Bài 3: Xây dựng đoạn văn trong văn bản

(1)

BÀI 3: XÂY DỰNG ĐOẠN VĂN

TRONG VĂN BẢN

(2)

1. Cho văn bản sau : NGÔ TẤT TỐ VÀ TÁC PHẨM “TẮT ĐÈN”

Ngô Tất Tố (1893- 1954) quê ở làng Lộc Hà, huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh (nay thuộc Đông Anh, ngoại thành Hà Nội); xuất thân là một nhà nho gốc nông dân.

Ông là một học giả có nhiều công trình khảo cứu về triết học, văn học cổ có giá trị; một nhà báo nổi tiếng với rất nhiều bài báo mang khuynh hướng dân chủ tiến bộ và giàu tính chiến đấu; một nhà văn hiện thực xuất sắc chuyên viết về nông thôn trước Cách mạng. Sau Cách mạng, nhà văn tận tuỵ trong công tác tuyên truyền văn nghệ phục vụ kháng chiến chống Pháp. Ngô Tất Tố được Nhà nước truy tặng GiảI thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật (năm 1996). Tác phẩm chính của ông: các tiểu thuyết Tắt đèn (1939), Lều chõng (1940); các phóng sự Tập án cái đình (1939), Việc làng (1940),..

Tắt đèn là tác phẩm tiêu biểu nhất của Ngô Tất Tố. Qua vụ thuế ở một làng quê, nhà văn đã dựng lên một bức tranh xã hội có giá trị hiện thực sâu sắc về nông thôn Việt Nam đương thời. Tắt đèn đã làm nổi bật mối xung đột giai cấp hết sức gay gắt giữa bọn thống trị và người nông dân lao động trong xã hội ấy. Trong tác phẩm, nhà văn đã phơI trần bộ mặt tàn ác, xấu xa của bọn phong kiến thống trị ở nông thôn, từ bọn địa chủ keo kiệt, độc ác, bọn hào lí tham lam hống hách, bọn quan lại dâm ô bỉ ổi đến bọn tay sai hung hãn, đểu cáng. Chúng mỗi tên mỗi vẻ nhưng tất cả đều không có tính người. Đặc biệt, qua nhân vật chị Dậu, tác giả đã thành công xuất sắc trong việc xây dựng hình tượng một ngưười phụ nữ nông dân sống trong hoàn cảnh tối tăm cực khổ nhưng có phẩm chất cao đẹp. Tài năng tiểu thuyết của Ngô Tất Tố được thể hiện rất rõ trong việc khắc hoạ nổi bật các nhân vật tiêu biểu cho các hạng người khác nhau ở nông thôn, tất cả đều chân thực, sinh động.

Văn bản trên gồm mấy ý? Mỗi ý được viết thành mấy đoạn văn?

(3)

I. TÌM HIỂ BÀI .

1. THẾ NÀO LÀ ĐOẠN VĂN.

a. Ví dụ

Văn bản: Ngô Tất tố và tác phẩm “Tắt đèn”

- Văn bản gồm hai ý, được viết thành hai đoạn + Đ1: Cuộc đời, sự nghiệp của Ngô Tất Tố

+ Đ2: Giá trị nôi dung, nghệ thuật của tác phẩm

“Tắt đèn”

(4)

1. Cho văn bản sau : NGÔ TẤT TỐ VÀ TÁC PHẨM “TẮT ĐÈN”

Ngô Tất Tố (1893- 1954) quê ở làng Lộc Hà, huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh (nay thuộc Đông Anh, ngoại thành Hà Nội); xuất thân là một nhà nho gốc nông dân.

Ông là một học giả có nhiều công trình khảo cứu về triết học, văn học cổ có giá trị;

một nhà báo nổi tiếng với rất nhiều bài báo mang khuynh hướng dân chủ tiến bộ và giàu tính chiến đấu; một nhà văn hiện thực xuất sắc chuyên viết về nông thôn trước Cách mạng. Sau Cách mạng, nhà văn tận tuỵ trong công tác tuyên truyền văn nghệ phục vụ kháng chiến chống Pháp. Ngô Tất Tố đưược Nhà nước truy tặng GiảI thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật (năm 1996). Tác phẩm chính của ông:

các tiểu thuyết

Tắt đèn (1939), Lều chõng

(1940); các phóng sự Tập án cái đình (1939), Việc làng (1940),..

Tắt đèn

là tác phẩm tiêu biểu nhất của Ngô Tất Tố. Qua vụ thuế ở một làng quê, nhà văn đã dựng lên một bức tranh xã hội có giá trị hiện thực sâu sắc về nông thôn Việt Nam đương thời. Tắt đèn đã làm nổi bật mối xung đột giai cấp hết sức gay gắt giữa bọn thống trị và người nông dân lao động trong xã hội ấy. Trong tác phẩm, nhà văn đã phơI trần bộ mặt tàn ác, xấu xa của bọn phong kiến thống trị ở nông thôn, từ bọn địa chủ keo kiệt, độc ác, bọn hào lí tham lam hống hách, bọn quan lại dâm ô bỉ ổi đến bọn tay sai hung hãn, đểu cáng. Chúng mỗi tên mỗi vẻ nhưưng tất cả đều không có tính người. Đặc biệt, qua nhân vật chị Dậu, tác giả đã thành công xuất sắc trong việc xây dựng hình tượng một người phụ nữ nông dân sống trong hoàn cảnh tối tăm cực khổ nhưng có phẩm chất cao đẹp. Tài năng tiểu thuyết của Ngô Tất Tố được thể hiện rất rõ trong việc khắc hoạ nổi bật các nhân vật tiêu biểu cho các hạng người khác nhau ở nông thôn, tất cả đều chân thực, sinh động.

? Em thường dựa vào dấu hiệu nào để

nhận biết đoạn văn?

(5)

- Dấu hiệu: Dấu chấm câu ngắt dòng.

I. TÌM HIỂ BÀI .

a. Ví dụ

Văn bản: Ngô Tất tố và tác phẩm “Tắt đèn”

- Văn bản gồm hai ý, được viết thành hai đoạn + Đ1: Cuộc đời, sự nghiệp của Ngô Tất Tố

+ Đ2: Giá trị nôi dung, nghệ thuật của tác phẩm

“Tắt đèn”

(6)

b. Kết luận:

- Vai trò: Đoạn văn là đơn vị trực tiếp tạo nên văn bản - Hình thức: Bắt đầu từ chỗ viết hoa lùi vào đầu dòng, kết thúc bằng dấu chấm xuống dòng.

- Cấu tạo: Đoạn văn do nhiều câu tạo nên.

- Nội dung: Đoạn văn biểu đạt một ý hoàn chỉnh .

* Ghi nhớ 1 (SGK tr. 36) I. TÌM HIỂ BÀI .

(7)

2. TỪ NGỮ CHỦ ĐỀ VÀ CÂU CHỦ ĐỀ TRONG ĐOẠN VĂN.

a. Từ ngữ chủ đề và câu chủ đề

* Ví dụ: Văn bản: Ngô Tất tố và tác phẩm “Tắt đèn”

Đọc đoạn văn 1

trong văn bản

(8)

Ngô Tất Tố (1893- 1954) quê ở làng Lộc Hà, huyện Từ Ngô Tất Tố (1893- 1954) quê ở làng Lộc Hà, huyện Từ S S ơ ơ n, tỉnh Bắc Ninh (nay thuộc Đông Anh, ngoại thành Hà n, tỉnh Bắc Ninh (nay thuộc Đông Anh, ngoại thành Hà

Nội); xuất thân là một nhà nho gốc nông dân. Ông là một Nội); xuất thân là một nhà nho gốc nông dân. Ông là một

học giả có nhiều công trình khảo cứu về triết học, v

học giả có nhiều công trình khảo cứu về triết học, v ă ă n học n học cổ có giá trị; một nhà báo nổi tiếng với rất nhiều bài báo cổ có giá trị; một nhà báo nổi tiếng với rất nhiều bài báo

mang khuynh h

mang khuynh h ư ư ớng dân chủ tiến bộ và giàu tính chiến ớng dân chủ tiến bộ và giàu tính chiến đ đ ấu; ấu;

một nhà v

một nhà v ă ă n hiện thực xuất sắc chuyên viết về nông thôn n hiện thực xuất sắc chuyên viết về nông thôn trư trư ư ư ớc Cách mạng. Sau Cách mạng, nhà v ớc Cách mạng. Sau Cách mạng, nhà v ă ă n tận tuỵ trong n tận tuỵ trong

công tác tuyên truyền v

công tác tuyên truyền v ă ă n nghệ phục vụ kháng chiến chống n nghệ phục vụ kháng chiến chống Pháp. Ngô Tất Tố

Pháp. Ngô Tất Tố đ đ ư ư ợc Nhà n ợc Nhà n ư ư ớc truy tặng Giải thư ớc truy tặng Giải th ưởng Hồ ởng Hồ Chí Minh về v

Chí Minh về v ăn học nghệ thuật (n ă n học nghệ thuật (n ă ă m 1996). Tác phẩm m 1996). Tác phẩm chính của ông: các tiểu thuyết

chính của ông: các tiểu thuyết Tắt Tắt đ đ èn èn (1939), (1939), Lều chõng Lều chõng (1940); các phóng sự

(1940); các phóng sự Tập án cái Tập án cái đ đ ình ình (1939), (1939), Việc làng Việc làng

(1940),..

Tìm từ ngữ có tác dụng duy trì đối tượng trong đoạn văn ( từ ngữ chủ đề )?

- Từ ngữ chủ đề : Ngô Tất Tố; ông; nhà nho; nhà

báo; học giả.

(9)

2. TỪ NGỮ CHỦ ĐỀ VÀ CÂU CHỦ ĐỀ TRONG ĐOẠN VĂN.

- Từ ngữ chủ đề: Ngô Tất Tố; ông; nhà nho; nhà báo;

học giả, nhà văn

Đọc đoạn văn 2 trong văn bản

Tìm câu nêu ý khái quát

của đoạn (câu chủ đề)?

(10)

Tắt đèn là tác phẩm tiêu biểu nhất của Ngô Tất Tố. Qua vụ thuế

ở một làng quê, nhà văn đã dựng lên một bức tranh xã hội có giá trị hiện thực sâu sắc về nông thôn Việt Nam đương thời. Tắt đèn đã làm nổi bật mối xung đột giai cấp hết sức gay gắt giữa bọn thống trị và người nông dân lao động trong xã hội ấy. Trong tác phẩm, nhà văn đã phơi trần bộ mặt tàn ác, xấu xa của bọn phong kiến thống trị ở nông thôn, từ bọn địa chủ keo kiệt, độc ác, bọn hào lí tham lam hống hách, bọn quan lại dâm ô bỉ ổi đến bọn tay sai hung hãn, đểu cáng. Chúng mỗi tên mỗi vẻ nhưng tất cả đều không có tính người.

Đặc biệt, qua nhân vật chị Dậu, tác giả đã thành công xuất sắc trong việc xây dựng hình tượng một người phụ nữ nông dân sống trong hoàn cảnh tối tăm cực khổ nhưng có phẩm chất cao đẹp. Tài năng tiểu thuyết của Ngô Tất Tố được thể hiện rất rõ trong việc khắc hoạ nổi bật các nhân vật tiêu biểu cho các hạng người khác nhau ở

nông thôn, tất cả đều chân thực, sinh động.

Tắt đèn là tác phẩm tiêu biểu nhất của Ngô Tất Tố

Em hãy cho biết vị trí và cấu tạo của câu chủ đề trong đoạn văn?

C V

(11)

- Câu chủ đề: Tắt đèn là tác phẩm tiêu biểu nhất của Ngô Tất Tố

+ Vị trí: đầu đoạn

+ Cấu tạo: gồm hai thành phần (chủ ngữ - vị ngữ)

(12)

Em hiểu thế nào là từ ngữ chủ đề và câu chủ đề của đoạn văn? Chúng

đóng vai trò gì trong VB?

- Từ ngữ chủ đề là các từ ngữ làm đề mục hoặc lặp đi lặp lại nhiều lần nhằm duy trì đối tượng giao tiếp.

- Câu chủ đề mang nội dung khái quát, lời lẽ ngắn gọn (thường đứng ở đầu hoặc cuối câu)

b. Kết luận

(13)

b. Cách trình bày nội dung đoạn văn

(14)

Đoạn văn 1

- Đoạn 1 có câu chủ đề không ? yếu tố nào duy trì đối tượng trong đoạn văn ? Mối quan hệ ý nghĩa giữa các câu

trong đoạn văn như thế nào?

* Đoạn 1 :

- Không có câu chủ đề

- Yếu tố duy trì đối tượng : Ngô Tất Tố.

- Các câu có quan hệ độc lập.

- Nội dung triển khai theo trình tự : Quê hương- gia đình- con người- nghề nghiệp- tác phẩm -> Các câu có quan hệ ngang

bằng, bình đẳng với nhau - Song hành Đv song hành ; câu 1+ câu 2 + câu 3 +…

3. Cách trình bày nội dung đoạn văn

Ngô Tất Tố (1893- 1954) quê ở làng Lộc Hà, huyện Từ Sơn,

tỉnh Bắc Ninh (nay thuộc Đông Anh, ngoại thành Hà Nội); xuất

thân là một nhà nho gốc nông dân. Ông là một học giả có nhiều

công trình khảo cứu về triết học, văn học cổ có giá trị; một nhà

báo nổi tiếng với rất nhiều bài báo mang khuynh hướng dân chủ

tiến bộ và giàu tính chiến đấu; một nhà văn hiện thực xuất sắc

chuyên viết về nông thôn trước Cách mạng. Sau Cách mạng,

nhà văn tận tuỵ trong công tác tuyên truyền văn nghệ phục vụ

kháng chiến chống Pháp. Ngô Tất Tố được Nhà nước truy tặng

Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật (năm 1996). Tác

phẩm chính của ông: các tiểu thuyết Tắt đèn (1939), Lều chõng

(1940); các phóng sự Tập án cái đình (1939), Việc làng (1940),..

(15)

Đoạn văn 2

- Câu chủ đề của đoạn 2 được đặt ở vị trí nào ? ý của đoạn

văn được trình bày theo trình tự nào?

* Đoạn 2 :

- Câu chủ đề : Đặt ở đầu đoạn

- Câu đầu mang nội dung khái quát.

- Nội dung triển khai theo trình tự: Nội

dung- nghệ thuật -> Câu đầu mang nội dung khái quát – Diễn dịch

Tắt đèn là tác phẩm tiêu biểu nhất của Ngô Tất Tố. Qua vụ thuế ở một làng quê, nhà văn đã dựng lên một bức tranh xã hội có giá trị hiện thực sâu sắc về nông thôn Việt Nam đương thời. Tắt đèn đã làm nổi bật mối xung đột giai cấp hết sức gay gắt giữa bọn thống trị và người nông

dân lao động trong xã hội ấy. Trong tác phẩm, nhà văn đã phơi trần bộ mặt tàn ác, xấu xa của bọn phong kiến thống trị ở nông thôn, từ bọn địa chủ keo kiệt, độc ác, bọn hào lí tham lam hống hách, bọn quan lại dâm ô bỉ ổi đến bọn tay sai hung hãn, đểu cáng. Chúng mỗi tên mỗi vẻ nhưng tất cả đều không có tính người. Đặc biệt, qua nhân vật chị Dậu, tác giả đã thành công xuất sắc trong việc xây dựng hình tượng một người phụ nữ nông dân sống trong hoàn cảnh tối tăm cực khổ nhưng có phẩm chất cao đẹp. Tài năng tiểu thuyết của Ngô Tất Tố được thể hiện rất rõ trong việc khắc hoạ nổi bật các nhân vật tiêu biểu cho các hạng người khác nhau ở nông thôn, tất cả đều chân thực, sinh động.

Câu 1

câu 2 Câu 3 Câu 4

(Câu chủ đề)

Các câu mang ý cụ thể, chi tiết.

(16)

Đoạn văn 3

? Đoạn văn có câu chủ đề không?

Nếu có thì nó ở vị trí nào? Nội dung của đoạn văn trình bày theo trình tự nào ?

* Đoạn 3 :

- Câu chủ đề : Đặt ở cuối đoạn.

- Câu cuối mang nội dung khái quát

- Nội dung triển khai theo trình tự : Các ý cụ thể - kết luận -> Câu cuối mang nội dung khái quát – Quy nạp .

Các tế bào của lá cây có chứa nhiều lục lạp . Trong các lục lạp này có chứa một chất gọi là diệp lục, tức là chất xanh của lá. Sở dĩ diệp lục có màu xanh lục vì nó hút các tia sang có màu khác, nhất là màu đỏ và mau lam, nhưng không thu nhận màu xanh lục mà lại phản chiếu màu này và do đó mắt ta mới nhìn thấy màu xanh lục. Như vậy, lá cây có màu xanh là do chất diệp lục chứa trong thành phần tế bào.

Câu 1 Câu 2 Câu 3

Câu cuối (Câu chủ đề) Các câu mang ý cụ thể,

chi tiết.

(17)

- Đoạn song hành:

(Các câu bình đẳng nhau về mặt ý nghĩa, cùng tập trung thể hiện một chủ đề).

- Đoạn diễn dịch.

- Đoạn qui nạp.

Câu 1

(Câu chủ đề)

Các câu mang ý cụ thể, chi tiết.

Câu 1 Câu 2 Câu 3

Câu cuối (Câu chủ đề) Các câu mang ý cụ thể,

chi tiết.

(18)

kết luận

Đoạn văn thường do nhiều câu văn tạo thành. Các câu trong đoạn có nhiệm vụ triển khai và làm sáng tỏ chủ đề của đoạn bằng các phép:

diễn dịch, qui nạp, song hành..

(19)

LUYỆN TẬP

(20)

Luyện tập

Bài tập 1 Văn bản: Ai nhầm

1 Văn bản có thể chia làm mấy ý?

2 Mỗi ý đưược diến đạt thành mấy đoạn?

Đáp án: - Văn bản có 2 ý; 2 đoạn

+ Đ 1: Sự lười biếng ngu dốt của thầy đồ.

+ Đ 2: Thái độ ngoan cố.

(21)

Luyện tập

Bài tập 2 Hãy phân tích cách trình bày nội dung trong đoạn văn?

- Cả lớp chia thành 03 nhóm, mỗi nhóm làm 1 đoạn

a Diễn dịch (câu 1: câu chủ đề)

b Song hành (không có câu chủ đề)

c

Đáp án:

Song hành (không có câu chủ đề)

(22)

BÀI TẬP MỞ RỘNG

Bài tập 1

Cho đoạn văn sau:

Trong hoàn cảnh “trăm dâu đổ đầu tằm”, ta càng thấy chị Dậu thật là một người phụ nữ đảm đang, tháo vát. Một mình chị phải giải quyết mọi khó khăn đột xuất của gia đình, phải đương đầu với những thế lực tàn bạo: quan lại, cường hào, địa chủ và tay sai của chúng. Chị có khóc lóc, có kêu trời nhưng chị không nhắm mắt khoanh tay mà tích cực tìm cách cứu được chồng ra khỏi cơn hoạn nạn. Hình ảnh chị Dậu hiện lên vững chãi như một chỗ dựa chắc chắn của cả gia đình.

(Theo Nguyễn Đăng Mạnh) Có bạn cho rằng đoạn văn trên được kết cấu theo kiểu diễn dịch. Lại có bạn cho rằng, đoạn văn được kết cấu theo kiểu qui nạp? ý kiến của em thế nào?

(23)