THIÒN PH¸I L¢M TÕ THêI CHóA NGUYÔN

(1)

THIÒN PH¸I L¢M TÕ THêI CHóA NGUYÔN

I. §Æt vÊn ®Ò I. §Æt vÊn ®Ò I. §Æt vÊn ®Ò I. §Æt vÊn ®Ò

Bèi c¶nh lÞch sö x· héi n−íc ta tõ thÕ kØ XV ®Õn thÕ kØ XIX lµ sù thay ®æi liªn tôc gi÷a c¸c triÒu ®¹i, m« h×nh vua - chóa song song tån t¹i phÇn nµo cho thÊy sù bÊt æn chÝnh trÞ bÊy giê. Nhµ HËu Lª

®−îc chia lµm hai giai ®o¹n Lª S¬ (1428 - 1527) vµ Lª Trung H−ng (1533 - 1789).

Ngay sau khi lªn ng«i, Lª Th¸i Tæ tiÕn hµnh x©y dùng ®Êt n−íc trong bèi c¶nh nÒn v¨n hãa bÞ hñy ho¹i nghiªm träng do chÝnh s¸ch cai trÞ hñy diÖt v¨n hãa cña nhµ Minh trong suèt 20 n¨m. Nho gi¸o ®· ®−îc Lª Th¸i Tæ chän lùa vµ trë thµnh hÖ t− t−ëng chÝnh thèng x©y dùng thÓ chÕ chÝnh trÞ x· héi. Khoa thi n¨m 1442 ®−îc xem lµ c¸i mèc quan träng cho viÖc x¸c lËp vÞ trÝ cña Nho gi¸o. Tõ gi¸o dôc, thi cö, dùng bia TiÕn sÜ… Nho gi¸o chiÕm phÇn lín.

LÏ ®−¬ng nhiªn, khi ®Ò cao Nho gi¸o th× cïng víi nã lµ chÝnh s¸nh h¹n chÕ nh÷ng t«n gi¸o tÝn ng−ìng kh¸c vµ ®¹o PhËt trë thµnh t©m ®iÓm, lµ ®èi t−îng cña nh÷ng chÝnh s¸ch Êy, vµ ®−¬ng nhiªn, §¹o gi¸o còng chÞu chung sè phËn. NÕu nh− cuèi thêi TrÇn, Nho thÇn Lª Qu¸t tõng nhËn xÐt: “…Chç nµo cã ng−êi ë tÊt cã chïa PhËt, bá ®i råi l¹i dùng lªn, n¸t ®i råi l¹i söa l¹i, l©u ®µi chu«ng trèng chiÕm ®Õn nöa phÇn so víi d©n c−…”⁽¹⁾ th× vµo thêi Lª S¬ l¹i ng−îc

NguyÔn V¨n Quý^(*) l¹i, th«n xãm nµo còng cã thÇy ®å d¹y Tø th−, Ngò kinh. Râ rµng, PhËt gi¸o ®· bÞ thÊt sñng.

Tuy vËy, trong ®êi sèng t©m linh cña hoµng téc vµ nh©n d©n vÉn theo ®¹o PhËt cïng c¸c tÝn ng−ìng d©n gian kh¸c.

§iÓn h×nh lµ vua Lª Th¸i T«ng, Lª Nh©n T«ng vÉn tiÕn hµnh lÔ PhËt cÇu m−a hay c¸c quan ®¹i thÇn nh− Lª Ng©n, Lª V¨n Linh l¹i tá ra sïng ®¹o PhËt. NhÊt lµ vua Lª HiÕn T«ng kh«ng nh÷ng sïng chuéng

®¹o PhËt mµ cßn nghiªn cøu s©u vÒ PhËt gi¸o, thËm chÝ t¹i khoa thi ®×nh n¨m 1502, nhµ vua ®· ra ®Ò thi vÒ PhËt gi¸o.

ChØ Ýt l©u sau khi vua Lª Th¸nh T«ng b¨ng hµ, chÝnh quyÒn thêi Lª S¬ rèi ren,

®Çy biÕn ®éng. M¹c §¨ng Dung, mét cËn thÇn cã thÕ lùc, tõng b−íc tiÕm quyÒn lËp ra nhµ M¹c. Nhµ M¹c (1592 - 1677) vÉn lÊy Nho gi¸o lµm hÖ t− t−ëng chÝnh thèng, nh−ng ®Þa vÞ cña Nho gi¸o kh«ng cßn nh− tr−íc, ®iÒu nµy còng cã nghÜa lµ tiÒn

®Ò cho c¸c t«n gi¸o tÝn ng−ìng b¾t ®Çu ph¸t triÓn trë l¹i. PhËt gi¸o víi t− t−ëng tõ bi hØ x¶ cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn

®¸ng kÓ vµ d−êng nh− lµ mét nghÞch lÝ, vµo cuèi thêi nhµ M¹c néi chiÕn liªn miªn th× sè l−îng chïa chiÒn l¹i ®−îc

*. NCV. ViÖn Nghiªn cøu T«n gi¸o.

1. §¹i ViÖt sö kÝ toµn th−, tËp 1. Cao Huy Giu (dÞch), §µo Duy Anh (hiÖu ®Ýnh). Nxb. V¨n hãa th«ng tin. tr. 604.

(2)

x©y dùng vµ tu söa kh¸ nhiÒu, ®iÒu nµy cho thÊy PhËt gi¸o cã kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu sinh ho¹t tinh thÇn cña nh©n d©n lóc bÊy giê.

Tr¶i qua c¸c ®êi vua Lª, chóa TrÞnh (1570 – 1786), ®èi víi PhËt gi¸o, ®¸ng chó ý lµ sù xuÊt hiÖn thiÒn ph¸i Tµo §éng do ThiÒn s− Thñy NguyÖt (1637 - 1704) ho»ng d−¬ng PhËt ph¸p. S¸ch KÕ ®¨ng lôc chÐp r»ng; «ng lµ ®êi thø 36 cña thiÒn ph¸i Tµo §éng. C¸c ng«i chïa ë Hµ Néi hiÖn nay nh− TrÊn Quèc, Hße Nhai, Hµm Long

®−îc xem lµ truyÒn thõa cña thiÒn ph¸i nµy. Trong kho¶ng thÕ kØ XVII, XVIII, cßn xuÊt hiÖn mét thiÒn ph¸i n÷a, ®ã lµ thiÒn ph¸i Liªn T«ng do ThiÒn s− L©n Gi¸c (1699 - 1733) thµnh lËp t¹i chïa Liªn Ph¸i (Hµ Néi). PhËt gi¸o sö ghi nhËn, thiÒn ph¸i Liªn T«ng thuéc dßng L©m TÕ.

NguyÔn Hoµng, con thø hai cña An thµnh hÇu NguyÔn Kim, do lËp nhiÒu chiÕn c«ng trong viÖc ®¸nh nhµ M¹c nªn

®−îc th¨ng §oan quËn c«ng. Nh−ng khi vua Lª Trung T«ng b¨ng hµ n¨m 1556, triÒu ®×nh n»m trong tay Th¸i s− TrÞnh KiÓm. Sau khi chøng kiÕn c¸i chÕt cña T¶

t−íng NguyÔn U«ng bÞ Th¸i s− TrÞnh KiÓm ¸m h¹i, n¨m 1558, NguyÔn Hoµng

®· chñ ®éng xin vua Anh T«ng vµ TrÞnh KiÓm vµo trÊn thñ ®Êt ThuËn Hãa.

Tõ khi vµo trÊn thñ vïng ThuËn Hãa vµ ®Õn c¸c ®êi chóa NguyÔn sau nµy, bê câi ®Êt n−íc ®−îc më mang. N¨m 1611 chóa NguyÔn ®Õn Phó Yªn, n¨m 1653 ®Õn Phan Rang, n¨m 1693 ®Õn Phan ThiÕt, n¨m 1698 ®Õn Gia §Þnh vµ ®Õn n¨m 1757 th× §µng Trong bao gåm c¶ MiÒn Trung vµ MiÒn Nam ViÖt Nam.

II. ThiÒn ph¸i L©m TÕ thêi chóa II. ThiÒn ph¸i L©m TÕ thêi chóa II. ThiÒn ph¸i L©m TÕ thêi chóa II. ThiÒn ph¸i L©m TÕ thêi chóa NguyÔn

NguyÔn NguyÔn NguyÔn

PhËt gi¸o ph¸t triÓn theo sù më réng bê câi cña c¸c chóa NguyÔn, nh−ng kh«ng ph¶i ph¸t triÓn ®¬n tuyÕn tõ ThuËn Hãa vµo Gia §Þnh⁽²⁾ mµ cßn tõ nhiÒu h−íng kh¸c n÷a… Trªn thùc tÕ, ngay tõ ®Çu, §oan quËn c«ng NguyÔn Hoµng ®· ý thøc râ viÖc cÇn cã mét c«ng cô chÝnh trÞ cho viÖc më mang c¬ nghiÖp ë vïng viÔn biªn cña §¹i ViÖt. H¬n ai hÕt, sinh tr−ëng trong mét gia ®×nh quý téc, th©n phô lµ mét cùu thÇn nhµ HËu Lª nªn b¶n th©n §oan quËn c«ng NguyÔn Hoµng còng thÊm nhuÇn t− t−ëng Nho gi¸o vµ ph−¬ng thøc cai trÞ b»ng Nho gi¸o. Tuy nhiªn, víi nh÷ng diÔn biÕn phøc t¹p d−íi thêi Lª - M¹c, néi chiÕn liªn miªn, sù chuyªn quyÒn dßng hä TrÞnh, nªn khi tiÕp cËn vïng ®Êt míi còng ®ång nghÜa tiÕp nhËn mét nÒn v¨n hãa míi, mét mÆt §oan quËn c«ng vÉn

“trung qu©n” víi vua Lª vµ “trung thµnh”

víi chóa TrÞnh vµ mÆt kh¸c §oan quËn c«ng còng hiÓu r»ng hÖ t− t−ëng Nho gi¸o kh«ng cßn thÝch hîp cho viÖc trÞ nhËm, më mang sù nghiÖp ë n¬i ®©y.

C r i s t o p h o r o B o r r i^{( 3 )} ® · c ã n h ÷ n g 2. Trong: PhËt gi¸o Nam Bé tõ thÕ kØ XVII ®Õn 1975.

Nxb. Thµnh phè Hå ChÝ Minh, 1996. Theo häc gi¶

TrÇn Hång Liªn th× cã bèn con ®−êng chñ yÕu cña PhËt gi¸o vµo Nam Bé. §ã lµ tõ miÒn ThuËn Qu¶ng vµo khai ph¸ vïng ®Êt míi, con ®−êng nµy cã c¶

nh÷ng nhµ s− ng−êi ViÖt vµ ng−êi Hoa; Theo ®−êng thñy, tõ Trung Quèc, ®¹o PhËt ®X ®−îc c¸c nhµ s−

®Õn th¼ng vïng §ång Nai, Gia §Þnh, Mü Tho truyÒn

®¹o n¨m 1679; §Çu thÕ kØ XVIII, M¹c Cöu ng−êi Qu¶ng §«ng, tõ Ch©n L¹p sang vïng ®Êt míi, ®Æt tªn lµ Hµ Tiªn vµ Hé T«ng truyÒn b¸ PhËt gi¸o Nam T«ng tõ Campuchia vµo Nam Bé.

3. Cristophoro Borri lµ mét ng−êi Italia tíi §µng Trong vµo thÕ kØ XVII.

(3)

nhËn xÐt kh¸ tinh tÕ vÒ phong tôc cña ng−êi §µng Trong, thêi k× nµy nh− sau:

“Hä cã tÝnh qu¶ng ®¹i, hay bè thÝ cho ng−êi nghÌo, hä cã thãi quen kh«ng bao giê tõ chèi, kh«ng cho kÎ xin bè thÝ. Hä nghÜ lµ sÏ kh«ng lµm ®ñ bæn phËn nÕu tõ chèi, hä coi nh− bÞ rµng buéc bëi phÐp c«ng b»ng”⁽⁴⁾. Do vËy, §oan quËn c«ng vµ c¸c chóa NguyÔn sau nµy thÊy râ nh÷ng g× Nho gi¸o kh«ng ®¸p øng ®−îc ë vïng

®Êt míi th× ®· cã ë ®¹o PhËt. Vµ ®−¬ng nhiªn, c¸c chóa NguyÔn ®· coi PhËt gi¸o lµ ®iÓm tùa tinh thÇn ®Ó quy h−íng nh©n t©m. §óng nh− lêi nhËn xÐt cña TrÇn Träng Kim khi viÕt vÒ NguyÔn Hoµng: “…

lµ mét ng−êi kh«n ngoan mµ l¹i cã lßng nh©n ®øc, thu dïng hµo kiÖt, yªn ñi nh©n d©n, cho nªn lßng ng−êi ai còng mÕn phôc”⁽⁵⁾.

LÞch sö PhËt gi¸o ghi nhËn, ThiÒn s−

H−¬ng H¶i⁽⁶⁾ thuéc thiÒn ph¸i Tróc L©m Yªn Tö theo NguyÔn Hoµng vµo vïng

®Êt ThuËn Hãa ®Ó hoµng d−¬ng PhËt ph¸p. B¶n th©n §oan quËn c«ng, khi «ng tõ §«ng §« trë vÒ vµo n¨m 1600⁽⁷⁾, ®·

tõng b−íc cho x©y dùng chïa Thiªn Mô ë HuÕ, lËp trai ®µn vµ lµm lÔ bè thÝ vµo ngµy lÔ Vu Lan; dùng chïa Sïng Hãa ë huyÖn Phó Vang; lËp chïa B¶o Ch©u ë Qu¶ng Nam, chïa KÝnh Thiªn ë Qu¶ng B×nh…

Tr¶i qua c¸c ®êi chóa NguyÔn, song song víi viÖc chiªu tËp l−u d©n ®Õn khai khÈn ®Êt ®ai, lËp lµng dùng Êp, më réng l·nh thæ tõ s«ng Gianh ®Õn mòi Cµ Mau th× ®èi víi PhËt gi¸o, hÇu hÕt c¸c chóa NguyÔn lµ “nh÷ng PhËt tö mé ®¹o, hé tr×

cho PhËt gi¸o ph¸t triÓn ë §µng Trong.

Ch¨m lo x©y dùng, trïng tu chïa chiÒn,

träng ®·i c¸c bËc ch− t¨ng…”⁽⁸⁾. Chóng ta cã thÓ thÊy, nhiÒu ng«i chïa ®· ®−îc x©y dùng nh− chïa Long H−ng, chïa Böu Ch©u thêi chïa NguyÔn Phóc Nguyªn (1613 - 1635). Chïa ThËp Th¸p Di §µ, chïa Hµ Trung, chïa Quèc ¢n… ®−îc lËp d−íi thêi chóa NguyÔn Phóc TÇn (1648 – 1687).

NhÊt lµ vµo thêi chóa NguyÔn Phóc Chu (1691 - 1725) th× PhËt gi¸o ë §µng Trong ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Chóa NguyÔn Phóc Chu, ngoµi viÖc chiªu hiÒn ®·i sÜ, tiÕp tôc c«ng cuéc Nam tiÕn, cñng cè qu©n sù, ch¨m lo ®êi sèng nh©n d©n… «ng cßn lµ ng−êi h©m mé vµ còng lµ ng−êi hé tr×

PhËt ph¸p nhiÖt thµnh. Chóa ®· cho x©y dùng chïa Mü An, trïng tu chïa Thiªn Mô, träng ®·i c¸c thiÒn s− nh− ThiÒn s−

H−ng Liªn Qu¶ Ho»ng, thØnh Hßa th−îng Th¹ch Liªm cïng kinh s¸ch, ph¸p khÝ tõ Trung Quèc, hç trî c¸c thiÒn s− më §¹i giíi ®µn… ChÝnh b¶n th©n chóa NguyÔn Phóc Chu ®· thä giíi Bå T¸t vµ ®−îc ban ph¸p danh H−ng Long, ®¹o hiÖu Thiªn 4. Cristophoro Borri. Xø §µng Trong n¨m 1621.

Hång HuÖ - NguyÔn Kh¾c Xuyªn vµ NguyÔn NghÞ dÞch vµ chó thÝch. Nxb. Thµnh phè Hå ChÝ Minh. tr.

50. 5. TrÇn Träng Kim. ViÖt Nam sö l−îc. Nxb. Tæng hîp thµnh phè Hå ChÝ Minh. tr. 275.

6. ThiÒn s− H−¬ng H¶i (1628 – 1715) tõng thi ®ç, lµm quan vµ xuÊt gia. ¤ng tuyªn truyÒn t− t−ëng cña thiÒn ph¸i Tróc L©m Yªn Tö, «ng ®Æc biÖt ®Ò cao PhËt t¹i t©m vµ kh«ng nªn t×m PhËt bªn ngoµi.

Víi «ng, t×m tr©u ph¶i theo dÊu ch©n, häc ®¹o quý ë v« t©m, dÊu ch©n cßn th× tr©u cßn, v« t©m th× ®¹o dÔ t×m.

7. N¨m 1593, NguyÔn Hoµng ®em qu©n ra gióp TrÞnh Tïng ®¸nh dÑp nhµ M¹c, ®Õn n¨m 1600, v× hä TrÞnh chuyªn quyÒn nªn cã nhiÒu ng−êi kh«ng phôc.

Khi Ph¹m Ng¹n, Ng« §×nh Hµm, Bïi V¨n Khuª khëi binh chèng l¹i hä TrÞnh n¨m Canh Tý (1600) th× NguyÔn Hoµng nh©n ®ã theo ®−êng biÓn vÒ ThuËn Hãa.

8. NguyÔn HiÒn §øc. LÞch sö PhËt gi¸o §µng Trong.

TËp 1. Nxb. Thµnh phè Hå ChÝ Minh. tr. 21.

(4)

Tóng §¹o nh©n vµ chóa còng th−êng mêi c¸c cao t¨ng ®Õn ®Ó tham kh¶o ý kiÕn vÒ ph−¬ng thøc ®iÒu hµnh ®Êt n−íc.

C¸c thêi chóa NguyÔn sau nµy, ®¹o PhËt vÉn ph¸t triÓn, tuy nhiªn bªn c¹nh ®ã cßn cã chÝnh s¸ch cho/vµ cÊm ®¹o Thiªn Chóa truyÒn b¸⁽⁹⁾.

Víi chñ tr−¬ng lÊy tinh thÇn PhËt ph¸p ®Ó ®Þnh h−íng ®êi sèng nh©n d©n.

B¶n th©n çc chóa NguyÔn lµ nh÷ng PhËt tö, bªn c¹nh ®ã cßn rÊt nhiÒu çc PhËt tö xuÊt th©n thuéc tÇng líp quý téc vµ quan t−íng cña çc chóa NguyÔn.

NhiÒu ng«i chïa ®−îc x©y dùng ®¸p øng môc ®Ých cña çc chóa NguyÔn vµ thùc sù PhËt gi¸o ®· n©ng cao vÞ thÕ tinh thÇn, sø mÖnh cña çc chóa NguyÔn ë §µng Trong. XÐt ë khÝa c¹nh kh¸c, ng«i chïa do çc chóa NguyÔn vµ çc cao t¨ng thuéc çc thiÒn ph¸i t¹o dùng lµ ®Ó ®¸p øng nhu cÇu tÝn ng−ìng cña ng−êi d©n, nh− cÇu an khi ®au èm, cÇu siªu khi qua

®êi.

Nh− trªn ®· nãi, víi sù hé tr× cña

§oan quËn c«ng NguyÔn Hoµng cïng sù ho»ng d−¬ng PhËt ph¸p kh«ng cña ThiÒn s− Minh Ch©u H−¬ng H¶i th× thiÒn ph¸i Tróc L©m ®−îc phôc h−ng, lµm nÒn cho PhËt gi¸o §µng Trong. ThiÒn ph¸i Tróc L©m vèn ®−îc thµnh lËp vµo thêi TrÇn do hoµng gia s¸ng lËp vµ truyÒn b¸. Cho nªn, khi nhµ TrÇn mÊt ng«i th× khã tr¸nh ®−îc hÖ lôy. §iÒu nµy chóng ta hiÓu v× sao, truyÒn thõa cña thiÒn ph¸i Tróc L©m chØ kh¸ râ vÒ Tam tæ (Tróc L©m §Çu §µ, Ph¸p Loa vµ HuyÒn Quang).

Nh−ng vµo thêi chóa NguyÔn Phóc TÇn, víi sù xuÊt hiÖn cña nhiÒu thiÒn s− thuéc thiÒn ph¸i Tróc L©m, cho thÊy thiÒn ph¸i

nµy vÉn cã sù truyÒn thõa, mÆc dï t×nh h×nh t− liÖu hiÖn nay cña thiÒn ph¸i nµy cßn nhiÒu kho¶ng trèng.

Cuèi thÕ kØ XVII, nhµ Thanh th«n tÝnh nhµ Minh, nhiÒu quan qu©n nhµ Minh trèn ch¹y ®· ®Õn §µng Trong sinh sèng, trong ®ã cã c¸c nhµ s− thuéc c¸c thiÒn ph¸i kh¸c nhau cña Trung Quèc. N¨m 1677, ThiÒn s− Nguyªn ThiÒu Siªu B¹ch⁽¹⁰⁾ thuéc thiÒn ph¸i L©m TÕ ®Õn phñ Quy Ninh lËp chïa ThËp Th¸p Di §µ, n¨m 1683 ra ThuËn Hãa lËp chïa Hµ Trung vµ n¨m sau ®Õn Phó Xu©n dùng th¸p Phæ

§ång. Trong kho¶ng thêi gian nµy, nh÷ng ho¹t ®éng ho»ng d−¬ng thiÒn ph¸i L©m TÕ cña ThiÒn s− Nguyªn ThiÒu Siªu B¹ch d−êng nh− kh«ng ®−îc chóa NguyÔn “chó ý”. ThiÒn ph¸i Tróc L©m víi ng−êi ®øng ®Çu lµ ThiÒn s− Minh Ch©u H−¬ng H¶i cïng víi hµng lo¹t tªn tuæi c¸c cao t¨ng thuéc thiÒn ph¸i nµy nh−

Viªn C¶nh, Viªn Khoan… ®· ®−îc chóa NguyÔn b¶o hé, b¶n th©n thiÒn s− Minh Ch©u H−¬ng H¶i ®−îc suy t«n lµ Tæ CÇu, khiÕn cho thiÒn ph¸i Tróc L©m rÊt næi tiÕng vµ ph¸t triÓn m¹nh, cã ¶nh h−ëng rÊt lín víi chÝnh quyÒn vµ PhËt gi¸o

9. D−íi thêi chóa NguyÔn Phóc Tró (Chó), ®¹o Thiªn Chóa ®−îc phÐp truyÒn b¸. ë kinh ®« Phó Xu©n ®X cã mét sè nhµ thê ®−îc x©y dùng. Nh−ng vµo thêi chóa NguyÔn Phóc Kho¸t (1738 – 1765), vµo n¨m 1750, chóa ®X lÖnh ®uæi c¸c gi¸o sÜ ra khái

§µng Trong vµ sai ng−êi ph¸ hñy hÇu hÕt c¸c nhµ thê. DÉn theo NguyÔn HiÒn §øc. LÞch sö PhËt gi¸o

§µng Trong. S®d. tr. 37.

10. ThiÒn s− Nguyªn ThiÒu (1648 – 1728), hóy Siªu B¹ch, hä T¹, tªn Ho¸n BÝch. ¤ng ng−êi TriÒu Ch©u, Qu¶ng §«ng, Trung Quèc, xuÊt gia n¨m 19 tuæi t¹i chïa B¸o T−, thä gi¸o víi Hßa th−îng Bæn Khao Kho¸ng Viªn.

(5)

ë §µng Trong. NhiÒu thiÒn s− thuéc c¸c thiÒn ph¸i kh¸c nhau nh− ThiÒn s−

ChuyÕt ChuyÕt, Minh Hµnh… tõ Trung Quèc sang §µng Trong ho»ng ph¸p, nh−ng khi ra ®Õn §µng Ngoµi truyÒn

®¹o th× ®· “chÞu nhiÒu ¶nh h−ëng cña thiÒn ph¸i Tróc L©m”⁽¹¹⁾.

N¨m 1682, ThiÒn s− Minh Ch©u H−¬ng H¶i dÉn 50 ®Ö tö bá ra §µng Ngoµi⁽¹²⁾ v×

lÝ do chÝnh trÞ. V× thÕ thiÒn ph¸i Tróc L©m mai mét ë n¬i ®©y, ®iÒu nµy ®ång nghÜa PhËt gi¸o §µng Trong khñng ho¶ng, khiÕn cho chóa NguyÔn Phóc TÇn ph¶i l−u t©m t×m kiÕm mét nh©n vËt, thiÒn ph¸i cã ®ñ søc chÊn h−ng PhËt gi¸o. §©y lµ lÝ do mµ ThiÒn s− Nguyªn ThiÒu Siªu B¹ch thuéc thiÒn ph¸i L©m TÕ

®−îc träng dông.

BÊy giê, ThiÒn s− Nguyªn ThiÒu ®ang ë chïa ThËp Th¸p Di §µ ë B×nh §Þnh, nhËn ®−îc lêi mêi cña chóa NguyÔn Phóc TÇn ra ThuËn Hãa thay thÕ “vÞ trÝ” cña ThiÒn s− Minh Ch©u H−¬ng H¶i. Vµ gÇn nh− ngay lËp tøc, thiÒn ph¸i L©m TÕ ®·

chøng tá sù kÕ thõa mét c¸ch xuÊt s¾c kho¶ng trèng mµ “ngän ®Ìn thiÒn” Tróc L©m ®Ó l¹i. NhiÒu ng«i chïa ®−îc x©y dùng, nh− chïa Phæ Thµnh, chïa VÜnh

¢n, çc ®¹i giíi ®µn ®−îc triÓn khai vµ quy tô hÇu hÕt çc nhµ s− thuéc çc thiÒn ph¸i kh¸c theo vÒ thiÒn ph¸i L©m TÕ.

§Ó lµm ®−îc ®iÒu nµy, thiÒn ph¸i L©m TÕ do thiÒn s− Nguyªn ThiÒu cã sù thay

®æi ®¸ng kÓ ®Ó thÝch nghi víi t×nh h×nh bÊy giê. Theo truyÒn thèng cña T«ng L©m TÕ, tr−íc khi tham thiÒn hay täa thiÒn, thµy gäi tõng ng−êi vµo phßng vµ trao c«ng ¸n ®Ó dông c«ng qu¸n chiÕu.

Ch÷ Täa 坐坐坐坐 gåm cã hai ch÷ Nh©n hai bªn ch÷ Thæ, ®−îc nh©n c¸ch hãa thµnh mét ng−êi biÓu thÞ chÝnh m×nh vµ mét ng−êi biÓu thÞ c¶m tÝnh thay ®æi b»ng t×nh c¶m. Täa lµ chiªm nghiÖm ®æi thay cña c¶nh giíi bªn ngoµi, ThiÒn lµ thÊy râ dao

®éng cña tù tÝnh bªn trong. ThiÒn s− §¹o Nguyªn⁽¹³⁾ thuéc t«ng Tµo §éng x¸c nhËn: Häc PhËt cã nghÜa lµ häc ë chÝnh m×nh vµ c«ng ¸n lµ ChÝnh ph¸p nh·n t¹ng. Nh− vËy, víi viÖc thu nhËp c¸c nhµ s− thuéc thiÒn ph¸i kh¸c, nhÊt lµ thiÒn ph¸i Tróc L©m th× viÖc tu hµnh kh«ng cßn thuÇn tóy lµ thiÒn ph¸i L©m TÕ Trung Hoa. H¬n n÷a, víi viÖc dùng chïa vµ ®Æt tªn chïa lµ ThËp Th¸p Di §µ khiÕn chóng ta h×nh dung ®Õn t«n hiÖu

®øc PhËt A Di §µ, vÞ PhËt cña câi T©y Ph−¬ng cùc l¹c thuéc t«ng TÞnh §é. Theo nhËn xÐt cña NguyÔn HiÒn §øc: “ph¸i L©m TÕ ë ViÖt Nam hoµn toµn gièng thiÒn ph¸i Tróc L©m, ph¸p m«n tu hµnh kh«ng cßn thuÇn tóy ThiÒn t«ng mµ ®·

phèi hîp gi÷a ThiÒn t«ng - TÞnh ®é vµ MËt t«ng…”⁽¹⁴⁾ hoµn toµn cã lÝ.

N¨m 1687, chóa NguyÔn Phóc Tr¨n kÕ nèi ng«i chóa, vµ ®Ó ph¸t triÓn PhËt gi¸o h¬n n÷a, chóa ®· “nhê Hßa th−îng Nguyªn ThiÒu Siªu B¹ch trë vÒ Trung Hoa thØnh c¸c t¨ng sÜ ë Trung Hoa sang 11. NguyÔn HiÒn §øc, LÞch sö PhËt gi¸o §µng Trong. TËp 1. Nxb. Thµnh phè Hå ChÝ Minh. tr. 45.

12. Theo NguyÔn HiÒn §øc, sù kiÖn ThiÒn s− Minh Ch©u H−¬ng H¶i bÊt ngê bá §µng Trong ®Õ ra §µng Ngoµi cã liªn quan ®Õn chÝnh trÞ, bÞ chóa NguyÔn Ph−íc TÇn nghi ngê cã liªn l¹c víi chóa TrÞnh ë §µng Ngoµi..

LÞch sö PhËt gi¸o §µng Trong. TËp 1. S®d. tr. 45.

13. §¹o Nguyªn Hi HuyÒn hay VÜnh B×nh §¹o Nguyªn (1200 - 1253) ng−êi NhËt B¶n. Ngµi cã c«ng lín khi ®−a thiÒn ph¸i Tµo §éng ®Õn NhËt B¶n.

14. NguyÔn HiÒn §øc. LÞch sö PhËt gi¸o §µng Trong. TËp 1. S®d. tr. 92.

(6)

ho»ng ph¸p ë §µng Trong vµ thØnh Kinh s¸ch, ph¸p t−îng, ph¸p khÝ… cña Trung Hoa”⁽¹⁵⁾. Hßa th−îng Nguyªn ThiÒu Siªu B¹ch ®· nhËn lêi ñy quyÒn cña chóa NguyÔn Phóc Tr¨n trë vÒ Trung Quèc mêi ThiÒn s− Th¹ch Liªm⁽¹⁶⁾ thuéc thiÒn ph¸i Tµo §éng cïng nhiÒu cao t¨ng, ph¸p t−îng, ph¸p khÝ sang §µng Trong ho»ng ph¸p. Cã mét ®iÒu kh¸ lÝ thó lµ kh«ng râ lÝ do v× sao ThiÒn s− Th¹ch Liªm kh«ng sang §µng Trong thêi gian nµy?

Tuy kh«ng biÕt chÝnh x¸c ThiÒn s−

Nguyªn ThiÒu thØnh ®−îc bao nhiªu bËc cao t¨ng vµ t−îng phËt cïng ph¸p khÝ⁽¹⁷⁾. Nh−ng ch¾c ch¾n, sau khi hoµn thµnh c«ng viÖc trªn, th× ngay khi trë vÒ Phó Xu©n, ThiÒn s− Nguyªn ThiÒu l¹i cµng ®−îc träng dông. ThiÒn s−

®−îc chóa hç trî më §¹i giíi ®µn truyÒn giíi cho nh÷ng t¨ng sÜ míi ®Õn, chïa VÜnh ¢n tr−íc ®©y do thiÒn s− x©y dùng ®−îc chóa cho phÐp ®æi tªn thµnh chïa Quèc ¢n, nh− mét sù tri ©n ®èi víi Ngµi… Nh− vËy, thiÒn ph¸i L©m TÕ d−íi sù b¶o trî, hé tr× cña chóa NguyÔn

®· cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn m¹nh mÏ, kh«ng nh÷ng thay thÕ, kÕ thõa mét çch xuÊt s¾c thiÒn ph¸i Tróc L©m tr−íc ®ã, mµ cßn quy tô hÇu hÕt çc t¨ng nh©n thuéc çc thiÒn ph¸i kh¸c nhau, t¹o cho PhËt gi¸o §µng Trong mét c¬ tÇng ph¸t triÓn míi.

Tuy vËy, v× lÝ do chÝnh trÞ, tõ n¨m 1692⁽¹⁸⁾, nhiÒu cuéc næi lo¹n næ ra, nhÊt lµ cuéc næi lo¹n n¨m 1694⁽¹⁹⁾ ë vïng Qu¶ng Ng·i – Qui Ninh, n¬i mµ ThiÒn s−

Nguyªn ThiÒu ho»ng ph¸p nhiÒu n¨m cã liªn quan ®Õn ng−êi Hoa KiÒu, khiÕn cho

chóa NguyÔn Phóc Chu nghi ngê vµ kh«ng cßn tin dïng c¸c thiÒn s− thuéc thiÒn ph¸i L©m TÕ, b¶n th©n ThiÒn s−

Nguyªn ThiÒu vµ mét sè ®Ö tö ph¶i l¸nh vµo §ång Nai. Do vËy, hµnh tr¹ng cña ThiÒn s− Nguyªn ThiÒu nh÷ng n¨m ë

§ång Nai ®Õn khi ngµi viªn tÞch⁽²⁰⁾ kh«ng ®−îc râ rµng.

Sau khi ThiÒn s− Nguyªn ThiÒu vµ c¸c

®Ö tö thuéc thiÒn ph¸i L©m TÕ l¸nh xuèng vïng §ång Nai. D−êng nh− PhËt gi¸o §µng Trong l¹i lÆp l¹i chu tr×nh, nh−ng lÇn nµy, kho¶ng trèng do thiÒn ph¸i L©m TÕ ®Ó l¹i qu¸ lín. Tuy chóa NguyÔn Phóc Chu ®· träng dông ThiÒn 15. NguyÔn HiÒn §øc. LÞch sö PhËt gi¸o §µng Trong. TËp 1. S®d. tr. 46.

16. ThiÒn s− Th¹ch Liªm, (1633 – 1704), hiÖu lµ §¹i X¸n hay H¸n ¤ng, quª ë Giang T©y, Trung Quèc.

¤ng vèn tinh th«ng Tam gi¸o, l¹i giái th¬ v¨n. Cuèi thêi nhµ Thanh, «ng kh«ng chÞu lµm quan mµ xuÊt gia t¹i chïa Th−îng L©m, theo häc Hßa th−îng Gi¸c LXng thuéc t«ng Tµo §éng.

17. Theo NguyÔn HiÒn §øc, LÞch sö PhËt gi¸o §µng Trong. Cã thÓ ngoµi ThiÒn s− Th¹ch Liªm vµ mét sè

®Ö tö, cßn ThiÒn s− Gi¸c Phong khai s¬n chïa Hµm Long (tøc chïa B¶o Quèc ngµy nµy); ThiÒn s− Tõ L©m lËp chïa Tõ L©m; ThiÒn s− Minh Ho»ng Tõ Dung dùng chïa Ên T«ng (chïa Tõ §µm ngµy nay);

ThiÒn s− H−ng Liªm Qu¶ Ho»ng vµ mét sè thiÒn s−

kh¸c thuéc thiÒn ph¸i Tµo §éng.

18. N¨m 1690, 1691 vua Chiªm lµ KÕ Bµ Tranh th−êng g©y hÊn vµ s¸t h¹i nh©n d©n ë Diªn Ninh.

N¨m 1692, chïa NguyÔn Phóc Chu ®em qu©n ®¸nh qu©n Chiªm vµ thµnh lËp trÊn ThuËn Thµnh (Ninh ThuËn vµ B×nh ThuËn ngµy nay). Nh−ng khi võa b×nh

®Þnh xong qu©n Chiªm th× mét nhãm ng−êi Thanh,

®øng ®Çu lµ A B©n dÊy lo¹n, NguyÔn H÷u C¶nh nhËn lÖnh ®¸nh dÑp vµ ®−îc cö lµm TrÊn thñ dinh B×nh Kh−¬ng.

19. Qu¶ng Phó lµ ng−êi cïng quª víi ThiÒn s−

Nguyªn ThiÒu, l¹i næi lo¹n n¬i Ngµi dùng chïa ThËp Th¸p Di §µ. DÉn theo NguyÔn HiÒn §øc, LÞch sö PhËt gi¸o §µng Trong. S®d. tr. 122.

20. §¹i Nam liÖt truyÖn tiÒn biªn cho r»ng ThiÒn s−

Nguyªn ThiÒu viªn tÞch n¨m 1693 – 1694; ViÖt Nam PhËt gi¸o sö l−îc cña MËt ThÓ cho r»ng ThiÒn s−

Nguyªn ThiÒu mÊt vµo n¨m 1729 (B¶o Th¸i 10)…

(7)

s− H−ng Liªn, ph¸p danh Qu¶ Ho»ng⁽²¹⁾ vµ ñy quyÒn cho ThiÒn s− H−ng Liªn trë vÒ Trung Quèc mêi ThiÒn s− Th¹ch Liªm thuéc thiÒn ph¸i Tµo §éng sang §µng Trong ho»ng ph¸p, nh−ng nh÷ng g× mµ ThiÒn s− Th¹ch Liªm vµ c¸c ®Ö tö lµm kh«ng thay thÕ ®−îc thiÒn ph¸i L©m TÕ.

N¨m 1695, ThiÒn s− Th¹ch Liªm cïng víi ®Ö tö cña m×nh mang theo Kinh s¸ch, t−îng PhËt vµ ph¸p khÝ tíi §µng Trong vµ ®−îc chóa NguyÔn Phóc Chu ®ãn tiÕp träng thÞ. Vµ còng kh«ng râ lÝ do g×, Hßa th−îng Th¹ch Liªm viÕt c¸o b¹ch, cã ý chª tr¸ch c¸c t¨ng nh©n ë §µng Trong thuéc thiÒn ph¸i L©m TÕ ®· tõng thä Giíi

®µn cña ThiÒn s− Nguyªn ThiÒu. Lêi c¸o b¹ch cã ®o¹n viÕt: “… Nay do Quèc v−¬ng triÖu thØnh, L·o t¨ng tõ ph−¬ng xa ®Õn,

Ta nì nµo mÆc ¸o cµ sa, lµm tr¸i víi phÐp PhËt, víi PhËt kÕt oan, víi Ph¸p kÕt thï vµ víi T¨ng kÕt o¸n cho ®µnh (…).

dèi, gi¶ danh lµm thµy mµ gi¸o ®iÒu, giíi luËt mï tÞt kh«ng biÕt, ngu dèt mµ tù m×nh cho lµ cao, khinh khi kÎ hËu häc, khi th× nãi: “Bän chóng kh«ng thÓ d¹y

®−îc”, khi th× nãi “Dï cã d¹y, chóng còng ch¼ng biÕt chi”, ng¨n ng−êi lµ tù ng¨n minh, dèi ng−êi lµ tù dèi m×nh vËy (…).

§Õn nay, thiªn ®¹o suy vi, thuÇn phong tiªu t¸n, cã kÎ giµy cá ch−a mang hÕt mét ®«i, cöa thiÒn ch−a b−íc qua hai bËc, mét mai ra lµm thµy, sî ng−êi ta biÕt râ ch©n t−íng, lµm bé lim dim nh¾m m¾t, söa giäng thanh cao, lµm nh− bËc

gi¶i tho¸t, ghen ghÐt tham lam, gi¶ dèi bÒ ngoµi, ®Ó ®−îc tiÕng khen lµ “ L·o thùc tu hµnh”, lÊy thÕ lµm ®¾c s¸ch (…)”⁽²²⁾.

§éng. Kh«ng l©u sau, vµo ngµy PhËt ®¶n n¨m Êt Hîi (1695), theo ®Ò nghÞ cña Hßa th−îng Th¹ch Liªm, Quèc chóa ®· cã lÖnh cho t¨ng nh©n §µng Trong tËp hîp t¹i Phó Xu©n thä §¹i giíi ®µn t¹i chïa ThiÒn L©m, d−íi sù chøng minh cña Hßa th−îng Th¹ch Liªm; Th¸ng 7 cïng n¨m, Hßa th−îng Th¹ch Liªm l¹i më Giíi ®µn t¹i chïa Di §µ ë Héi An. N¨m 1696, Hßa th−îng Th¹ch Liªm rêi §µng Trong trë vÒ Trung Quèc.

N¨m 1725, chóa NguyÔn Phóc Chu mÊt, chóa NguyÔn Phóc Tró nèi ng«i vµ kh«ng cßn nhiÒu hiÒm nghi víi thiÒn ph¸i L©m TÕ, cã thÓ sù ra ®i cña Hßa th−îng Th¹ch Liªm vµ thiÒn ph¸i Tµo

§éng còng ®Ó l¹i nh÷ng kho¶ng trèng

®èi víi PhËt gi¸o §µng Trong, nh−ng cã lÏ kh«ng cßn bøc thiÕt nh− giai ®o¹n

®Çu. ViÖc ThiÒn s− H−ng Liªn, ®Ö tö cña Hßa th−îng Th¹ch Liªm cã mÆt ë §µng Trong ®−îc chóa NguyÔn Phóc Chu träng dông vµ chØ khi ®Ö tö trë vÒ Trung Quèc

21. ThiÒn s− H−ng Liªn lµ ®Ö tö cña thiÒn s− Th¹ch Liªm. Ngµi sang §µng Trong vµo kho¶ng thêi chóa NguyÔn Phóc Tr¨n (1687-1691). V× vËy, cã thÓ ThiÒn s− H−ng Liªn lµ ng−êi ®Çu tiªn ®em t«ng ph¸i Tµo §éng vµo §µng Trong. Ngµi cßn ®−îc chóa NguyÔn Phóc Chu t«n lµm quèc s−, tr−íc khi Th¹ch

Liªm qua §¹i ViÖt. DÉn theo

http://www.quangduc.com/lichsu.

22. DÉn theo: NguyÔn HiÒn §øc, LÞch sö PhËt gi¸o

§µng Trong, tËp 1. S®d. tr. 136,137.

(8)

theo sù ñy quyÒn cña chóa th× Hßa th−îng Th¹ch Liªm míi sang §µng Trong. Trong H¶i ngo¹i kÝ sù do Hßa th−îng Th¹ch Liªm viÕt, §¹i giíi ®µn ë chïa ThiÒn L©m cã hµng ngh×n ng−êi tham dù, nh−ng nßng cèt vÉn lµ chÝnh quyÒn, hoµng téc, quan l¹i nhµ chóa. Bµi Tù tÝnh Di §µ thuyÕt cho thÊy Hßa th−îng Th¹ch Liªm ®Ò cao viÖc niÖm PhËt vµ chØ niÖm Di §µ lôc tù, ®Ò xuÊt cö c«ng ¸n cña thiÒn ph¸i L©m TÕ. Cã lÏ Hßa th−îng Th¹ch Liªm hiÓu r»ng, thiÒn ph¸i Tµo §éng kh«ng ®ñ søc thay thÕ t«ng phong mµ thiÒn ph¸i L©m TÕ ®· lµm tr−íc ®ã, cho nªn, viÖc «ng rÇm ré cho më Giíi ®µn chØ lµ nhÊt thêi vµ sau ®ã Ngµi liÒn trë vÒ Trung Quèc.

N¨m 1744, chóa Vâ V−¬ng NguyÔn Phóc Kho¸t ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ph¸p t«n cña ThiÒn s− Nguyªn ThiÒu më réng ho»ng ph¸p ë miÒn Nam. NhiÒu ng«i chïa ®−îc x©y dùng thêi kú nµy nh− chïa Tõ ¢n, Kh¶i T−êng ë Gia §Þnh;

chïa Ph−íc T−êng, Long NhiÔu, Hoa Nghiªm ë Thñ §øc. Nh−ng ng−êi lµm cho thiÒn ph¸i L©m TÕ gèc s©u bÒn rÔ l¹i chÝnh lµ ThiÒn s− LiÔu Qu¸n⁽²³⁾. Khi ThiÒn s− Nguyªn ThiÒu vµ c¸c ®å ®Ö cña m×nh ho»ng d−¬ng thiÒn ph¸i L©m TÕ th×

Ýt nhiÒu ®· cã sù më réng t«ng m«n ®Ó thÝch nghi víi hoµn c¶nh ®−¬ng thêi, nh−ng vÒ c¬ b¶n vÉn lµ thiÒn ph¸i L©m TÕ Trung Hoa. Nh−ng ®Õn ThiÒn s− LiÔu Qu¸n th× thiÒn ph¸i L©m TÕ ®· ®−îc “ViÖt ho¸” vµ trë thµnh phæ biÕn víi ®¹i ®a sè PhËt tö §µng Trong lóc bÊy giê. “KiÕn tróc lÔ nh¹c b¾t ®Çu trót bá mµu s¾c Trung Quèc vµ tõ tõ mang lÊy mµu s¾c d©n téc. Nh÷ng bµi t¸n lÔ nh− Cùc l¹c Tõ Hµng ch¼ng h¹n, ®· hoµn toµn mang

®Ö tö⁽²⁵⁾ cña ThiÒn s− LiÔu Qu¸n, thËm chÝ

“Phong trµo Phôc h−ng PhËt Gi¸o ë thÕ kØ XX ®· dùa trªn c¬ së cña m«n ph¸i mang tªn «ng”⁽²⁶⁾.

III. §«i lêi t¹m kÕt III. §«i lêi t¹m kÕtIII. §«i lêi t¹m kÕt III. §«i lêi t¹m kÕt

PhËt gi¸o d−íi thêi c¸c chóa NguyÔn ë §µng Trong phÇn lín chÞu ¶nh h−ëng cña PhËt gi¸o Trung Quèc. Cã hai thiÒn ph¸i chÝnh lµ L©m TÕ vµ Tµo §éng. NÕu nh− ThiÒn lµ sù thÓ nghiÖm chøng ®¾c tõ néi t©m vµ tinh thÇn truyÒn thõa lµ Gi¸o ngo¹i biÖt truyÒn, bÊt lËp v¨n tù, trùc chØ nh©n t©m, kiÕn tÝnh thµnh phËt. Víi t«ng L©m TÕ, ph−¬ng ph¸p tu tËp lµ täa thiÒn,

®−îc an ®Þnh, cßn ë thiÒn ph¸i Tµo §éng, täa thiÒn ®−îc gäi lµ ChØ qu¸n ®¶ täa, cã nghÜa lµ ngåi thiÒn v× ngåi thiÒn, t©m linh diÖu ho¹t ®éng gäi lµ MÆc chiÕu thiÒn ®Ó ®iÒu th©n, t©m. T«ng L©m TÕ cã Kh¸n tho¹i thiÒn khi täa thiÒn. NghÜa lµ ph¶i dông c«ng qu¸n chiÕu cè t¾c⁽²⁸⁾ vµ

24. Nguån: http://www.quangduc.com/lichsu.

26. Nguån: S®d.

27. ThiÒn vµ Täa thiÒn ®Òu lµ ch÷ H¸n, ch÷

Ph¹n lµ Dhyµna vµ ch÷ Pali lµ Yana, khi phiªn

©m sang tiÕng Trung Quèc lµ ThiÒn na, cã nghÜa lµ sù an ®Þnh cña t©m. Sau nµy, ThiÒn na vµ ThiÒn ®Þnh gép thµnh ThiÒn ®Þnh vµ mang ý nghÜa lµm cho th©n vµ t©m an ®Þnh.

(9)

c«ng ¸n⁽²⁹⁾. Mçi lÇn tham thiÒn gäi lµ NhËp thÊt tham thiÒn, ®Ö tö nhËn c«ng

¸n tõ thµy ®Ó qu¸n chiÕu råi tr×nh kiÕn gi¶i khi ®· liÔu ngé vµ thµy sÏ Ên chøng sù tá ngé c«ng ¸n nh− thÕ nµo. Tõ ThiÒn s− Nguyªn ThiÒu ®Õn c¸c thÕ hÖ ®Ö tö sau nµy nh− Minh Gi¸c Kú Ph−¬ng, Thµnh

§¼ng Minh L−îng, Minh VËt NhÊt TrÝ…

th× ph−¬ng ph¸p tu hµnh theo c«ng ¸n Ýt

®−îc nh¾c tíi. Ngay c¶ trong thiÒn ph¸i Tróc L©m, Tµo §éng, thËm chÝ cña dßng thiÒn LiÔu Qu¸n d−íi thêi c¸c chóa NguyÔn ®Òu nghiªng vÒ tæ chøc c¸c giíi

®µn, nghiªng vÒ truyÒn gi¸o h¬n lµ tham cøu c«ng ¸n hay nghiªn cøu nghÜa lÝ, do

®ã t− t−ëng chÝnh cña PhËt gi¸o §µng Trong lµ ThiÒn TÞnh song tu, ph−¬ng ph¸p tu hµnh lµ niÖm PhËt.

Sù cã mÆt cña thiÒn ph¸i Tµo §éng do ThiÒn s− Th¹ch Liªm, tr−íc ®ã lµ ®Ö tö cña «ng lµ ThiÒn s− H−ng Liªn trong kho¶ng thêi gian ng¾n kh«ng g©y ¶nh h−ëng g× lín ®èi víi PhËt gi¸o §µng Trong. Nh−ng víi t¸c phÈm H¶i ngo¹i kÝ sù gåm 6 quyÓn cña ThiÒn s− Th¹ch Liªm cho chóng ta biÕt thªm nhiÒu ®iÒu thó vÞ vÒ hµnh tr×nh, viÖc ho»ng d−¬ng PhËt ph¸p cña Ngµi ë §µng Trong.

§µng Ngoµi th× ¶nh h−ëng cña thiÒn ph¸i nµy trë nªn mê nh¹t. Cho nªn, khi

ThiÒn s− Nguyªn ThiÒu ®−îc c¸c chóa NguyÔn träng dông th× ngay lËp tøc thiÒn ph¸i L©m TÕ trë thµnh nÒn t¶ng cña PhËt gi¸o §µng Trong.

D−íi sù b¶o trî cña c¸c chóa, gÇn nh−

kh«ng thÊy nh¾c ®Õn viÖc in Ên, sao lôc Kinh s¸ch nh− ë §µng Ngoµi cïng thêi, cã lÏ Kinh s¸ch phÇn nhiÒu ®−îc thØnh tõ Trung Quèc nh− viÖc chóa NguyÔn Phóc Tr¨n vµ NguyÔn Phóc Chu ®· tõng lµm.

Ngµi ®· më ph¸p m«n ë nói Thiªn Thai thuéc ThuËn Hãa. Dßng LiÔu Qu¸n thÓ hiÖn t− t−ëng TÝnh h¶i, T©m nguyªn, ThÓ dông viªn th«ng, Ch©n kh«ng. §©y lµ nh÷ng vÊn ®Ò ®−îc c¸c bËc cao t¨ng ë c¸c thÕ kØ X ®Õn thÕ kØ XIV ®· ®Ò cËp, nghiªn cøu. Nh−ng v× vïng ®Êt míi, nªn ThiÒn s− LiÔu Qu¸n ph¶i trë l¹i nh÷ng vÊn ®Ò thuéc vÒ gi¸o lÝ c¬ b¶n trong ®iÒu kiÖn kh«ng ®−îc tiÕp thu PhËt gi¸o §¹i ViÖt tr−íc ®ã. Do vËy, dßng nµy cßn ¶nh h−ëng rÊt s©u réng ®Õn tÇng líp d©n chóng cho ®Õn h«m nay./.

29. C«ng ¸n ®−îc dÞch lµ DÞch së hay C«ng phñ, n¬i

®−a ra nh÷ng phÐp t¾c vµ c«ng lÖnh. Ch÷ C«ng cã ý nghÜa lµ mét ph¸p lÖnh, kh«ng nÖ vµo t×nh riªng ®Ó dung thø bÊt cø ai, ®ã lµ biÓu thÞ tuyÖt ®èi cña t©m thiÒn. Dïng c«ng ¸n khi täa thiÒn lµ tù m×nh nç lùc

®Ó trë thµnh mét thùc thÓ ®−îc gäi lµ c«ng phu. Tøc lµ dông c«ng c¶ th©n vµ th©m ®Ó sao cho chÝnh m×nh vµ c«ng ¸n lµ mét.