Bài 1. Chuyển động cơ học
Câu hỏi C1 trang 4 Vật lí lớp 8: Làm thế nào để nhận biết một ô tô trên đường, một chiếc thuyền trên sông, một đám mây trên trời... đang chuyển động hay đứng yên?
Lời giải:
- Dựa vào các giác quan ta nhận biết:
+ Một ô tô trên đường đang chuyển động hay đứng yên bằng cách quan sát bô, bánh xe, vị trí của ô tô: khi xe chuyển động thì có tiếng nổ bành bạch từ bô và phả khói, bánh xe chuyển động, ở một thời điểm xe tới chỗ cây ven đường, ở một thời điểm khác xe lại đi qua một ngôi nhà, … .
+ Một chiếc thuyền trên sông đang chuyển động hay đứng yên bằng cách quan sát người chèo thuyền, vị trí của thuyền: : khi thuyền chuyển động thì người chèo thuyền vung tay chèo, ở một thời điểm thuyền vượt qua một chiếc thuyền khác, ở một thời điểm khác thuyền đã vượt qua 2 chiếc thuyền hoặc tới một địa điểm nào đó trên sông,… .
+ Một đám mây trên trời đang chuyển động hay đứng yên bằng cách quan sát vị trí bóng của nó tạo thành bóng râm trên mặt đất hoặc so sánh vị trí của nó với vị trí của một vài đám mây khác: khi đám mây chuyển động thì ở một thời điểm đám mây tạo bóng râm ở sân, ở một thời điểm đám mây tạo bóng râm toàn bộ khu vực của ngôi nhà hay ban đầu đám mây ta xét đang cách xa các đám mây khác, sau một thời gian ta thấy đám mây đó đã lồng vào đám mây khác, … .
- Trong Vật lí để nhận biết một vật chuyển động hay đứng yên người ta dựa vào vị trí của vật đó so với vật khác được chọn làm mốc (vật mốc).
+ Trước hết chọn một vật cố định nào đó làm mốc (có thể chọn cột điện bên đường, bên bờ sông).
+ Kiểm tra xem vị trí của ô tô, thuyền hoặc đám mây có thay đổi so với vật mốc đó theo thời gian hay không.
=> Ta nói chúng đứng yên nếu vị trí của chúng không thay đổi so với vật làm mốc.
=> Ta nói chúng chuyển động nếu vị trí của chúng thay đổi so với vật làm mốc.
Câu hỏi C2 trang 5 Vật lí lớp 8: Hãy tìm ví dụ về chuyển động cơ học, trong đó chỉ rõ vật được chọn làm mốc.
Lời giải:
- Một học sinh đang chuyển động trên sân trường so với cây cột cờ.
=> Vật được chọn làm mốc là cây cột cờ ở sân trường.
- Một người đạp xe đang chuyển động so với cây ven đường.
=> Vật được chọn làm mốc là cây ven đường.
Câu hỏi C3 trang 5 Vật lí lớp 8: Khi nào một vật được coi là đứng yên? Hãy tìm ví dụ về vật đứng yên, trong đó chỉ rõ vật được chọn làm mốc.
Lời giải:
- Một vật được coi là đứng yên khi vị trí của nó không thay đổi so với vật chọn làm mốc.
- Người đạp xe đang đứng yên so với chiếc xe đạp.
=> Vật được chọn làm mốc là chiếc xe đạp.
Câu hỏi C4 trang 5 Vật lí lớp 8: Hành khách ngồi trên một toa tàu đang rời khỏi nhà ga (Hình 1.2). So với nhà ga thì hành khách chuyển động hay đứng yên? Tại sao?
Lời giải:
Nếu so với nhà ga thì hành khách đang chuyển động vì vị trí của hành khách so với nhà ga thay đổi theo thời gian (vật làm mốc là nhà ga).
Câu hỏi C5 trang 5 Vật lí lớp 8: Hành khách ngồi trên một toa tàu đang rời khỏi nhà ga (Hình 1.2). So với toa tàu thì hành khách chuyển động hay đứng yên? Tại sao?
Lời giải:
Nếu so với toa tàu thì hành khách đứng yên vì vị trí của hành khách so với toa tàu là không thay đổi theo thời gian (vật làm mốc là toa tàu).
Câu hỏi C6 trang 5 Vật lí lớp 8: Hãy dựa vào các câu trả lời trên để tìm từ thích hợp cho các chỗ trống của câu nhận xét sau đây:
Một vật có thể là chuyển động …(1)… nhưng lại là …(2)… đối với vật khác.
Lời giải:
(1) đối với vật này (2) đứng yên
Một vật có thể là chuyển động đối với vật này nhưng lại là đứng yên đối với vật khác.
Câu hỏi C7 trang 5 Vật lí lớp 8: Hãy tìm thí dụ để minh họa cho nhận xét trên.
Lời giải:
- Một người đạp xe đang chuyển động so với cây ven đường nhưng lại đứng yên so với chiếc xe đạp.
- Người lái xe ô tô đang chuyển động so với bến xe nhưng lại đứng yên so với hành khách ngồi trên xe.
Câu hỏi C8 trang 5 Vật lí lớp 8: Trả lời câu hỏi ở đầu bài: Mặt Trời mọc ở đằng Đông, lặn đằng Tây (H.1.1). Như vậy có phải là Mặt Trời chuyển động còn Trái Đất đứng yên không?
Lời giải:
- Mặt Trời mọc ở đằng Đông, lặn đằng Tây là do Trái Đất quay quanh Mặt Trời và Trái Đất tự quay quanh trục từ Tây sang Đông. Như vậy không phải là Mặt Trời chuyển động còn Trái Đất đứng yên.
- Để nhận biết Trái Đất hay Mặt Trời chuyển động, ta cần chọn vật mốc:
+ Nếu chọn Trái Đất là vật mốc thì Mặt Trời chuyển động từ Đông sang Tây.
+ Nếu chọn Mặt Trời là vật mốc thì Trái Đất chuyển động xoay từ Tây sang Đông.
Câu hỏi C9 trang 6 Vật lí lớp 8: Hãy tìm thêm ví dụ về chuyển động thẳng, chuyển động cong, chuyển động tròn thường gặp trong đời sống.
Lời giải:
- Chuyển động thẳng: quả dừa rơi từ trên cây xuống, một đoàn tàu chạy trên đường ray thẳng.
- Chuyển động cong: chuyển động của quả tạ được ném từ vận động viên, chuyển động của quả cầu đá.
- Chuyển động tròn: chuyển động của các điểm trên cánh quạt khi quạt quay, chuyển động tròn của bánh xe đạp quay xung quanh trục của nó.
Câu hỏi C10 trang 6 Vật lí lớp 8: Mỗi vật trong hình 1.4 chuyển động so với vật nào? Đứng yên so với vật nào?
Lời giải:
Câu hỏi C11 trang 6 Vật lí lớp 8: Có người nói: "Khi khoảng cách từ vật tới vật mốc không thay đổi thì vật đứng yên so với vật mốc". Theo em, nói như thế có phải lúc nào cũng đúng không? Hãy tìm ví dụ minh họa cho lập luận của mình.
Lời giải:
- Theo em, nói như thế không phải lúc nào cũng đúng. Vì câu nói này sẽ không đúng trong trường hợp vật chuyển động trên đường tròn, so với tâm đường tròn thì khoảng cách từ vật đến tâm là không đổi nhưng vị trí của vật so với tâm luôn thay đổi và vật được coi là chuyển động so với tâm.
Ví dụ: chuyển động tròn của đầu kim đồng hồ, so với tâm thì khoảng cách của đầu kim không thay đổi nhưng so vị trí thì có thời điểm đầu kim ở bên phải so với tâm, có thời điểm đầu kim ở bên trái so với tâm. Như vậy, đầu kim đồng hồ được coi là chuyển động so với tâm của nó.
