Bài 1. Thành phần của nguyên tử A/ Câu hỏi mở đầu
Câu hỏi mở đầu trang 13 SGK Hóa học 10: Nguyên tử gồm các loại hạt cơ bản nào? Các nhà khoa học đã phát hiện ra các loại hạt cơ bản đó như thế nào?
Trả lời:
Nguyên tử gồm hạt nhân ở tâm (chứa proton mang điện tích dương và neutron không mang điện) và vỏ nguyên tử (chứa các electron mang điện tích âm)
- Lịch sử phát hiện ra hạt electron:
Năm 1897, J.J. Thomson (Tôm-xơn, người Anh) thực hiện thí nghiệm phóng điện qua không khí loãng đã phát hiện ra chùm tia phát ra từ cực âm và bị hút lệch về phía cực dương của điện trường, chứng tỏ chúng mang điện tích âm. Đó chính là chùm các hạt electron.
- Lịch sử phát hiện ra hạt nhân nguyên tử và hạt proton:
Năm 1911, E. Rutherford (Rơ-dơ-pho, người Niu Di-lân) thực hiện thí nghiệm bắn phá lá vàng rất mỏng bằng chùm hạt α (alpha). Ông sử dụng màn huỳnh quang bao quanh lá vàng để quan sát vị trí va chạm của hạt α. Kết quả thí nghiệm cho thấy hầu hết các hạt α đều xuyên thẳng qua lá vàng. Chứng tỏ nguyên tử có cấu tạo rỗng, ở tâm chứa một hạt nhân mang điện tích dương và có kích thước rất nhỏ so với kích thước nguyên tử.
Năng 1918, E Rutherford và các cộng sự khi dùng hạt α bắn phá nitrogen đã phát hiện ra hạt proton.
- Lịch sử phát hiện ra hạt neutron:
Năm 1932, J.Chadwick (chat-uých, người Anh), cộng sự của Rutherford, đã phát hiện ra hạt neutron khi bắn phá beryllium bằng các hạt α.
B/ Câu hỏi giữa bài
I. Các loại hạt cấu tạo nên nguyên tử
Câu hỏi 1 trang 14 SGK Hóa học 10: Nguyên tử chứa những hạt mang điện là A. proton và α.
B. proton và neutron.
C. proton và electron.
D. electron và neutron.
Trả lời:
Đáp án đúng là: C
Hạt proton mang điện tích dương, hạt electron mang điện tích âm.
Hạt neutron không mang điện.
Câu hỏi 2 trang 14 SGK Hóa học 10: Quan sát hình ảnh mô phỏng kết quả thí nghiệm bắn phá lá vàng thực hiện bởi Rutherford (Hình 1.3) và nhận xét về đường đi của các hạt α.
Trả lời:
Kết quả về đường đi của các hạt α là:
Hầu hết các hạt α đều xuyên thẳng qua lá vàng một số ít hạt đi lệch hướng ban đầu và một số rất ít hạt bị bật lại phía sau khi gặp lá vàng.
II. Kích thước và khối lượng của nguyên tử
Câu hỏi 3 trang 15 SGK Hóa học 10: Nếu phóng đại một nguyên tử vàng lên 1 tỉ (109) lần thì kích thước của nó tương đương một quả bóng rổ (có đường kính 30 cm) và kích thước của hạt nhân tương đương một hạt cát (có đường kính 0,003 cm).
Cho biết kích thước nguyên tử vàng lớn hơn so với hạt nhân bao nhiêu lần.
Trả lời:
Ta có tỉ lệ: nt
hn
r 30
10000 r =0,003 =
⇒ Kích thước của nguyên tử vàng lớn hơn gấp khoảng 10000 lần hạt nhân của nó.
Câu hỏi 4 trang 15 SGK Hóa học 10: Một loại nguyên tử nitrogen có 7 proton và 7 neutron trong hạt nhân. Dựa vào Bảng 1.1, hãy tính và so sánh:
a) Khối lượng hạt nhân với khối lượng nguyên tử.
b) Khối lượng hạt nhân với khối lượng vỏ nguyên tử.
Trả lời:
a) Khối lượng của hạt nhân nitrogen là
hn p n
m =m +m = 7.1,673.10-27 + 7.1,675.10-27 = 2,3436.10-26 (kg) Nguyên tử trung hòa về điện ⇒ số hạt electron = số hạt proton = 7 Khối lượng nguyên tử nitrogen là
nt hn e
m =m +m = 2,3436.10-26 + 7.9,109.10-31 = 2,3442.10-26 (kg)
⇒ mhn ≈ mnt
b) Khối lượng của vỏ nguyên tử nitrogen là me = 7.9,109.10-31 = 6,3763.10-30 (kg)
⇒ mhn ≫ me (khối lượng hạt nhân lớn hơn rất nhiều so với khối lượng vỏ nguyên tử).
III. Điện tích hạt nhân và số khối
Câu hỏi 5 trang 16 SGK Hóa học 10: Aluminium là kim loại phổ biến nhất trên vỏ Trái Đất, được sử dụng trong các ngành xây dựng, ngành điện hoặc sản xuất đồ gia dụng. Hạt nhân của nguyên tử aluminium có điện tích bằng +13 và số khối bằng 27. Tính số proton, số neutron và số electron có trong nguyên tử aluminium.
Trả lời:
Hạt nhân của nguyên tử aluminium có điện tích bằng +13.
⇒ số đơn vị điện tích hạt nhân là Z = 13 = số proton = số electron A = Z + N
⇔ 27 = 13 + N
⇔ N = 14
Vậy số neutron bằng 14.
Em có thể
Em có thể trang 16 SGK Hóa học 10: Vận dụng phương pháp mô hình để mô tả cấu tạo nguyên tử.
Trả lời:
Ví dụ: Mô hình nguyên tử Li như sau:
Với quả cầu màu đen là hạt electron, quả cầu màu xanh là hạt neutron, quả cầu màu đỏ là hạt proton.
Từ mô hình nguyên tử Li xác định được thành phần cấu tạo của nguyên tử Li:
+ Lớp vỏ gồm 3 electron.
+ Hạt nhân gồm 3 proton và 4 neutron.
