng kiÕn nghÞ, gi¶i ph¸p mang tÝnh kh¶ thi nh»m b¶o tån, ph¸t huy b¶n s¾c v¨n hãa M−êng trong thêi ®¹i míi, võa phï hîp víi ®−êng lèi cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ViÖt Nam, võa phï hîp víi nhu cÇu cña nh©n d©n hiÖn nay.

7. Bè côc cña kho¸ luËn

Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, tµi liÖu tham kh¶o vµ phô lôc, ®Ò tµi chia lµm ba ch−¬ng:

Ch−¬ng 1: Kh¸i qu¸t vÒ tù nhiªn, con ng−êi.

Chương 2: Tập quán cưới xin của người Mường.

Chương 3: KÕ thõa vµ ph¸t huy nÐt ®Ñp trong c−íi xin cña ng−êi M−êng.

(9)

Tµi liÖu tham kh¶o

1. Bé chÝnh trÞ, Ban chÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng céng s¶n ViÖt Nam (12/1/1998), chØ thÞ sè 27 vÒ lÜnh vùc thùc hiÖn nÕp sèng v¨n minh trong viÖc c−íi, viÖc tang, lÔ héi.

2. NguyÔn Tõ Chi (1995), Gãp phÇn nghiªn cøu v¨n ho¸ téc ng−êi, Nxb V¨n ho¸, Hµ Néi.

3. Jeann Cuisnier (1995), Ng−êi M−êng, Nxb Lao ®éng, Hµ Néi.

11. Së V¨n ho¸ Th«ng tin Hµ S¬n B×nh (1998), Ng−êi M−êng víi v¨n ho¸ cæ truyÒn M−êng Bi.

12. Së Khoa häc c«ng nghÖ vµ m«i tr−êng, Së V¨n ho¸ Th«ng tin Hoµ

(10)

15. NguyÔn Ngäc Thanh (1995), Tôc lÖ c−íi xin cña ng−êi M−êng ë huyÖn Kim B«i, tØnh Hoµ B×nh, T¹p chÝ V¨n ho¸ D©n gian, sè 4.

16. NguyÔn Ngäc Thanh, NguyÔn ThÞ Thanh Nga…(2003), Ng−êi M−êng ë T©n L¹c, tØnh Hoµ B×nh, Nxb V¨n ho¸ - Th«ng tin, Hµ Néi.

19. TrÇn Tõ (1996), Ng−êi M−êng ë Hoµ B×nh, Héi khoa häc LÞch sö ViÖt Nam, Hµ Néi.

21. V¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu VIII cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam.