Đặc điểm về kiểu hình lâm sàng β – thalassemia

83

hơn cả thalassemia đồng hợp tử. Trong nghiên cứu này số bệnh nhân β-thalassemia/HbE là 49, gần bằng số bệnh nhân β-thalassemia các thể hợp lại.

Phù hợp với nhận xét của các tác giả của Bệnh viện Nhi trung ương trước đây, khi nghiên cứu nguyên nhân thiếu máu tan máu nặng do bệnh hemoglobin, đã có nhận xét bệnh thalassemia/HbE chiếm tới 2/3 các trường hợp, còn β-thalassemia đồng hợp tử chỉ chiếm 1/3 các trường hợp thiếu máu tan máu mạn tính nặng [119]. Trong 205 bệnh nhân hemoglobin vào Khoa huyết học lâm sàng, Bệnh viện Nhi trưng ương năm 1999, Bùi Văn Viên thấy 130 bệnh nhân β – thalassemia/HbE (63,4%), chỉ có 51 bệnh nhân là β-thalassemia đồng hợp tử (24,9%), và 24 bệnh nhân là bệnh HbH (α-thalassemia 11,7%) [116].

4.1.2. Đặc điểm về kiểu hình lâm sàng β-thalassemia

84

Triệu chứng lách to biểu hiện của tan máu mạn tính, rất phổ biến, tới 80,8% trường hợp, đa số to vừa từ 1-5cm dưới bờ sườn phải (77,4%) và to đến rất to từ 6 đến trên 10cm dưới bờ sườn phải (22,6%) (bảng 3.5). Nhiều trường hợp lách quá to, gây cường lách phải chỉ định cắt lách.

Một đặc điểm của thiếu máu tan máu mạn tính trong β-thalassemia là có kèm theo với thiếu máu do hiện tượng sinh hồng cầu không hiệu quả ở tủy xương, phản ứng tạo máu tủy xương rất mạnh, nên có biểu hiện xương sọ dày, biến dạng bộ mặt khá đặc hiệu được gọi là bộ mặt thalassemia và loãng xương, biến dạng cả các xương dài. Kết quả ở bảng 3.5. cho thấy dấu hiện bộ mặt thalassemia rõ trong 51% bệnh nhân, biến dạng xương khác là 28,8% bệnh nhân.

Biểu hiện nhiễm sắt, do hậu quả của truyền máu chữa thiếu máu nhiều và tăng hấp thu sắt ở ruột, khá rõ ràng, 56,7% số bệnh nhân có triệu chứng gan to từ 1-10cm dưới bờ sườn phải, 17,3% số bệnh nhân có triệu chứng da sạm xỉn, và 9,6% bệnh nhân có triệu chứng niêm mạc lợi chân răng xạm đen (bảng 3.5).

Kết quả đánh giá sự tăng trưởng về thể chất trong bảng 3.6 cho thấy 24% trẻ có chậm tăng trưởng về cân nặng, cân nặng theo tuổi giảm 2SD, và 25% chậm tăng trưởng chiều cao, chiều cao giảm 2SD, so với trẻ bình thường cùng lứa tuổi. Các nghiên cứu trước đây ở trẻ em Việt Nam cũng cho thấy hầu hết trẻ em bị β – thalassemia nặng bị chậm tăng trưởng về thể chất và phát triển tuổi xương [115][116][121]. Nguyên nhân của chậm tăng trưởng do hậu quả của thiếu máu nặng mạn tính, nhiễm sắt ở các hệ thống cơ thể, đặc biệt là hệ nội tiết, và thiếu dinh dưỡng. Nhận xét này được chứng minh qua nghiên cứu của nhiều tác giả. Bùi Ngọc Lan (1995), thấy hormone tăng trưởng, T4 và cortisol giảm, mức độ T3 và T4 giảm tương quan với mức độ nhiễm sắt [121].

Bashir N. và cs. (1993) thấy nồng độ cortisol ở bệnh nhân β – thalassemia

85

giảm, chỉ bằng 3/4 nồng độ cortisol ở người bình thường [122]. El- Hazmi MAF (1994) thấy nồng độ LH, FSH, testosterone và cortisol huyết tương bệnh nhân β – thalassemia nặng giảm rõ rệt và có tương quan nghịch với nồng độ ferritin huyết thanh [123]. Harder AF và cs (1993) thấy nhiễm sắt mức độ nhẹ với ferritin < 7000 mg/ml thì suy giáp còn bù, nhưng khi nhiễm sắt nặng với ferritin > 7000mg/ml thì suy giáp mất bù [124].

Cơ chế gây thiếu máu tan máu mạn tính, nhiễm sắt nặng và chậm phát triển tăng trưởng ở trẻ β – thalassemia có thể được giải thích tóm tắt trong hình 1.7 về sinh lý bệnh β – thalassemia nặng trong phần tổng quan trong luận án này.

Kết quả ở bảng 3.5 về biểu hiện lâm sàng giữa β-thalassemia đơn thuần với β -thalassemia/HbE cho thấy biểu hiện lâm sàng của hai thể bệnh rất phong phú, khá tương tự như nhau, chỉ khác nhau về thời gian xuất hiện bệnh và mức độ thiếu máu. Thời gian phát hiện bệnh thalassemia sớm hơn β-thalassemia/HbE 76,6% lúc dưới 1 tuổi với β-thalassemia và 44,7% lúc dưới 1 tuổi với β- thalassemia/HbE (p < 0,001).

Thời gian xuất hiện bệnh của β-thalassemia/HbE muộn nhiều hơn so với thalassemia nặng đơn thuần, 20,4% lúc trên 5 tuổi với β-thalassemia/HbE và 3,6% với β-thalassemia (p < 0,05). Mức độ thiếu máu nặng ở bệnh nhân β-thalassemia nhiều hơn β-thalassemia/HbE, 49% ở bệnh nhân β-thalassemia và 32,7% ở bệnh nhân β – thalassemia/HbE. Do đó nhu cầu truyền máu trên 5 lần/năm ở bệnh nhân β-thalassemia nhiều hơn β- thalassemia/HbE 76,9% so với 50% (p < 0,05).

86

Bảng 4.1. So sánh một số biểu hiện lâm sàng của β -thalassemia và β-thalassemia/HbE

Biểu hiện lâm sàng β -thalassemia (n = 55)

β -thalassemia/HbE

(n = 49) p

Phát hiện bệnh:

- Dưới 1 tuổi - 1 – 5 tuổi - Trên 5 tuổi Thiếu máu nặng

Truyền máu > 5 lần/năm Vàng da

Lách to Gan to

Bộ mặt thalassemia Da sạm xỉn

74,6%

21,8%

3,6%

49%

76,9%

12,7%

87,3%

63,6%

58,2%

25,5%

44,7%

44,9%

20,4%

32,7%

50%

28,5%

73,5%

49%

42,9%

8,2%

< 0,001 0,09

< 0,05

< 0,05

< 0,006

< 0,05 0,07 0,132 0,118

<0,05

- Kết quả nghiên cứu về đặc điểm lâm sàng β-thalassemia của nghiên cứu này rất phù hợp với các nghiên cứu trước đây tại Việt Nam [6]

[115] [116] [120] [121].

4.1.2.2. Phân loại mức độ bệnh

Kết quả phân loại mức độ bệnh trong bảng 3.9 cho thấy đa số bệnh nhân thalassemia vào viện là thể nặng (70,2%). Với các bệnh nhân β-thalassemia đơn thuần, đa số là thể nặng (87,3%), thể trung gian chỉ có 10,9%

và 1,8% là thể nhẹ. Với bệnh nhân β-thalassemia/HbE có 51% biểu hiện là thể nặng, 44,9% là thể trung gian, và 4,1% là thể nhẹ. Kết quả này phù hợp với kết quả trình bày ở bảng 3.8 có tới 64,9% bệnh nhân β-thalassemia vào viện với nhu cầu truyền máu rất cao, phải truyền máu > 5 lần/năm.

87

thalassemia trung gian được định nghĩa là thể bệnh ở giữa β-thalassemia nặng và β-β-thalassemia nhẹ, biểu hiện triệu chứng từ ít triệu chứng và triệu chứng rất nhẹ đến nhiều triệu chứng như β-thalassemia nặng. Để đánh giá chi tiết hơn, Shubha Phadke có đề xuất phân β-thalassemia trung gian thành 3 nhóm nhỏ, nhóm I là nhẹ đến nhóm III là nặng, dựa vào lâm sàng.

Chúng tôi thử phân loại theo Shubha Phadke, kết quả như bảng 3.10, nhóm I là 25%, nhóm II là 17,9%, nhóm III là 57,1%. Như vậy có thể kết luận đa số β-thalassemia trung gian vào viện trong nghiên cứu này có biểu hiện lâm sàng không đồng nhất, đa số biểu hiện lâm sàng giống thể nặng nhiều hơn.